www.muslimuz
ФОТИҲАДАН КЕЙИН “ОМИН” АЙТИШ МАСАЛАСИ
Ҳанафий мазҳабимизга кўра намозда, “Фотиҳа” сурасидан кейин, “омин”ни махфий (овоз чиқармасдан) айтилади. Бунга уламолар қуйидаги далилларни келтирадилар:
- “Омин” лафзи дуо бўлиб, “ижобат қил”, “дуони қабул қил”,деган маъноларни англатади. Аллоҳ таоло Қуръони каримда дуони махфий қилишга буюрган:
ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ
яъни: “Раббингизга зорланиб ва хуфёна (овозсиз) дуо қилингиз! Зеро, У (дуода ва бошқада) ҳаддан ошувчиларни ёқтирмагай” (Аъроф сураси, 55-оят).
Демак, “омин”ни ичимизда айтсак, оятга амал қилган бўламиз.
- Яна бир далил:
عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ وَائِلٍ رضي الله عنه عَنْ أَبِيْهِ: "أَنَّهُ صَلَّى مَعَ رَسُولِ اللهِ صلى الله عليه وسلم فَلَمَّا بَلَغَ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّالِيْنَ قَالَ: آمِيْنْ وَأَخْفَى بِهَا صَوْتَهُ") رواه الإمامُ أحمدُ والإمامُ أبو داودَ الطيالسيُّ والإمامُ أبو يَعلى الموصلي والإمامُ الدارقطني والإمامُ الحاكمُ(
яъни: Алқама ибн Воил оталаридан ривоят қиладилар, оталари Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам билан намоз ўқидилар. Пайғамбаримиз “ғойрил мағзуби ъалайҳим валаззоллин”га етганларида оминни овоз чиқармасдан айтдилар (Имом Аҳмад, Имом Абу Довуд, Имом Абу Яъло, Имом Дорақутний, Имом Ҳоким ривоятлари).
- “Омин”ни машҳур ва буюк саҳобалар ҳам овоз чиқармасдан айтганликлари мазҳабимизни қўллаб-қувватлайди:
عَنْ أَبِيْ وَائِلٍ رضي الله عنه قَالَ: "كَانَ عَلِيٌّ وَابْنُ مَسْعُودٍ لاَ يَجْهَرَانِ بِبِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ
وَلاَ بِالتَّعَوُّذِ وَلاَ بِآمِيْنَ") رواه الإمامُ الطبراني(
яъни: Абу Воил разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда у зот шундай деган: “Али ва Абдуллоҳ ибн Масъудлар “Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм”ни ҳам, “аъузу”ни ҳам, “омин”ни ҳам овоз чиқариб айтмас эдилар” (Имом Табароний ривояти).
Бошқа бир ривоятда ҳазрати Умар разияллоҳу анҳу ҳам “омийн”ни ичларида айтиб намоз ўқишлари таъкидланади. Ҳанафий уламолар худди шу маънодаги, лекин бошқа саҳобаи киромларнинг номлари зикр қилинган ривоятларни ҳам келтирадилар.
- “Омин”ни овоз чиқармасдан айтишга яна бир далил:
عَنْ إِبْرَاهِيْمَ النَّخَعِي قَالَ: "أَرْبَعٌ يُخْفِيْهِنَّ الْإِمَامُ اَلتَّعَوُّذُ وَبسم الله الرحمن الرحيم وَاَللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ وَآمِيْنْ) "رواه الإمامُ عبدُ الرزاق في مُصَنَّفِهِ وإسنادُه صحيحٌ(
яъни: Иброҳим Нахаийдан ривоят қилинади, у зот айтадилар: “Тўрт нарсани имом овозини чиқармасдан айтади: “Аъузу биллаҳи минаш шайтонир рожим”, “Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим”, “Роббана лакал ҳамд” ва “Омин”” (Имом Абдурраззоқ “Мусаннаф” номли китобида ривоят қилган. Исноди саҳиҳ).
Уламолар шунингдек бир нечта ақлий далиллар ҳам келтирганлар:
Масалан: “Омин” лафзи Қуръондан эмаслиги ҳаммамизга маълум. “Аъузу биллаҳи минаш шайтонир рожим” эса Қуръондан, яна Аллоҳ таоло бизга Қуръон ўқиганимизда уни айтишни вожиб қилган. Шундоқ бўлса ҳам, “Аъузу биллаҳи минаш шайтонир рожим”ни ичимизда айтамиз. Нима учун “омин”ни овоз чиқариб айтишимиз керак экан?!”.
Яна бир далил: Намоз жуда ҳам машҳур ибодат ҳисобланади. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам намоз фарз бўлган кундан бошлаб ҳар куни беш вақт намоз ўқиганлар. Пайғамбаримизнинг ҳар бир намозлари минглаб кишилар томонидан синчковлик ила кузатиб турилган. Агар “омин”ни овоз чиқариб айтиш керак бўлганида, У зот бу нарсани баён қилган бўлар ва орада ҳеч қандай шубҳа қолмас эди.
Шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, бошқа мазҳабларда ҳужжат қилинадиган “Омин”ни жаҳрий (овоз чиқариб) айтилиши ҳақида келган ҳадисларни ҳанафий уламолар Расулуллоҳ таълим учун айтганликларини қайд этганлар.
Хулоса шуки, “Омин”ни махфий айтиш масаласи оят ва ҳадисга тўлиқ мос келади ва Пайғамбаримизнинг суннатидир. Ҳанафий уламолар бу мавзуда оят ва ҳадисга суянганлар, қиёсга ҳожат ҳам қолмаган.
Маъруфхон Алоходжаев,
Наманган шаҳри “Абдулқодитр қори” жоме
масжиди имом хатиби
“Ал-Азҳар” мажмуаси раҳбари Имом Бухорий мажмуасини зиёрат қилди
Самарқандда ўтказилаётган “Имом Абу Мансур Мотуридий ва мотуридия таълимоти: ўтмиш ва бугун” мавзусидаги халқаро конференцияда иштирок этиш учун ташриф буюрган “Ал-Азҳар” мажмуаси раҳбари, Миср Бош имоми Шайх Аҳмад Таййиб Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳамроҳлигида Имом Бухорий мажмуасини зиёрат қилди.
Қуръон тиловат қилинди.
Миср Бош имомига мазкур мажмуа тарихи, айни пайтда бу ерда амалга оширилиши режалаштирилган реконструкция ишлари ҳақида маълумот берилди.
Шундан сўнг юқори мартабали меҳмон давлатимиз раҳбари ташаббуси билан ташкил этилган Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази ва Ҳадис илми мактаби фаолияти билан танишди. Халқаро марказ музейи ва бу ерда сақланаётган нодир асарларни ҳайрат билан кузатди.
Муассасалар илмий ходим ва тингловчилари билан суҳбат чоғида Шайх Аҳмад Таййиб уларни Имом Бухорий, Имом Мотуридий, Имом Термизийдек улуғ аждодларга муносиб олим бўлиб етишишга даъват этди. Бунинг учун яратилган шароит ва имкониятларга юксак баҳо берди.
“Ал-Азҳар” мажмуаси раҳбари халқаро марказ ва ҳадис илми мактаби фахрий меҳмонлар китобига дил сўзларини ёзиб қолдирди.
Ислом дини бола ҳуқуқларини туғилмасиданоқ муҳофаза қилади
Фарзандга меҳр қўйиш, бу — фақат уларнинг қорнини тўқ, устини бут қилишдан иборат эмас, балки ёшлик чоғидан бошлаб уни миллий тарбия, ахлоқ-одоб ва юксак маънавият асосида вояга етказишдир.
Сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар тарихида асосан инсон ҳуқуқлари ва эркинликларига эътибор берилса-да, яқин-яқингача бола ҳуқуқлари муаммоларига аҳамият берилмас эди. Фақат XX асрнинг биринчи ярмидан бошлаб мазкур масалада халқаро ҳужжатлар қабул қилина бошланган.
Жумладан, 1923 йилда англиялик Эглантайн Жебб томонидан асос солинган “Болаларни қутқаринг” халқаро кенгаши, кейинчалик “Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги Декларация” (1959), “Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги Конвенция” (1989) ва бошқа бир қатор халқаро ҳуқуқий ҳужжатлар фикримизнинг исботи бўла олади.
Исломда эса инсон ҳуқуқлари бола ҳуқуқларидан бошланади. Болалар ҳуқуқларига саккиз юз йил аввал Мовароуннаҳрда катта эътибор берилган. Бола ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича цивилизациялар тарихида жиззахлик фақиҳ Маждуддин ал-Уструшанийнинг “Жомиъ аҳком ас-сиғор” асари мазкур йўналишдаги илк ҳуқуқий манба бўлган.
Алломанинг тўлиқ номи Абул-Фатҳ Муҳаммад ибн Маҳмуд ибн Ҳусайн ибн Аҳмад Маждуддин ал-Уструшаний бўлиб, у XII асрнинг охири ва XIII асрнинг биринчи ярмида Мовароуннаҳрда яшаб, юксак илмий салоҳияти билан фиқҳ илмининг ривожига муносиб ҳисса қўшган алломалардан биридир.
“Жомиъ аҳком ас-сиғор”нинг илк нашри 1982 йили ироқлик профессор Абдулҳамид Абдулхолиқ Байзалий ва иккинчи нашри 1994 йили Қоҳирада “ал-Азҳар” университети профессори Абу Мусъаб Бадрий ҳамда ўқитувчи Маҳмуд Абдурраҳмон Абдулмунъим томонидан амалга оширилган.
Муфтий Усмонхон Алимов ва тарих фанлари номзоди Муслим Ризқихўжа ўғли Атаев “Жомиъ аҳком ас-сиғор”нинг Миср Араб Республикасида тайёрланган иккинчи нашрини Тошкентда сақланаётган бешта қўлёзма нусхалари билан ўзаро солиштириб, асарнинг араб тилидаги тузатилган ва тўлдирилган учинчи нашрини тайёрлаган.
Асосан вояга етмаган ёш болаларнинг ҳақ-ҳуқуқларига бағишланган бу асар ҳозирги замон исломшунос ва ислом ҳуқуқи тарихи билан шуғулланувчи мутахассислар учун муҳим манба бўлиб қолади.
Мусулмон оламида Маждуддин ал-Уструшанийдан кейин болалар ҳақ-ҳуқуқларига тааллуқли фиқҳий асар деярли ёзилмади. Шу нуқтаи назардан қаралганда алломанинг “Жомиъ аҳком ас-сиғор” асари болаларнинг ҳуқуқлари хусусида ёзилган деярли ягона фиқҳий асардир.
Аммо болаларга тааллуқли ҳадислар тўплами мавжуд бўлиб, у имом Шамсуддин Муҳаммад ибн Аби Бакр ибн ал-Қаййим ал-Жавзия (691-751/1292-1350 й.)нинг “Туҳфат ал-мавдуд би аҳком ал-мавлуд” асаридир.
Бу асар 17 бобдан иборат бўлиб, унда бола сўрашнинг мустаҳаблиги, қиз болалардан ғазабланишнинг макруҳлиги, фарзанд хушхабарини етказиш, чақалоқ қулоғига азон ва иқомат айтиш, боланинг танглайини кўтариш, ақиқа ва унинг ҳукмлари ва у ҳақидаги ихтилофлар, бола сочини олиш ва соч оғирлигича садақа бериш, исм қўйиш вақти ва мажбурийлиги, болани хатна қилиш ва унинг ҳукмлари, қулоқ тешиш ҳукми, болаларнинг овқат ейиш одоблари, эмизикли боланинг сўлагига доир ҳукмлар, болаларни ўпиш, уларга одоб ва илм бериш, болаларни тарбиялашдаги бошқа фойдали масалаларни ўз ичига олган мухтасар асардир.
“Жомиъ аҳком ас-сиғор” асарида фиқҳга оид юздан ортиқ китобларда тарқоқ ҳолда берилган болаларга тааллуқли шаръий фатволар йиғиб, тизимлаштирилган ва батартиб жамланган. Бу асар дунёга келиши учун Маждуддин ал-Уструшаний ҳанафий мазҳабининг ўз давригача яшаб, ижод этган 120 дан ортиқ фақиҳларининг фикрларини мужассам қилган. Шу жиҳатлари билан бу мукаммал асар ҳозирги замон исломшунос ва ислом ҳуқуқи тарихи билан шуғулланувчи мутахассислар учун муҳим манба ҳисобланиши билан бир қаторда замонавий ҳуқуқшунослик учун ҳам тарихий аҳамият касб этади.
Ислом ҳуқуқшунослиги асосида битилган ушбу асарда болалар ҳуқуқлари бўйича келиб чиқадиган муаммолар одилона ҳал қилиниб, ижтимоий ҳаётда болаларнинг хавфсизлиги ва асосий ҳуқуқларининг дахлсизлигини таъминлаш билан боғлиқ кўплаб саволлар муҳокама қилинган.
ХАЛҚАРО МАЙДОНДА БОЛА ҲУҚУҚЛАРИ
Бугунги кунда халқаро майдонда бола ҳуқуқлари билан боғлиқ муаммолар, хусусан, ҳомиланинг қачондан бошлаб инсон ҳисобланиши кенг мулоҳазаларга сабаб бўлмоқда.
Асарда “Тирик мавжудотнинг ҳаёти қачон бошланади?”, “Бола қачондан бола ҳисобланади?” каби ҳозирда ҳам долзарб бўлиб қолаётган саволларга тўлиқ жавоб берилган. Бола туғилмасидан аввал ҳам, туғилгандан кейин ҳам бола ҳисобланиши, болалар жисмонан, ақлан ва ижтимоий жиҳатдан вояга тўлиқ етмагунга ва мустақил бўлмагунга қадар алоҳида ғамхўрлик ва ҳимояга муҳтожлиги алоҳида таъкидлаб ўтилган.
Ислом дини бола ҳуқуқларини туғилмасиданоқ муҳофаза қилади. Бунга мисол, ажрашган ёки эри вафот этган аёлларга идда сақлаш шарт қилинганидир. Бундан мақсад, ҳомиладор аёлнинг қорнидаги боланинг насаби аниқ бўлади. Эри вафот қилган аёлнинг иддаси тўрт ой ўн кун бўлса, талоқ қилинган аёлнинг иддаси эса уч ойдир. Боланинг насаби аниқ бўлиши унинг энг биринчи ҳаққидир.
Шу билан бирга, туғилмаган болада ҳам мерос олиш ҳуқуқи бор. Бу Ислом шариатида туғилмаган бола ҳам ижтимоий таъминланганига яққол мисолдир.
Агар ҳомиладор аёлнинг эрида мерос қоладиган мулки бўлмаса, туғилмаган боланинг нафақаси бобоси ё амакиси, ёки амакисининг ўғлининг зиммасидадир, агар боланинг ота томондан қариндошлари бўлмаса, унда боланинг нафақаси ҳукумат молидан ажратилади.
Аёлнинг нафақаси эса турмушга чиққунига қадар отаси ёки ака-укалари, ёки нафақа қилишга қодир бўлган ўғли ёки амакиси, ёки амакисининг ўғлининг зиммасидадир.
Боланинг келгусидаги барча ишларига бевосита таъсир кўрсатувчи ҳаққи унинг насаби ота-онасининг аниқ бўлишидир. Никоҳнинг асл мақсадларидан бири ҳам насл-насабни сақлашдир. Никоҳсиз оила, жамият ҳам бўлмайди. Фарзанднинг ота-онаси никоҳдан ўтган, ҳалол-пок яшагандагина насаби аниқ ва пок бўлади.
Барчамизга маълумки, фарзанд инсон ҳаётининг мазмуни, насл-насабини давом эттирувчиси, оиланинг мустаҳкам занжиридир. Яхши, солиҳ ва баркамол фарзанд ота-онанинг бахт-иқболи, икки дунё саодатига етиштирувчи дилбанди.
Фарзандлар “Жаннат райҳонлари” деб тавсифланиши бежиз эмас. Аммо у одобли, яхши фазилатлар соҳиби бўлгандагина ота-онасига раҳмат ва бахт-хурсандчилик келтиради. Оила қуриш ва солиҳ фарзандлар кўришни орзу қилмаган инсон бўлмаса керак.
Ёш авлод тарбияси ҳақида сўз борар экан, имом Ғаззолийнинг бу хусусдаги фикр-мулоҳазалари нақадар тўғри эканини ҳаётда кўриб турибмиз: “Ёшлар тилла тақинчоқ ва турли зебу зийнат тақмасликлари лозим. Улар ўтириш, туриш, салом бериш одобларига риоя этишлари, ўзларидан катталар ҳузурида оёқларини чалиштириб ўтирмасликлари, сергап ва сўкувчи бўлмасликлари, беҳаё сўзларни айтмасликлари, хусусан, ёмон хулқли тенгдошларига аралашишдан эҳтиёт бўлишлари лозим”.
Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи васаллам) муборак ҳадиси шарифларида ота-оналарни ёш болаларга меҳрибонлик ва ғамхўрлик кўрсатиш, тўғри ақида ва соғлом тарбия асосида вояга етказишга ундаганлар: “Фарзандларингиздан шаръан буюрилган ишларни қилишни ва қайтарилган нарсалардан сақланишни талаб этинглар, шу ишларинг уларни дўзахдан сақлаганларинг бўлади” (Ибн Жарир ривояти).
Кенгроқ мушоҳада юритадиган бўлсак, ёш авлодни юксак инсоний фазилатлар соҳиби қилиб тарбиялаш нафақат жамият, балки ҳар бир оила ва ҳар бир ота-онанинг ҳам асосий вазифасидир.
Динимиз барча мусулмонларга фақат ибодатни эмас, балки илм олишни ҳам фарз қилиб, илм билан машғул бўлишни ибодат даражасига кўтаради. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) ҳам муборак ҳадисларида: “Илм ўрганишга интилиш ҳар бир мусулмонга фарздир”, деб марҳамат қилдилар.
Имом Уструшанийнинг “Жомиъ аҳком ас-сиғор” асари вояга етмаган болаларнинг ҳақ-ҳуқуқлари хусусида ёзилган фиқҳий асарларнинг энг мукаммалидир. Асарда ҳанафий мазҳаби бўйича ёш болаларга тааллуқли фиқҳга оид тарқоқ ҳолда берилган юзга яқин манбалардан олинган 1 минг 280 дан ортиқ фатво ўз мужассамини топган.
Хулоса қилиб айтганда, “Жомиъ аҳком ас-сиғор” асарида ҳаётнинг асосий манбаи бўлган оила, унинг энг ширин меваси бўлмиш фарзандлар тарбияси, уларнинг оиладаги, жамиятдаги ҳақ-ҳуқуқлари аниқ ва тўлиқ баён этилган. Энг муҳими, Ислом динининг болалар ҳуқуқлари хусусидаги қарашлари бу соҳадаги замонавий қарашлар билан ҳамоҳангдир.
Муслим Атаев,
Тарих фанлари номзоди
ЎзА
Шайх Аҳмад Таййиб Имом Термизийнинг шогирдими?
Қуръон тиловат қилинди. Шайх Аҳмад Таййиб мажмуада ибодат амалларини бажарди.
Юқори мартабали меҳмонга мазкур мажмуанинг обод қилиниши ва келгусидаги режалар, Чокардиза қабристони ҳақида батафсил маълумот берилди.
Миср бош имоми зиёратгоҳдан қайтиш чоғида мазкур мажмуа раҳбарига “Имом Термизийга борсангиз мисрлик шогирдингиз салом айтди” деб ўз саломини етказишни сўради.
Ғ.ҲАСАНОВ, А.ИСРОИЛОВ (сурат), ЎзА
Улуғ алломаларни етиштирган Ўзбекистоннинг бугунги кунда ҳам ислом дини ривожига қўшаётган ҳиссаси беқиёс
Мажлис аввалида иштирокчиларга Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотлар, хусусан, диний-маърифий соҳани ривожлантириш, ислом дини тараққиётига беқиёс ҳисса қўшган буюк алломаларимиз ҳаёти ва фаолиятини ўрганиш, улар қолдирган бебаҳо мероснинг мазмун-моҳияти, аҳамиятини тарғиб этишга бағишланган видеолавҳа намойиш этилди.
Шундан кейин Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита раиси Абдуғафур Аҳмедов, Эътиборли уламолар кенгаши бош котиби, профессор Абдуллоҳ Абдулғани Сархан, Мусулмон донишмандлари кенгаши бош котиби Султон Файсал Румайсий, “Ал-Азҳар” мажмуаси раҳбари маслаҳатчиси Абдураҳмон Муса, “Ал-Азҳар” Ислом тадқиқотлари академияси бош котиби доктор Назир Муҳаммад Айяд маърузалари тингланди.
Сўзга чиққанлар мазкур анжуман Аллоҳ улуғлаган ражаб ойида, тарихи буюк юртимизнинг бетакрор замини, жаҳон маданияти, хусусан ислом дини тараққиётига улкан ҳисса қўшган Самарқандда ўтаётгани ўзига хос рамзий маънога эга эканини таъкидлади. Мотуридийликнинг башарият цивилизациясидаги ўрни, “Ал-Азҳар” мажмуасининг ислом мероси ва аҳли сунна эътиқодини сақлаш, тинчлик ва бағрикенгликни қўллаб-қувватлашга қаратилган фаолияти ва саъй-ҳаракатлари хусусидаги маърузалар иштирокчиларда катта қизиқиш уйғотди.
Янгиланаётган Ўзбекистоннинг замирида ислом динининг инсопарварлик ғояларини илгари суриш, диний бағрикенгликни мустаҳкамлаш, турли ёт оқимларга қарши муросасиз муносабатда бўлиш каби ёндашувларга асосланган ҳаётий тамойиллари эзгуликни тарғиб этадиган энг илғор диний ва дунёвий қарашларга ҳамоҳанг экани эътироф этилди.
Жамоавий пешин намози ва тушликдан сўнг конференция ўз ишини шўъба йиғилишлари билан давом эттиради.
Ғ.ХОННАЗАРОВ, Ғ.ҲАСАНОВ, А.ИСРОИЛОВ (сурат), ЎзА
Видеолавҳалар
