Темурийлар даврида Самарқандда илм-фан ва таълимга алоҳида эътибор берилган, катта-катта маблағ сарфланиб, мадраса, масжид ва расадхоналар барпо этилган.

Бу даврда наққош Абдулҳай Ҳожа, хаттот Мирзо Ғиёсиддин Бойсунқур, миниатюра устаси Беҳзод каби давр маданияти тамалини тўшаган санъаткорлар Темурийлар мадрасасидан етишиб чиққан эди. Ўша пайтда майдонга келган асарлар нафақат туркий тил ва адабиёти учун, балки бутун Шарқ дунёси учун жуда аҳамиятли эди ва даврга “Темурийлар Ренессанси” номи берилган. Темурийлар даврида яратилган асарларнинг энг буюк хусусияти – масжид, мадраса ва бошқа даргоҳлар Самарқанддаги Шоҳи Зинда мажмуаси каби куллиётлар шаклида барпо этилганидир. Мирзо Улуғбекнинг 1417 йилда Бухорода ва 1420 йилда Самарқандда қурдирган мадрасаси ҳам муҳим меъморий асарлардандир.

Бу меъморий қолип айни вақтда санъат ва илм-фан соҳасида тарбиялаб етиштириладиган кишиларнинг бир нечта соҳада билим ва кўникма олишини таъминлаган. Улуғбек давридаги мадраса ва расадхоналар шуҳрати бутун дунёга тарқалган эди. Турк олими Қозизода Румийни 4 минг километрлик йўл босиб Самарқандга ушбу довруқли шаҳар ва мадрасада ўқиш орзуси етаклаб келган эмасми?

Самарқанд давлат университети ректори, профессор Рустам Холмуродовнинг “Самарқанд университети қачон ташкил топган?” сарлавҳали мақоласи билан танишгач, шулар ҳақида ўйладим. 2017 йил кузида Бухоро ва Самарқандга, Самарқанд давлат университетига қилган сафарларим, СамДУ бош биноси фойесидаги “Маърифат гулшани” деворий расмларида ифода этилган ўзбек таълим тизими тарихига бағишланган ранго-ранг миниатюралар кўз олдимдан ўтди.

Усмонийлар ва Темурийлар даври илм-фан ва маданий алоқаларини бошлаб берган киши бурсалик Қозизода Румий сифатида билинадиган математик ва астроном олимнинг асл исми Селаҳаддин Муса Беше Меҳмет бин қози Меҳмет Эфендидир.

Қозизода Румий 1407 йилларда Шарқ ўлкаларида ривожланган аниқ фанларни ўрганиш мақсадида Бурсани тарк этиб, аввал Хуросонга, кейинчалик 1410 йилда Самарқандга боргани маълум. Ўша пайтлар Амир Темур вафотидан кейин ҳокимият унинг ўғли Шоҳруҳ Мирзога ўтган эди. Шоҳруҳ Самарқандни назорат қилишни ўғли Улуғбекка топширди, Қозизода Румий илм-фан соҳасида ҳам Улуғбекнинг хизматида бўлди, Самарқанддаги Улуғбек мадрасасининг 1417 йилда олий таълим муассасаси сифатида қурилиши бошланишига ўз фикрлари билан бош қўшди.

1420 йилда мадраса қурилиши тугаллангач, Мирзо Улуғбек 60 нафар олимни, жумладан, Қозизода Румий, ал-Коший, Ғиёсиддин Жамшидни бу таълим даргоҳига мударрис қилиб тайинлади. Қозизода Румий Самарқанд мадрасасида ҳам ишлай бошлади, ҳатто Ғиёсиддин Жамшиднинг вафотидан кейин расадхона мудирлиги вазифаси унга топширилди.

Аввало, Бурсадаги илмий тадқиқотлари, сўнгра Самарқанддаги изланишлари натижаси ўлароқ у астрономия, математика, геометрияга оид жуда қимматли асарлар яратди, Али Қушчи, Фатхуллаҳ Ширвоний каби машҳур олимларни тарбиялаб етиштирди.

Хуллас, Туркистондаги, унинг маданият ва илм-фан маркази Самарқанддаги мадрасалар туркий дунё ва мусулмон оламининг ўрта асрлардаги тараққиётига катта ҳисса қўшган. Бугун мустақил Ўзбекистоннинг энг пешқадам университетларидан бири – Самарқанд давлат университети тарихини Мирзо Улуғбек мадрасаси билан боғлаш, тарихий ҳақиқатни тиклаш бу минтақадаги ўтмишда мавжуд бўлган буюк тамаддун олдидаги, тарих олдидаги бурчимиздир.

Хайреттин Ивгин, Жаҳон Сўз академияси президенти, профессор. Анқара (Туркия).

Бир неча ҳафта аввал Мусонинг ҳаёти бутунлай бошқача эди. Уни Шей Кенни деб чақиришар, у 25 яшар қонун билан муаммоларга эга бўлган гиёҳванд ва уйсиз одам эди, деб хабар бермоқда stuff.co.nz.

Унинг ҳаётидаги кескин ўзгариш Янги Зеландиянинг икки масжидида рўй берган хунрезлик оқибатида 50 нафар одам қурбон бўлиб, яна шунча одам яраланганидан кейин рўй берди. “Мен мусулмон дегани бу мамлакат бўлса деб ўйлар, уни харитадан топа олмас эдим”, – дейди у. – “Ҳозир буни гапирар эканман, ўзимни аҳмоқдек ҳис этаяпман, аммо бу ҳақиқат”.

Аммо бир неча ҳафта илгари у теракт қурбонларидан бирининг жанозасида қатнашишига тўғри келди ва Аллоҳ унинг қалбини ўз нури билан ёритди. У исломни қабул қилди, ўзига янги исм олди ва энди ҳаётини ўнглашга ҳаракат қилмоқда.

Бундан ташқари, у гиёҳванд моддаларни қабул қилишни тўхтатди, уйсиз кўча-куйда тентираб юришни йиғиштириб, авария ҳолатидаги уйга кўчиб ўтди .

“Мен ҳеч қачон умримда бунчалик кўп муҳаббат ва хотиржамликни ҳис этмаганман ”, – таъкидлайди. “Мусулмонлар жамоаси одамларга қўлидан келганча ёрдам беришга ҳаракат қилади ва мен ҳам уларнинг катта қўллаб-қувватловини ҳис этдим. Улар – менинг ака-укаларим, опа-сингилларим, менинг янги оилам”.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Хоразм вилояти Гурлан тумани бош имоми, “Қора Алам Бобо” жоме масжиди имом-хатиби Маҳмуджон Ҳабибуллаев Гурлан тумани   Фидокор маҳалласида яшовчи Қутлимуратовлар оиласига ўз ҳисобидан янги уй қуриб берди. Мазкур оила ҳудуддаги ижтимоий ҳимояга муҳтож оилалардан бири бўлиб, яшаб турган хонадони ночор ҳолатда, уйнинг шифти, поллари яроқсиз аҳволда эди. Унинг устига, газ, электр токидан катта миқдордаги қарздорлиги сабабли тармоқдан узиб қўйилган эди.  Имом-хатиб эски уйнинг ёнидан алоҳида бинода 5 хоналик янги уй қуриб берган, коммунал тўловлардан ҳам қарзларини тўлаб берган. 

Аслида бу хабар,  мазкур хонадон соҳиби, уч фарзанднинг отаси Умрбек Қутлимуродовнинг Диний идорага Маҳмуджон Ҳабибуллаев номига ёзилган Ташаккурнома хатидан сўнг маълум бўлди.

Ташаккурнома хатида: “Бош имом Маҳмуджон ака бизларни зах, кўримсиз жойдан халос қилиб,  ўз ҳисобидан беш хонали замонавий тартибда уй солиб берди. Биз фарзандларимиз билан ҳар куни эрталаб қўлимизни дуога очиб, у кишини узоқ умр кўришини, қилаётган хайрли ва савобли ишлари Қодир Аллоҳ ҳузурида ўзларига соябон бўлишини истаб қоламиз, дея мамнуният сўзлари битилган.

Биз бу масала бўйича биз имом домла билан боғланганимизда камтарлик билан: “Ҳа, ўтган йили қиш ойларида хонадоннинг оғир шароитини кўриб, Аллоҳ қодир қилса, шу оилага янги уй қуриб беришни ният қилган эдик, ёзга чиқиб, шу иш насиб бўлди ва тез фурсатда уй ҳам битди, дедилар.

Аллоҳ розилиги, халқ хизмати йўлида қилнаётган бу каби ишлар кўпаяверсин.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Масжидлар бўлими

Iqna хабарига кўра, 15 апрель куни Малайзиядаги 61-халқаро Қурон мусобақаси иштирокчиларининг бирламчи рўйхатдан ўтказилиши, лотереяси ва брифинги бўлиб ўтди. Танловда Бангладеш, Миср, Фаластин, Ироқ, Малайзия, Таиланд, Эрон ва Индонезиядан таниқли Қуръон ҳофизлари иштирок этишади.

Малайзия вакили чоршанба куни, Миср вакили эса жума куни ўз чиқишини бошлайди. Мусобақалар 19 апрель кунига қадар давом этади, якуний, тақдирлаш маросими эса 20 апрель куни бўлиб ўтади. Танловда 25 иштирокчи Қуръон тиловати ва 23 иштирокчи ҳифз йўналишларида баҳслашмоқда.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Сингапурнинг The Straits Times газетасининг навбатдаги сонида шу нашр журналисти Шаффиқ Алхотибнинг чоп этилган мақоласида унинг Ўзбекистон бўйлаб қилган сайёҳати таассуротлари баён қилинган. Бу ҳақда «Дунё» ахборот агентлиги хабар берди.

Алхотибнинг Ўзбекистонга сайёҳати ажойиб Ичан Қалъаси, қадимги дарвозалари, саройлари, миноралари, масжидлари ва мақбаларалари бўлган қадимги Хива билан танишишдан бошланади. Айниқса Жума масжид, Хива жума маcжиди — Хива (Хоразм)даги меъморий ёдгорлик (X-XVIII асрлар), унинг турли даврларга тегишли бўлган ўзига хос мутаносиблик ва кўринишга эга 212 та ўйма устунлари журналистнинг ҳайратини оширади.

Бухородаги сайёҳатини тасвирлар экан, журналист 1127 йилда қурилган Калон минорасига алоҳида тўхталади. Ўзбекистонга қилинган бирон бир сайёҳатни Самарқанддаги Регистон майдонига ташрифсиз тасаввур этиб бўлмайди, деб таъкидлайди муаллиф. Тошкентда уни шаҳарнинг замонавий меъморчилиги ўзига мафтун қилади, айниқса 1966 йилдаги кучли зилзилага бағишланган “Матонат” монументини у ажратиб кўрсатади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати