Саъийд ибн Абу Бурда отаси орқали бобосидан ривоят қилади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ҳар бир мусулмоннинг зиммасида садақа бор», дедилар.
«Топа олмаса-чи?» деди.
«Ишласин. Ўзига манфаат келтирсин ва садақа қилсин», дедилар.
«Қодир бўлмаса-чи? Ёки қилмаса-чи?» деди.
«Тангликка тушиб, муҳтож бўлганга ёрдам берсин», дедилар.
«Бунга ҳам қодир бўлмаса-чи? Ёки қилмаса-чи?» деди.
«Амри маъруф қилсин», дедилар.
«Бунга ҳам қодир бўлмаса-чи? Ёки қилмаса-чи?» деди.
«Ёмонликдан ўзини тийсин. Шу ҳам унинг учун садақадир», дедилар».
Бу нарсаларни ҳар бир мўмин-мусулмон одам очиқ-ойдин, равшан ҳолда тушуниб олиши керак.

Мол-дунёси бор одамлар садақа қилсин экан, йўқ бўлса, ишлаб топсин, ортганидан садақа қилсин, бунга қодир бўлмаса, ҳожатманд одамга имкони қадар ёрдам берсин.

Бунга ҳам қодир бўлмаса, амри маъруф қилсин, бунга ҳам қодир бўлмаган одам ҳеч бўлмаганда, ўзини ёмонликдан сақласин экан, ана шу ҳам садақа ўрнига ўтар экан.

«Одоблар хазинаси» китоби асосида тайёрланди

Айни пайтда Бухоро шаҳридаги “Мир Араб” олий мадрасасида юртимиздаги вилоят, туман ва шаҳар бош имом-хатиблари учун ўқув семинарларининг навбатдаги сони бўлиб ўтмоқда. Унда Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари Ҳомиджон домла Ишматбеков долзарб масалаларга раддия бериш методологияси, мунозара одоблари ва имомларга яратилган имкониятлардан унумли фойдаланиш мавзуларида дарс машғулотларини олиб бордилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Биз салом беришни оддий бир ҳолат деб тушуниб қолганмиз. Шунинг учун хоҳласак салом берамиз, хоҳламасак йўқ. Алик олиш ҳам шунга ўхшаш. Гоҳида эътиборсизлик билан “ҳим” деб ўтиб кетаверамиз. Аслида мусулмон киши бу ибодатга эътиборсиз бўлмаслиги керак. Бу борада Имом Бухорийнинг “Ал-адаб ал-муфрад” китобида кўплаб ҳадислар келган. Улар билан танишиб, ўқиш, уқиш ҳар бир мўминга наф келтиради.

— “Набий с.а.в. шундай дедилар: “Аллоҳ Одам алайҳиссаломнинг бўйларини олтмиш аршин қилиб яратди. (Бир аршин – 42 сантиметр). Сўнг ўтирган бир неча фаришталарни кўрсатиб, “Анавиларнинг олдига бориб, салом бергин ва уларнинг қандай алик олишларини эшитгин. Бу сенинг ва зурриётингнинг саломи бўлади”, деди. “Ассалому алайкум”, деди у. “Ассалому алайка ва роҳматуллоҳи”, дейишди. Унга “ва роҳматуллоҳи”ни зиёда қилишди. Ким жаннатга кирса у (Одам)нинг суратида киради. Ҳозиргача халқ нуқсонга учраб келмоқда, (яъни одамзоднинг жуссаси замон ўтиши билан кичрайиб келмоқда)”.

– Набий с.а.в.: “Саломни тарқатинг, саломат бўласиз”, дедилар.

– Набий с.а.в.: “Мўмин бўлмагунингизча жаннатга кирмассиз. Ўзаро муҳаббат қилмагунингизча мўмин бўлмассиз. Ўзаро муҳаббат қилишингизга сабаб бўладиган нарсага далолат қилайми?” дедилар. “Ҳа, эй Аллоҳнинг Расули!” дейишди. “Орангизда саломни кенг тарқатинг”, дедилар.

 – Расулуллоҳ с.а.в.: “Рахмонга ибодат қилинглар! Таом беринглар! Саломни тарқатинглар! Жаннатларга кирасизлар”, дедилар.

 – .... Абу Бакр Сиддиқ р.а. Агар р.а.га: “Одамлар сендан олдин салом бераётганларини кўряпсанми? Уларга ажр бўлади. Уларга сен олдин салом бер. Сенга ажр бўлади”, деди.

– Расулуллоҳ с.а.в.: “Мусулмон учун ўз биродари билан уч кундан ортиқ аразлашиши ҳалол эмас. Учрашиб қолсалар, униси ҳам юз ўгиради, буниси ҳам юз ўгиради. Икковларидан қай бири аввал салом берса, ўша уларнинг яхшисидир”, дедилар. Набий с.а.в.: “Одамларнинг Аллоҳга энг яқини уларга энг аввал салом берганидир”, дедилар. Расулуллоҳ с.а.в.нинг ўзлари ҳаммадан олдин салом берар эдилар. Сахобаи киромлар атайлаб пойлаб туриб ҳам у зотдан аввал салом беришга улгурмай қолар эдилар. Салом бериш, алик олиш нафақат ҳадисларда, ҳатто Аллоҳ таоло Қуръон Каримда ҳам бир неча бор таъкидлаб келган ибодат экан. Жумладан, “Қачонки сизга бир саломлашиш ила салом берилса, сиз ундан кўра яхшироқ алик олинг ёки худди ўзидек жавоб беринг. Албатта Аллоҳ ҳар бир нарсанинг ҳисобини олувчи Зотдир”, деган. (Нисо сураси 86-оят). Расулуллоҳ с.а.в.дан “Қайси амал энг яхши амал?”- деб сўралганда, у зот: “Таниган ва танимаган одамингга таом ва салом бермоғинг” деб жавоб берганлар.

– Расулуллоҳ с.а.в: “Албатта, Салом Аллоҳ таолонинг исмларидан биридир. Аллоҳ уни ер юзига қўйган. Бас, ораларингизда саломни ёйинглар”, дедилар.

– Набий с.а.в.: “Мусулмоннинг мусулмондаги ҳаққи бештадир. ... Қачон учратсанг, унга салом бер; даъват қилса, ижобат қил; насиҳат сўраса, насиҳат қил; акса уриб, Аллоҳга ҳамд айтса, ташмит айт; касал бўлса, зиёрат қил; вафот этса, жанозасида иштирок эт”, дедилар. (Акса урган “Алҳамду лиллоҳ” деса, эшитган “Ярҳамукаллоҳ яшфийка” дейди). Бу ҳадисда салом беришлик, касални кўриш ва жаноза ўқиш каби улуғ ибодатлар қаторида биринчи бўлиб айтилмоқда. Саломни нақадар зарурий ибодат эканлигини шундан ҳам билиб олсак бўлади.

– Набий с.а.в.: “Уловдаги пиёдага салом берсин, пиёда ўтирганга салом берсин, озчилик кўпчиликка салом берсин. Ким саломга алик олса, ўзига фойда. Ким алик олмаса унга ҳеч нарса йўқ”, дедилар. (Уловдагининг пиёдага салом бериши, ёки олдин салом бериш одамдаги кибрни йўқотади. Кўпчиликка салом берилганда уларнинг ҳаммаси алик олиши шарт эмас. Бир киши алик олса, ҳаммадан соқит бўлади).

 – Жобир р.а.: “Икки пиёда учрашиб қолса, ким олдин салом берса, ўша афзал бўлади”.

– Ҳусайн: “Шаъбий отлиқни кўрганда унга салом берди. “(Эй Шаъбий) отлиққа салом берасанми?” дедим. У: “Шурайхнинг пиёда бўла туриб олдин салом берганини кўрганман”, деди”. (демак, шароит тақозосидан келиб чиқиб, пиёда отлиққа биринчи салом бериши ҳам мумкин экан).

– Расулуллоҳ с.а.в: “Кичик каттага, пиёда ўтирганга, озчилик кўпчиликка салом беради”, дедилар.

 – Саъд: “Абдуллоҳ ибн Амр ва Қосим ибн Мухаммад билан бирга сафарга чиқди. Сариф деган жойда тўхташганда олдиларидан Абдуллоҳ ибн Зубайр ўтди ва қўли билан ишора қилиб салом берди. Иккиси алик олди”.  (Демак, овоз эшитилмайдиган шароитда қўл билан ишора қилиб салом бериш ва алик олиш мумкин экан, масалан, мошинада кетаётганда)

 – Абдулло ибн Умар: “Қачон салом берсанг эшиттириб бер. Чунки салом Аллоҳ таоло томонидан келган муборак, пок табрикдир”, дедилар. (Аммо бир қисми уйқуда бошқаси уйғоқ одамлардан иборат жамоа олдига кирган одам уйғоқлар эшитадиган ва ухлаётганлар уйғонмайдиган қилиб салом беради).

– Ибн Абу Талҳадан: “Туфайл ибн Убай ибн Каъб хабар берди. У Абдуллоҳ ибн Умарнинг ҳузурига борар ва бирга бозорга чиқар эди. “Бозорга чиққанимизда, Абдуллоҳ ибн Умар увадачининг олдидан ўтса ҳам, савдогар ёки мискиннинг, хуллас, кимнинг олдидан ўтса албатта салом берар эди.” Туфайл айтади: “Бир куни Абдуллоҳ ибн Умарнинг олдига бордим. Бас, у мендан ўзига эргашиб бозорга боришимни сўради. Мен: “Бозорда нима қиласиз? Савдонинг олдида тўхтамайсиз, савдо молининг нархини сўраб ҳам қўймайсиз, савдолашмайсиз ҳам. Бозорнинг бирор мажлисида ўтирмайсиз ҳам. Шу ерда гаплашиб ўтира қолайлик”, дедим. Шунда Абдуллоҳ менга: “Ҳой Қоринбой! (Туфайлнинг қорни катта эди) Биз у ерга ўзимизга йўлиққанларга салом бергани борамиз”, деди”.( Ҳазрат Умарнинг ўғли ҳам салом беришнинг савоби нақадар катта ва баракотли бўлганлигини билгани учун одам кўп бўладиган бозорга фақат салом бериш учун борар экан).

– Расулуллоҳ с.а.в: “Бирортангиз мажлисга келса, салом берсин. Қайтса ҳам салом берсин. Кейингиси аввалгисидан ҳақли эмас”дедилар. (Яъни икковининг ҳам ажри баробар).

– Анас ибн Моликдан: “Набий с.а.в.нинг сахобалари жамланган бўлар эдилар. Олдиларидан дарахт чиқиб қолса, уларнинг бир тоифаси унинг ўнг томонидан, яна бир тоифаси чап томонидан айланиб ўтардилар ва йўлиққанларида бир-бирларига салом берар эдилар”.

– Собит Бунаний: “Анас эрталаб дўстлари билан кўришиш учун қўлига хушбўй мой суртар эди”.

– Абдуллоҳ ибн Амр: “Бир киши: “Эй Аллоҳнинг Расули! Исломнинг қайси хислати яхши?”деди. “Таом беришинг ва таниган-танимаган кишингга салом беришинг”, дедилар”.

– Абу Ҳурайрадан: “Одамларнинг энг бахили салом беришга бахиллик қилган кишидир. Фойдадан насибасиз киши саломга алик олмаганидир. Агар сен билан биродаринг орасига дарахт тушиб қолса, сен ундан олдин салом беришга қодир бўлсанг, шуни қил”.

Холмуҳаммад домла Салимов,

 Ургут тумани “Манғитобод” жоме масжиди имом-хатиби тайёрлади.

Эътироф

Аллоҳ таолонинг неъматларни тафаккур қилар эканмиз, уларнинг энг буюги иймон эканини англаб етамиз. Чунки ҳотиржам, сокин қалбгина Аллоҳнинг неъматларини эътироф этиб, шукрини адо қилади.

Шукр қилиш неъмат берувчи Зотга мақтов айтиш ва неъматни берган Зотнинг розилиги учун ишлатиш билан мукаммал бўлади. Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу: “Неъмат шукрга, шукр эса зиёдаликка боғланган. Шукр тўхтамагунча зиёдалик ҳам тўхтамайди. Яъни, ким шукр билан ризқланган бўлса, зиёдалик билан ризқланибди”, деган.

Аллоҳ таоло Иброҳим сураси 7-оятда бундай марҳамат қилади: “Агар шукр қилсангиз, зиёда қилурман”. Зотан, шукрда доимо зиёдалик бордир. Банда Аллоҳнинг берган неъматларини эътироф этса, унга шукр қилган бўлади. Аллоҳнинг юртимиз фаровонлиги йўлида бизга ато қилган неъматларини зикр қилиб, шукрини адо қилишимиз лозим. Зеро, юртимизда диний-маърифий соҳани ривожлантириш, ҳалқимиз тинчлиги ва осойишталигини таъминлаш бўйича бир қатор ислоҳатлар амалга оширилмоқда. Хусусан, бу йил ҳаж ибодатларини адо қилаётиб, юртимизда тинчликни барқарор қилган ва ибодатлар учун биз мусулмоларга яратилган шароитлардан Аллоҳга ҳамду санолар айтдик.

Абу Сулаймон Воситий раҳимаҳуллоҳ айтади: “Неъматни зикр қилиш Аллоҳга муҳаббатни пайдо қилади”.

Талҳа ибн Убайдуллоҳ розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ким бир яхшиликка эришса, бас, уни зикр қилсин. Ким зикр қилиб эсласа, батҳақиқ, унинг шукрини адо этибди. Ким яширса, демак, куфрона неъмат қилган бўлади”, дедилар» (Имом Табароний ривояти).

Макка шаҳрида ҳожилар учун яратилаган шароитлар, ибодатни тўлиқ адо этиш учун ташкил қилинган қулайликларнинг шоҳиди бўлишдек улкан саодатга бизларни насиб этган Аллоҳ таолога ва бу ишга масъул бўлган барча ташкилотларга ўз миннатдорлигимизни исҳор қиламиз. Чунки банда ҳар қандай неъматга кўзи тушса, унинг шукрини зикр ила адо этади.

Умар ибн Абдулазиз бундай дейди: «Отам Умар ибн Абдулазизнинг кўзи Аллоҳнинг бирор бир неъматига тушса: “Аллоҳим, Сендан неъматингга куфр келтиришдан, уни неъмат дея танигач, инкор қилишдан ва унга ҳамд айтиш ўрнига унутиб қўйишдан паноҳ тилайман”, дер экан.

Ватанимиз осмони мусаффо, тинч-осойишта ҳаётимизнинг шукрини қилиш шу азиз юртда яшаётган ҳар бир фуқаро учун ҳам фарз, ҳам қарз. Ҳа, ўзини, оиласини, яқинларини, бутун инсониятни ва келажак авлодларни ўйлаган ҳар бир шахс бу ҳақиқатни теран англайди.

Зулайҳо СОАТОВА,

Тошкент шаҳар бош отинойиси

Янги ҳаёт учун, Янги Ўзбекистон учун!

Ўтаётган ҳар бир кун бизни энг улуғ, энг азиз байрам Ўзбекистон Республикаси давлат мустақилигининг 32 йиллик шодиёналарига тобора яқинлаштирмоқда. Мустақиллик – улуғ неъмат, барча орзу-ҳавасларимизнинг рўёбга чиқишида муҳим омил. Шу боис биз бу улуғ неъматни қадрлаймиз, эъзозлаймиз, кўзларимизга тўтиё айлаймиз.

Ватанга муҳаббат юксак инсоний фазилатлардан экани кўп зикр этилади. Бу ҳақда: "Ватанни севмоқ имондандир" дейилган ҳикматни эсга олиш кифоя. Ватанни севиш инсонга хос табиий туйғу бўлгани учун ислом уни имоннинг бир бўлаги деб қарайди. Машҳур саҳобалардан Билол розияллоҳу анҳу Мадинага ҳижрат қилиб, ўзларининг азиз ва муқаддас диёрларини эслаб шеърлар ўқирди. Бу ҳам, албатта, ҳар бир инсоннинг қалбида Ватанига, туғилиб ўсган диёрига муҳаббатли бўлиши табиий эканини англатади.

Имом Бухорий “Саҳиҳи Бухорий” асарида келтирган бир ҳадисда бундай дейилади: «Ойша онамиз розияллоҳу анҳо ривоят қилади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинага келганларида, Абу Бакр билан Билол розияллоҳу анҳумо иситмалаб қолишди. Мен уларнинг ҳузурига кириб: “Эй отажон, эй Билол, ўзингизни қандай ҳис қилмоқдасиз?" деб сўрадим.

Абу Бакр розияллоҳу анҳу иситма кучайганда:

Уйимда бўлсайдим жон чиқар маҳал,

Пойабзал ипидин яқиндир ажал, - дер эди.

Билол розияллоҳу анҳу эса йиғлаб:

Тақдирим не эрур, билмасман, э воҳ,

Бошимга ажалдан келурму сипоҳ?

Бир кеча бўлса ҳам, она водийим,

Қўйнида ётсайдим, меҳрибон Аллоҳ!

Қониб ичсам эрдим, шаффоф сувларин,

Қанийди, ташласам, унга бир нигоҳ! – дер эди.

Мен бу ҳақда жаноб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга бориб айтганимда, У зот: “Ё Аллоҳ! Бизга Мадинани Макка сингари ёқимли, ундан ҳам ортиқроқ этгил! Ё Аллоҳ, унинг тошу тарозисига барака ато этгил, уни (аҳлини) ҳамиша бардаму соғлом қил, мана буларнинг безгагини эса Жуҳфага кўчиргил!” – дедилар».

Икки улуғ саҳоба – Абу Бакр Сиддиқ ва Билол розияллоҳу анҳумо ҳам Пайғамбаримиз билан бирга саодат асрида яшаб, кундалик нозил бўлаётган ваҳийдан баҳраманд бўлишдек бахтга муяссар бўлсалар-да, ўз туғилиб ўсган Ватан соғинчида яшаганлар.

Буюк шоир ва саркарда, давлат арбоби Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг ҳаёти ҳам Ватанни қадрини англашга ёрқин мисол бўла олади. Ўз даврининг йирик ва қудратли давлатларидан бири Ҳиндистондек мамлакат ҳукмдори бўла туриб, бир умр Андижонни, сўлим Фарғонани, бобокалонларидан мерос Самарқандни қўмсаб ўтади, ижодининг салмоқли қисмида Ватан соғинчи уфуриб туради.

Алихонтўра Соғуний “Ватан ва илм ёки етти юлдуз” номли шеърида қуйидагиларни баён қилади:

Эшит энди Ватан ўғли, мендин насиҳат,

Қабул қилсанг келур бошинга давлат.

Ватан асли сенингдур Ўзбекистон,

Ўғиздин қолмиш эрди бу гулистон.

Ватан аҳли Ватан меросхўридир,

Отодин қолса мол фарзандникидир.

Онодур бу Ватан аҳлини сўрсанг,

Сени туғмуш будур яхши тушунсанг.

Чиқармиш сенучун турли емишлар,

Кўтармиш елкасида ёзу қишлар.

Тириклар бу Ватан бўйнига мингай.

Ўликлар ҳам онинг қўйнига киргай.

Ватанни дўст тутиш имондин эрмиш,

Онингчун Ҳақ расулидин нақл бўлмиш.

Ватанни севмаганлар биздан эрмас,

Буни ким билмаса, имонга кирмас.

Бизга ҳар жаюҳада ота-боболаримиз ибрат бўлишган. Мисол учун, Нажмиддин Кубро замонасининг йирик алломаларидан, минглаб муридларга эга бўлган тариқат пешвоси мўғуллар бостириб кирганидан хабар топгач, биринчилардан бўлиб Ватан ҳимоясига отланади. Мўғул ҳукмдорлар Нажмиддин Кубронинг халқ орасидаги обрў-эътиборини кўриб, унга шаҳарни ташлаб, ўзи ихтиёр қилган тарафга кетишни таклиф қилади. Ватанни ўз жонидан устун билган шайх босқинчиларга қарши жангга киради ва туғ кўтариб, лашкарни олға чорлаб бораётган ҳолатда шаҳид бўлади. У зот туғни шунчалар жон-жаҳди билан ушлаган эдики, байроқни қўлларини кесибгина олишга муваффақ бўлишади.

Хулоса қилиб айтганда. Шу муқаддас Ватанда эл азиз, инсон азиз. Ватанимиз бизни, элимизга шарафлаяптими, демак, биз ҳам шунга муносиб бўлишимиз керак.

Жасурбек домла РАУПОВ,

Тошкент вилояти бош имом-хатиби