Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим.

Жобир ибн Абдуллоҳ (р.а)дан ривоят қилинади, Расулуллоҳ (с.а.в) айтдилар: “Ҳар бир Набийнинг ҳаворийси бор. Менинг ҳаворийим Зубайрдир”. Икки Шайх ва Термизий ривояти.

Ҳаворий сўзи “ихлосли”, “мусаффо”, “энг яқин дўст” ва “ёрдамчи” деган маъноларни англатади. Аллоҳ таоло Қуръони каримда Ийсо алайҳиссаломга ихлос қилган, у зотга нисбатан кўнгиллари энг мусаффо бўлган ҳамда энг яқин дўст ва ёрдамчи бўлган фидокорларни “Ҳаворий” деб атаган. Уларга ўхшаш саодатли кишилар ҳар бир набийнинг уммати ичида бўлган. Муҳаммад (с.а.в)нинг умматлари ичида ана шундай олий унвонга сазовор бўлган Зубайр ибн Аввом разияллоҳу анҳунинг ҳаётлари ҳақида қисқача тўхталиб ўтмоқчимиз.

Жаннат башорати берилган ўнта саҳобадан бири, Расулуллоҳ (с.а.в) менинг ҳаворийим деб сифатлаган зот Зубайр ибн Аввом ибн Хувайлид ибн Асад ибн Абдулуззо ибн Қусай ибн Килоб разияллоҳу анҳудирлар. У киши Пайғамбаримизнинг аммалари Софийя бинти Абдулмуттолибнинг ўғли бўлганлар.

Зубайр ибн Аввом (р.а) исломни биринчи бўлиб қабул қилган еттита саҳобийдан биридирлар. Ўша пайтда 15 ёки 16 ёшда эдилар. Дастлабки мусулмонларнинг Аллоҳ таолонинг йўлида тортган барча машаққат ва қийинчиликларига баробар шерик бўлдилар. Зубайрнинг амакиси уни бўйрага ўраб, осиб қўяр ва олов ёқиб, унга тутунни киритиб, “Куфрга қайт”, - дер эди. Зубайр бўлса, “Зинҳор куфр келтирмайман” – дер эди.

Ёшликларидан чавандозлик, шижоат ва баҳодирлик сифатлари билан кўзга кўринган Зубайр ибн Аввом (р.а) мусулмон бўлганларидан кейин анашу сифатларини дину диёнат йўлида ишга солдилар.

Саиъд ибн Мусаййиб айтадилар: Аллоҳ йўлида биринчи бўлиб қилич яланғочлаган киши Зубайр ибн Аввомдир. Бир куни Набий (с.а.в) ўлдирилибди деган хабар тарқалганда, шиддат билан қилич кўтариб кўчага чиқди. Йўлда Набий (с.а.в)га дуч келдилар. “Сенга нима бўлди эй Зубайр?!” – дедилар. - Сизни қатл қилишди дейишди, Аллоҳга қасамки, Макка аҳлидан дуч келганини қиличдан ўтказмоқчи эдим – дедилар. Расулуллоҳ унинг ҳаққига дуо қилдилар”.

Зубайр (р.а) икки бор Ҳабашистонга, сўнгра Набий (с.а.в) билан бирга Мадинага ҳижрат қилганлар. Расулуллоҳ (с.а.в) у кишини Салама ибн Салама (р.а) билан биродар қилиб қўйганлар.

Абу Бакр Сиддиқ (р.а)нинг катта қизлари Асмо (р.а)га уйланиб, Набий (с.а.в)га божа бўлганлар. Мадинага ҳижрат қилиб келган пайтларида Асмо (р.а) ҳомиладор эдилар. У киши ўғил фарзанд дунёга келтирдилар. Пайғамбаримизнинг ўзлари уни танглайини кўтариб, Абдуллоҳ деб исм қўйдилар. Бу мусулмонларни жуда хурсанд қилди. Чунки мусулмонлар Мадинага келгач, бир муддат муҳожирлар оилаларида фарзанд дунёга келмаган. Шунда яҳудийлар: ”Биз уларни сеҳрлаб қўйдик. Улар энди фарзанд кўрмайдилар” – деб даъво қилишган эди.

Зубайр ибн Аввом (р.а) Набий (с.а.в) билан барча жангларда ихлос билан иштирок этиб, ўзларининг фидокорликлари, жасоратлари, баҳодирликлари билан Ислом тарихининг заррин саҳифаларига номларини олтин ҳарфлар ила битдилар.

Абдуллоҳ ибн Зубайр (р.а)дан ривоят қилинади: Аҳзоб куни мен Умар ибн абу Салама билан бирга аёлларнинг ичига қўйилган эдим. Қараб турсам, Зубайр отини миниб 2-3 марта Бани Қурайзага бориб келди. Кейинроқ бу ҳақда отамдан сўрадим. – Мени кўрдингми ўғлим, Расулуллоҳ (с.а.в): “Ким Бани Қурайзага бориб, менга уларнинг хабарини билиб келади?” – дедилар. Мен бориб келдим. Шунда Расулуллоҳ (с.а.в):  “Сенга отам ва онам фидо бўлсин” – дедилар. Икки Шайх ва Термизий ривояти.

Зубайр (р.а) Али (р.а)нинг халифалик даврларида мусулмонлар орасида ихтилоф чиқиб, Али ва Муовия (р.анҳум)лар ўртасида бўлган Сиффин жангида ҳалок бўлганлар дейилади. Зубайр (р.а) Муовия тарафда туриб жанг қилган эдилар. Лекин аслида Сиффин жанги бўлиб турган пайтда Зубайр (р.а) бу уруш нотўғри эканини англаб, жанг майдонидан чиқиб кетадилар. Бир водийда Аллоҳ таолога илтижо қилиб, намоз ўқиётган пайтларида Амр ибн Журмуз исмли бадбахт томонидан қатл этилдилар.

Жангдан сўнг Али (р.а) одамлари билан қароргоҳларида ўтирган эдилар. Амр ибн Журмуз мукофот илинжида Зубайр (р.а)ни қиличларини олиб у кишининг олдиларига келди.

-   Қўлингдаги Зубайрнинг қиличими?

- Ҳа, уни ўлдирганимдан кейин олдим. Али (р.а) қилични ўнг қўллари билан олдилар. Сўнг икки қўллари билан ушлаб, оғизларига олиб келиб, ҳам меҳр, ҳам маҳзунлик ила ўпдилар. Кўзларидан дув-дув ёшлар тўкилди.  Ва:

- Бу қиличнинг эгаси у билан Расулуллоҳдан ғамни кетказган эди. Сен эса, Ибн Софийянинг қотили! Дўзахнинг башоратини олавер.

Бу воқеанинг баёнини батафсил ўқиб чиқсангиз, кўзингиздан оқаётган ёшларни тўхтата олмайсиз. Чунки у зот Али каррамоллоҳу важҳаҳуни ҳам маҳзун қилиб йиғлатган Расулуллоҳ (с.а.в)нинг ҳаворийлари Зубайр ибн Аввом эдилар. Аллоҳ у кишидан рози бўлсин.

Абдукаримов Аҳроржон 

Тошкент ислом институти талабаси

وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآَنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ  

 Қуръон ўқилганда уни тинглангиз ва сукут сақлангиз! Шояд (шунда) раҳм қилингайсиз!  Аъроф -204.

 Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам намозда қироат қилсалар у зот билан бирга асҳоблари ҳам қироат қилар эди. Ва саҳобалар Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга халал беришарди. Шунда “Агар Қуръон ўқилса...” ояти нозил бўлди. Имом Шаъбий ва Ато намоздаги қироатга тегишли деганлар. Иброҳим ибн Абу Ҳурра Мужоҳиддан:”Намозга ҳам хутбаларга ҳам тегишли деган. Хутбага ҳам истимоъ (тинглаш) ва инсот (сукут сақлаш) вожиб”- деган. (Ибн Аббос тафсиридан.)

 Аллоҳ таолонинг ушбу амри Қуръонни намозда ва ундан бошқа пайтда ҳам жим туришликни тақозо қилади. Шунингдек, оят жаҳрий ошкор намозда имомнинг ортида турган инсоннинг қироат қилишини ман қилгани каби махфий намозда ҳам қироатни ман қилади. Чунки, Аллоҳ таоло жим туришликни вожиб қилар экан жаҳрий ёки махфий ҳолатдами, шарт қилмади. Агар жаҳрий қилса, бизга истимоъ лозим, махфий қилса, инсот лозим. Зеро, биз унинг қироат қилаётганини билиб турамиз. (Жассос, “Аҳкамул Қуръон” тафсиридан)

 “Ибрат - лафзнинг омлиги билан, сабабнинг хослиги билан эмас” деган усул қоидасига биноан намоздан бошқа пайт ҳам тинглаш вожибдир. Фатҳул Қодирда келишича: Бир киши фиқҳ ёзяпти, ёнида эса бир киши Қуръон ўқияпти. Қуръонга истимоъ қилишга фақиҳнинг имкони йўқлиги учун қори гуноҳкор бўлади (ё бошқа жойда ўқисин, ё ичида ўқисин). Шунингдек, тунда инсонлар ухлаб ётган ўринда ўқиса ҳам гуноҳкор бўлади.  “Қуня”да келишича, ёш бола қуръон ўқисаю оиласи иш қилаётган бўлса нима бўлади деган масалада, агар оиласи бола Қуръон ўқишга киришишдан олдин ишга киришган бўлса гуноҳкор эмас, агар қироатни бошлагандан кейин ишга киришса гуноҳкор бўлади, дейилган. (Фатҳул Қодир тафсиридан.)

 Тафсири Насафийда эса ушбу оятнинг тафсирида шундай дейилади: “Бунинг зоҳири намоздаги қироатга ҳам, бошқа ҳолатдаги қироатга ҳам истимоъ ва инсотнинг вожиблигидир. Айримлар “агар Пайғамбар оят нозил бўлган пайтда сизларга тиловат қилса унга қулоқ солинглар” дегани, дейдилар. Жумҳур саҳобалар розияллоҳу анҳум муқтадийнинг тинглаши вожиб, дейдилар. Айримлар хутбани тинглаш, дейдилар. Айримлар иккаласини ҳам, дейдилар. Иккисига ҳам тегишли дегани тўғрироқ”. (“Мадорик ат-Танзил ва Ҳақоиқул таъвил” тафсиридан)

 Қуръон тилавотига қулоқ солиш Аллоҳнинг раҳматига эришиш ва шайтоннинг найрангларидан ҳимояланиш йўлидир. У қачон ўқилса қулоқ солиш ва қироат асносида жим туришдир. Қулоқ солиш эшитишдан кучлироқ. Чунки қулоқ солиш маълум мақсад ва ният билан, шу сўзни идрок қилишим керак деган маънода бутун ҳиссини унга қаратади. Эшитиш эса ундай эмас, у йўл-йўлакай ҳам бўлиши мумкин. Ким қулоқ солса ва жим турса тушиниш ва тадаббур қилишга лойиқ бўлади. Ва шундайларга Аллоҳнинг раҳматини умид қилса бўлади. Оят мутлоқ қироатга қулоқ солишга далолат қилади, ҳоҳ наомзда бўлсин, ҳоҳ ташқарида. Бу Ҳасан Басрийдан ривоят қилинган. Аҳли зоҳирлар ҳам шу фикрда. Айримлар жума хутбаси ҳақида нозил бўлган дейдилар. Бу хато фикр. Чунки, оят маккийдир. Жума эса  ҳижратдан кейин мадинада фарз қилинган. Айримлар мустаҳаб, вожиб эмас дейдилар. Саҳобалар намозда бир бирларига гапирар эди, бу оят нозил бўлгандан сўнг намозда гапириш ҳаром қилинди, дейдилар. Ибн Мунзир: Намоз ва хутбадан бошқа пайт истимоъ ва инсот вожи эмаслигига ижмоъ қилинганилигини айтади. Зеро, ҳар бир қироат қилаётган шахсга қулоқ солиш катта машаққат. Бунда илм олаётган илмдан, ишчилар ишидан қозилар ҳукмдан машғул бўлиб қолишларига олиб келади. Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қироатлари айримлари нозил бўлган нарсани етказиш, айримлари ваъз ва иршод бўлган.  Шунинг учун бу оятни фақат имомнинг қироати орқасидан қироат қилиш мумкин эмаслигига далолат қиладилар. Қорининг ёнида бошқа қори қироат қилаётган бўлса, қироатни тўхтатиб унга қулоқ солиши шарт эмас. Қуръонни менсимасдан  бепарволик билан қулоқ солмаслик мумкин эмас. Кўп шаҳарларда мотамларда кузатилганидек, қуръон ўқилса бекорчи нарсаларни гаплашиб ўтириш мана шу оятнинг буйруғига хилофдир. Шунингдек, Қуръонни эшитишдан қасддан қочиш мўмин инсоннинг иши эмас.  (Муҳаммад  Рашид  Али Ризо: “Тафсирул Манар”).

ЖАЛОЛИДДИН

Фарзанд ниҳолга ўхшайди. Агар у ўз вақтида, яхши парвариш қилинмаса, тўғри ўсмай қолиши мумкин. Ота-онанинг вазифаси эса болага чиройли тарбия бериш, яхши инсон қилиб вояга етказишдир. Бу борада Абдурауф Фитрат бундай ёзади: “Ахлоқи гўзал фарзанд Аллоҳнинг неъматидир. Яхши тарбия инсоннинг бахту иқболи омилидир. Баъзи феълу атвор туғма бўлса-да, кўпинча у шаклланади”.

Луқмони Ҳакимдан “Нега ўғлингизга жуда кўп насиҳат қиласиз?” деб сўрашганида, у зот: “Кексаларнинг ёшларга қилган насиҳати худди кўчатларни вояга етказадиган боғбон кабидир. У вақт-вақти билан ниҳолларнинг ортиқча шохларини кесади, улар атрофидаги бегона ўт-ўланларни тозалайди. Хуллас, унинг мустаҳкам бўлиб ўсиши учун бор куч-қувватини сарфлайди. Агар шундай қилса, ниҳол яхши ўсиб, унади. У ҳосилга киргач, меваси асалдек ширин бўлади. Акс ҳолда, боғбон бепарво бўлиб, кўчатларнинг ортиқча шохларини кесмаса, улар баланд ўсиб яхши ҳосил бермайди. Оқибатда, бундай ниҳолдан боғбонга кам фойда тегади”.

Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бундай марҳамат қиладилар:

لأن يؤدب الرجل ولده خير من أن يتصدق بصاع

«Кишининг ўз фарзандини чиройли одоб-ахлоқ билан тарбиялаши кўп миқдордаги нафл садақа­ беришидан яхшироқдир» (Имом Термизий ривояти).

Бошқа ҳадисда бундай келади:

ما نحل والد ولدا من نحل أفضل من أدب حسن

«Ота болага гўзал одобдан яхшироқ нарсани бера олмайди» (Имом Термизий ривояти).

Боланинг табиати, хулқ-атвори оиладаги муҳитга боғлиқ. Ота-она тажрибали табибнинг беморга нисбатан қилган муносабати каби бўлишлари керак. Албатта, солиҳ фарзандлар  ўз-ўзидан вояга ет­майди. Балки оилада ота-она назоратида тарбияланиб, улғаяди. Болалар тарбиясига бепарво бўлмаслик керак. Акс ҳолда, Аллоҳ асрасин, улар ёмон кишиларга аралашиб қолишлари мумкин. Лўнда қилиб айтганда, бола қалби оппоқ (турли ёзув ёзиш мумкин бўлган) қоғозга ўхшайди. Унга имкон қадар яхши ёзувлар тушириш керак. Фарзандларимиз яхши инсонлар бўлиб етишишлари учун улар тарбиясига чин ихлос билан киришиб, бор имкониятларни ишга солишимиз зарур.  

Буюк юртдошимиз Абу Али ибн Сино фарзанд тарбияси ҳақида васият қилиб, бундай деган: «Ёш бола таълим-тарбия оладиган жойда одоб-ахлоқли, турмуш тарзи намунали болалар бўлиши лозим. Зеро, ёш бола ҳар бир нарсани уларга тақлид қилиб ўрганади ва улар билан дўст тутинади».

Муҳтарам Президентимиз нутқларининг бирида фарзандлар тарбияси ва уларнинг баркамол авлод бўлиб етишишида одоб-­ахлоқнинг ўрни катта экани ҳақида тўхталиб, бундай деганлар: “Ёшларимизга бугуннинг ўзида алоҳида эътибор қаратишимиз лозим. Улар нафақат ишончимиз ва келажагимиз, ёшлар – бугунги ва эртанги кунимизнинг ҳал қилувчи кучидир. Яъни эртанги кун кутганимиздек бўлиши учун бугуннинг ўзида ёшлар тарбиясига жиддий эътибор қаратишимиз зарур” .

Мамлакатимиз  мустақилликка  эришгач, болалар ва ўсмирларнинг жисмонан соғлом, бақувват, руҳан ва маънан комил инсон бўлиб улғайишлари учун катта эътибор  қаратилаётгани сир эмас. Бунга муҳтарам Юртбошимизнинг ташаббуслари билан 2005 йил «Оналар ва болалар йили», 2008 йил «Ёшлар йили», 2010 йил «Баркамол авлод йили», 2016 йил эса “Соғлом она ва бола йили” деб эълон қилиниши ва бу борада катта ҳажмдаги ишлар амалга оширилиши далилдир.

Ҳар томонлама баркамол фарзандни вояга етказиш борасида улуғларнинг жуда кўп насиҳатлари бор. Уларда, энг олдин, болаларда шакллантирилиши керак бўлган яхши хислатлар бундай баён қилинади: Ислом, илм, диёнат, қаноат, интизом, виждон, ватанпарварлик, адолат, муҳаббат, иффат, сабр, тилни (бўҳтон, чақимчилик, ғийбат кабилардан) тийиш, ибрат назари билан қараш, сир сақлаш ва ҳоказо.

Шу билан бирга, фарзандни ҳасад, манманлик, такаббурлик, ёлғон гапириш, алдаш, мунофиқлик, бахиллик, бекорчилик, жаҳл, ғазаб, ғийбат, беҳуда сўзларни гапириш, мазах қилиш, шаҳватга берилиш, сўкиш, тама қилиш, зулм, жоҳиллик каби ёмон хислатлар ривожланишидан муҳофаза қилиш зарурлиги ҳам айтилади.

Руҳан тетик ва ахлоқли фарзанд илоҳий неъматдир. Фарзанди баркамол инсон бўлиб вояга етишини истаган ҳар бир ота-она, уни авваламбор соғлом эътиқод асосида тарбиялаши керак. Зеро, тўғри ва соғлом эътиқод дин асосидир. Ақидаси мустаҳкам шаклланган бола ҳеч қачон адашмайди, тўғри эътиқоддан чалғимайди. Модомики, ақидаси бидъат­хурофот ва нотўғри тушунчалардан холи бўлар экан, уни ҳеч ким адаштира олмайди, ўзига қарам қилолмайди. Эътиқод динимиз негизи, ҳаётимиз пойдевори экан, уни тўғри шакллантиришимиз лозим. Демак, ишончи ўзгарган одамнинг ҳаёт тарзи ҳам ўзгарар экан. Энди у ўзи тўғри деб билган, ишонган ана шу ақиданинг чизиқларидан четланмайди. Ҳазрат Мирзо Бедил айтадилар:

Бошидан қийшиқ бўлса пойдевор,

Осмонга етса ҳам қийшиқдир девор.

Сўфи Оллоҳёр ҳазратлари бундай деганлар:

Ақида билмаган шайтонга элдир,

Агар минг йил ибодат қилса елдир.

Шу боис динни мустаҳкам эътиқод асосида ўрганиш доимо долзарб масалалардан бўлиб келган. Шу эътибордан ота-оналар фарзанд тарбиясида унинг эътиқодига алоҳида эътибор беришлари зарур. Аллоҳ таоло барчамизни имонда, Исломда собитқадам қилсин. Омин!

Толибжон ҚОДИРОВ

тайёрлади.

Хитойнинг Шинжон-Уйғур туманида “Исломнинг мўътадил тафаккури экстремизмга қарши” мавзусидаги халқаро семинарда иштирок этиш учун Ўзбекистоннинг 4 нафар вакили – Дин ишлари бўйича қўмита масжидлар бўлими бошлиғи Муҳаммадбобур Юлдашев, Ўзбекистон мусулмонлари идораси масжидлар бўлими мудири Муҳаммадназар Қаюмов, Қашқадарё вилояти бош имом-хатиби Раҳматуллоҳ Усмонов ҳамда Тошкент вилояти бош имом-хатиби Хайрулло Турматов Урумчи шаҳрига жўнаб кетишди.
Урумчи халқаро аэропортида Ўзбекистон делегациясини Хитой ислом ассоциациясининг вакиллари кутиб олишди. Вакилларимиз 19 июль куни делегация аъзолари Урумчи шаҳрининг диққатга сазовор жойларини зиёрат қилишди.
Сафарнинг асосий тадбирлари 20–22 июль кунлари бўлиб ўтади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
ахборот хизмати