muslim.uz
Савол: Қазо намозларни қайси пайт ўқиган маъқул?
Жавоб: Аслида намозларни иложи борича ўз вақтида адо этишга ғайрат қилиш керак. Инсоннинг ўзига боғлиқ бўлмаган ҳолатлар бундан мустасно. Энди ана шу ҳолатлар сабаб намоз қазо бўлиб қолса, уларни адо этишга маълум бир вақт ажратилмаган. Аммо куннинг уч вақтида ўқиб бўлмайди. Булар кун чиқаётган, қуёш тиккага келган ва кун ботаётган вақтлардир (“Баҳрур роиқ”).
«Ҳидоят» журнали
«Сўраган эдингиз» рукнидан
Хожа Исҳоқ Вали асарларида бағрикенглик ғояси
Ислом дини тарихида нақшбандия тариқати алоҳида ўрин эгаллайди. Бу тариқат исломнинг маърифий йўналишини ривожлантиришда етакчилик қилган ва ўзининг инсонпарварлик ва маърифатпарварлик ғоялари билан бугунги кунда ҳам дунё жамоатчилигини ҳайратга солмоқда.
Нақшбандия тариқатининг хожагон талқинидаги йўлини такомиллаш-тириш билан бутун Марказий Осиё, Мовароуннаҳр ва Хуросонда машҳур бўлган мутафаккир Саййид Аҳмад ибн Мавлоно Жалолиддин Хожаги Косоний – Махдуми Аъзамнинг тўртинчи хотини Биби Руҳия(Бибичаи Қашғарий)[1]дан туғилган ўғли Хожа Исҳоқ Вали ҳақида гап борганда тадқиқотчилар уни фавқулодий қобилиятлар соҳиби, Нақшбандия тариқатининг изчил ҳимоячиси, ислом дини тараққиётига, ислом цивилизацияси тараққиётига беназир ҳисса қўшган йирик жамоат ва сиёсий арбоб сифатида тилга олишади.
Бу мутафаккирнинг вафот этган вақти манбаларда аниқ кўрсатилади мелодий 1599 йил. Аммо баъзи манбаларда Хожа Исхоқ Вали 69 ёшида вафот этган деб кўрсатилса[2], айрим манбаларда эса 94 йил умр кўрган[3] деб қайд этилади. (Бу рақам Хожа Исҳоқ Валининг шогирдлари бўлган Муҳаммад Аваз Самарқандий ва Шоҳ Муҳаммад Пайравий томонидан 1603 йили ёзилган “Зиёу-л-қулуб” ва 1599 йилда ёзилган “Жалису-л-Муштоқин” номли асарларда ҳам қайд этилган). Мутафаккирнинг ёши ҳақидаги бу икки хил манбаларни мантиқан солиштириб кўрсак, биринчи манбанинг хатолиги кўзга ташланади, чунки, Махдуми Аъзам 1461йил туғилган бўлиб, Хожа Исхоқ Вали туғилган пайтда қарийиб етмиш ёшга етган бўлади. 70 ёшли кишининг фарзанд кўриши мантиқан тўғри келмайди. Шунингдек, кўпгина манбаларда Хожа Исхоқ Валининг кўп йил умр кўрганлиги, Шарқий Туркистонда жуда кексайиб қолган пайтлари ҳам нақшбандия тариқатининг тарғиботчиси, яловбардори бўлиб халқни илму-маърифатга чорлаб юрганлиги ҳақидаги маълумотлар ҳам учрайди. Бу фикрлар, иккинчи манбанинг тўғрилигига далил бўлиб келиши мумкин. Шунга ва мутафаккирнинг бевосита замондошлари бўлган муаллифларнинг ёзган манбаларига асослансак, Хожа Исҳоқ Вали 94 ёшда вафот этган деган фикр ҳақиқат бўлиб чиқади. Бундан Хожа Исҳоқнинг туғилган йили 1599 – 94 = 1505 йил келиб чиқади.
Хожа Исҳоқ Вали хотираси ўткир, кўп тилларни билувчи, кучли руҳий таъсир қувватига эга инсон эди.
Хожа Исҳоқ бир неча бор Шарқий Туркистонга боради. Шунингдек, унинг Тибет, Ҳиндистон, Туркия, Эрон, Арабистон, Миср ва Хитойнинг кўпгина шаҳарларида бўлганлиги, исломнинг бағрикенглик ғояларига таяниб, турли дин вакилларининг ўзаро бир-бирини тўғри тушуниши муҳимлигини таъкид-лаганлиги, буддистлар, конфуссиячилар билан мулоқатлар олиб борганлиги ҳақида кўплаб манбаларда ҳикоя қилинади. Ҳатто унинг Конфуций ҳикматларини ҳам туркий ва форсий тилларга таржима қилганлиги ҳақидаги маълумотлар мавжуд. Хожа Исҳоқ Вали ўз она тилидан ташқари форс, араб, ҳинд, хитой ва уйғур тилларини ҳам яхши билган, ҳиндлар ва хитойликлар билан таржимонсиз мулоқат қилишга уринган. Ҳар сафар суҳбатдошлари уни яхши тушунганлигини таъкидлашар эди. Хожа Исҳоқ ўз отаси Махдуми Аъзам изидан бориб, диний ва миллий камситишларга йўл қўймаган. Манбаларнинг шоҳидлик беришича, унинг мухлислари орасида будпарастлар ва яҳудийлар ҳам бўлган. Кўпгина будпараст ва динсиз фақирлар мусулмончилик удумларини қабул қилишган[4].
Хожа Исҳоқ Вали отаси Махдуми Аъзамнинг “Дин ва муқаддас китоблар инсон учун, уни одоб-аҳлоқда камолга етказиш учун берилгандир. Инсон дин учун эмас дин инсон учун яратилгандир” – деган ўгитларига қатъий амал қилган ҳолда, нақшбандия арконларига садоқатли пир-муршид сифатида юртда тинчлик ва осойишталикни, динлар орасида бағрикенгликни сақлашга виждонан хизмат қилган.
У турли дин вакиллари орасида мулоқатлар олиб борган, ҳиндулар, тибетликлар, оловпарастлар, будпарастлар ва ҳатто конфуссиячилар билан ҳам мулоқатда бўлиб, уларнинг диний қарашларидаги умуминсоний ғояларни ўрганиш лозим деб ҳисоблайди. Конфуцийнинг ҳикматлари инсон камолатида муҳим рол ўйнашини таъкидлайди ва конфуция таълимоти диндан кўра катта илм ва фалсафа эканлигини қайд этган.
Хожа Исҳоқ Вали ёшлигидан кучли мантиқ эгаси бўлган, дастлаб мантиқни ўз отаси Махдуми Аъзамдан, сўнгра устозларидан, Мавлоно Лутфуллоҳ Чустийдан[5] ўрганган. У ўз ҳаётида кўпгина чигал масалаларни мантиқий салоҳиятига таяниб еча олар эди. Кунлардан бирида Хожа Ҳошимхожа Хожа Исҳоқга мурожаат қилиб, “ал-вилояту афзалу минан-нубуввати” (Валийлик мақоми набийлик мақомидан афзал турур) нақлининг маъносини ечиб беришни илтимос қилади. Шунда мутафаккир ўзининг мантиқий салоҳиятига таяниб, Расулиллоҳга ҳали набийлик сифати келмаган пайтда ҳам валийлик сифатига эга бўлганлар, бу валийлик ундан илгари ўтган найбийлар сифатидан анча афзал эди, шу маънада “Валийлик мақомига афзаллик берурлар”[6], - деб жавоб берганлар. Бошқа бир сафар Қашқар султонлари хонадонида мерос тақсимлаш можораси бўлиб, уни ечиш вазифаси Хожа Исҳоқ Вали зиммасига тушади. Меросхўрлар икки киши – ака ва ука эди. Хожа бобокалонларининг ўгитларига риоя этган ҳолда ака-укани ўз ҳузурига чорлайди. Ака ва ука меросни тақсимлашда қозикалон қўллаган усулдан норози эдилар. Хожа Исҳоқ ака ва укага мурожаат қилиб: биродарлар, келинглар бирингиз мулкни бўлувчи (тақсимловчи) бўлинг, иккинчингиз эса танловчи (бўлинган мулкдан хохлаган қисмини танлаб олувчи) бўлинг. Бўлувчи адолатли бўлса, танлашдан қолган қисми ҳам уни қаноатлан-тиради, агар бўлувчи адолатсиз бўлса, танлангандан қолган қисми унга тегиб, ўз қилмиши учун ўзи жазоланади. Бу жуда кучли мантиқий ечим эди.
Хўжа Исҳоқ Вали турли дин вакиллари ўртасида бир-бирини тушуниш ва ўзаро муроса бўлишини хохлар эди. Шу туфайли у ҳукмронлик килган вилоятларда турли дин ва конфессия вакиллари ўзаро аҳил, тинч ва осойишта турмуш кечирар, турли миллатлар ва элатлараро ўзаро иттифоқчилик ҳукм сурган. Бундай ёндашув унинг отаси Махдуми Аъзамнинг таълимотида мавжуд эди. Махдуми Аъзам халқ турли миллат ва элат вакилларидан ташкил топган бўлади, диндорлар эса турли динларга ва мазҳабларга эътиқод қилишади, турлича урф-одат ва анъаналарга риоя этишади. Уларнинг қай бири ҳақ ва қай бири ноҳақ эканлигига ҳукм чиқариш ҳуқуқи биз бандаларга берилмаган, унга яратгувчининг ўзи баҳо беради. Шундай экан, динлар орасида, миллатлар орасида ўзаро аҳилликни асраш ҳукмдорларнинг асосий вазифасидир. Ўзга миллат вакилларини ва ўзга дин қавмларини камситмаслик лозим деб таъкидлар эди. Шу туфайли Махдуми Аъзамнинг жамоавий маърузаларига турли дин вакиллари мунтазам қатнашишган ва улар “бу мусулмоннинг маърузаларида ҳақиқат руҳи уфуриб туради, биз ўз руҳонийларимиздан ола олмаган маънавий озуқани унинг маърузаларидан оламиз” – деб баралла айтишарди.
Хожа Исҳоқ таълимоти диний бағрикенгликни, маърифатпарварлик ва инсонпарварликни тарғиб этувчи, инсон қадр-қимматини ҳамма нарсадан устун қўювчи таълимотдир. Мутафаккир ўз таълимотини Мовароуннаҳрда, Хуросонда Эронда, Шарқий Туркистон, Ҳиндистон ва Хитойда фаол тарғиб этган. Унинг кўплаб шогирдлари – устозининг диний бағрикенглик ва инсоний меҳр-мурувват ғояларини ривожлантиришни давом эттиришган.
Айрим манбаларда Хожа Исҳоқ Валини Шарқий Туркистонда 16-17 асрларда авж олган “оқтоғлилар” ва “қоратоғлилар” ўртасидаги ғоявий курашнинг бошида турган деб айблашади[7]. Аслида бу Хожа Исҳоқ Валига нисбатан адолатсиз айбловдир. Хожа Исҳоқ Вали акаси Муҳаммад Амин –Хожаи Калонни ниҳоятда ҳурмат қилган, доимо унинг маслаҳатларига риоя қилиб, акасининг дуосини олишга интилиб юрган. Акасининг Шарқий Туркистоннинг айрим ҳудудларида султонлик қилишига ҳам мадад берган. Фикримизни Саййид Назар Хожа Хўқандийнинг “Маноқиби Хожа Исҳоқ Валий” асарида Хожа Исҳоқнинг Хожаи Калонни нақадар ҳурмат ва эътибор билан кутиб олганлиги ҳақидаги фикри билан далиллаш мумкин[8]. Бу икки авлод ўртасидаги зиддият кейинчалик шу зиддиятдан манфаатдор бўлган ҳукмдорларнинг тож-тахт талашиш мақсадида уларнинг можаросига аралашишлари туфайли авж олган. Хожа Исҳоқ Вали отаси саййидлар авлодидан, онасининг келиб чиқиши муғул хонларига (аниқроғи Сотуқ Буғрохонга) бориб туташганлиги туфайли ҳам диний, ҳам дунёвий ҳокимиятга даъвогарлик қилиш ҳуқуқига эга эди, Хожаи Калон – Муҳаммад Амин авлодлари эса фақатгина диний ҳокимиятга даъвогарлик қила оларди. Турли мамлакатларнинг султон ва хонлари бу фарқдан ўзларининг манфаатлари йўлида усталик билан фойдаланишга интилишган. Бундай можораларнинг бошланиб кетиши мумкинлигини олдиндан сезган Хожа Исҳоқ уларнинг олдини олишга интилган.
Хожа Исҳоқ Вали ҳам диний ва миллий бағрикенглик борасида ўз аждодлари ўгитларига содиқ қолган. Хожа Исҳоқ Вали ислом динидаги бағрикенглик моҳиятини кўрсатишда Расулиллоҳнинг ибратли ҳаётидан мисоллар келтирар. Айниқса, Муҳаммад алаҳиссалом билан яҳудий қўшниси орасидаги воқеа, усти очиқ намозгоҳдаги бадавий араб ўртасидаги воқеа, Расуллоҳнинг насроний маҳалладошига кўрсатган марҳамати каби ҳадислардан диний бағрикенгликни асослашда самарали фойдаланарди.
Унинг маърифий таълимотига кўра, дин ўз моҳиятига кўра икки жиҳатга эга. Улар тоат-ибодат ва маърифий жиҳатлар. Бу жиҳатлар бир-бири билан узвий боғлангандир. Зоҳидлар диннинг фақат тоат-ибодат жиҳатига, обидлар эса маърифий жиҳатига урғу берадилар. Ҳар бир мусулмон диннинг бу икки жиҳатини уйғунликда олиб бориши, диннинг ҳам ибодат, ҳам маърифат жиҳатларини узвий боғлай олиши лозим. Динни фақат тоат-ибодатдан иборат деб билувчилар муттассибликка йўл очади, фақат маърифатни мутлақлаштирувчилар эса мўътазилитлар сафига қўшилиб қолиши мумкин, деб огоҳлантиради.
Бу таълимот бугунги кунда ҳам жиддий амалий аҳамиятга эгадир. Чунки ислом фақат ибодатгина эмас, у айни пайтда илм-маърифат, маданият, фалсафадир. Мовароуннаҳрлик буюк алломалар исломни яхлит маданият сифатида гуманистик фалсафа сифатида ривожлантиришди. Бунинг оқибатида ислом инсониятга рационалистик ва иррационалистик ғояларни бирлаштирувчи янгича фалсафани, янгича тафаккурни инъом қилди.
Бахтиёр ТУРАЕВ
Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот директори ўринбосари,
фалсафа фанлари доктори, профессор
[1] Шажараи Хожа Исҳоқи Валий (қуддисе сирруҳу) // Саид Назар Хожа Хўқандий. Қалбларнинг зиёси. Т.:Наврўз, 2014. Б. 152.
[2] Хажи Нурхажи. Краткая история Яркендского ханства Саидия. (На уйгурском языке). – Урумчи, 1993. С.250-252.
[3] Қулматов Ш., Бердимуродов А. Самарқанд ёдгорликлари. Т.:Наврўз, 2017. Б.150.
[4] Саид Назар Хожа Хўқандий. Қалбларнинг зиёси. Т.:Наврўз, 2014. Б.105.
[5] Мавлоно Лутфуллоҳ Чустий (ваф.1572 й.)– Махдуми Аъзамнинг муриди, Хожа Исҳоқ Валининг пири-муршиди, устози
[6] Саид Назар Хожа Хўқандий. Қалбларнинг зиёси. Т.:Наврўз, 2014. Б.46.
[7] Нарынбаев А.И. Реакционная роль суфизма в Восточном Туркестане. PDF created with FinePrint pdfFactoryPro trial version http://www.pdffactory.com Б.206.
[8] Саид Назар Хожа Хўқандий. Қалбларнинг зиёси. Т.:Наврўз, 2014. Б.33
Қабр зиёратига доир муҳим маълумотлар
Ҳанафий мазҳабида қабрлар зиёрати мандуб амаллардандир. Аввало ниятни тўғриламоқ, ихлос билан, холис Аллоҳ учун ўтганларнинг яхши амалларини хотирлаб зиёрат қилмоқ лозим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Исломнинг илк даврларида қабрларни зиёрат қилишни таъқиқлаган эдилар.
Чунки унда баъзи жоҳилия даврининг одатлари сақланиб қолган бўлиб, айрим қабилалар мақтаниш ва ғурурланиш учун ўликларининг қаҳрамонликларини санаб, бақир-чақир қилар, ошкора йиғи-сиғига зўр берар эдилар. Ислом одоб ва аҳлоқи инсонлар қалбига ўрнашгач, қабрлар зиёратига изн берилди. Қабрларни зиёратига даъват қиладиган энг машҳур даражада саҳиҳ бўлган ҳадиси шарифлар мавжуддир. Уларда қабр зиёратининг хосияти ҳақида бундай дейилади:
Мен сизларни қабрлар зиёратидан қайтарган эдим. Энди, уларни зиёрат қилаверинглар! Чунки, у охиратни эслатади, сизларга ўлимни эсга солади. Чунки, у қалбни юмшатади, кўзни ёшлантиради. Cизларга унда ибрат бор. У дунёда парҳезкор қилиб қўяди” (Муслим, Термизий, Абу Довуд, Ибн Можа, Ҳоким, Табароний ривоятлари).
Ушбу ҳадисдан маълум бўладики, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нафақат изн бердилар, балки бу ишга амр қилдилар, тарғиб этдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қабр зиёрати охиратни эслатади, дунёда зоҳид қилади”, деганлар. Яъни, охиратни эслатиб, дунёга ҳирс қўйишдан сақлайди. Инсон зиёратга бориб, ўзини ўнглайди, дунёнинг бир ўткинчи эканлигини эслайди, одамзотдан ўзи қилган яхшиликлари қолишини англайди. Тўпланган мол-дунёлар инсонга вафо қилмаслиги, бу дунёдан улардан бирор нарса олиб кета олмаслиги, фақатгина инсоннинг хайрли амаллари қолиши зиёрат асносида кўнгилдан ўтади. Қабрларни зиёрат қилиш ўлимни эсламоқ, дунё муҳаббатини кетказмоқ, манманлик ва мақтаниш, ғурурланишни тарк этмоқ учун машруъ қилинган (яъни шариъатда рухсат қилинган)дир.
Уламолар эркакларнинг қабрларни зиёрат қилишлари мумкинлиги борасида барчалари иттифоқ бўлишган. Лекин аёлларнинг зиёратини эса жумҳур уламолар макруҳ санашган.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
“Аллоҳ қабрларни зиёрат қилувчи аёлларни лаънатласин”, дедилар” (Термизий ривоят қилган).
Ушбу ҳадисда аёл кишиларнинг қабрлар зиёратига бориши яхши эмаслиги қаттиқ таъкидланмоқда.
Жумҳур “уламолар: “Ҳадисда айтилган лаънат қабрлар зиёратига бориб, дод солиб йиғлаган, сабрсизлик қилган ва ношаръий хатти-ҳаракатлар қилган аёлларга хосдир”, дейдилар”.
Ҳанафий мазҳаби уламолари эса макруҳ эмас, дейишган ва бунга юқорида биринчи келтирилган ҳадисни далил қилиб келтирадилар.
Эркаклар учун қабр зиёрати мустаҳаб, савобли амалдир. «Риёзу-с-солиҳийн» нинг туркий шарҳида эса аёллар учун ҳам қабр зиёратининг зарари йўқ, деганлар. Фақат бунда фитнадан холи бўлиш, ислом ахлоқи ва интизомига, зиёрат одобига риоя қилиш шартдир.
«Аёлларга оид фиқҳий масалалар» китобида эса: «Охиратни эсламоқ учун қабрни зиёрат қилмоқ эркак ва аёлга мандубдир (раводир, савоблидир)» дейилган. (289-саҳифа).
Аҳмад Изуддин ал-Байянунийнинг «Таҳорат ва намоз ҳукмлари» китобининг «Қабрларни зиёрат этиш ва улар ҳаққига дуо қилиш» бобида бундай дейилади:
«Қабрларни зиёрат қилиш эркаклар учун жоиз бўлганидек, агар фитна хавфи бўлмаса, охиратни эслаб, ўлимдан ибрат олиш учун аёллар ҳам зиёратга борсалар жоиз. Агар зиёрат сафар масофасида бўлса, унда, албатта, маҳрам бўлиши шартдир» (147-саҳифа).
Ҳанафий мазҳабига оид фиқҳий манбаларда эса аёлларнинг қабрларни зиёрат қилиши жоиз, дейилган. Зотан, аёллар ҳам ўз ота-оналари ҳамда қариндошлари қабрларини зиёрат қилишга ҳақлидирлар. Бунга бир неча далиллар мавжуд. Оиша онамиз розияллоҳу анҳо: “Қабрларни зиёрат қилганимда нима дейман?”, деб сўраганлар. Шунда, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ассалом, ъала аҳл ад-диёр мин ал-мўъминин ва-л-муслимин!”, деб саломлашасан”, деганлар. Буни муҳаддислардан Имом Муслим ва Имом ан-Насоий раҳимаҳумуллоҳ ривоят қилганлар.
Ким бўлишидан қаттий зиёратда ниятни тўғриламоқ лозим. Умар (р.а.) дан ривоят қилинади. Пайғамбар (с.а.в.) айтадилар:
“Албатта, барча амаллар ниятга қараб эътибор қилинади. Ҳар бир киши ўз ниятига етгусидир. Бас, кимки (Маккадан Мадинага) Аллоҳ таоло ва унинг Пайғамбари учун ҳижрат қилса, унга Аллоҳ ва Расули учун ҳижрат қилганлик савоби ёзилур. Ҳар ким дунё учун ҳижрат қилса – дунёга, аёл учун ҳижрат қилса аёлга етгусидир. Бас, нимани ният қилиб ҳижрат қилса, ўшани эътиборга олинади”.
Ният қилиш луғатда “қасд қилиш ва ирода” маъноларини англатади. Демак, қабр зиёрат қилаётганларнинг ниятига эътибор қилинади. Агар зиёратчининг нияти ўтганларни хотирлаш, уларга савоб йўллаш қолаверса, ўлимни эслаш, ундан ибратланиш бўлса, бу жуда савобли иш бўлади.
Қабр зиёрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганларидек, “қалбни юмшатади, кўзни ёшлантиради”. Халқимизда:“Кўнглинг чўкса, бозорга бор! Кўнглинг кўтарилса, мозорга бор!”, деган нақл бор. Инсон ҳаётда ўзи билмаган ҳолда манманликка, кибру ҳавога берилиб қолиши мумкин. Инсон ўз айбу нуқсонларини гоҳида кўрмай қолади. Шунинг учун ундай одамларга қабр зиёрати жуда фойдали. Айниқса, бой-бадавлат инсонлар, мансаб курсисига ўтирганлар қабрларни кўпроқ зиёрат қилиб туриши керак. Қабрлар зиёрати пайшанба, жума, шанба, душанба кунларида бўлса яхши. Зиёрат тик турган ҳолатда бўлади.
Миржон ЭГАМБЕРДИЕВ
Бухоро вилояти Шофиркон тумани бош имоми
Шавкат Мирзиёев Ҳиндистон халқига ҳамдардлик билдирди
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Ҳиндистоннинг Ражастон ва Уттар-Прадеш штатларида юз берган кучли қум бўрони оқибатида кўплаб инсонлар ҳалок бўлгани муносабати билан Президент Рам Натх Ковиндга ва Ҳиндистон халқига чуқур ҳамдардлик билдирди, жароҳатланганларнинг тезроқ соғайишини тилади. Бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Президентининг Матбуот хизмати хабар берди.
ЎМИ Матбуот хизмати
Юксак эътибор диний-маърифий соҳа ривожига хизмат қилади
Биз дунё илм-фани ва маданияти ривожига улкан ҳисса қўшган аждодларимиз билан ҳар қанча фахрлансак арзийди. Истиқлол йилларида бу ифтихор боис мамлакатимизда кўплаб хайрли ишлар амалга оширилди. Хусусан, Ислом цивилизацияси маркази, Ислом академияси, Мир Араб олий мадрасаси, Имом Бухорий ва Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот марказлари бой илмий-тарихий меросимизни ўрганиш ва тарғиб қилишга хизмат қилмоқда.
Бироқ бугун жаҳон айвонига назар ташлаган ҳар қандай онгли инсон тинчлик ва фаровонлик истагидаги халқ ўз юртида диний-маърифий соҳадаги фаолият самарадорлигини ошириши ва малакали кадрлар тайёрлашнинг яхлит тизимини яратиши лозимлигини яққол кўра олади.
Президентимиз томонидан шу йил 16 апрелда қабул қилинган «Диний-маърифий соҳа фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги фармон айнан шу мақсад-муддаони назарда тутиши билан аҳамиятлидир. Мазкур фармонга асосан маърифатпарварлик, бағрикенглик, меҳр-мурувват, бунёдкорлик каби эзгу фазилатлар ва қадриятларимизни кенг тарғиб қилиш, жамиятда ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашда диний-маърифий соҳа вакилларининг ўрни ва иштирокини ошириш ҳамда 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясига мувофиқ бир қатор вазифалар белгилаб берилди.
Жумладан, “жаҳолатга қарши маърифат” улуғвор ғоя асосида диннинг асл инсонпарварлик моҳиятини, эзгулик, тинчлик ва инсонийлик каби фазилатлар азалий қадриятларимиз ифодаси эканлигини кенг ёритиш ва бу соҳадаги илмий-маърифий фаолиятни жадал ташкил этиш, ислом ва жаҳон цивилизациясига бебаҳо ҳисса қўшган аждодларимизнинг бой маданий меросини чуқур ўрганиш асосида ёшларнинг онгу тафаккурини шакллантириш, динни зўравонлик ва қон тўкиш билан бир қаторга қўядиган бузғунчи ёт ғояларнинг асл моҳияти ва мақсадлари ҳақида аҳолининг, айниқса, ёшларнинг хабардорлик даражасини ошириш, жамиятда миллий ва диний қадриятларимизга ёт бўлган ғояларга нисбатан тоқатсизлик муҳитини шакллантириш, жамиятда бағрикенглик, ўзаро ҳурмат, меҳр-оқибат, тинчлик ва тотувликни, ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашда диний-маърифий соҳа вакилларининг дахлдорлик ҳисси ва иштирокини янада ошириш, диний-маърифий ташкилотларнинг моддий-техника таъминотини мустаҳкамлаш, соҳа вакиллари меҳнатини муносиб рағбатлантириш ва ижтимоий ҳимоясини кучайтириш, глобаллашув шароитида жамиятимиздаги ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлиги ва эътиқод эркинлигига таҳдид туғдириши мумкин бўлган омилларни барвақт аниқлаш ва олдини олишга қаратилган ахборот-таҳлилий фаолиятни кучайтириш, диний ва дунёвий билимлар уйғунлигини ривожлантириш асосида таълим сифатини ошириш, диний-маърифий соҳада малакали кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишнинг яхлит тизимини яратиш лозим.
Фармонга асосан, шунингдек, диний-маърифий соҳа фаолиятини тубдан такомиллаштириш бўйича чора-тадбирлар дастури ҳам тасдиқланди. Ўз навбатида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита тузилмасида 15 та штат бирлигидан иборат Диний-ижтимоий жараёнларни ўрганиш ахборот-таҳлил маркази ташкил этилди. Бу марказ Дин ишлари бўйича қўмитанинг диний мавзуларга оид адабиётлар, Интернет ва оммавий ахборот воситалари материалларини чуқур таҳлил қилиш, диний-ижтимоий муҳитнинг барқарорлигига салбий таъсир кўрсатувчи омилларни барвақт аниқлаш ва бартараф этиш юзасидан тавсиялар ишлаб чиқиш фаолиятини амалга оширадиган ахборот-таҳлилий тузилмаси ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Ўзбекистон ислом академияси ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Тошкент ислом университети негизида Ўзбекистон халқаро ислом академиясини ташкил этиш тўғрисидаги таклифи маъқулланди.
Эндиликда Ўзбекистон халқаро ислом академияси Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита муассислигидаги Қуръон илмлари, ҳадис, ислом ҳуқуқи, ақида, тасаввуф, ислом иқтисодиёти ва молияси, халқаро муносабатлар, хорижий тиллар (араб, форс, инглиз, рус, урду, турк ва б.) ва бошқа халқаро миқёсда эҳтиёж мавжуд бўлган соҳалар бўйича малакали кадрларни тайёрлашга, ўрта махсус, олий таълим, олий таълимдан кейинги таълим, малака ошириш босқичларида узлуксиз таълимнинг яхлит тизимини ташкил этишга ва илмий меросни чуқур тадқиқ қилиш ва асраб-авайлашга, диний ва дунёвий билим беришга ихтисослашган етакчи таълим ва илмий-тадқиқот муассасаси ҳисобланади.
Юқоридаги муҳим ҳужжатга асосан Ўзбекистон халқаро ислом академияси таркибида Қорақалпоғистон Республикаси, Самарқанд, Наманган ва Сурхондарё вилоятлари минтақавий филиалларига эга бўлган Малака ошириш маркази ҳам ташкил этиладиган бўлди. Малака ошириш маркази ва унинг минтақавий филиалларида имом-хатиблар, имом ноиблари, диний соҳа мутахассислари, давлат ва жамоат ташкилотлари ходимлари, олий ва ўрта таълим муассасаларининг соҳага тегишли педагог кадрлари қайта тайёргарликдан ўтади ва малака оширади.
Шунингдек, фармонда Ўзбекистон халқаро ислом академияси ҳузуридаги “Зиё” медиа марказининг мамлакатимизда диннинг асл инсонпарварлик моҳиятини, аждодларимизнинг ислом ва жаҳон цивилизациясига қўшган бой диний-илмий меросини кенг тарғиб қилувчи, диний-маърифий ҳаётдаги янгиликларни жамоатчиликка етказувчи асосий медиа тузилма сифатида шакллантирилиши, олий диний-маърифий таълим муассасаси шаклидаги Ҳадис илми мактабининг ташкил этилиши, Ўзбекистон мусулмонлари идораси ҳузурида “Вақф” хайрия жамоат фонди ташкил этилиши хусусида ҳам вазифалар белгилаб берилди.
Таъкидлаш ўринлики, “Вақф” хайрия жамоат фонди маблағлари ҳисобидан ушбу идора тизимидаги диний-маърифий ташкилотларда фаолият юритаётган ходимларга, шу жумладан имом-хатибларга ойлик иш ҳақи тўланади, фаолият юритаётган уй-жойга муҳтож ходимлар хизмат уй-жойлари билан таъминланади, кўп йиллар давомида намунали фаолият юритаётган, уй-жойга муҳтож имом-хатибларга янгиланган намунавий лойиҳалар бўйича қурилаётган уй-жойларни сотиб олиб, текинга бериш мумкин бўлади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси, +орақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг буюртмасига асосан идора тизимидаги диний-маърифий ташкилотлар ходимларига хизмат уй-жойлари ва уларга сотиб олиб бериш учун янгиланган намунавий лойиҳалар бўйича қурилаётган уй-жойларнинг ажратилиши таъминланади.
Шу йил 1 июлдан бошлаб Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази, Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказида ишловчи ўқитувчи, илмий ходим ва мутахассисларга ягона тариф сеткаси бўйича меҳнатга ҳақ тўлаш разрядларига кўра тариф коэффициентлари ва базавий лавозим маошлари 3 баравар (Марказ ходимларига – 4 баравар) миқдорда қўлланилиши, пенсионерларга уларнинг ушбу ташкилотлардаги фаолияти ягона бўлган тақдирда пенсияларининг тўлиқ тўланиши, бу имтиёзнинг барча диний-маърифий ташкилотлар ходимларига нисбатан ҳам татбиқ этилиши юртимизда диний-маърифий соҳани тубдан такомиллашишига хизмат қилади.
Эндиликда мамлакатимизда ислом илм-фани ва маданиятига беқиёс ҳисса қўшган буюк аждодларимизнинг ибратли ҳаёти ва бой илмий меросини чуқур ўрганиш, мамлакатимиз довруғини жаҳон миқёсида кенг ёйиш ишига муносиб ҳисса қўшиб келаётган шахслар “Имом Бухорий” давлат мукофоти билан тақдирланиши мумкин.
Мусохон АББАСИТДИНОВ,
Наманган шаҳар Бош имом хатиби.
Мақолалар
