Шу йил 13 май куни Тошкент шаҳар Шайхонтоҳур тумани “Шайх Зайниддин” жоме масжидида пойтахтимизда фаолият юритаётган отинойилар иштирокида тадбир бўлиб ўтди. 

Унда Тошкент шаҳар бош имом-хатиби Абдуқаҳҳор домла Юнусов, бош имом-хатиб ўринбосари Эргашали домла Рустамов, Диний идора Хотин-қизлар масалалари бўйича бўлим мудираси Моҳира Зуфарова, Тошкент шаҳар бош имом-хатибининг хотин-қизлар масалалари бўйича ёрдамчиси Зулайҳо Соатова иштирок этди. 

Тадбирда сўзга чиққанлар диний соҳа ходимлари, жумладан, отинойиларнинг жамият ривожидаги ўрни беқиёс экани, уларнинг динимиз таълимотини кенг оммага етказиш борасидаги масъулиятли вазифалари, жаҳолатга қарши маърифат курашиш лозимлиги, соҳа вакиллари бирор масалани чуқур ўрганмасдан нотўғри фатво беришдан сақланиш ва бидъат-хурофотларнинг олдини олиш борасида ўз тавсияларини берди. 

Шунингдек, динимизнинг бешинчи устуни бўлган ҳаж арконини адо этиш, унинг асл моҳияти, аёлларга хос бўлган масалалар ва сафар одобларини зиёратчиларга тушунтириш лозимлигига урғу қаратди. 

Тадбир сўнгида отинойилар ўзларини қизиқтирган масалалар юзасидан соҳа мутасадиларидан атрофлича жавоб олди. 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Матбуот хизмати

1. Ҳажни ният қилиб эҳромга кирган зиёратчилар талбия айтиб Минога йўл оладилар.
2. Минога чиқиб кетишдан олдин энг зарурий буюмлар олинади. Мино водийсига кетаётганда оддий уст бош олиб олинади. Ҳайит куни эҳромдан чиққандан кейин яна икки кун Минода тунаш учун керак бўлади;
3. Аёллар эҳром ҳолатида бошларини ёпадилар, юзлари, бармоқлари эса очиқ бўлади. Кўйлаклар гулсиз, сидирға, ичи кўринмайдиган, тор бўлмаган, ўзига атрофдагиларни жалб қилмайдиган даражада бўлиши талаб этилади.
4. Сочлар доимо рўмол тагида бўлиши керак. Сочлар ибодат чоғида халақит қилмаслиги учун турмакланади ёки бирор нарса билан боғлаб олинади. Ҳаж ва умра қилувчи аёл-қизлар пардозланмайди.
5. Аёллар талбияни махфий, яъни паст овозда айтадилар. “Лаббайкаллоҳумма лабайк, лаббайка лаа шарийка лака лаббайк. Иннал ҳамда вал-ниъмата лака вал мулк, лаа шарийка лак”.
6. Минодан Арофатга борилади, Арофатдан Муздалифага борилади. Муздалифадан Минога қайтиб, катта Ақабага борилади ва шайтонга тош отиш амали бошланади. Биринчи тошни отиш билан «лаббайка» айтиш тўхтатилади.
7. Ўзи тош ота олмайдиганлар: беморлар, кексалар ўрнига вакиллари тош отса бўлади.
8. Тош отиб бўлгандан кейин аёлларнинг соч учидан бир бармоқ бўғини (2,5–3 см.) узунлигида соч кесилади. Сочи умуман йўқ ёки бор бўлса ҳам 3 см.га етмайдиган аёллар бошига қайчини юргизиб қўйишлари кифоя қилади.
9. Ҳайитнинг учинчи куни аср намозига қадар ҳажнинг яна бир улкан рукни, яъни фарзи бўлган тавофи ифозани адо этишга киришилади.
10. Каъбани айланиш – тавофни 7 марта қилади, 1 ёки 2 марта тавоф қилиб, бутунлай тарк этиш мумкин эмас.
11. Тавоф вақтида таҳорат кетиб қолса, таҳоратни янгилайди ва тавофни келган жойидан давом эттиради.
12. Тавоф вақтида зиёратчилар кўп бўлса, аёллар ҳажарул асвадга яқинлашишга ҳаракат қилмасликлари керак.
13. Саъй бошлашда Сафодан  Марвагача 1 саъй, Марвадан Сафогача 2-саъй ҳисобланади. 1 та ёки 2 та саъй қилиб кетиб қолинмайди. Сафо ва Марвадаги саъй 7 марта бўлади.
14. Сафо ва Марва саъйи асносида (икки яшил устун орасида) аёллар югурмайди.
15. Эҳром вақтида ҳеч ким билан талашмайди, ҳеч кимнинг ҳақига хиёнат қилмайди.
16. Эҳромда ҳидли хушбўйликлардан эҳтиёт бўлиш мақсадида Каъба атрофида айланаётганда қўлларни Каъбага суртмаслик талаб этилади.
17. Эҳромда атир совун, нам салфетка, мушк анбар, ҳидли тагликлар, косметикалар ишлатиш мумкинмас.
18. Бирор ўсимликнинг баргини юлиш, ҳидлаш мумкин эмас.
19. Жониворларга озор берилмайди.
20. Аёллар эҳромда кийимларини алмаштиришлари мумкин.
21. Дунё нафсидан узилиб, фақат зикр билан машғул бўлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Фатво маркази ва Хотин-қизлар масалалари бўйича бўлими.

Cавол: Нажосат теккан гиламларни карчер билан ювиб покласа бўладими?

Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Сиқишнинг иложи бўлмаган катта гиламларни сиз айтган услубда ювилганда пок бўлади. Чунки бундай ювиш жараёнида ювиш ускунаси (карчер) сувни гиламга пуркайди ва бу орқали гиламдаги нажосатни чиқариб юборади. Поклашдаги асосий нарса нажосатни йўқотишдир.

Фиқҳ китобларимизда гилам каби сиқишнинг иложи бўлмаган нарсаларни оқар сувга бир кеча оқизиб қўйиш орқали покланади деган гап гиламдаги нажосат чиқиб кетиши ва инсондаги васвасани йўқ қилиш учундир.

Ҳозирги кундаги карчерлар ҳам мана шу ишни, яъни гиламдаги нажосатни чиқариб юбора олади. Чунки у гиламни ювишда юқори босим билан сув пуркаб ювади. Агар мана шу сув пуркашни уч марта такрорласа, гилам пок бўлади. Бу борада “Ҳошиятут таҳтовий ала мароқил фалоҳ” китобида бундай жумлалар келади:

“Яъни нажас бўлган нарсани уч марта ювиш ва сиқиш деган шарт шу нарсани бир идишга ботирилган ҳолатга тегишли. Агар нажосат теккан мазкур нарса оқар сувга солинса ва устидан сув оқиб ўтса ёки сув кириб чиқиб кетадиган даражада уч марта кўп сув қуйса, тўлиқ пок бўлади. Бу ҳолатда сиқиш, қуритиш ва такрор сувга ботириш деган шарт бўлмайди. Ихтиёр қилинган гап мана шу. Бунда гилам ва бошқа нарсаларнинг фарқи йўқ. Уламоларнинг “Гиламнинг оқар сувга бир кеча оқизиб қўйиш” деган гаплари васвасани йўқ қилиш учун айтилган”. Валлоҳу аълам.

 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

بسم الله الرحمن الرحيم

 الحمد لله رب العالمين الصلاة و السلام على سيدنا محمد وعلى آله و أصحابه أجمعين لا حول ولا قوة إلا بالله

 “Таквир” сураси. 1 оят тафсирларидан таржималар

Қуръон оятлари оламларнинг тарбиячиси томонидан нозил бўлган экан, унинг ҳайбати ҳам, оятлар замиридаги маънолар ҳам шунга яраша бўлади. Ожиз бандалар ҳаммалари жамланиб тафсир ёзсалар ҳам, ҳамма ёзилган тафсирлар жамланса ҳам бу илоҳий калом маъносини тўлиқ очиб бера олмайди. Шунинг учун ҳар бир тафсир қилиш ҳуқуқи бўлган муфассир ўз имконияти доирасидан келиб чиқиб ижтиҳод қилади. Қуйида ана шундай мўътабар тафсирлардан таржималарни тақдим этмоқдамиз

“Таквир” сураси Маккада нозил бўлган.

«Таквир» сўзи луғатда «ўраш» маъносини билдиради.

بسم الله الرحمن الرحيم

إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ

“Қуёш ўралганида”.

Оятдаги «куввирот» сўзи бир нарсани думалоқ қилиб ўраш маъносини билдиради. Қуёшнинг ўралиб қолиши, яъни сўниши қиёматнинг қоим бўлиши аломатларидандир. Яъни, қиёмат куни келганида қуёш ўзига ўзи ўралади ва нури батамом тўсилади. (Ирфон).

Вақтики, қуёшни буклаб, ўралса.

Абдуллоҳ ибн Умар разияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким қиёмат кунини кўзи билан қарагандек кўришни хоҳласа “Изаш-шамсу куввират”, “Ва изас-самоун-фатарат”, “Изас-самоун-шаққат” сураларини ўқисин” дедилар. (Имом Аҳмад ривояти. Имом Термизий ҳам шу каби ривоят қилган).

Али ибн Абу Талҳа ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилишича إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ яъни “Қуёш қоронғулашса”.

Авфий эса: “Йўқолса” деган.

Мужоҳид: “Зим бўлиб йўқолса, туганса” деган. Зиҳок ҳам шундай деган.

Қатода: “Нури кетса” деган.

Саъид ибн Жубайр: “Тушиб кетса” деган.

Рабиъ ибн Хусайм: “Отиб юборилса” деган.

Абу Солиҳ: “Ташланса, ташлаб юборилса” ва яна “Ағдарилса, тўнтарилса” деган. Зайд ибн Аслам: “Ерга тушиб кетса” деган.

Ибн Жарир: “Бизнинг наздимизда нарсани бир-бирига жамламоқ (ўрамоқ) деган сўз тўғрироқ. تكوير العمامة  (саллани ўрамоқ) сўзи шундан. Шунга кўра كُوَّرَتْнинг маъноси бир-бирига жамланиб, сўнг ўралиб, ирғитилса шундан кейин нури сўнишини англатади” деган”.

Ибн Абу Ҳотим ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади: “Аллоҳ қиёмат кунида Қуёш, Ой ва юлдузларни денгизга буклаб, ўрайди. Сўнг ғарбдан шамол жўнатади, ўт уларни куйдириб юборади”. Омир Шаъбий ҳам шундай деган.

Ибн Абу Ҳотим яна Абу Марямдан ривоят қилишича Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мазкур оят ҳақида: “Жаҳаннамда ўралса (букланса)” деганлар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қуёш ва Ой қиёмат кунида ўралурлар (букланурлар)” дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Албатта, Қуёш ва Ой қиёмат куни дўзахдаги икки нурлардур”.

Қуёшнинг зоти эмас, балки уфқ узра ёйилган нурининг ўралиши маъносида бўлиши ҳам мумкин.

Саҳиҳ хабарларда келишича қиёмат кунида Қуёш машҳаргоҳда бошлар узра бир мил масофагача яқин бўлур. Инсонлар терларига ботиб кетурлар.

Абу Солиҳ “ағдарилса, тўнтарилса” деган. Ибн Аббос разияллоҳу анҳумо: Қуёшнинг ўралиши Аршга кирмоғидур” деган. Мужоҳиддан “Йўқолса, тугалланса” деб ҳам ривоят қилинган.

Замахшарий тафсирида айтади: “التكوير” - كوّرت العمامة (саллани ўраш)дан олиниб, Қуёшнинг нури ўралиши натижасида унинг уфқдаги ёғдусининг таралиб, ёйилиши адо бўлиши маъносида. У Қуёшнинг завол топиб тамом бўлишини ифода қилади. Чунки унинг нури яралганидан буён ўроғлиқ ҳолнинг акси – ёйилган ҳолатда бўлган эди.

Кўтарилиши ва тўсилиши маъносида бўлиши ҳам мумкин. Фалакидан ташланса, отиб юборилса.

Ривоят қилинишича, Қуёш ва юлдузларга ибодат қилганларга кўрасатиб қўйиш учун у иккиси (Қуёш ва юлдузлар) жаҳаннамга отиб ташланади. Қайсики, “Анбиё” сурасида баён қилинганидек: “Албатта, сизлар ва Аллоҳдан ўзга ибодат қилган нарсаларингиз жаҳаннам ёқилғисидирсиз” (98-оят).

“Ибн Касир”, “Руҳул маъоний” ва “Кашшоф” тафсирларидан олинди.

 Улуғбек қори ЙЎЛДОШЕВ,

Асака туманидаги “Муҳаммадсолиҳ ҳожи” жоме масжиди ходими.

Исми: Ҳорун Ар-Рашид бин Муҳаммад Маҳдий бин Абдуллоҳ Мансур бин Муҳаммад бин Али бин Абдуллоҳ бин Абдулмуталлиб.

Куняси: Абу Жаъфар.

Халифалик даврлари: 786-809 милодий, 170-193 ҳижрий йиллар. 23 йил давлат бошқарувида бўлган.

Бошқарувининг энг ривожланган даври: 170 ҳижрий, 789 милодий йил бўлган.

Таваллуд йили: 149 ҳижрий; 766 милодий.

Туғилган жойи: Рай шаҳри, Аббосийлар давлатининг тоғли ҳудудида жойлашган[1].

Аёллари: Зубайда бинтин Жаъфар; Азиза бинти Солиҳ; Умму Муҳаммад[2].

Ўғиллари: Муҳаммад Амин, Абдуллоҳ Маъмун, Муҳаммад Муътасим, Қосим, Аҳмад Сабтий, Аднон, Али, Солиҳ, Муҳаммад Абу Яъқуб,  Муҳаммад Абу Исо, Муҳаммад Абул Аббос Муҳаммад Абу Али.

Қизлари: Сакина, Умму Ҳабиба, Урва, Уммул Ҳасан, Ҳамдуна, Фотима, Умму Салама, Хадича, Уммул Қосим, Ромла, Умму Али, Умму Ғолия.

Онаси: Хузайрон бинтиб Аъто.

Отаси: Муҳаммад Маҳдий.

Ака-укалари: Мусо Ҳодий, Иброҳим, Абдуллоҳ,  Али, Убайдуллоҳ, Мансур, Исъҳоқ, Яъқуб.

Диёнати: Сунний.

Сулоласи: Аббосийлар халифалигининг бешинчи халифаси.

Ҳорун Ар-Рашид араб маданияти билан тарбияланган, иқтидорли адиб ва шоир, заковатли олим ва эътиборли халифалардан эди.

Шунинг учун ҳам, унинг тушунчаси олимлар зеҳнияти билан баробар деган фикр ўша даврнинг ўзидаёқ мавжуд эди.

Ҳорун  Ар-Рашиднинг  қароргоҳи доимий равишда  шоирлар,  табиблар, ислом ҳуқуқшунос олимлари, кимёгарлар ва мусиқашунослар  билан  гавжум бўлган. Унинг ўзи кўпинча уламолар ва адиблар билан тез-тез баҳсу мунозаралар ўтказиб турган.

Гоҳида, шоирларни, улар ёзган  шеърларни танқид қилиб, балоғат гап ва шеърни чўзиш эмас, маънони қисқа ва тез ифодаловчи илмдир, деган эди.

Имом Заҳабий айтади: “Ҳорун Ар-Рашид уламоларни ўзига яқин тутар, тортишув ва сергаплик уни ғазабини  келтирар эди. Ўзи эса, қилган беҳуда ўйин кулгу ва гуноҳлари учун тинмасдан йиғлар эди. Хусусан, биров унга панд-насиҳат қилса, ўзини йиғидан тўхтатолмас эди”.

Хатиб Бағдодий айтади: "У фақиҳ ва фуқаҳоларни яхши кўрарди ва уламоларга ҳурмати юқори эди".

Ҳорун Ар-Рашид  билан бир замонда яшаган ва ҳамсуҳбат бўлган машҳур адиб ва шоирлар Абу Тоҳия ҳамда Абу Саъийд Асъамийлар бўлган.

Ҳорун Ар-Рашидга замондош бўлган мазҳаббоши олимлар Имом Шофеъий ва Имом Молик бўлганлар.

Ҳорун Ар-Рашид Мадинаи мунавварадаги манзилини қасд қилиб сафарга чиққан пайтда Имом Молик ибн Анас раҳматуллоҳи алайҳ ўзларини “Муватто” китобини унга ўқиб берганлар.

Илмий соҳада эса Ҳорун Ар-Рашид машҳур кимё олими Жобир ибн Ҳайённи ва унинг шогирдларини моддий-маънавий қўллаб-қувватлаган. Натижада, у ўз шогирдлари билан бирга кимиё илмида амалий тажриба ўтказиш методикасини яратган. Ўша даврда барча олимлар, адиблар, маданият ва санъат арбоблари Ҳорун Ар-Рашиднинг  маданият,  санъат, адабиёт, илм, фан ва шеъриятга бўлган муносабатини жуда катта мамнуният билан қадрлашган.

Милодий 795 йилга келиб Ҳорун Ар-Рашид халифалик қилган Аббосийлар давлатига қарашли бўлган баъзи бир ўлкаларда сиёсий ҳаракатлар пайдо бўла бошлади. Ўша йиллари Ҳорун Ар-Рашидга қарши қўзғолонлар кўтарилди, қўзғолончиларга у зудлик билан чора кўрди.

Милодий  795  йилда Қайс ва Қазоъа қабиласи Миср волийсига қарши жанг бошлади. Бу воқеадан хабар топган Ҳорун Ар-Рашид Ҳарсима ибн Аъюн қумондонлиги остида катта қўшин жўнатиб қўзғолончиларни мағлуб қилди.

Қўзғолончилар Миср волийсига итоат қилишга мажбур бўлдилар ва бўйинларига юкланган товон пулини тўлашда давом этди.

Ҳарсима ибн Аъюн бошчилигида Африкада Абдувайҳ Анборий раҳбарлигидаги яна бир катта фитнанинг алангаси ўчирилди. Бундай улкан қўзғалонни тинчитишда Яҳё Бармакий ҳам жуда муҳим рол ўйнади.

Милодий 793 йилда ҳам Аббосийлар давлатига қарашли бўлган Шом ўлкаларида ҳам баъзи бир фитналар бўлиб ўтди.

Хусусан, Ал-Мудария ва Ал-Ямония номли икки қабила ўртасида уруш бошланди. Бу икки қабила ўртасидаги уруш узоқ чўзилгач Ҳорун Ар-Рашид милодий 794 йилда қўшин жўнатиб, урушга якун ясади.

Шундан сўнг, энг охирги фитначи ва қўзғалончилардан бўлган Абул Хасиб Ваҳиб ибн Абдуллоҳ Тус ва Нишопур каби шаҳарларни босиб олди. Кейинроқ ҳозирги Туркманистонда жойлашган Марв шаҳрида мағлубиятга учради.

Ҳорун Ар-Рашид унга қарши Али ибн Исо ибн Маҳонни жўнатди. У милодий 783 йил фитначи Абул Хасиб Ваҳиб устидан ғалаба қилди. Бу воқеалардан сўнг Аббосийлар давлати Ҳорун Ар-Рашид бошчилигида ривожланишда давом этди.

Пўлатхон КАТТАЕВ,

ТИИ Ҳадис ва Ислом тарихи фанлари кафедраси

катта ўқитувчиси.

[1] Ҳозирги Машҳад

[2] Аббосия, Журайшия, Усмония бўлганлар.