Танловга!
- Ҳукми ва луғавий - истилоҳий маънолари.
Эътикоф - назр қилинган бўлса вожиб, Рамазоннинг оҳирги ўн кунлигида бўлса суннати муаккада ва бундан бошқа кунларда эса мустаҳаб ҳисобланади.
Эътикоф - луғатда ”туриш” ва ”бир нарсада давомий бўлиш” деган маънони англатади.
Шариатда эса беш вақт намоз жамоат бўлиб ўқиладиган масжидда ибодат нияти билан туришликка эътикоф дейилади.
* Аёллар уйларида намоз учун таъйин қилинган масжидларида эътикоф ўтирадилар. Уларнинг масжидда ўтиришлари макруҳи танзиҳий ҳисобланади.
- Эътикофнинг фойдалари.
Эътикоф ўтирувчи Роббисига ибодат қилиш учун ҳоли қолади. Ва натижада у ердаги вақтини фарз намозларини кутиш, масжиддаги илм мажлисларига қатнашиш, зикрлар қилиш, Қуроьн тиловат қилиш ва тунги намозлар ўқиш билан ўтказади.
Балки, ўша эътикоф ўтирган кунларида Аллоҳ таоло уни минг ойдаги ибодатлардан кўра кўпроқ савоб берадиган ”Қадр” кечасини топишни муваффақ қилса...
- Эътикофни бузувчи амаллар.
1) Жамоат намози каби шаръий эҳтиёжларсиз масжиддан чиқишлик. Агар у эътикоф ўтириладиган жамоат масжидида ўтирмаган бўлса жамоат намози учун чиқиш мумкин.
2) Катта-кичик ҳожатлар ва эҳтилом сабабли ғусл қилиш каби табиий эҳтиёжларсиз масжиддан чиқишлик.
* Агар масжидда ғусл қилиш имкони бўлсаю, у ғусл учун ташқарига чиқса ҳам эътикофи бузилади.
3) Ўзига зиён етишидан қўрқиши ва эътикоф ўтирган масжиди бузилиб кетиши каби зарурий эҳтиёжларсиз масжиддан чиқишлик ҳам эътикофини бузади.
4) Аёли билан яқинлик қилиш ва унинг давоиъялри ( яъни жимоьни келтириб чиқарадиган амаллар)ни қилиш, агар инзол бўлса, у ҳам эътикофини бузади. Чунки, Аллоҳ таоло:
وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ
“Масжидларда, эътикофдалигингизда уларга яқинлик қилманг”- деган. ( Бақара сураси 187-оят)
* * *
- Эътикофнинг шартлари.
Эътикоф дуруст бўлиши учун қуйидагилар шарт қилинади:
1) Ислом. Эътикоф кофир кишидан ўтмайди. Чунки, эътикоф иймоннинг бир бўлаги ҳисобланади.
2) Ақл ва балоғат. Эътикоф ақлини йўқотган жинни ва ”оқ-қора”ни ажрата олмайдиган ёш боладан ўтмайди. Чунки, булар ибодат аҳлидан ҳисобланмайди.
* Агар ёш бола ”оқ-қора”ни ажарта оладиган бўлса, унинг эътикофи дуруст бўлади.
3) Масжид. Эътикофни уйда қилиб бўлмайди. Фақатгина аёллар уйларида намоз учун таъйин қилинган масжидларида эътикоф ўтиришлари мумкин.
4) Ният. Эътикоф фақатгина ният билангина дуруст бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинади: ”Амаллар ниятга боғлиқдир. Ҳар бир киши учун ният қилгани бўлади”. Чунки, бу намоз, рўза ва бошқа ибодатлар каби ният билан дуруст бўладиган ҳақиқий ибодат ҳисобланади.
5) Рўза. Агар эътикоф назр қилинган бўлса, рўза шарт ҳисобланади. Ундан бошқа нафл эътикофларда шарт эмас.
6) Поклик. Жанобат ва хайз-нифос каби нарсалардан пок бўлиши лозим.
7) Аёл киши учун эрининг рухсати. Аёл кишининг эрининг рухсатисиз ўтирган эътикофи дуруст ҳисобланмайди. Агар у назр қилинган эътикоф бўлса ҳам эрининг рухсати шарт бўлади.
* * *
Эътикофнинг одоблари
1) Эътикоф ўтирган киши эртаю-кеч ибодат билан бўлиши, Қуръон қироати ва зикрлар қилиш, осмонлару- ерларнинг мулклари ва Аллоҳ таолонинг ҳикматларини тафаккур қилиш, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга саловат ва саломлар йўллаш, Қуръон тафсири, ҳадис, сийрат, пайғамбарлар тарихи, ўтган солиҳлар ҳаётини ўрганиш ва масжиддаги илмий дарсларда қатнашиш мустаҳаб ҳисобланади.
2) Назр эътикофидан ташқари ҳар қандай эътикофда рўзадор бўлиш суннат ҳисобланади. Чунки, назр эътикофида рўзадор бўлиш шарт ҳисобланади.
3) Эътикофни ойларнинг энг афзали бўлмиш рамазони шариф ойида қилиш яхши амал ҳисобланади. Айниқса, оҳирги ўн кунлигида қилиш афзал ҳисобланади. Чунки, у кунларда минг ойдан афзал бўлган ”Лайлатул қадр” кечаси бор. Шунингдек, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам шу кунларда эътикоф ўтирар эдилар.
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: "كَانَ رَسُولُ اللهِ ﷺ إِذَا دَخَلَ العَشْرُ أَحْيَى اللَّيْلَ، وَأَيْقَظَ أَهْلَهُ، وَشَدَّ المِئْزَرَ"
Ойиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Рамазоннинг оҳирги ўн кунлиги кирганда кечаларни бедор ўтказар, аҳлларини ҳам уйғотар ва изорларини шимарар эдилар”. (Имом Муслим ривояти).
Баъзилар ҳадисдаги «изорларини шимарар эдилар » деган гапни, ибодатга кўпроқ вақт бўлиши учун аёлларидан тийилар эдилар деб тафсир қилишган. Баъзилар эса ибодатга қаттиқ киришганларидан киноя тарзда келтириляпти деганлар.
4) Ийд кечаси эътикоф ўтириш ҳам мандуб амаллардан ҳисобланади. Қачонки, эътикоф ўтирган масжидидан Ийд намози ўқиладиган намозгоҳга чиқиш учун эътикофини Ийд кунигача узайтирадиган бўлса, у киши ибодатни иккинчи ибодатга қўшган бўлади. Бу эса яхши амалларда бардавом бўлиш ҳисобланади. Ийд кечасини бедор ўтказишнинг фазли борасида Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: ”Кимки ҳолис Аллоҳ учун Ийд кечасини қойим қиладиган бўлса, қалблар ўладиган кунда унинг қалби ўлмайди”. Яъни Аллоҳ таоло у кишини ўлим тўшагида ётган пайтда, қабрдаги ва қиёмат кунидаги сўроқ-савол пайтида иймонда собит қадам қилади.
Аллоҳ таоло барчамизни бу кунларни ғанимат билиш ва кўплаб савобларга эришиб, гуноҳларда покланишни насиб қилсин.
"Фиқҳул Ҳанафий фи савбиҳил жадид" ва ”Фиқҳул Исламий ва адиллатуҳу”китоби асосида тайёрланди.
Тошкент Ислом институти 2-курс талабаси
Муҳаммад Али Муҳйиддин
