Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга Ўзининг илоҳий амрларини нозил қилиб, покланишда мўмин-мусулмонларга юз, қўл-оёқларни ювиш ва бошга масҳ тортишни буюрди. Бу ҳақда Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Эй иймон келтирганлар! Намоз (ўқиш)га турар экансиз, албатта, юзларингизни, қўлларингизни тирсаккача ювингиз, бошларингизга масҳ тортингиз ва оёқларингизни тўпиқларигача (ювингиз)! Агар жунуб бўлсангиз, обдон покланингиз (чўмилингиз)! Агар бемор ёки сафарда бўлсангиз ёки сизлардан бирор киши ҳожатхонадан (чиқиб) келса, ёхуд хотинларингиз билан суркалишган (қовушган) бўлсангиз-у, (лекин) сув топмангиз, пок тупроққа таяммум қилиб, ундан юзларингиз ва қўлларингизга суртинг! Аллоҳ сизларга бирор  қийинчилик(пайдо) қилишни раво кўрмайди, аксинча,  сизларни поклаш ва неъмат(лар)ини сизларга мукаммал беришни хоҳлайди, зора шукр қилсангиз” (Моида сураси, 6-оят).

Бу оятнинг тафсирида “Тафсири ирфон” китобида бундай дейилади: “Аллоҳ таоло ибодат қилишга шайланган бандаларига покланиш, яъни таҳорат, ғусл ёки таяммум қилишни буюраяпти.Таҳоратда юз, қўлларни чиғаноқлари билан ювилади, бошнинг тўртдан бир қисмига масҳ тортилади, оёқлар тўпиқлари билан ювилади[1]”.

Тиббиёт мутахассисларининг тавсияларига кўра қўлларни совунлаб тозалаб ювиш қўлларимизда бўлиши мумкин бўлган вирус ва бактерияларни йўқотади. Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Бирортангиз уйқусидан уйғонса, қўлини уч марта ювмасдан туриб, уни идишга солмасин, чунки бирортангиз ҳам қўлини қаерда тунаганини билмайди ёки қўли қаерда айланганини билмайди”, дедилар.

Ўзбекистон Мусулмонлар Идораси уламолар кенгашининг карантин талабларига қатъий риоя этиш бўйича мурожаатида: “Демак, карантин даврида шифокорлар тавсияларига амал қилиб, шахсий гигиена ва санитария қоидлари, айниқса, вирусдан сақланиш учун ниқоб тақиб, қўлларни яхшилаб совунлаб ювишга жиддий эътибор қаратиш лозим” дейилади.

Қўлларни ювганда қўл кафти ва бармоқлари орасига сув етказиб ювиш ҳам диққатга сазавордир. Қўлларни ювганда қўл бармоқларини ортидан бир-бирига киритиш билан бармоқлар орасига сув етказилади. Шошилиб қўлларни ювганда қўл бармоқлари ораси ювилмай қолиши ва у ерларда вирус ва бактериялар сақланиб қолиши мумкин. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам қўлларни ювганда бармоқлар орасига сув етказиб ювишни тарғиб қилганлар: “Ювинганингизда қўл ва оёқ бармоқларингизни ораларига яхшилаб сув юритинг. Чунки у озодалик белгисидир. Озодалик иймонга чақиради, иймон эса ўз эгасини жаннатга чорлайди” (Имом Термизий ривояти).

Шунингдек, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таомдан олдин ҳам, кейин ҳам қўлни тозалаб ювишга тарғиб қилганлар: “Таомнинг баракаси таомланишдан олдин ва кейин қўлни ювишдир” (Имом Термизий ривояти).

Қўлларни ювишни бошлаганда “Бисмиллоҳ”ни айтиш, ўнг қўлни ювганда “Аллоҳумма аътиний китабий бийамийний ва ҳасибний ҳисабий йасийро” дейиш, чап қўлини ювганда эса “Аллоҳумма лаа туътиний китабий бишималий ва лаа варои зоҳрий” деб дуо қилиш фазилатли амаллардан ҳисобланади.

Мутахассислар тавсиялари асосида қўлларимизни тозалаб ювиб юриш соғлиғимиз гаровидир. Ҳар доим қўлларимизни тоза тутсак, ўзимизнинг ҳам, ўзгаларнинг ҳам соғлиғини ҳимоя қилган бўламиз.

Руҳиддин АКБАРОВ

[1] Шайх Усмонхон Темурхон Самарқандий.  “Тафсири ирфон”. “Шарқ” НМАК, 2019. 1-жилд. 528-бет.

ҚУРЪОНИ КАРИМ ЭЪЖОЗИ

САБАБ БИР НЕЧТА, НОЗИЛ БЎЛГАН НАРСА БИТТА БЎЛИШИ

Қуръони Каримда нозил бўлган бир оят ҳақида икки хил ривоят келган бўлиб, иккиси ҳам икки хил сабабни очиқ баён қилган бўлса, улар алоҳида ўрганилади. Шунда қуйидаги холатларнинг эҳтимоли бўлади:

1. Улардан бири саҳиҳ, иккинчиси саҳиҳ эмас.
2. Иккиси хам саҳиҳ, аммо улардан бирининг иккинчисидан кучли қиладиган омили бор.
3. Иккиси ҳам саҳиҳ, аммо улардан бирининг иккинчисидан кучли қиладиган омили йўқ. Аммо иккисини ҳам қа­бул қилиш имкони бор.
4. Иккиси ҳам саҳиҳ, аммо улардан бирининг иккинчисидан кучли қиладиган омили ҳам, иккисини қабул қилиш имкони ҳам йўқ.

Ушбу тўрт ҳолатдан ҳар бирининг ўзига хос ҳукми мавжуд.

Биринчи ҳолат:

Ривоятлардан бири саҳиҳ, иккинчиси саҳиҳ эмас бўлган ҳолатда – саҳиҳи олинади, саҳиҳ эмаси рад қилинади.

Жундуб ибн Суфён розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бемор бўлиб, икки-уч кеча турмадилар. Шунда у зотнинг ҳузурларига бир аёл келиб: «Эй Муҳаммад, мен шайтоннинг сени тарк қилган бўлса керак, деб умид қиламан. Икки-уч кечадан буён у сенга яқин келмаётганини кўрмоқдаман», деди. Шунда Аллоҳ таоло «Чошгоҳ билан касам. Сукунатга чўмган тун билан қасам. Роббинг сени тарк қилгани йўқ, ғазаб ҳам қилгани йўқ» оятларини нозил қилди».

Имом Бухорий ва имом Муслим ривоят қилганлар.

Табароний ва Ибн Абу Шайба Ҳафс ибн Майсарадан, у онасидан, онаси ҳам ўз онасидан қилган ривоятда мазкур оятнинг нозил бўлишига Расулуллоҳ, соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ётоқлари тагида ўлиб қолган кучукнинг чиқариб олиниши сабаб бўлди, деган маънодаги ривоятни келтирганлар.

Ушбу икки ривоятдан аввалгиси – Имом Бухорий ва Имом Муслимнинг ривояти саҳиҳ ривоят бўлгани учун қабул қилинади. Иккинчи ривоятнинг иснодида заифлик борлиги учун у қабул қилинмайди. Аслида ётоқ остидаги кучук сабабли ваҳийнинг кечиккани машҳур. Аммо ўша ҳодиса биз ўрганаётган оятнинг сабаби нузули бўлиши ғариб, яъни кучсиз фикрдир.

Иккинчи ҳолат:

Иккиси ҳам саҳиҳ, аммо улардан бирини иккинчисидан кучли этувчи омили бор ҳолатда кучли қиладиган омили бор ривоят олинади, бошқаси тарк қилинади.

Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Мадина хурмозорларидан бирида борар эдим. У киши бир шохга таяниб олган эдилар. Шу пайт бир гуруҳ яҳудийларга дуч келдилар. Улар бир-бирларига: «Ундан савол сўрасангиз-чи?» дейишди. «Ундан сўраманглар. У сизга ёқтирмаган нарсангизни эшиттиради», дейишди бошқалари. Охири: «Эй Абулқосим, бизга руҳ ҳақида сўзлаб бер», дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир муддат жим туриб қолдилар. Бошларини кўтардилар. Мен у зот соллаллоу алайҳи васалламга ваҳий келаётганини дархол сездим. Ваҳий нузули тўхтаганидан сўнг, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам:

«Ва сендан рух хакида сурарлар. Сен: «Рух Роббимнинг ишидир. Сизга жуда оз илм берилгандир», деб айт», дедилар».

Имом Бухорий, Муслим ва Термизий ривоят қилишган.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Қурайшликлар яҳудийларга: «Бизга бир нарса ўргатинг, манави одамдан сўрайлик», дейишди. Улар: «Ру ҳақида сўранглар», дедилар. Улар у зот соллаллоҳу алайҳи васалламдан руҳ ҳақида сўрашди. Шунда «Ва сендан руҳ ҳақида сўрарлар. Сен: «Руҳ Роббимнинг ишидир. Сизга жуда оз илм берилгандир», деб айт» ояти нозил бўлди».

Термизий ривоят қилган.

Ушбу икки ривоятдан биринчисида сўраш ва оятнинг нозил бўлиши Мадинада бўлган. Иккинчисида эса Маккада бўлган. Биринчи ривоят иккинчисидан кўра икки жиҳатдан салмоқлидир.

Биринчи жиҳат – биринчи ривоятни имом Бухорий ривоят қилган. Бошқасини эса имом Термизий ривоят қилган. Имом Бухорийнинг ривояти кучли эканига ҳамма иттифоқ қилган.

Иккинчи жиҳат – биринчи ривоятнинг соҳиби Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳодисанинг аввалидан охиригача ўзлари, шахсан иштирок этганлар. Иккинчи ривоят­нинг соҳиби Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу эса ҳодисада иштирок этмаганлар.

Шу нуқтаи назардан, баъзи уламолар оят Мадинада но­зил бўлган, деган гап кучлидир, дейишади. Баъзилар эса ҳар икки ривоятни олиб, юқорида айтилганидек, оят икки мар­та – ҳам Маккада, ҳам Мадинада нозил бўлган, дейишади.

Учинчи ҳолат:

Икки ривоят ҳам саҳиҳ, улардан бирининг иккинчисидан кучли қиладиган омили ҳам йўқ. Аммо иккисини ҳам қабул қилиш имкони бор ҳолатда иккиси ҳам қабул қилинади.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида Ҳилол ибн Умайя аёлини Шарик ибн Саҳмо билан зинода айблади. Шунда Расулуллоҳ соллаллоу алайҳи васаллам:

«Ҳужжат келтир, бўлмаса орқангга ҳадд урилади», дедилар.

«Эй Аллоҳнинг Расули, қачон бирортамиз хотини устида бир кишини кўрса, ҳужжат излаб кетадими?» деди. Расулуллоҳ соллаллоу алайҳи васаллам:

«Ҳужжат келтир, бўлмаса орқангга ҳадд урилади», деб қайтаравердилар. Ҳилол:

«Сизни ҳақ билан юборган Зотга қасамки, мен албатта, ростгўйман. Албатта, Аллоҳ менинг орқамни ҳаддан озод қиладиган нарсани нозил қилади», деди.

Шунда Жаброил «Ўз жуфтларига (бўхтон) тоши отиб...»дан «...агар у (эр) ростгўйлардан бўлса, ўзи(аёл)га Аллоҳнинг ғазаби бўлишини (айтишдир)»гача оятини олиб тушди».

Имом Бухорий ва Термизий ривоят қилганлар.

Абдуллоҳ (ибн Умар) розияллоҳу агҳумодан ривоят қилинади:

«Жума кечаси биз масжидда эдик. Тўсатдан ансорийлардан бир киши келиб: «Киши ўз аёли билан эркакни ушлаб олса, бу ҳақда гапирса, дарра урасизлар ёки ўлдирса, ўлдирасизлар, жим қолса, аламзадаликда жим қолади. Аллоҳга қасамки, бу ҳақда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан албатта сўраймаи», деди. Эртаси бўлгач, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб: «Эй Аллоҳнинг Расули, киши ўз аёли билан бир одамни ушлаб олса, бу ҳақда гапирса, дарра урасизлар ёки ўлдирса, ўлдирасизлар, жим қолса, аламзадаликда жим қолади», деди. У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳим! Ўзинг кушойиш бер», деб дуо қила бошладилар. Шунда «лиъон» ояти нозил бўлди: «Ўз жуфтларига (бўҳтон) тоши отиб, фақат ўзларидан бошқа гувоҳлари бўлмаганлар эса...».

Имом Муслим ва Термизий ривоят қилганлар.

Ушбу ривоятдаги «лиъон» – «лаънатлашиш» оятидан мурод аввалги ривоятдаги «Ўз жуфтларига (бўҳтон) тоши отиб...» деб бошланган оятдир. Мазкур ривоятда зикри келган ансорий саҳобийнинг исми Уваймир Ажлоний бўлган. Бу икки ривоятдаги ҳодисалар бир вақтда содир бўлган, шунинг учун уларнинг иккиси бир оятнинг нозил бўлишига сабаб бўлган.

Тўртинчи ҳолат:

Иккиси ҳам саҳиҳ, аммо улардан бирининг иккинчисидан кучли этувчи омили ҳам, иккисини қабул қилиш имкони ҳам йўқ ҳолатда оятнинг нозил бўлиши такрорланган, дейилади.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Ҳамза шаҳид бўлиб, қиймалаб ташланганида Расуллулоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг (жасади) устида туриб: «Албатта, сенинг ўрнингга улардан етмиштасини қиймалайман!» дедилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўша тик турган ҳолларида Жаброил Наҳл сурасининг охирини – «Агар иқоб қиладиган бўлсангиз, ўзингизга қилинган иқобга ўхшаш иқоб қилинг. Агар сабр қилсангиз, албатта, у сабр қилувчилар учун хайрлидир»дан сура охиригача олиб тушди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васал­лам тўхтадилар ва ирода қилганларидан қайтдилар».

Ҳоким, Баззор ривоят қилишган. Байҳақий «Далоил»да ривоят қилган.

Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

«Ухуд куни ансорлардан олтмиш тўрт киши, муҳожирлардан олти киши мусибатга учради. Ораларида Ҳамза ҳам бор эди. Уларни қиймалаб ташлашди. Шунда ансорлар: «Агар биз ҳам бирор куни уларни мусибатга учратсак, улардан зиёда қиламиз», дедилар.

Макка фатҳи куни Аллоҳ «Иқоб қиладиган бўлсангиз, ўзингизга қилинган иқобга ўхшаш иқоб қилинг. Агар сабр қилсангиз, албатта, бу сабр қилувчилар учун хайрлидир» оятини нозил қилди».

Термизий ривоят қилган.

Биринчи ривоятга қараганда, оят Уҳуд ғазотида нозил бўлган. Иккинчи ривоятга қараганда эса оят Макка фатҳида нозил бўлган.

Бу икки ҳодиса орасида бир неча йил ўтган. Шунга биноан, оятнинг нозил бўлиши такрорланган, дейилади.

САБАБ БИТТА, НОЗИЛ БЎЛГАН

ОЯТЛАР БИР НЕЧТА БЎЛИШИ

Кўпчилик уламоларнинг айтишларича, аввал ўтган ҳолатга тамоман зид ўлароқ, сабаб битта ва нозил бўлган нарса бир нечта бўлиши ҳам мумкин. Бунга ҳеч қандай монелик йўқ. Одамларда қаноат ҳосил қилиш учун, уларни ҳидоятга бошлаш учун керак бўлган нарса ортиқчалик қилмайди. Улар бу гапларига мисоллар ҳам келтирадилар. Аммо баъзи уламолар, жумладан, устоз Фазл Ҳасан Аббос: «Бу ҳолат бўлиши мумкин эмас», дейдилар. Бу гуруҳдаги уламоларнинг гапла­рига қараганда, аввалгиларнинг мисоллари заиф ва бундай ҳолатнинг бўлиши Қуръони Каримга тўғри келмайди.

ҚУРЪОНИ КАРИМ ЭЪЖОЗИ

Аллоҳ таолонинг инсонга берган улкан неъматларидан бири уни яратиб, ўз ҳолига қўйиб қўймаганидир. Балки яратиш билан бирга, уни икки дунёда саодатманд қилишни ҳам Ўз зиммасига олди. Чунки ақли қанчалик ўткир бўлса ҳам, илми қанчалик ривожланса ҳам, инсон доимий равишда раббоний ҳидоятга муҳтож бўлиб туради. Шунинг учун Аллоҳ таоло раҳмат ва лутфу карам кўрсатиб, инсонларга башорат ва огоҳлантириш берувчи пайғамбарларни юбориб туришни ирода қилган.

Одамлар ёлғончига чиқаришлари эҳтимоли катталигидан Аллоҳ таоло Ўз расулларини мўъжизалар билан қўллаб туришни ирода қилган. Қуръони Карим Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бош мўъжизалари бўлган. Ушбу илоҳий Китобнинг мўъжизакорлигини ўрганиш «Улуми Қуръон» илмининг мавзуларидан бирига айланган.

«Мўъжиза» сўзи араб тилида «ожиз қолдирувчи» деган маънони билдиради. Уламолар истилоҳида эса қуйидагича: «Пайғамбарлик даъвосини қилаётган шахснинг Аллоҳ таоло томонидан тасдиқланишига далолат қилувчи ғайриоддий иш мўъжизадир».

Ушбу таърифдан мўъжизанинг шартлари келиб чиқади.

Мўъжиза Аллоҳ таолонинг иши бўлиши, инсоннинг иши бўлмаслиги шарт.

Мўъжиза одатдан ташқари иш бўлиши, одамлар одатланиб қолмаган иш бўлиши шарт.

Мўъжиза унга қарши чиқиш имкони йўқ иш бўлиши, одамлар унга ўхшаш нарсани қила олмасликлари шарт.

Мўъжиза пайғамбарликни даъво қилувчидан содир бў­лиши, ундан бошқадан содир бўлмаслиги шарт.

Мўъжиза пайғамбарликни даъво қилувчининг даъвосига мувофик бўлиши ва пайғамбарликни даъво қилганидан кейин содир бўлиши шарт.

Аллоҳ таоло ўтган пайғамбарларга ҳам уларнинг ҳақ эканликларини тасдиқловчи мўъжизалар берди. Баъзиларига қавмларининг талабларига биноан ҳам мўъжиза кўрсатди. Ҳар бир пайғамбар ўзига берилган бош мўъжиза билан бошқаларидан ажралиб турадиган бўлди. Уларнинг ҳаммаси моддий ва ҳиссий мўъжизалар бўлиб, замонларига, шароитларига мос эди. Шу билан бирга, у мўъжизалар пайғамбарлар алайҳимуссаломнинг шахслари ва ҳаётлари би­лан ҳам боғлиқ эди. Ўша пайғамбарларнинг ҳаёти тугаса, шахси бу дунёдан кетса, мўъжиза ҳам тамом бўлар эди.

Ҳар бир пайғамбарнинг ўз уммати яхши биладиган бирор ҳунар ёки шунга ўхшаш нарсадан мўъжизаси бўлган.

Фиръавн қавми математика, табиат ва айниқса сеҳрга жуда уста эди. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло уларга юборган пайғамбари Мусо алайҳиссаломга берган мўъжизасини шуларга мос қилиб бердики, аввало уламо ва сеҳргарлар Мусо алайҳиссалом кўрсатаётган нарса Аллоҳ тарафидан берилган эканига иймон келтирдилар. У кишининг ҳассалари илонга айланиб, сеҳргарларнинг сеҳр қилган нарсаларини ютиб юборди.

Ийсо алайҳиссалом келганда эса кишилар орасида табиат илми ва тиб ривожланган бўлиб, улар руҳий нарсаларни инкор қилар эдилар. Шунда Аллоҳ таоло Ийсо алайҳиссаломга кўр бўлиб туғилганларнинг кўзини очиш, тузалмайдиган касалларни тузатиш ва ўликларни тирилтириш мўъжизасини берди.

Ҳақиқатни айтганда, аввалги пайғамбарларнинг мўъжизалари вақтинчалик мўъжизалар эди. Чунки бу мўъжизалар пайғамбарлар тириклик вақтида ўз таъсирини ўтказиб туриб, улар вафот этганларидан сўнг йўққа чиқар эди. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло Ўзининг охирги шариати учун боқий мўъжизани ихтиёр этди. Бутун оламлар учун сўнгги ва умумий Пайғамбар қилиб танлаган ҳабиби Муҳаммад алайҳиссаломга Ўзининг Каломини бош мўъжиза сифатида нозил қилди.

Ҳазрати Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шариатлари охирги шариат бўлгани, у зотнинг рисолалари қиёматгача туриши лозимлиги учун Аллоҳ таоло у зот соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бош мўъжизаларини моддий эмас, маънавий қилди, муваққат эмас, абадий қилди. Қуръони Карим Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бош мўъжизаларидир. Бу мўъжиза у зот соллаллоҳу алайҳи васал­ламнинг ҳаётларига ва шахсларига боғлик эмас. У кишидан кейин ҳам қиёматгача абадий мўъжиза бўлиб тураверади.

Лекин бу дегани, Аллоҳ таоло Муҳаммад соллаллоҳу алайҳхи васалламга Қуръондан бошқа мўъжиза бермаган, дегани эмас. Аллоҳ таоло Ўзининг анбиёларининг хотами Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга ўтган набийлар алайҳимуссаломга берган мўъжизаларининг кўпини берган. Лекин бу мўъжизаларга у кишининг пайғамбарликларини тасдиқловчи аломатлар сифатида қаралган эмас. Пайғамбаримизга берилган мўъжизалар ҳақида алоҳида китоблар ҳам битилган. Мисол учун, исро ва меърож ҳодисалари аввалги пайғамбарларга берилган мўъжизалардан кам эмас. Аммо бунга пайғамбарликни тасдиқловчи алоҳида мўуъжиза деб эмас, балки ҳазрати Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Аллоҳ таолога яқинликларининг оддий мисоли сифатида қаралган.

Қуръон мўъжизаси – ожиз қолдириши деганда, одамларнинг унга ўхшаш нарса келтиришдан ожиз қолишлари кўзда тутилади.

Қуръони Карим ўзининг ҳидояти, қонун-қоидалари, услуби ва маънолари билан башариятни ожиз қолдирган, қолдириб келмоқда ва шундай бўлиб қолади. Чунки Қуръон башариятнинг ақли тараққий этган бир пайтда шу тараққиётга мос равишда нозил бўлди. Ҳар қандай соғлом фикрли киши Қуръонни турли бузғунчи фикрлардан холи бўлган ҳолда ўрганса, албатта, унинг илоҳий мўъжизакор китоб эканини тан олиши турган гап. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётдан ўтганларидан кейин ҳам Қуръон мўъжизакор холида турибди ва қиёматгача тураверади.

Қуръон нозил бўлишидан олдин ва хусусан, Қуръон но­зил бўлаётган пайтда арабларда сўз усталиги, адабиёт, шеър ва ваъзхонлик ниҳоятда юқори даражада эди. Йил давомида улар бир неча сайл ва маросимлар ўтказиб туришар эди. Хусусан, Укоз деган жойда шеър айтиш ва ваъзхонлик қилишда катта-катта мусобақалар ўтказилиб, машҳур ва етук шоирлар мусобақа қатнашчиларига баҳо қўяр эдилар.

Арабларнинг бундай сўз усталигига икки сабаб бор эди: улар қабила-қабила бўлиб яшар эдилар. Бундай ҳаёт эса ўзаро тортишув, уруш ва фахрланишларга сабаб бўлади. Ҳар бир қабила бошқа қабилалар олдида устунлигини кўрсатиш учун ўзининг уста шоирига эга бўлишга интилар эди. Шу билан бирга, бу шоир бошқа қабилаларни ҳажв қилиши ҳам керак эди. Шунинг учун ҳам улар шоирлик ва сўз усталигига катта аҳамият берар, шоирларни ва сўз усталарини ниҳхоятда қадрлар эдилар.

Шундай бир пайтда Қуръони Карим ўзининг ажойиб услуби, шифобахш ҳикматли сўзлари билан пайдо бўлиб, изтиробда ва тартибсиз ҳаёт кечираётган Арабистон ярим оролидаги халқларнинг қалбига йўл топди.

Албатта, Қуръон ўша пайтдаги шоирлар ва сўз усталарининг асарларидан жуда ҳам устун турганлигидан шун­дай муваффаққиятга сазовор бўлди. Араблар ҳам Қуръон уларни ожиз қолдирганидан сўнг ҳеч нарса дея олмай қолдилар. Қуръонни эшитган пайтда араб сўз усталарининг энг катталари ҳам унга бош эгдилар. Қуръон қаршисида машҳур шоирларнинг ҳам тили тутилиб қолди.

Мушрикларнинг катта раҳбарларидан бўлмиш Валид ибн Муғийра ҳам Набий соллаллоҳу алайҳи васалламдан Қуръон тиловатини эшитганидан кейин кўнгли эриб, ўз қавми – Бану Маҳзум қабиласига бориб: «Аллоҳга қасамки, мен ҳозиргина Муҳаммаддан бир калом эшитдим, у башарнинг каломи эмас. Унда бир ҳаловат бор, унда бир лаззат бор. Унинг усти серҳосил, ости сербарака. Албатта, у олий бўлади, ҳеч нарса ундан олий бўла олмайди», деган эди.

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Қуръоннинг арабларни беллашувга чорлаши;

Қуръони Каримнинг баёний эъжози;

Қуръони Каримнинг илмий эъжози;

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг топшириқлари, республика махсус комиссиясининг талабалари асосида институт асосий кириш жойида антисептик гель, нам сальфеткалар қўйилди ва ҳар бир раҳбар-ходим, профессор-ўқитувчи ҳамда ишчи-ходимлар тиббий ниқоб билан, қўлларини зарарсизлантириб, тана ҳарорати ўлчангандан кейин киришлари таъминланмоқда.

Институт худудига бегоналар киритилиши таъқиқланди ҳамда асосий кириш эшиги олдида фуқароларни қабул қилиш учун махсус жой ташкил қилинди, фуқароларни қабул қилиш бўйича навбатчи ходим белгиланди. Навбатчи стол ва стули муайян вақт оралиғида махсус суюқлик билан дезинфекция қилиниши йўлга қўйилди.

Институтнинг барча ўқув ва маъмурий хоналари махсус суюқлик билан дезинфекция қилинди. Қўл тегиши мумкин бўлган барча эшик очқич (ручка)лари тиббий мато (бинт) билан ўралиб, доимий суюқлик билан ишлов берилиши ҳамда матолар вақтида алмаштириб турилиши назоратга олинди.

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг 2020 йил 24 мартдаги 897-сонли хати ижросини таъминлаш мақсадида мамлакатда эпидемиологик вазият барқарорлашгунга қадар 2020 йил 25 мартдан бошлаб институтнинг 129 нафар педагог-ўқитувчи ва ишчи-ходими (умумий ходимлар сонидан 75 %) меҳнат таътилига чиқди.

Ишда қолган 25 нафар ишчи-ходим ва 17 нафар педагог-ўқитувчидан 26 нафарининг иш фаолиятини максимал даражада масофадан туриб (онлайн ёки дистанцион тарзда) ташкил этилиши таъминланди.

عن سويد بن الحارث الأزدي قال: قدمت على رسول الله صلى الله عليه وسلم وأنا سابع سبعة من قومي فسلمنا على رسول الله صلى الله عليه وسلم فرد علينا فكلمناه فأعجبه كلامنا وقال: “ما أنتم؟” قلنا: “مؤمنون” قال: “لكل قول حقيقة فما حقيقة إيمانكم؟” قلنا: “خمس عشرة خصلة خمس أمرتنا بها وخمس أمرتنا بها رسلك وخمس تخلقنا بها في الجاهلية ونحن عليها إلى الآن إلا أن تنهانا يا رسول الله” قال: “وما الخمس التي أمرتكم بها؟” قلنا: “أمرتنا أن نؤمن بالله وملائكته وكتبه ورسوله والقدر خيره وشره” قال: “وما الخمس التي أمرتكم بها رسلي؟” قلنا: “أمرتنا رسلك أن نشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له وأنك عبده ورسوله ونقيم الصلاة المكتوبة ونؤدي الزكاة المفروضة ونصوم شهر رمضان ونحج البيت إن استطعنا إليه السبيل” قال: “وما الخصال التي تخلقتم بها في الجاهلية؟” قلنا: “الشكر عند الرخاء والصبر عند البلاء والصدق في مواطن اللقاء والرضاء بمر القضاء وترك الشماتة بالمصيبة إذا حلت بالأعداء” فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم: “فقهاء أدباء كادوا أن يكونوا أنبياء من خصال ما أشرفها” وتبسم إلينا ثم قال: “أوصيكم بخمس خصال ليكمل الله لكم خصال الخير: لا تجمعوا ما لا تأكلون ولا تبنوا ما لا تسكنون ولا تنافسوا فيما غدا عنه تزولون واتقوا الله الذي إليه تحشرون وعليه تقدمون وارغبوا فيما إليه تصيرون وفيه تخلدون”) رواه الحاكم وأبو نعيم في “الحلية” والبيهقي في “الزهد” والخطيب في “التاريخ”(

Сувайд ибн Ҳорис Аздий ривоят қилади: «Мен қавмимдан етти кишининг ичида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига бордим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га салом бердик, алик олдилар. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан гаплашдик. Гапларимиз у зотни ажаблантирди ва биздан: “Сизлар кимсизлар?” деб сўрадилар. “Мўминлармиз”, дедик. “Ҳар бир гапнинг ҳақиқати бўлади, сизлар (гапингиз ва) имонингизнинг ҳақиқати нима?” деб сўрадилар. “Ўн беш хислат: бештасини бизга ўзингиз буюргансиз, бештасини элчилар орқали буюргансиз ва қолган бештасини биз ўзимиз жоҳилиятдан бери қилиб келамиз. Ё Расулуллоҳ, агар булардан қайтарсангиз, биз қайтамиз”, дедик. “Сизларга буюрганим беш хислат нима экан?” дедилар. “Бизни Аллоҳга, фаришталарига, (туширган) китобларига, (юборган) элчиларига ва тақдирнинг яхши, ёмонига имон келтиришга буюргансиз”, дедик. “Элчиларим орқали буюрган беш хислат нима экан?” дедилар. “Бизга элчиларингиз орқали ягона, шериксиз Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлиги ва шубҳасиз, сиз Унинг бандаси ва элчиси эканингизга иқрор бўлиш, фарз намозларини барпо қилиш, закотни адо этиш, Рамазон рўзасини тутиш ва йўлга қодир бўлсак, ҳаж амалларини бажаришни буюргансиз”, дедик. “Жоҳилиятдан бери хулқ қилиб олган беш хислатингиз нима?” дедилар. “Хурсандчиликда шукр, қийинчиликда сабр қилиш, (душман билан) тўқнашганда садоқатли бўлиш, қазо-қадар аччиқлигига розилик ва душманга мусибат етганда хурсанд бўлмаслик”, дедик. “(Сиз) олим ва фақиҳларсиз, бу улуғ хислатлар билан пайғамбарлик мақомига етишувингизга оз қолибди”, деб, бизга табассум қилдилар. Сўнг: “Аллоҳ сизларга яхшилик хислатларини мукаммал қилиши учун мен ҳам яна беш хислатни сизларга васият қиламан: (агар айтганингиз каби бўлсангиз,) емайдиган нарсаларингизни йиғманглар, ўзингиз яшамайдиган иморатларни қурманглар, эртага (ўлганингиздан кейин) айрилиб қоладиган нарсалар устида талашиб-тортишманглар, Унинг ҳузурига йиғиладиган ва Унгагина борадиганингиз Зот – Аллоҳдан қўрқинглар, унга қайтадиганингиз ва унда абадий қоладиганингиз (жаннат)га киришга инти­линг­лар”, дедилар» (Ҳоким, Абу Нуъайм “Ҳиля”да, Байҳақий “Зуҳд”да, Хотиб “Тарих”да ривоят қилган).

Юқоридаги васиятда келтирилган ўн бешта хислат Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг умматида содир бўлган. Сувайд ибн Ҳорис Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига етти киши билан кириб келиб, Ислом динининг асослари бўлмиш имон ва амал каби муҳим масалалар ҳақида сўз юритган. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) уларнинг сўзларини тасдиқлаганлар. Охирги бешта хислат, яъни жоҳилият давридан қолган яхши амаллар Ислом дини келгач унут бўлмаган, аксинча, улар бошқа хислатлар билан тўлдирилиб, камолга етказилган. Бу эса, Ислом динининг нақадар бағрикенг дин эканини кўрсатади.

عن حَكِيم بن حِزَامٍ رضي الله عنه قَالَ: قلت: “يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَرَأَيْتَ أُمُورًا كُنْتُ أَتَحَنَّثُ بِهَا فِي الْجَاهِلِيَّةِ مِنْ صَدَقَةٍ أَوْ عِتَاقَةٍ أَوْ صِلَةِ رَحِمٍ أَفِيهَا أَجْرٌ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: “أَسْلَمْتَ عَلَى مَا أَسْلَفْتَ مِنْ خَيْرٍ”

Ҳаким ибн Ҳизом (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Ё Расулуллоҳ, мен жоҳилият даврида садақа бериш, қул озод қилиш ва қариндош-уруғлар билан алоқани мустаҳкамлашга одатланган эдим. Нима дейсиз, бу ишларимдан (менга) савоб борми?” деб сўрадим. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сен олдинги яхши ишларинг билан (бирга) Исломга кирдинг”, дедилар (Манҳалул ҳадис, 2-жилд, 114-бет).

Ҳақиқий мўмин киши имонини нафақат сўзда, балки амалда ҳам кўрсатиши лозим.

Қуръони каримда бундай марҳамат қилинган:

﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَقُولُ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَبِٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَمَا هُم بِمُؤۡمِنِينَ٨ يُخَٰدِعُونَ ٱللَّهَ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَمَا يَخۡدَعُونَ إِلَّآ أَنفُسَهُمۡ وَمَا يَشۡعُرُونَ٩ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٞ فَزَادَهُمُ ٱللَّهُ مَرَضٗاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمُۢ بِمَا كَانُواْ يَكۡذِبُونَ١٠﴾

«Одамлар орасида шундайлар ҳам бор, улар: “Биз Аллоҳга ва охиратга имон келтирдик”, дейди. Ваҳоланки, ўзлари мўмин эмас (балки мунофиқдир). Улар (бу билан) Аллоҳни ва имон келтирганларни алдамоқчи бўлади. Лекин ўзлари сезмаган ҳолда ўзларинигина алдайди. Уларнинг дилларида иллат (шубҳа ва такаббурлик) бор. Аллоҳ уларга (шу) иллатни зиёда қилди. (Мўминмиз, деб) ёлғон гапириб юрганлари учун уларга (охиратда) аламли азоб бордир» (Бақара, 8–10).

Мунофиқларнинг асосий сифатлари юқоридаги оятларда зикр қилинмоқда. Улар Аллоҳга, қиёмат кунига имон келтирдик, мўмин бўлдик, деб мўмин кишига лозим бўлган икки буюк эътиқодни айтади. Аслида эса, улар Аллоҳга ва қиёмат кунига ишонмайди.

Демак, қалбидаги йўқ нарсани бор, деб кўрсатиш мунофиқликдир. Ояти каримада улар ақида масаласининг боши бўлмиш Аллоҳга имонни ва сўнггиси охиратга имонни даъво қилиб, шу билан гўё ақида бобида ҳамма нарсага ишонамиз, демоқчи бўлади.

Мунофиқлар ўзларича тўқиб олган нарсаларни Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тилларидан гапиришдан ҳам тойишмайди. Ваҳоланки, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтмаган сўзларни у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га нисбат бериш жуда оғир гуноҳдир.

Ҳадиси шарифда:

عن ابن عباس رضي الله عنهما قال: أن النبيَّ صلى الله عليه وسلم قال: “اتَّقُوا الحديثَ عني إلا ما عَلِمْتُم، فمن كَذَبَ علَيَّ مُتَعَمِّدا فَلْيَتَبَوَّأْ مَقعَده من النَّارِ وَمن قال في القرآن بِرأْيِهِ فَليتَبَوَّأْ مقعده من النار”.

Ибн Аббос (розияллоҳу анҳумо) ривоят қилади: «Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Менинг номимдан билмаган ҳадисингизни сўзлашдан қўрқинг. Ким менинг номимдан қасддан ёлғон ҳадис айтса, жойини дўзахдан ҳозирлаб олсин ва ким Қуръон оятларини ўз раъйи билан тафсир қилса, у ҳам жойини дўзахдан тайин қилибди”, дедилар» (Имом Термизий).

Мунофиқлар қалбларида имон бўлмаса ҳам, ёлғон даъво ила Аллоҳни ва мўминларни алдамоқчи бўлади. Лекин бундан кимга фойда бор? Зарар уларнинг ўзларига-ку. Демак, улар сезмаган ҳолда ўзларини алдаяпти. Чунки Аллоҳ таоло ҳамма нарсани кўриб-билиб турувчидир. Уни алдаб бўлмайди. Мўминлар ҳимоясини Аллоҳ таоло Ўз зиммасига олган. Шунинг учун ҳам ушбу оятда “Аллоҳни ва мўминларни”, деб уларни Ўзи билан бир сафга қўймоқда.

Демак, мўмин-мусулмонларга душманлик Аллоҳга душманлик билан тенг. Мунофиқлар нега бундай қилади? Чунки уларнинг қалбларида мараз-касаллик бор. Уларнинг ичи бузуқ. Касал ўзига касални чақиради деганидек, уларнинг қалблари касал бўлгани учун Аллоҳ таоло ҳам уларнинг касалини зиёда қилиб қўйган. Улар қалбларида йўқ нарсани бор, деб даъво қилгани оқибатида аламли азоб ила азобланади.

Муфассирлар Бақара сураси учта учлик билан бошланганини айтиб ўтган.

Биринчиси, сура Аллоҳга ҳақиқий имон келтирган кишиларнинг таърифи билан бошланади. Жумладан, сура бошида имон келтирган зотларнинг учта хислати зикр этилади. Улар Пайғамбар Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) келтирган хабарларга ғойибона имон келтирадиган, намозни мукаммал ўқийдиган ва Аллоҳ таоло ризқ қилиб берган нарсалардан садақа ва эҳсон қиладиганлардир.

Иккинчиси, кофирлар ҳам уч нарса – “Аллоҳ уларнинг қалблари ва қулоқларига муҳр уриб қўйган, кўзларида эса парда бор”, каби “сифатлар” билан сифатланган.

Учинчиси, мунофиқлар бўлиб, улар тилларида имон келтиргани билан, қалблари бошқа нарсани истайди. Тил билан имон келтириб, қалб билан тасдиқламаслик мунофиқларга хос хислат бўлиб, Аллоҳнинг ғазабига сабаб бўлади. Улар куфрга шерик бўлиш билан бирга, тиллари орқали ёлғонларини намоён қилади ва Аллоҳга ўғил, хотин ва шерикни нисбат беради. Улар бу сифатлари билан Аллоҳга макр ишлатмоқчи бўлади. Ваҳоланки, Аллоҳ таоло уларнинг ҳеч бир макрларидан ғофил эмас (“Сирожул Мунир” тафсири, 1-жилд, 18-бет).

Аллоҳ таоло уларнинг бу қилмишлари сабабидан оят нозил қилди. Унда бундай дейилади:

﴿إِنَّ ٱلۡمُنَٰفِقِينَ فِي ٱلدَّرۡكِ ٱلۡأَسۡفَلِ مِنَ ٱلنَّارِ وَلَن تَجِدَ لَهُمۡ نَصِيرًا١٤٥﴾

«Албатта, мунофиқлар дўзахнинг энг тубида (бўлур)лар. Уларга (ўшанда бирор) ёрдамчи топмайсиз» (Нисо, 145).

Мунофиқлар имон келтирдик, деб ўзларини мўминлар сафига қўшиши имонни инкор қилишдаги энг юқори нуқтадир. Чунки улар имон масаласини инкор этиб, мазах қилмоқчи бўлади.

Ваҳоланки, имоннинг ўз шартлари бор. Тил билан айтилган ҳар бир нарса имон бўлавермагани сингари, юракдан ишонилмаган нарса ҳам имон бўла олмайди. Мунофиқлар бу макр ва найранглари билан мусулмонлар пинжига кириб олиб, ўзларининг жон, қон ва молларини сақлаб қолмоқчи бўлади. Аллоҳ таоло айтади:

﴿يُرِيدُونَ أَن يَخۡرُجُواْ مِنَ ٱلنَّارِ وَمَا هُم بِخَٰرِجِينَ مِنۡهَاۖ وَلَهُمۡ عَذَابٞ مُّقِيمٞ٣٧﴾

«Дўзахдан чиқишни истайдилар. Ҳолбуки, улар ундан чиқувчи эмас. Уларга муқим (абадий) азоб (белгилангандир)» (Моида, 37).

Оятда мунофиқлар мол ва жонларини сақлаш у ёқда турсин, балки ўзларини ҳалокатга ташлаганлари билинади.

Оятда келган “юходиъуна” сўзи “яшириш”, “беркитиш”, “кўздан узоқ тутиш”, деган маъноларни англатади (“Сирожул Мунир” тафсири, 1-жилд, 19-бет).

Аллоҳ таоло Бақара сурасини ўзига имон келтирган ва ҳар бир амалини ихлос билан қиладиган, тиллари билан диллари бир бўлган садоқатли бандаларининг сифатлари билан бошлаган, кейинги оятларда эса кофирлар ва мунофиқларнинг макрларини зикр қилган.

Мужоҳид (розияллоҳу анҳу) айтади: «Суранинг илк тўрт оятида мўминларнинг сифатлари, кейинги икки оятда кофирлар ва ундан кейинги ўн уч оятда мунофиқлар сифатлари зикр қилинган. Мунофиқларнинг разилликлари, нодонлик ва масхара қилиб, ҳаддан ошишлари уларнинг кўр, кар ва соқов бўлиб қолганлари билан тасвирланади. Мунофиқлар қиссаси кофирлар қиссаси билан узвий жиҳатдан бир-бирига боғлиқ. Аллоҳ таоло мунофиқларнинг зикри билан бошланган оятни “одамлар орасида шундай­лари ҳам бор...” деб бошламоқда. Шунинг ўзи ҳам уларнинг ҳеч ким эканини кўрсатади» (“Тафсирун Насафий”, 1-жилд, 18-бет).

Имон ҳақида сўз кетганида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) муборак ҳадиси шарифларини эсга олиш зарур: Бир гуруҳ саҳобалар Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларида ўтиришганида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мендан билмаган нарсаларингизни сўраб олинг, дедилар. Ҳеч бир саҳоба у зотдан сўрашга жазм эта олмади. Инсон қиёфасида келган фаришта саҳобаларга савол-жавоб орқали динларини ўргатиб кетди.

عن عُمرَ بن الخطَّاب قال: بَيْنَما نحنُ جلوسٌ عند رسول الله صلى الله عليه وسلم ذَاتَ يومٍ إذ طَلعَ عليْنا رجلٌ شَديدُ بياض الثِّياب، شديدُ سوادِ الشَّعر لا يُرى عليه أثرُ السَّفَر ولا يعرفُه مِنَّا أحدٌ حتَّى جَلَسَ إلى النَّبيِّ صلى الله عليه وسلم فأسْندَ رُكْبَتَيْهِ إلَى رُكْبَتَيْهِ ووَضعَ كَفَّيْهِ عَلَى فَخِذَيهِ وقال: “يا محمَّدُ، أخبرني عن الإسلام، فقالَ رسُولُ الله صلى الله عليه وسلم: “الإسلام أن تَشهدَ أن لا إله إلا الله وأنَّ محمَّدًا رسولُ الله وتُقيمَ الصَّلاة وتؤتيَ الزكاة وتصومَ رمضان وتَحُجَّ البيْتَ إن استطعت إليه سبيلاً”. قال: “صدقت” قال: “فَعَجِبنا لَهُ يَسْألُه ويُصدِّقُه” قال: “فأخبرني عن الإيمان؟” قال: “أنْ تُؤمن باللهِ ومَلائِكَتِهِ وكتبه ورُسُلِه واليوم الآخر وتؤمن بالقدَر خَيْرِهِ وشَرِّهِ”. قال: “صدَقْتَ” قال: “فأخبرني عن الإحسان” قال: “أن تعبدَ الله كأنك تراه فإن لم تكن تَراه فإنه يَراكَ”. قال: “فأخبرني عن الساعة؟” قال: “ما المسؤول عنها بِأعْلَمَ من السَّائِلِ”. قال: فأخبرني عن إماراتها؟ قال: “أنْ تَلِدَ الأمَةُ رَبَّتَها وأنْ تَرَى الحُفَاةَ الْعُرَاةَ العالَةَ رِعاءَ الشاءِ يتَطاوَلون في البُنْيان” قال: “ثم انطلَقَ فلبِثَ مَليًّا ثم قال لي: “يا عمر، أتدري مَنِ السَّائل؟” قُلْتُ: “الله ورسُولُه أعلم” قال: “فإنَّه جبريل أتاكم يُعلِّمُكم دينَكُمْ”

Умар ибн Хаттоб (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Бир куни Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларида ўтирган эдик. Бирдан қаршимизда кийимлари оппоқ, сочлари тим қора одам пайдо бўлди. Унда мусофирлик аломати кўринмас эди. Уни бирортамиз танимадик. У келиб Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) тўғриларига ўтирди. Икки тиззасини у зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг икки тиззаларига тиради. Икки кафтини ўзининг сони устига қўйди ва: “Эй Муҳаммад, менга Ислом ҳақида хабар бер”, деди. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ислом: “Ла илаҳа иллаллоҳу Муҳаммадур Расулуллоҳ” деб иқрор бўлишинг, намозни тўкис адо қилишинг, закот бери­шинг, Рамазон рўзасини тутишинг, агар йўлга қодир бўлсанг, Байтни ҳаж қилишинг”, дедилар. “Тўғри айтдинг”, деди у. Биз у ўзи савол бериб, ўзи тасдиқлаганидан ажабландик. “Менга имон ҳақида хабар бер”, деди. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарлари­га, охират кунига ва қадарнинг яхшию ёмонига имон келтиришинг”, дедилар. “Тўғри айтдинг”, деб тасдиқлади ва: “Менга эҳсон ҳақида хабар бер”, деди. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳга худди уни кўриб турганингдек, сен Уни кўрмасанг ҳам, У сени кўриб турганидек ибодат қилишинг”, дедилар. “Менга қиёмат вақти ҳақида хабар бер”, деди. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сўралувчи бу ҳақда сўровчидан билимлироқ эмас”, дедилар. “Унда у (қиёмат яқинлиги)нинг аломатлари ҳақида хабар бер”, деди. “Она ўз хожасини туғади ва ялангоёқ, кийимсиз чўпонлар уй қуришда мусобақалашаётганларини кўрасан”, дедилар. Сўнгра у туриб, чиқиб кетди. Бир оз ўтгач, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) менга: “Эй Умар, бу савол сўровчи ким эканини биласанми?” дедилар. “Аллоҳ ва расули билувчидир”, дедим. “Албатта, у Жаброилдир. Сизларга динингизни ўргатгани келди”, дедилар» (Имом Бухорий).

“Ислом” сўзи луғатда “таслим бўлиш”, “омонда бўлиш”, “тинчлик” каби бир неча сўзларни ифодалайди. Қуръони каримда “Ислом” сўзи баъзи оятларда “эҳсон” сўзи билан бирга келади. Масалан:

﴿بَلَىٰۚ مَنۡ أَسۡلَمَ وَجۡهَهُۥ لِلَّهِ وَهُوَ مُحۡسِنٞ فَلَهُۥٓ أَجۡرُهُۥ عِندَ رَبِّهِۦ وَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ١١٢﴾

«Йўқ! Ким яхшилик қилувчи ҳолида юзини (ўзини) Аллоҳга бўйсундирса, Рабби ҳузурида унга ажр муҳайё. Уларга (охиратда) хавф йўқ ва улар (бирор нарса учун) ташвиш ҳам чекмайди» (Бақара, 112).

Аллоҳ таоло ҳузурида амал қабул бўлишининг иккита шарти бор:

Биринчиси, киши ўзини Аллоҳга батамом топширган бўлиши керак. Яъни бутун вужуди билан Аллоҳга ихлос қилиши лозим.

Иккинчиси, қилган иши шариатда тўғри деб топилган амал бўлиши керак. Оятдаги “яхшилик қилган ҳолида” жумласидан мурод, – шу.

Демак, ҳам маънавий, ҳам моддий тарафдан фақат Аллоҳ учун бўлган иш ўз эгасини мукофотга етказади. Аввало, “Рабби ҳузурида унга ажр муҳайё”. Яна уларга келажакда хавф йўқ ва улар бўлиб ўтган ишлардан афсусланмайди. “Уларга хавф йўқ ва улар хафа ҳам бўлмаслар”. Буларнинг барчаси Аллоҳнинг ваъдаларидир ва ҳақиқатан ҳам шундай бўлади.

﴿ٱلَّذِينَ ضَلَّ سَعۡيُهُمۡ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَهُمۡ يَحۡسَبُونَ أَنَّهُمۡ يُحۡسِنُونَ صُنۡعًا١٠٤﴾

«Улар қилган саъй (ҳаракат)лари дунё ҳаётидаёқ йўқ бўлиб кетган-у, аммо улар ўзларини ишни чиройли қилаётган ҳисоблайди» (Каҳф,104).

Эй Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам), одамларга бу дунёда қилган амаллари сабабли энг зиёнкор бўлувчилар ким эканини айтайинми, денг. Уларнинг қилган амаллари, охиратга қолиши у ёқда турсин, бу дунёнинг ўзидаёқ йўқ бўлади. Қилган саъй-ҳаракатлари бефойда кетади. Ҳолбуки, улар ўзларича, жуда яхши амал қиляпмиз, деб ўйлайди. Бундай кимсалар кофирлар эканини муфассирлар айтиб ўтган. Жумладан, “Руҳул маъоний” тафсири муаллифи ҳам худди шу фикрни билдирган (Аллома Алусий Бағдодий, “Руҳул маъоний” тафсири, 15–16-поралар).

Ҳадисда келгани каби имон аҳли Аллоҳ буюрган ишларни қилади ва Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) кўрсатмаларига тўлиқ амал қилиб боради.

عَنْ أَنَس بن مالك رضي الله عنه عَنْ النَّبِيّ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: “لَا يُؤْمِن أَحَدكُمْ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ وَالِدِهِ وَوَلَدِهِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ”

Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Бирортангиз мен унга ота-онаси, боласи ва барча одамлардан кўра севимлироқ бўлмагунимча мўмин бўла олмайди”, дедилар» (Имом Бухорий, Муслим ва Насоий).

Ҳадисни ривоят қилган буюк саҳоба Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) билан танишиб чиқайлик:

Анас ибн Молик ибн Назр Ансорий Хазражий Нажжорий, куняси Абу Ҳамза, онаси Умму Сулайм бинти Милҳон бўлган. У киши ўн ёшга тўлганида онаси уни Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) хизматларига беради. Мана шу кундан бошлаб у Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларида бўлди.

Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Анас ибн Моликка бўлган муомалалари хўжайиннинг хизматчисига қилган муомаласидек бўлмай, балки отанинг боласига қилган муомаласидек эди. Анас (розияллоҳу анҳу) ўзи айтади: «Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бирор қилган ишимни нимага бундай қилдинг ёки буюрган ишимни нега қилмадинг, деб ҳеч койимаганлар. Балки “Аллоҳ хоҳлагани бўлади, хоҳламагани бўлмайди”, дер эдилар».

Сайёр ибн Рабиа ривоят қилади: Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) айтади: «Бир куни онам билан бирга Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳузурларига бордик. Онам Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га: “Ходимингизнинг ҳаққига дуо қилинг”, деганида Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ё Аллоҳ, бунинг молу дунёсини кўп қилиб, умрини узоқ қилгин ва гуноҳларини мағфират айлагин”, дедилар».

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу): “Анас ибн Моликдан бошқа Ра­сулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) намозларига ўхшаш намоз ўқийдиган бирор-бир кишини кўрмадим”, деган.

Сумома ибн Абдуллоҳ: “Анас ибн Молик намозда қиёмни узоқ қилар эди, ҳатто оёқларидан қон чиқиб кетарди”, деган.

Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) Анасни Баҳрайнга юбориш ҳақида Умар ибн Хаттоб (розияллоҳу анҳу)дан маслаҳат сўраганида, Умар Анаснинг тақвоси ва узоқ вақт Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан бирга яшаганини эътиборга олиб: “У оқил йигитлардан эди”, деб мақтаган.

Анас (розияллоҳу анҳу) Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) билан бирга Бадр ғазотидан ташқари барча ғазотларда иштирок этди. Бадр ғазотида ёши кичик бўлгани сабабли қатнаша олмаган.

Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу) ҳадис ривоят қилишда ҳаммаси бўлиб 2286 та ҳадис ривоят қилиб, Абу Ҳурайра ва Ибн Умар (розияллоҳу анҳумо)дан кейинги ўринларни эгаллади. Анас ибн Моликдан Ибн Сирин, Собит Баноний, Қатода, Ҳасан Басрий, Зуҳрий ва бошқалар ҳадис ривоят қилган. Анас (розияллоҳу анҳу) ҳаётининг охирида Басрага кўчиб ўтган ва ўша ерда ҳижратнинг 93-йили вафот этган. Уни Муҳаммад ибн Сирин ювиб, Қатода ибн Мудрик жанозасини ўқиди. Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳу)да Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан қолган ҳассача бўлиб, васиятларига биноан вафотларидан кейин ҳассача у киши билан бирга кўмилди.

Ушбу ҳадисда Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) “мўмин бўла олмайди” деганларидан мурод, комил мўмин бўла олмаслигидир. Чунки бу ерда гап эътиқод ҳақида эмас, майл ҳақида кетмоқда. Мазкур ҳадисдаги муҳаббатдан мурод, ота-она ёки болага бўладиган меҳр-шафқат ҳам эмас, бошқа инсонга бўладиган ишқ ҳам эмас. Балки маҳбубга нисбатан фидокорлик ва ҳар бир нарсани қурбон қилишга тайёр туриш ҳамда маҳбубнинг амрини бажариб, унинг розилигини топишга уринишдир.

Демак, мўмин кишига Расули акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ушбу масалада ўз ота-онасидан ҳам, боласидан ҳам, барча одамлардан ҳам устун туришлари керак.

Уламоларимиздан Абу Зинод муҳаббатни учга бўлади:

1. Ҳурмат ва таъзим, асосан ота-онага, устозларга бўлади.
2. Раҳм-шафқат муҳаббати, асосан фарзандларга бўлади.
3. Ўзаро гўзал хислатларни қадрлаш муҳаббати, ўзга одамларга нисбатан бўлади.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бу ҳадисларида ўзларига нисбатан муҳаббатнинг учала тури ҳам ҳаммага бўлган муҳаббатдан устун бўлгандагина, инсоннинг имони комил бўлишини қайд қилмоқдалар. Бу муҳаббат у зотнинг тириклик пайтларида шахсларига нисбатан бўлса, энди ҳам шахсларига, ҳам динларига, ҳам суннатларига нисбатан бўлиши керак.

Умар (розияллоҳу анҳу) ушбу ҳадиси шарифни эшитиши биланоқ унга амал қилишларини билдирмоқчи бўлиб: “Эй Аллоҳнинг Расули, сиз менга ўзимдан бошқа ҳамма нарсадан кўра маҳбуброқсиз”, деганда, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Йўқ, жоним Унинг измида бўлган Зотга қасам, мен сенга ўзингдан ҳам маҳбуброқ бўлмагунимча”, дедилар. Умар (розияллоҳу анҳу) дарҳол: “Сиз менга ўзимдан ҳам кўра севимлисиз”, деди. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ана энди бўлди, эй Умар”, деганлар (Имом Бухорий ривояти).

Яъни, ана энди имонинг комил бўлди, деганлар.

Бу ҳадисдан ҳар бир мўмин-мусулмон учун Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳаммадан кўра маҳбуброқ бўлишлари кераклиги кўриниб турибди.

Ҳадиси шарифнинг ҳикмати жуда ҳам улуғдир. Расули акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мўминларнинг муҳаббатига муҳтож эмаслар, балки мўминлар у зотга муҳаббат қўйишга муҳтождир. У зот (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га муҳаббат доимо мўминларга яхшилик, бахт-саодат келтирган.

Машҳур саҳобалардан Амр ибн Ос (розияллоҳу анҳу): “Мен учун ҳеч ким Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)чалик маҳбуб эмас эди. Ҳеч ким кўз ўнгимда у кишидек улуғвор эмас эди. У кишини қаттиқ севганимдан у зотга қараб, кўзим тўймас эди”, деган.

Саҳобаи киромларнинг Расули акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га бўлган муҳаббатлари дунё тарихида учрамаган муҳаббатдир. Улар Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) амрларига бўйсунишар, қайтарганларидан қайтишар ва бошқа суннатларини кўнгилдагидек бажаришар эди. Шунинг учун бу улуғ инсонлар қисқа муддатда дунёнинг кўп жойларига Ислом динини тарқатишга муваффақ бўлишди. Буюк Ислом давлати ва маданиятининг юзага келишига эришишди.

ДАВОМИ БОР...

Орамизда шундай касб эгалари борки, машаққатли меҳнатлари қаҳрамонликка лойиқ бўлса-да, уларнинг қадрига етмаймиз. Заҳматли меҳнатларига паст назар билан қараймиз, гоҳида камситамиз. Гўёки улар бажараётган иш таҳқир, ҳақорат… Аммо англамаймизки, Аллоҳнинг наздида биздан кўра уларнинг меҳнати қадрлироқ, заҳматига мукофотлари кўпроқ.

Бугун Самарқанд вилоят бош имом-хатиби Зайниддин домла Эшонқулов ва бир гуруҳ имомлар меҳнати “кўз илғамас” меҳнаткаш, фидойи инсонлар ҳолидан хабар олди. Ҳомий ва эҳсонпарвар кишилар томонидан берилган тиббиёт ниқоблари ва совғалар Самарқанд шаҳар ҳокимлигининг ободонлаштириш бошқармасида хизмат қилаётган ишчи-хизматчиларга топширилди. “Бу арзимас совғалар оз бўлсада ишчи-ходимларга моддий кўмак бўлсин, деймиз. Катта-катта мукофот, ажр ва савобларни эса Аллоҳ таолонинг Ўзи ато қилади иншааллоҳ. Азизлар, бу инсонларнинг меҳнатларини қадрига етайлик. Ҳозирги вазият ҳаммамизга ойдек равшан. Шундай ҳолатда ҳам шаҳримизнинг ҳар бир қарич жойини тозалаб, ораста ҳолга келтираётган, ўзларининг ушбу саъй - ҳаракатлари самарасида биз яшаб турган масканга файз-барака зиёда бўлишига сабаб бўладиган касб эгаларига ўз миннатдорчилигимизни билдирайлик. Зеро, озода жойда хотиржамлик бўлади, бало-қазо нари кетади”, деди вилоят бош имом-хатиби З.Эшонқулов.

ЎМИ Самарқанд вилоят вакиллиги ахборот хизмати