Ўзбекистонда бир одам соқол олишга ўртача 20 литр сув сарфлайди. Бу ҳақда 2000 йил Олий Мажлисда бўлиб ўтган йиғилишда айтилган эди. Ўтган ўн саккиз йил мобайнида қанчадан қанча йигитларимизнинг соқоли чиқди-ю, аммо ўша сарфланаётган 20 литр сув 21 литрга чиқса чиққандир, аммо 19 литрга тушгани йўқ.

Европаликлар эса соқол олишга 200 грамм сув сарфлайди. Бунинг сабаби бизнинг соқолимиз европаликларнинг соқолидан 100 баробар кўплигида эмас, биз шунчаки сув жўмрагини очиб қўйиб 100 баробар кўп сувни оқизиб юборишимизда, холос.

Лекин бунинг акси ўлароқ Европа чучук сув захираларига қуруқ иқлимли бизнинг минтақадан кўра, 100 баробар бўлмаса ҳам анчагина бой.

Аллоҳ таолонинг иродаси ила бу йил нафақат бизнинг минтақада, балки қуруқ иқлимли барча ҳудудларда сув танқислиги кузатилди. Ҳатто баъзи ўлкаларда шиддатли қурғоқчилик кузатилмоқда. Шукрлар бўлсинки, Раббимиз бизнинг юртимизда ҳам сув неъматини бир оз тортиб қўйди-ю, қаттиқ қурғоқчилик билан синамади. Бунда Ватанимиз бўйлаб ўтказилган Қуръон мусобақасида қилинган тиловатлар, дуоларнинг ҳиссаси катта бўлди, албатта...

Аслида намчил ўлкаларда вақти-вақти билан сув тошқинлари бўлиб туриши – АҚШ, Британия, Япония... қуруқ иқлимли ҳудудларда қурғоқчиликлар, сув танқисликлари бўлиб туриши табиий ҳодиса. Уларнинг машҳурлари ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу даврида Арабистон ярим оролида юз берган даҳшатли қурғоқчилик, Амир Темур ҳазратлари даврида Мовароуннаҳрда бўлган шиддатли қурғоқчилик, 1932-33 йиллардаги миллионлаб одамнинг ёстиғини қуритган очарчилик, собиқ шўро давридаги 1985-86 йиллардаги қурғоқчилик, 2000-2001 йил юртимизда  содир бўлган қурғоқчиликлардир.

Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу, Амир Темур раҳматуллоҳи алайҳ, Ислом Каримов раҳматли даврида қурғоқчилик сабабли аҳоли унчалик зарар кўрмади. Бу синовдан давлат раҳбарининг омилкорлиги сабабли мамлакат ва халқ беталофат  чиқди. Бироқ собиқ шўро давридаги қурғоқчиликлар сабабли халқнинг бошига кўп офатлар ёғилди.

Муҳтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев бу йил об-ҳавонинг унчалик ўнғай келмаганига вегетация даврининг бошиданоқ эътибор қаратиб, сувнинг боридан самарали фойдаланиш, деҳқонларимизнинг беҳуда меҳнат сарф-харажатлар қилиб қўйишининг олдини олишга алоҳида аҳамият берди. Хусусан, 28 май куни  Президентимиз раислигида ўтказилган видеоселектор йиғилишида Ўзбекистонда сув танқислиги сабабли шоли экиладиган майдонлар 162 мингдан 94 минг гектаргача қисқартирилиши айтилди. Гуруч савдоси билан шуғулланувчи, бозорнинг авзойини тез англайдиган учар савдогарларимиз ўша куниёқ гуручнинг нархини икки баробарга оширди. Бозордаги гуручнинг нархи кечагина олганидан нақд икки баробар ошиб қолганини кўриб содда харидорлар ҳайрону лол бўлиб, ўзи ҳамишаги бозоримиздаманми, дея атрофни кўздан кечириб ёқа ушлаб қолди.

Шунингдек, ўша кунги видеоселекторда сув танқислиги кутилаётган Қашқадарё вилоятида такрорий экин майдонлари 30 минг гектарга, Самарқанд вилоятида 42 минг гектарга, Бухоро вилоятида 20 минг гектарга, Навоий вилоятида 14 минг гектарга ва Қорақалпоғистонда 10 минг гектарга камайтирилиши маълум қилинди. Бунинг ҳисобига дуккакли ўсимликлар нархи ҳам юқори сапчиди.

Ҳа, майли, бошлари омон бўлсин, ҳар қандай имкониятдан одамлар ўзларининг феъл-атворидан чиқиб фодаланади-да, бунинг учун бировни маломат қилиш – нега ҳамма ҳар тарафга қараб юради, ҳамма бир тарафга қараб тартиб билан юрсин дея кўчага калтак кўтариб чиққан дарвешнинг ишига ўхшаб қолади... 

Сўлим Фарғона вилоятида Бештерак деган маҳалла фуқаролар йиғини, ўша ерда Ўртақишлоқ деган қишлоқ борлигини кўпчилик юртдошларимиз билмас эди. Ана шу қишлоқда яшовчи пири бадавлат отахону онахон  Мамарасул ака ва унинг турмуш ўртоғи Мунаввара опа муборак ҳаж сафарига бориш учун йиллар давомида мисқоллаб  44 миллион сўм йиққан эдилар. Улар ана шу маблағини Ўртақишлоқ аҳолиси учун қудуқ қазиб, минорасини ўрнатишга сарфладилар.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда сувни ҳаёт манбаи қилиб қўйганини таъкидлаб кўплаб оятлар келтирган. Жумладан, «Биз  осмондан баракотли сув — ёмғир ёғдириб, унинг ёрдамида боғ-роғларни ва ўриб олинувчи дон-дунларни ҳамда тизилган (мевали) новдалари бўлган баланд хурмоларни ундириб-ўстирдик. Бандаларга ризқ бўлсин учун (мана шундай қилдик). Яна у (сув) ёрдамида ўлик шаҳарни − ерни тирилтирдик (Ўликларнинг ўз қабрларидан қайта тирилиб) чиқишлари ҳам мана шундай бўлур» (Қоф сураси, 9-11-оятлар).

Дарҳақиқиат, сув экинларимизни, чорвамизни суғорадиган, ўзимизнинг чанқоғимизни босиб, танимизни поклайдиган, турли касалликлардан ҳимоя қиладиган неъмат бўлиш баробарида унинг яна бир гўзал фазилати бор экан: Мичиган университети олимлари етарлича сув ичмаслик ортиқча вазн йиғишга сабаб бўлиши мумкинлигини кўрсатувчи янги маълумотларга эга бўлишди. Бу эса ичимлик суви семизлик билан курашишда ёрдам бериши мумкинлиги тўғрисидаги фикрни қўллаб-қувватлайди.

Раббимиз Мўминун сурасида сувни аниқ ўлчов билан қор-ёмғир қилиб ерга жойлаб қўйганини айтган. Демак, бу йилги ўлчовда юртимизга одатдагидан камроқ сув тақсим қилинганки, бунинг ҳикмати – сув неъматининг қадрини янада теранроқ ҳис этиб, ақлимизни кўпроқ ишлатиб, одатдагидан-да омилкор бўлайлик, сувдан тежаб-тергаб фойдаланайлик.  Ана шунда Парвардигоримиз бу бебаҳо неъматни яна мўл-кўл қилиб беради, иншоаллоҳ.

Дамин ЖУМАҚУЛ,

ЎМИ Матбуот хизмати

Доимо донишманд ва олимларни меҳмонга чақириб, дуоларини олиб турадиган бир саховатли киши доимий одатига кўра яна олимларни уйига таклиф қилди. Меҳмонлар ичида кекса, таниқли олим ҳам бор эди. Зиёфат охирида ўша олим:

– Азизлар! Биз ҳам кексайдик, умримиз ўтиб бормоқда. Бизда бўлган илмлардан манфаат­дор бўлиб қолинг, билмаганларингизни сў­ранг, қў­лимдан келганича жавоб берай, – деди йи­ғил­ганларга қараб. Ҳамма жим, савол беришга ҳеч ким ботина олмай турган бир маҳалда, даҳ­лиз­да ўтирганлар ичидан ёши ўнларни қоралаб қолган бир бола қўлини кўксига қўйиб гўзал одоб билан:

– Ҳазрат! Айбга буюрмангизу каминанинг кичик бир саволи бор, – деди.

– Баракалла болам, саволингизни тортинмасдан сўрайверинг, – деди олим боланинг ақлу одобидан хурсанд бўлиб.

– Кексаликка етиб, азизу мукаррам бўлишим учун нима қилишим керак? – деди бошини хиёл эгиб.

– Офарин, энг улуғ саволни бердингиз. Бу саволингизга тонггача жавоб берсам ҳам вақт ет­майди. Шундай бўлса-да, қисқача жавоб бера­ман. Кексайганда азиз бўлиш учун ота-онангизни хизматини қилиб, дуосини олинг, яқинларингиз билан қариндошлик ришталарини мустаҳ­кам­ланг, олим ва яхши инсонлар даврасида бў­либ, ҳур­мат қозонинг! Шунда умрингиз узун, кек­сайганда, албатта, ҳурмату иззатда бўласиз, деб бола ҳақига хайрли дуо қилди.

Эй азиз фарзанд! Бу ҳикоядан олимлар суҳ­батида ўтирганлар маънисиз лағв сўзлар айтишдан тийилиб, ўзларига фойдали саволлар бер­синлар. Олимнинг илмидан фойдаланиб қо­лиш­син. Ёшлар олимдан савол сўраганда одоб қои­даларига риоя қилиб, олимнинг кўнглини қолдирмайдиган, ранжитмайдиган қилиб, тавозе билан савол берсин! Албатта, дуо ва меҳр инсон умрини узайтириб, ризқни баракали қилади, бахтиёр умрнинг омили бўлади.

Умри, ёши ортар олқиш олганни,

Қарғиш тегмай қолмас, ёшни синдирар.

Демак, яхши дуо умрни узайтирса, қарғиш ёш умрларни заволга учратиб, ёш ғунчани очил­масдан хазон қилади.

“Қасамини бузган қиз” китобидан олинди

Дин бандаларнинг зоҳирига ҳам ботинига ҳам хитоб қиладиган, уларни икки жаҳон саодатига эриштирадиган илоҳий одоб ва ҳукмлардан ташкил топган тарбия тизимидир. Бу тарбия асосан уч соҳада амалга ошади. Биринчиси ишонч, иккинчиси ибодат, учинчиси эса аҳлоқдир. Дин қалбдан ишониш билан бошланади; ибодат тоат билан яшатилади. Одоб, гўзал аҳлоқ, қалб поклиги, нафс тарбияси билан Аллоҳга бўлган дўстлик исбот этилади. Шу ҳолда комил бир мў‘мин бўлиш динга мукаммал амал қилиб яшашга боғлиқдир.
Динимизнинг бу уч асосга таянганини ушбу машҳур ҳадисдан билиш мумкин.
Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам масжидда саҳобаи киромлар билан ўтирган эдилар. Ўша пайтда бир киши пайдо бўлди. Келган шахс, оппоқ кўйлакли, қора сочли, хушбўй ҳид таратган, устида сафар изи кўринмаган, ҳеч ким танимаган бир киши эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига келди, олдига ўтирди, қўлларини тиззасининг устига қўйди ва сўрай бошлади.
“Эй Муҳаммад! Менга Исломнинг нима эканлигидан хабар беринг”.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
“Ислом, Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқлигига, Муҳаммад Унинг пайғамбари эканлигига шаҳодат келтиришингдур. Бундан ташқари, намоз ўқишинг, закот беришинг, рўза тутишинг ва кучинг этса, Аллоҳнинг уйи Каъбани зиёрат қилишингдур”,- дея жавоб бердилар.
У киши тўғри айтдинг, деди. Биз ажабланиб қолдик, ўзи сўраб, ўзи тасдиқлаяпти.
Яна У: “Менга иймоннинг нима эканлигидан хабар беринг”, - дея сўради; Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
“Иймон, Аллоҳга, Унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, охират кунига, барча яхшилик ва ёмонлик Аллоҳнинг тақдири билан бўлганига ишонишингдур”, - дея жавоб бердилар.
У киши тўғри айтдинг, деди ва “эҳсон недур?” - дея сўради; Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
“Эҳсон, Аллоҳни кўриб тургандек Унга ибодат қилишингдур. Агарчи сен Уни кўрмасанг ҳам, У сени кўрмоқдадур”, -дедилар.
Киши: “Менга қиёмат қачон бўлишини хабар беринг”, - дея сўради.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Бу борада савол сўралган кимса, сўрагувчидан билгувчироқ эмас”, – дедилар.
Лекин бу кишининг саволига биноан Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қиёматнинг баъзи аломатларидан хабар бердилар. 
Бу саволларни сўраган киши ўша пайтда кўздан ғойиб бўлди. Бироздан кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Савол берган кишини танидингми, эй Умар!”, дедилар. “Аллоҳ ва унинг Расули билгувчироқ”, деб жавоб берди Умар розияллоҳу анҳу. “У Жибрил эди, сизларга динингизни ўргатгани келди”, дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам.
Демакки, Жаброил алайҳис-салом, ўзи бир нарса ўргангани эмас, 
бу йўл билан инсонларга динни ўргатгани келган эди. Уни, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга Аллоҳ юборган, у билан диннинг аслини бизга ўргатиб, айниқса, саҳобаи киромларга уни бу шаклда кўриш шарафини бахш этган.
Бу ҳадисда белгиланганидек, дин уч асос узра қурилган: Булар иймон, ибодат ва ахлоқдир.
Иймон - ишонч асосидир, буни калом илми олимлари тадқиқ этади. Ибодатларни фиқҳ олимлари тадқиқ этади. Ахлоқ эса инсоннинг ички тарбиясидир. Бу қалбдан салбий сифатларни тозалаб, ўрнига яхши сифатларни қўйишдир. Бундай бир тарбия, энг гўзал шакли билан, бу соҳада раҳбар бўлган комил инсонларнинг назар ва назоратида пайдо бўлади. 
Бу комил инсонлар, Қуръон ва Суннат узра қурилган тасаввуф мактабларида этишганлар.
Бу ҳадисда белгиланган эҳсон, асл ғояси маънавий поклик ва гўзаллик бўлган тасаввуф тарбиясининг асосини ташкил этади ва бу тарбиянинг моҳиятини ўртага қўяди.
Ҳар мў‘минга соғлом иймон ва тўғри ибодат фарз бўлгани каби қалб поклиги, нафс тарбияси ва гўзал ахлоқ ҳам фарздир. Бу фарзларни бажаришга восита бўлган нарсалар ҳам улар каби алоҳида аҳамият касб этади.
Ҳеч бир мў‘мин “Мен иймон келтирдим, ибодат қиламан, лекин менга ихлос керакмас, илоҳий севги керакмас, менинг маърифатуллоҳга эҳтиёжим йўқ, мен қалб поклигини хоҳламайман, нафс тарбияси билан шуғулланмайман”, дея олмайди. Бундай фикр қилган инсон хато қилади, динини ҳаққи билан танимаган ва яшамаган бўлади. Қалби улуғ Аллоҳ билан ҳузур-ҳаловат топмаган ҳар бир инсон зарардадир. Илоҳий севги 
ва зикруллох битмас ҳузур-ҳаловат деганидир. Ҳеч қачон ўзгармайдиган бу қатъий ҳукм борасида Қуръони каримда шундай буюрилган:
“Иймон келтирганлар ва Аллоҳнинг зикри ила қалблари ором топганлар: Аё Аллоҳнинг зикри ила қалблари ором топмасми? (Ҳа, иймон келтирганларнинг қалблари Аллоҳнинг зикри ила ором топади. Чунки, у қалблар ўзларининг Аллоҳга доимий боғлиқ эканликларини ва дунйодаги ҳамма нарса Аллоҳдан эканлигини яхши ҳис этадилар)”. (Раъд сураси, 
28-оят).
Тасаввуф – қалбни Аллоҳ билан таништириб, ҳузур-ҳаловатга этиштириш йўлларини ўргатган ва уни бевосита ўзи татбиқ этган бир тарбиявий тизим. Тасаввуф гўзал аҳлоқ мактабидир. Қалб поклиги ва гўзал аҳлоқ диннинг ботиний фиқҳидир. Бунга Қуръони каримда тақво дейилади. Тақвога этишиш учун қилинган курашга тазкия дейилади. Тазкия қалбни инкор, ширк, исён ва ғафлат кирларидан тозалаб, руҳни поклаш, нафсни салбий хулқ-атворлардан қутқазиб, гўзал сифатлар билан безамоқдир. Буларнинг барчасидан мақсад улуғ Аллоҳнинг розилигига ва дўстлигига этишмоқдир. Мақсади Аллоҳ розилиги бўлган тарбиянинг барча усул 
ва одоби ҳам Аллоҳ розилигига мос келиши керак.
Аллоҳ таоло илоҳий тарбиянинг ва дўстликнинг марказига Расули Акрам соллаллоҳу алайҳи ва салламни қўйгандир. Унга бош эгмаган кимса буюк Аллоҳнинг ризолигини томолмайди ва Унга дўст бўлолмайди.
Аллоҳ таоло бу масалада барча инсониятнинг олдига шу илоҳий ўлчовни қўйган:
“Айтинг (эй, Муҳаммад): Агар Аллоҳни севсангиз, менга эргашингиз. Шунда Аллоҳ сизларни севади ва гуноҳларингизни мағфират этади. Аллоҳ кечирувчи ва раҳмлидир (“Оли-Имрон” сураси, 31-оят).
Олимлар белгиланганидек, бу оятдаги “тобеъ бўлиш” оддийгина тобеъ бўлиш эмас. Бу эрдаги тобеълик Ҳазрати Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга ҳақиқий маънодаги бир севгини ўз қамровига олади. Бу севги Фахри Коинат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга қалб, тил, ҳол ва ахлоқ ила том маънода таслимият билан тобеъликдир. Мў‘мин ичи 
ва таши билан, ишонч ва яшаш тарзи билан суннатни маҳкам ушлаган тақдирдагина Аллоҳга севилган бўлади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам асҳоби киром розияллоҳу анҳумларга Ислом дини, иймон, ибодат ва эҳсонни ўргатган, кўрсатган, яшатган ва ундан кейин охиратни шарафлантирган.
Саҳобаи киром розияллоҳу анҳумлар ҳам ўзларидан кейин келганларга дин, иймон, ибодат ва эҳсонни бир бутун ҳолда ўргатганлар. Дин аввалги икки асрда бир бутун ҳолда татбиқ этилиб, зоҳирий ва ботиний тарафлари айни ҳассос(нозик)лик билан кўринади ва яшалади. Кейинчалик эса аҳвол ўзгаради.
Ҳижрий ИИ асрлардан эътиборан диний ҳаётда бир заифлик кўрина бошлайди. Янги фатҳлар ва Исломга янги кирганлар билан Исломият жуда кенг ёйилди. Бу аҳвол турли хил муаммоларни ҳам келтирди. Динга янги кирганларга уни тушунтирмов ва яшатиш учун олимлар ва солиҳ кишилар жуда катта ғайрат сарф этишди.
Калом олимлари эътиқод соҳасига, фақихлар ибодат мавзуларига, муҳаддислар ҳадисларни аниқлашга, муфассирлар Қуръоннинг тафсирига, тил олимлари араб тилига йўналиб, Исломнинг асосий илмларини жонлантиришга ва инсонларга этказишга ҳаракат қилдилар ҳамда Аллоҳнинг изни билан бу ишларда муваффақиятга эришдилар. Бу орада ориф, солиҳ, авлиё, сўфий исми билан Аллоҳ дўстлари ҳам диннинг одоб, ахлоқ, қалб поклиги ва илоҳий ишқга йўналдилар; ҳиммат ва ғайратларини бу соҳада сарф қилдилар. Бу вақт мобайнида инсонларнинг табиатига мос тарбия 
ва ислоҳ усулларини ривожлантирдилар. Бу ишда Қуръон ва Суннатга таяндилар. Саҳобаи киромнинг татбиқи ва уларга эргашган тобеинлардан ўрнак олдилар. Дин тарбиясини ўзларининг нафсларида яшатдилар 
ва инсонларга кўрсатдилар. Инсонларнинг кўнглига хитоб қилдилар. Суҳбат, муҳаббат, ваъз, насиҳат, тавба, ишқ, гўзал ахлоқ, зарофат, соддалик, мардлик каби гўзалликлар билан кўнгилларни қозондилар.
Мана шу маънавият йўлбошчилари ҳижрий В асрдан бошлаб Ислом оламидаги тарбия марказларини ва мактабларини қурдилар. Зоҳирий олимлар шариат илмини суҳбат ва китоб ёзиш йўли билан авлоддан авлодга қандай этказиб берган бўлсалар, ҳол, маънавият ва қалб илми дейилган ихлос, файз, севги, илоҳий ишқ, кўз ёши, одоб ва гўзал ахлоқлар ҳам қалбдан қалбга, кўнгилдан кўнгилга кўчирилиб, ҳозирги кунимизга қадар этиб келди. Аллоҳ таоло ҳар даврда бу диннинг ҳам зоҳирий ва ҳам маънавий илмларини ўрганувчи, англагувчи ва бошқаларга ўргатувчи шахсларни яратган. Маънавият ва ахлоқ илмини комил муршидлар, Раббоний олимлар юритади ва улар насибаси бўлганларга этказадилар. Бу неъмат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг оламларга раҳмат бўлиш мўжизасининг бир давомидир.
Бу раҳмат ахлоқи асосида яшаб, инсониятнинг ёруғ юзи бўлган комил инсонлар тарихнинг ҳар даврида бўлганлар. Йўлини ва севгисини йўқотган инсонлар улар билан йўлини топган, ҳузур-ҳаловатга эга бўлиб, ўзлигини англаган, ҳақиқий инсонийлик ва одоб билан танишган.
Саййид Абдулқодир Жийлоний, Юнус Эмро, Мавлоно Жалолиддин Румий, Хожи Бектоший Валий, Шоҳ Нақшбанд, Имом Раббоний, Мавлоно Холид Боғдодий, Аҳмад Рифоий ва бошқа буюк зотлар (қоддасалллоҳу асророҳул алия) барча инсониятга илоҳий ишқ ва одобни ҳаёти давомида яшаган ҳолда кўрсатганлар.
Ҳақ йўлининг раҳбари бўлган Аллоҳ дўстлари барча инсониятга раҳмат бўлган бир пайтда кишилар ичида тасаввуфдан ёвуз амаллари учун фойдаланишни хоҳлаган аҳлсиз ва ёмон ниятли инсонлар ҳам чиққанлар. 
Бу йўл улуғ Аллоҳнинг йўлидир. Бу йўлнинг ўлчови, асоси, усули, одоби, амали қиёматгача ўзгармайди. Йўл очиқ, усули маълум, одоб ва ахлоқ махфий эмас. Ҳол ва йўналиши Қуръон ва Суннатга мос келмаган инсонларни тарк этиш керак.
Буюк валийлар ва улуғ орифлар одоб ва тақво йўлида қандай раҳбарлик қилинишини ҳаммага кўрсатганлар. Уларга мункир бўлганлар хато қилади, зарар кўради ва зарар этказади.
Маънавий силсила бу йўлнинг омонлигидир. Буюк зотлар бу силсила билан илоҳий ишқни, файзни, илмни, одобни, ахлоқни ва омонатни 
бир-бирларидан олиб яшаганлар ва ўзларидан кейингиларга этказганлар.
Аллоҳ бу буюк омонатни шу кунга қадар этказганларни раҳмат айласин, уларнинг даражаларини олий, мақомларини юксак қилсин. Бизларни улардан ажратмасин! Омин!

САИДОВ ИБРОҲИМЖОН
Мир Араб олий мадрасасининг
Тасаввуф илми мактаби ўқитувчиси