2017 йилнинг 3 феврали. Қишнинг қорли, бирмунча совуқ куни эди. Сўзлаётганимизда оғзимиздан буғ эмас, юрак ҳовуримиз ташқарига ўрлаётгандай бўларди гўё. Қаҳратон забтига қарши ўлароқ томиримизда қайноқ қон югурарди. Чунки биз, бир гуруҳ ижодкорлар, устозларимиз билан биргаликда, Алишер Навоий номидаги миллий боғда Президент Шавкат Мирзиёев билан учрашувга, жонли мулоқотга тўпланган эдик.

Президент белгиланган пайтда келиб, бирданига асосий масала – адабиётга ғамхўрлик қилиш, шоир-ёзувчиларга зарур шарт-шароит яратиш бўйича аниқ, ҳаётий таклифларини ўртага ташлади. Ижод аҳлига доир долзарб масалаларни бирин-кетин тилга оларкан, ҳар гал юрагимиз ҳаприқар, биз айтишга ийманиб турган муаммоларни Президент шундоғам биларкан, деган ўйдан юрагимиз ёришарди.

Кўп ташаббуслар қатори Алишер Навоий номидаги Миллий боғ ҳудудида Адиблар хиёбонини ташкил этиш ҳамда Ёзувчилар уюшмасига янги, замонавий бино қуриб бериш вазифаси ҳам белгиланди.

2017 йилнинг 18 апрели. Мазкур вазифани амалга оширишга қаратилган Президент қарори эълон қилинди.

Ва... қурилиш ишлари бошланди!

Бинонинг чизмаси тайёр бўлганида, кўзимиз яшнаб ҳаяжонланганимиз, “наҳотки оқ қоғоздаги шу чизгилар тўлиқ амалга ошса!?” деб бир-биримиз билан фикр алмашганларимиз эсимизда. Кейин азамат экскавторлару булдозерлар, оғир юк машиналари ишга тушди. Бинонинг ўрни қазилиб, пойдевор кўтарилди. Деворлар тикланди. Том ёпилиб, иншоотнинг ичу ташига безак берилди. Бу жараёндаги ҳар бир ўзгаришни эшитиб, табиийки, хурсанд бўлардик – бинога эмас, бизнинг кўнглимизга нақшу безак солинаётгандай эди.

Президент билан учрашувимиздан сўнг, оз эмас-кўп эмас, роппа-роса ўн ойу ўн кун ўтди – 2017 йилнинг 23 декабри. Яна бир гуруҳ ижодкорлар билан Миллий боғга, аниқроғи, Адиблар хиёбонидаги Ёзувчилар уюшмасининг янги биносига келдик.

Президентимиз қурилиш якуни билан танишиб, шу аснода ижодкорлар билан диллашишни ният қилган экан.

Нурдан тиклангандек таассурот қолдирувчи муҳташам бинонинг кираверишида, ҳазрат Алишер Навоийнинг сиймоси акс этган ва ҳикматли сўзлари ёзилган фойеда Президентимиз билан юзма-юз келдик.

Мамлакатимиз раҳбари жуда жонли, равон оҳангда адабиётнинг жамиятдаги юксак ўрни ҳақида сўз бошлади. Бугун одамларимизнинг қонини тозалашимиз керак, – деди Президент образли қилиб, – бу маънавий тозариш жараёнида адабиётнинг ўрни беқиёс. Адабиётга, китобхонликка катта эътибор қаратаётганимиз ҳам шундан. Бу борада адибларимизга суянамиз.

Мулоқот жараёнида Президент нафақат адабиёт, балки миллат тақдирига дахлдор бўлган энг долзарб вазифаларга ҳам тўхталиб, ёзувчи-шоирлар билан фикр алмашди. Хусусан, Ватанни ҳимоя қилиш, юрт мудофаасига доир муҳим фикрларини баён қиларкан, биз ҳам ўзимизни жанговар аскардай ҳис қилдик, ҳар бир ёзган асаримиз четдан кириб келаётган маънавий хуружга қарши қалқон бўлиб, фарзандларимизнинг онг шуурини, қалбини ҳимоя қилишга яраши даркорлигини англадик.

Президентимиз бошчилигида янги бино билан яқиндан таниша бошладик. Аввало 150 ўринли фаоллар залига кирдик. Бу ерда ҳам самимий, жонли мулоқот давом этди. Юртимиз раҳбари ҳар бир ижодкорни жон қулоғи билан тинглаб, ўртага ташланган масалалар ечими бўйича ўз таклиф-ташаббусини баён қилди. Жумладан: Ёзувчилар уюшмаси фаолиятини замонавий асосда ташкил этиш учун керакли ҳужжатларни тайёрлаш; истеъдодли ва уйга эҳтиёжи бор ижодкорлар учун кўп қаватли уйлар қуриш, кейинчалик ҳам адибларга уй қуриш учун шаҳар марказидаги муайян жойларни банд қилиб қўйиш; Ялта, Кисловодск каби хориждаги нуфузли сиҳатгоҳларда бошқаларга ўрнак бўлаётган ижодкорларнинг бепул даволаниб, дам олишларини ташкиллаштириш; мамлакатимиздаги корхона ва ташкилотларга ижодкорларни бириктириб қўйиш ва йил давомида изчил ижодий учрашувлар уюштириш, уларнинг китобларини тизимли равишда чоп этиб-тарқатиш; адабий нашрларнинг юртимиздаги ҳар бир ўқув даргоҳига кириб боришини таъминлаш; қўшни мамлакатлар билан адабий алоқаларни кучайтириб, биргаликда адабиёт байрамларини ўтказишга йўл очиш...

Шу ўринда Президентимиз қўшни Афғонистоннинг Ҳирот шаҳригача темир йўл қурилиши режалаштирилаётганини айтаркан, биласизларми, бу – менинг кўп йиллик орзуим, керак бўлса, армоним эди, ёшлигимдан радио орқали Алишер Навоий ҳазратларининг ғазалларини эшитганимда, Навоий ҳақидаги асарларни ўқиганимда, Ҳиротга боришни, улуғ бобомизни зиёрат қилишни орзу қилардим; агар бугун биз, бобомизнинг авлодлари, издошлари у зотнинг қабрини зиёрат қилсак, шубҳасиз, бу мўътабар инсоннинг руҳи чексиз шод бўлади, деб ўйлайман, деди.

Шу лаҳзанинг ўзида ҳар биримиз ўзимизни ҳазрат Навоий мақбарасини зиёрат қилаётгандек тасаввур этиб, тўлқинланиб кетдик. 

Президентимизга эргашиб, бошқа хоналарни ҳам кўздан кечира бошладик. Борлиғимиз ҳаяжонга кўмилди. Иншоотнинг ҳар бир тарҳида ижод аҳлига ҳурмат, эъзоз, ғамхўрлик акс этиб турарди. Энг замонавий мосламалар билан жиҳозланган анжуман заллари, уюшманинг махсус кутубхонаси ва музейи, Ёзувчилар уюшмасининг маъмуриятига, ижодий кенгашлари ва нашрларига мўлжаланган ёруғ, шинам хоналар, сифатли мебеллару энг сўнгги русумдаги техник воситалар... Назаримизда, эртадан бу хоналарга кириб иш бошлайверсак бўладигандай эди. Аммо...

Аммо Президентимиз бизнинг нигоҳимиз илғамаган нуқталарга эътибор қаратиб, масъул шахсларга замонавий архитектура, қурилиш мезонларига доир саволлар берди. Бизга ҳайрат бағишлаган манзараларни Президентимиз янада кўркам, янада мукаммалроқ кўришни истаётганини англадик. Гўё ўз қараши билан мамлакатимиз раҳбари: “Ёзувчи-шоирларимиз бундан-да кўпроғига муносиб, бу камтар ва заҳматкаш инсонларга энг олий шарт-шароитни муҳайё қилишимиз шарт!” деяётгандай эди.

Бугунги ташрифимизни бинонинг очилиш маросими эмас, балки илк танишувимиз, деб биламан, – деди Шавкат Мирзиёев. – Янги биномизни баҳорнинг очиқ, ёруғ кунлари очсак, нима дейсизлар.

Таклиф ҳаммага бирдай маъқул бўлди.

Президентимиз уюшманинг янги биносидан сўнг Адиблар хиёбонида ўрнатилган Ҳамид Олимжон, Зулфия, Ғафур Ғулом, Озод Шарафиддинов, Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов, Муҳаммад Юсуф каби эл севган ижодкорларга қўйилган ҳайкаллар билан танишди. Бу борада ҳам асосли таклифу тавсиялар, аниқ топшириқлар берилди.

Очиғи, Президент билан кечган мулоқот жараёнининнг зоҳирий қисмини қоғозга туширяпман-у, учрашувнинг ботиний қисмини – руҳиятимизда рўй берган янгиланиш, Юртбошимиздан олган маънавий қувватимизни ифодалашга қаламим ожизлик қилаётгандай.

Учрашувда Президентимиз адолат ва шукроналик тушунчасини ёнма-ён тилга олди. Бу бежиз эмас. Адолат бор жойда шукроналик муҳити бўлади. Эзгу ғоялар билан озиқланган адабиёт ўқувчини борлиққа, жамиятга адолат кўзи билан боқишга, шукр ҳисси билан яшашга ўргатади.

Айтишларича, мустабид тузум даврида ноҳақликка учраб, руҳи синган маърифатпарварлардан бирига “Нега ёзмаяпсиз?” деб савол беришганида:

“Ўт кўкармас, мева пишмас, бўлмаса сув томчиси,

Шоир шеърни қайдан олсин, бўлмаса илҳомчиси?!” – деб жавоб қилган экан. Дарҳақиқат, ижодкор кўнгли, мулоқот давомида Президентимиз кўп бора таъкидлаганидек, жуда нозик бўлади. Хайрихоҳлик, ғамхўрлик бўлмаса, ижод жараёнига Яратган томонидан инъом этилган ноёб ҳодиса деб қаралмаса, ҳар қандай қобилият сўниб кетиши мумкин.

Бугун – нафақат ижод аҳли, оддий юртдошларимиз ҳам илҳомланиб, тўлиб-тошиб юрган кунлар. Ҳар лаҳзада кўнглимизда, руҳиятимизда янгича шавқ, шижоат тўлқини ҳосил бўляпти. Бу ҳайрату ҳаяжон тўлқинлари энди пишиқ, яхши асарларга айланмоғи зарур. Зеро, меҳр билан парвариш қилинган мевали дарахтдан, алалоқибат, мўл ҳосил кутилади.

Адиблар хиёбони, Ёзувчилар уюшмасининг янги биноси – бизнинг тийнатимизда, қалбимизда бунёд бўлаётган нурли маънавият қасрининг моддий кўриниши. Тобора кўркамлашиб бораётган бу муборак маскан нафақат пойтахтимизнинг, бутун мамлакатимизнинг маърифий марказига айлангусидир.

Нодир Жонузоқ, “Ёшлик” журнали Бош муҳаррири, Ёзувчилар уюшмаси аъзоси.

ЎзА

1-савол: Киши ўзи ишлаб турган муассаса ёки бирор бир ташкилотдан келажакда ойлик маошидан секин-аста тўлаш шарти билан қарз олиб ҳажга бориши мумкинми?

Жавоб: Ҳаж ибодати қодир бўлган кишига фарз. Етарли маблағи бўлмаган кишига ҳаж фарз эмас.

2-савол: Маълумки, ҳаж мавсумида тирбандлик сабабли эҳром бўлакларининг йиртилиш ҳоллари кўп бўлади. Ўша ҳолатда йиртилганларини ямаш жоизми ёки янгисига алмаштириш керакми?

Жавоб: Хоҳласа, тикиб олади, хоҳламаса, бошқасига алмаштиради, ҳар иккиси ҳам жоиз. Алҳамдулиллаҳ, шариатда бу масалада енгиллик бор. Шариатда ман қилинган нарса кўйлак ва шалвар кийишдир. Аммо эҳром бирор нарсага илиниб йиртилса ёки тешилса, уни ип билан чатиб ёки ямоқ солиб тикишнинг зарари йўқ.

3-савол: Муҳтарам Муфтий ҳазратлари! Яқинда турмушга чиқаётган дугонам маҳр учун эридан ҳаж зиёратига олиб боришни сўрамоқчи эканини айтиб қолди. Бизнинг мазҳабимизда шу тўғрими?

Жавоб: Маҳр учун ҳажга олиб боришни сўраса, бизнинг ҳанафий мазҳабимизда маҳри мисл вожиб бўлади. Маҳри мисл деганда опаларига берилган маҳр миқдори тушунилади.

4-савол: Ҳурматли Муфтий ҳазратлари! Мустақиллик шарофати туфайли диний қадриятларимиз қайта тикланиб, ҳар йили муборак ҳажда умра ибодатини минг-минглаб юртдошларимиз адо этишмоқда. Ҳаж каби умрани ҳам киши умрида бир марта адо этадими? Илтимос, шу ҳақда маълумот берсангиз.

Жавоб: Умра луғатда “зиёрат қилиш” ва “обод қилиш” маъноларини англатади. Шариатда эса, ният қилиб эҳром боғлаб, Байтуллоҳни тавоф қилиш, Сафо билан Марва ўртасида саъй қилиш умра дейилади.

Ибн Аббос (розияллоҳу анҳу): “Аллоҳга қасам, албатта, у (умра) Аллоҳ таолонинг Китобида ун(ҳаж)га қўшиб зикр этилган. “(Ҳаж ва умрани Аллоҳ учун тугал адо қилинг)”, дейди.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Умрадан кейинги умра ораларидагиларга каффоратдир. Мабрур ҳажнинг мукофоти жаннатдир”, дедилар” (Имом Аҳмад, Бухорий ва Муслим).

Ҳар бир кишига қодир бўлса, умрида бир марта ҳаж қилиш фарздир, умра суннат амал. Умрани бир йилда бир неча бор қилиш мумкин.

5-савол: Аллоҳ насиб қилиб, 2005 йили ҳаж ибодатини адо этиш шарафига муяссар бўлдим. Илтимос, умра билан ҳаж ўртасидаги фарқни тушунтириб берсангиз.

Жавоб: Ҳаж муайян вақтда адо этилади. Ҳаж ибодатида Арафотда туриш, Байтуллоҳни тавоф қилиш лозим. Сафо ва Марва орасида саъй қилиш, Муздалифа ва Минода тунаш, Жамаротда шайтонга тош отиш керак.

Умра эса, ҳаж адо этиладиган кунлардан бошқа йилнинг барча фасллари ва кунларида адо қилиниши мумкин. Умра Байтуллоҳни тавоф қилиш ва Сафо ҳамда Марва ўртасида саъй қилишдир.

Демак, умра учун махсус вақт тайин қилинмаган. Балки арафа ва ташриқ кунларидан ташқари йилнинг барча кунларида умра қилиш жоиз. Барча олимлар умра учун махсус вақт белгиланмаганига иттифоқ қилишган. Зеро, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) зулқаъда ва шаввол ойларида умра қилганлар.

6-савол: Менга ҳаж қилиш насиб этганида, қувонганимдан Аллоҳ учун ўн кун рўза тутаман, деб ният қилган эдим. Шу рўзани қай тартибда тутсам тўғри бўлади, илтимос, шу ҳақда маълумот берсангиз.

Жавоб: Аввало, назр ният билан бўлмайди. Тил билан айтилса, назр бўлади. Ибодатлардан дарҳол ё кейин зиммага вожиб бўлмаган бирортасини, масалан, рўзани Рамазон ойидан бошқа пайтда тутишни ўзига вожиб қилиш назр бўлади. Агар киши Аллоҳ учун икки кун ёки уч кун ёинки ўн кун рўза тутиш ўзига вожиб деб (назр) билса, унга ўша айтганини тутиш вожиб бўлади. У истаган вақтда, хоҳласа, бўлиб-бўлиб тутади, хоҳласа, кетма-кет, орасини ажратмасдан тутади.

Агар рўза тутишни назр қилган пайтда кетма-кет тутишни ният қилган бўлса, кетма-кет тутиши зарур бўлади. Орада бир кун ифтор қилса ёки аёл киши ҳайз кўрса, қайта бошидан назр қилган кунлари миқдорида тутиши лозим.

Назр қилган киши кетма-кет тутишни ният қилмаган бўлса ҳам, кетма-кет тутса бўлади (“Фатовойи Ҳиндия”, “Зоҳирия”).

7-савол: Эри ўлган аёлнинг ҳаж қилиши дуруст эмас деб эшитдим, шу тўғрими?

Жавоб: Тўғри. Эри қазо қилган аёл тўрт ойу ўн кун идда ўтириши лозимдир. Эри ўлгани учун иддадаги ё талоқ иддасидаги аёл ҳажга бормайди ва бошқага турмушга чиқмайди. Иддаси тугаб бўлгач, унинг ихтиёри ўзида бўлади. Хоҳласа, маҳрамларидан бири, яъни отаси, ака ё укаси, тоға ё амакиси, бобоси ёки ўғилларидан бири ҳамроҳлигида ҳаж ибодатини адо этиши мумкин (“Фатовойи Ҳиндия”).