muslim.uz
Аждодларни хотирлаш-муқаддас қадрият
Инсон қадри муқаддас, хотираси барҳаётдир. Хотираси бўлмаган, тарихини унутган, ўз аждодларини танимаган халқнинг келажаги йўқ. Хотира ва қадрлаш тушунчаси бизга қадрли ҳамда чуқур маънога эгадир. Иккинчи жаҳон урушида ҳалок бўлган минглаб юртдошларимиз хотирасини ёд этиш, уруш майдонидан омон қайтган боболаримизга, оғир кунларни сабр-бардош билан енгган, машаққатли дақиқаларда юртини, халқини унутмаган, бир қарич ерини душманга раво кўрмаган ёши улуғ юртдошларимизга ҳурмат-эҳтиром кўрсатиш ҳам ғурур, ҳам фахр беради. Бундай халқни улуғлаш миллий қадриятга айланди.
Юртимизда 9 май – “Хотира ва қадрлаш куни” арафасида бошқа кунларга қараганда кўпроқ буюк ғалабага беқиёс ҳисса қўшган, мана шу ёруғ кунларга етиб келолмаган азиз инсонларни ёд этилиб, шафқатсиз урушда, машаққатли меҳнат фронтида мардлик ва жасорат кўрсатган барча фахрийларимизга юксак ҳурмат ва эҳтиром кўрсатилади.
Ҳадис илми мактабида ҳам 2020 йил 8 май куни 9 май – “Хотира ва қадрлаш куни” ҳамда II жаҳон урушида эришилган ғалабанинг 75 йиллиги муносабати билан “Аждодларни хотирлаш-муқаддас қадрият” мавзусида онлайн конференция ташкил этилди.
Мазкур онлайн конференцияда Ҳадис илми мактаби ўқитувчилари, ходимлари ҳамда талабалари иштирок этди.
Конференцияда ўзбек халқи ўзлигини англаши, истиқлоли, дунё халқлари орасида тенглиги ва шаъни-ғурури учун умрини бағшида этган аждодларимизни ёд этиш, фашизм устидан қозонилган ғалабада халқимизнинг мардонавор ва салмоқли ҳиссаси борлигини унутмаслик, тинчлик ва осуда ҳаётнинг қадрига етиш, ватанга садоқат ҳисси билан яшашга, шунингдек, ёшларимизни доимо огоҳ ва ҳушёр бўлишга даъват этиш, тарихий хотирага садоқат руҳида тарбиялаш сингари муҳим масалалар юзасидан фикр алмашилди.
Маълумотларга қараганда, уруш арафасида Ўзбекистонда 6,5 миллион аҳоли яшаган бўлса, шундан 1 миллион 500 мингдан зиёд ватандошларимиз фронтга сафарбар этилган. Бу ўша пайтдаги халқимизнинг 22 фоизини, меҳнатга яроқли аҳолининг эса 40-42 фоизини ташкил этади.
Урушда ўзбекистонлик жангчилардан 500 мингдан кўпроғи – фронтга сафарбар этилганларнинг ҳар учтасидан бири ҳалок бўлган, 60 мингдан ортиқ ҳамюртимиз ногирон бўлиб қайтган.
Урушда қатнашган 120 мингдан ортиқ Ўзбекистон фарзанди жанговар орден ва медалларга сазовор бўлган. Уларнинг 280 нафари Совет Иттифоқи Қаҳрамони унвони билан, 82 нафари эса учала даражадаги “Слава” ордени билан мукофотланган.
Онлайн конференция давомида унда иштирок этаётган Мактаб ўқитувчилари, ходимлари ҳамда талабаларига Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг 2020 йил 23 апрелдаги буйруғи мувофиқ Рамазон ойида карантин талабларига зид равишда хонадонларда жамоавий таровеҳ намозлари, ифторликлар ташкил этиш ёки уларда қатнашиш Ўзбекистан мусулмонлари идораси Уламолар кенгашининг коронавирус (COVID-19) инфекцияси тарқалишининг олдини олиш бўйича Фатвосига итоат этмаслик сифатида баҳоланиши ва тегишли интизомий чоралар кўрилиши эслатиб ўтилди.
Шунингдек, жорий қилинган карантин шароитида халқимизга Рамазони шарифнинг аҳамиятини кенг тарғиб қилиш, ифторликларни оила даврасида ихчам ва камтарона ўтказиш, ўзаро ёрдам ва яшиликларни кўпайтириш учун муҳтарам Президентимиз ташаббуслари “Саховат ва кўмак” умумхалқ ҳаракатига қўшилиш ҳамда одамлар орасида ваҳима ва ношукрликни олдини олиш борасида ОАВ, матбуот ва интернет нашрларида ўқитувчи ва талабалар томонидан илмий-маърифий чиқишлар ва мақолалар тайёрлаш бўйича тавсиялар берилди.
Анжуманда сўнгида талабалар ҳам конференция мавзуси бўйича ўзларининг фикр ва мулоҳазаларини билдириб, иштирокчилар томонидан айтилган қимматли тарих маълумотлари ва ундан келиб чиққан таҳлиллар натижаси билан танишиш имконига эга бўлишди.
Ж.Акрамов
Ҳадис илми мактаби
Ўқув-услубий бўлим бошлиғи
Карантин қоидаларига риоя қилайлик!
Бугунги эпидемиологик вазиятдан келиб чиққан ҳолда, юртимизнинг барча ҳудудларида бу йил 9 май – Хотира ва қадрлаш кунида оммавий тадбирлар ўтказиш тақиқланди. Ушбу байрамни фақат оила даврасида нишонлаш тавсия этилди. Бу ҳақда Республика махсус комиссияси ахборотида маълум қилинди.
Ҳозирги кунда дунё халқларини қамраб олган коронавирус (COVID-19) пандемияси сабабли барча юртларда карантин жорий қилинган. Жумладан, юртимизда эълон қилинган карантин эса давом этмоқда.
Маълумки, 9-май “Хотира ва қадрлаш куни”да мўмин-мусулмонлар қабристонларга бориб, вафот этган яқинларининг қабрларини зиёрат қилиб, ҳақларига Қуръон тиловат қилиш анъанага айланган.
Динимиз кўсатмаларига кўра, қабристонга бориб, зиёрат қилишдан асосий мақсад охиратни эслаш, марҳумларнинг ҳақларига Қуръон тиловат қилиш, савобини уларга бағишлаш ва руҳларини шод қилишдир.
Ҳозирги кундаги карантинни инобатга олиб, марҳумларнинг ҳақлари қилинадиган хайрли амалларни ўзаро оила даврасида қилсак, шариатимиз қонун-қоидалари ҳамда карантин талабларига амал қилган бўламиз.
Абу Саъид Худрий разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Зарар бериш ва зарар кўриш ҳам йўқ” деганлар (Имом Ибн Можа ривояти). Демак, инсон ўзига ёки ўзгаларга зарар келтирадиган сабаблардан узоқ бўлиши керак экан.
Мўътабар фиқҳий китобларимизда: “Зарарни даф қилиш фойдани жалб қилишдан олдинга қўйилади”, “Машаққат енгиллатишни талаб этади” каби фиқҳий қоидалар келтирилган. Шулардан келиб чиқиб, шариъат инсонга зарар етиш эҳтимоли кучайган пайтда ўз кўрсатмаларини енгил тарзда бажаришга рухсат беради. Қолаверса, марҳумлар ҳақига қаерда бўлишидан қатъий назар Қуръон тиловат қилиниб, савоби бағишланса, уларнинг руҳларига, албатта, етиб боради.
Республика махсус комиссиясининг 9 май – Хотира ва қадрлаш куни байрамини ўтказиш бўйича тавсияларига риоя қилиб, бу йил ҳар бир инсон ўзи, оиласи ва яқинларининг ҳаётини асраш мақсадида қабристонларга бормай, уйларида ўзаро оила даврасида марҳумларнинг ҳақларига Қуръон тиловат қилиб, савобини уларга бағишлаб, руҳларини шод қилишлари мақбул саналади.
Барчамиз мазкур тавсияларга амал қилсак, ҳам шариат кўрсатмалари, ҳам ҳукуматимиз тарафидан чиқарилган қарорларни бажарган бўламиз.
Айни вазиятда имом-хатиблар, аҳли илм ва зиёли кишиларимиз бу чеклов тадбирларини тўғри тушуниб, карантин, санитария ва гигиена қоидаларига қатъий амал қилиб, халқимиз соғлиғини ҳимоя қилиш учун барча бирдек масъул эканини етказишлари жуда муҳим.
Аллоҳ таоло барча марҳумларнинг руҳларини шод айлаб, беморларга шифо берсин, юртимиз ва бутун дунёдан ушбу юқумли касалликни тез кунларда аритсин!
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво ҳайъати
Бугунги карантин пайтида қабристонларга кўпчилик бўлиб чиқиш мақсадга мувофиқ эмас
Зайниддин Эшонқулов,
Самарқанд вилояти бош имом-хатиби
«ИЛМ, ТАЖРИБА, ДУО» — Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратларини ёд этиб
Мамлакатимиз ўтган асрнинг 90-йилларида мустақил бўлгач, жуда кўп соҳаларда, айниқса вазифалари аввалги Марказдан туриб белгиланган вазирликлар ва идоралар соҳасида кадрлар танқислиги билиниб қолди. Ана шу соҳалардан бири – Ташқи ишлар вазирлиги, яъни дипломатия соҳаси эди. Хуллас, 1993-йилнинг октябрида Францияга Олий даражадаги ташрифда таржимонлик вазифасини бажарганимдан сўнг, Ташқи ишлар вазирлигига ишга ўтиш учун танловга таклиф қилиндим. Тест-танловда юқори натижа кўрсатганим сабабли, мустақил Ўзбекистоннинг Ташқи ишлар вазирлиги тарихида илк Биринчи котиб даражасини олишга муяссар бўлдим ва Европа бошқармасида ишлай бошладим.
Республикамизда элчихоналар очилаётган пайт, хорижда дипломатик ваколатхоналаримиз ташкил қилинмоқда, делегацияларнинг, лойиҳаларнинг саноғи йўқ. Ўша пайтда кўпчилик дипломатларимиз ишлаб туриб, ушбу соҳани эгалладилар. 1997-йилнинг июнь ойида кутилмаганда Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита раисининг биринчи ўринбосари этиб тайинландим. Албатта, Ташқи ишлар вазирлигида орттирган тажрибам Қўмитанинг ташқи алоқаларини ривожлантириш, халқаро диний вазиятга баҳо бериш жараёнларида жуда қўл келди. Айтиш керакки, 90-йилларнинг охирида Республикада диний вазият ўта мураккаб кечмоқда эди.
Ушбу мураккаб вазиятнинг асосий сабабларидан бири миллий диний етакчиларнинг деярли йўқлигида эди. Иккинчи томондан, хориждан “сизларга динни ўргатамиз” дея сон-саноқсиз даъватчи гуруҳлар кириб келмоқда эдилар.
Аслини олганда, Имом Бухорий, Имом Термизий, Мотуридий, Насафий, Замаҳшарийдек буюк уламолар авлодларини исломга ўргатиш, уларга ислом динидан маъруза ўқиш мантиқан нотўғри эди. Турли оқимларга мансуб даъватчилар ва хорижда турли мазҳабларга оид таълимотларни ўрганиб қайтган айрим ёшларимизнинг қарашлари асрлар мобайнида Имом Аъзам Абу Ҳанифа (р.а.) асос солган Ҳанафия мазҳаби ва мотуридия ақидаси асосида ислом дини амалларини бажариб келган халқимизнинг қарашлари билан ҳамоҳанг бўла олмади. Ушбу ҳолат имом домлаларнинг қарашларида ҳам акс этиб, жамиятдаги барқарорлик ва осойишталикка раҳна сола бошлади.
Ушбу зиддиятларнинг натижаси ўлароқ 1999 йил воқеалари юз берди. Мамлакатимиз мусулмонларига асл ислом динининг мазмун-моҳияти, мазҳаблар орасидаги фарқ, исломда вассатия (мўътадиллик), табаррук динимиз учун ёт ва хатарли оқимлар, мусулмоннинг мусулмондаги ҳақлари ва бошқа ўта муҳим мавзуларни халққа тушунтириб бера оладиган, ҳамма тан оладиган, диний ва дунёвий илмларни чуқур эгаллаган, нотиқ, дипломат инсон кераклиги вақт ўтган сари аён бўлиб бораверди.
Пировардида, 1993 йилдан буён хорижда истиқомат қилиб келаётган таниқли ватандошимиз Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф (р.а.) ҳазратлари Ўзбекистонга қайтиб келишга таклиф қилиндилар. Вазиятни тўғри англаган Шайх ҳазратлари розилик бердилар ва 2001 йилда Ватанга қайтдилар. Шу санадан эътиборан иккимизнинг ижодий ва инсоний ҳамкорлигимиз бошланди. Айтиш жоизки, 1993-2001 йиллар орасида хорижда Шайх ҳазратлари жуда унумли ижод қилгандилар. Ҳозир халқимиз севиб мутолаа қилаётган “Тафсири Ҳилол” ва “Ҳадис ва Ҳаёт” йирик тўпламли асарлар Маккаи Мукаррамада ва Ливияда яратилган.
2002-йилда яна бир кутилмаган ва хайрли воқеа юз берди, мен Дин ишлари бўйича қўмитага раис этиб тайинландим. Марҳум Шайх Ҳазратлари ёзган китобларни нашр эта бошладик. Фахр билан айта оламанки, ушбу донишманд инсоннинг босилган ҳар бир китобларини қўлёзмалик ҳолатидаёқ ўқиганман, у ёки бу жойларини муҳокама қилган жойларимиз ҳам бўлган. Ҳар бир учрашувимизда у кишидан узр сўраб, мен бир ўқувчи сифатида айрим жойларини ўзим учун аниқлаб олмоқчиман, дея зарур аниқлашлар ва изоҳларни сўраб олардим.
Қувайт давлати ташаббуси билан тузилган “Осиё мусулмонлари қўмитаси” жамғармасининг Ўзбекистон бўлимини биргаликда ташкил қилдик ва натижада 2005-йилга қадар ушбу жамғарма бир неча юз етим болалар, шунингдек Ўзбекистон мусулмонлари идораси ҳузуридаги Тошкент ислом институти ва Кўкалдош мадрасаси устозлари ҳамда талабаларини қўшимча маблағлар билан таъминлаб турди (фурсатдан фойдаланиб “Осиё мусулмонлари қўмитаси” жамғармасининг ўша йиллари Тошкентда ижрочи мудири бўлган Абдуҳаким қори Матқуловга миннатдорчилик билдираман).
Шайх ҳазратлари билан Фарғона водийсига, шунингдек, Самарқанд ва Бухоро вилоятларида хизмат сафарларида бирга бўлиш шарафига муяссар бўлдим. Элимизнинг у кишига бўлган самимий эҳтиромлари ва ушбу зотнинг Ватанга, халққа ва динга бўлган муҳаббатларини ҳамиша ҳис қилдим.
Шоҳимардонга ёки Самарқандга саёҳатларимиз вақтида қирғиз ва қозоқ чегарачилари (у пайтларда қўшниларимиз билан муносабатларимиз тарангроқ эди) машинада ўтирган Шайх ҳазратларига кўзлари тушиши билан: “Ўзбекнинг домласи, келинг, ўтинг” дея тўсиқларни тез олиб ташлаганларини ҳамон эслайман.
Водий бўладими, воҳа бўладими, юрт кезар эканмиз Саудия Арабистони ёки Иордания, Ливиядаги каби масжидлар, тоза таҳоратхоналар тўғрисида ҳам фикр алмашган вақтларимиз бўлган. Шунда, раҳматли Шайх ҳазратлари, у кунларни ҳам кўрамиз, худо хоҳласа, деганлари эсимда. Ўша пайтнинг ўзидаёқ ҳозирги Раҳбаримизнинг рухсатлари ва кўрсатмалари билан автоёқилғи қуйиш бекатларида замонавий ҳожатхоналар бўлиши кўзда тутиладиган бўлди. Шунингдек йўл чеккаларида айрим масжидларни очишга муваффақ бўлинди.
Шайх ҳазратлари яратган асарлар, у кишининг маърузалари, ўтказган машғулотлари, қилган панд-насиҳатлари натижасида мамлакатимизда диний вазият барқарорлашди, адашишлар камайди, табаррук ислом динимиз ўзининг маърифий-тарбиявий вазифаларини бекаму-кўст амалга ошира бошлади.
Вақти-вақти билан Шайх ҳазратларига ҳамсафар ва ҳамсуҳбат бўлиб, ушбу донишманд инсондан жуда кўп нарсаларни ўрганишга ҳаракат қилдим. Гап-сўзларига, насиҳатларига қулоқ тутдим, ҳам билим, ҳам инсоний тажриба орттирдим. Ва дуоталаб бўлдим. Фахр билан айта оламанки, бизнинг муносабатларимиз ўзаро ишонч, ҳурмат ва самимиятга асосланган эдилар.
Умумжаҳон уламолар иттифоқи котиблари кенгаши, Ислом Олами Робитаси таъсисчилари кенгаши, Жаҳон тасаввуф уюшмаси раёсати, Жаҳон халқ исломия раҳбарияти раёсати, Умумжаҳон исломга даъват кенгаши раёсати, Иордания исломий фикр қироллик академияси, Покистон умумжаҳон ислом университети илмий кенгаши, Жаҳон масжидлар уюшмасига аъзо бўлган марҳум Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратларининг яна бир орзулари бор эди. У зот Ўзбекистонда халқаро фиқҳ академияси тузилса, деган ғоя ва лойиҳани ардоқлар эдилар.
Шайх ҳазратларининг ушбу орзулари, у кишининг вафотларидан бор-йўғи икки йил ўтиб амалга ошди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг қарорлари билан Ўзбекистонда Халқаро ислом академияси ташкил қилинди. Халқаро ислом академияси ва Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказига ислом дини таълимоти, жумладан фиқҳ соҳасида етук мутахассислар, фан докторлари тайёрлаш юклатилган. Умуман сўнгги уч йил ичида дин ва маърифат соҳасида мамлакатимизда амалга оширилаётган ишлардан халқимизнинг муносиб фарзанди, мутафаккир ва таниқли уламо Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратларининг руҳлари шод бўлмоқда, дея ишонч билдираман.
Аллоҳ марҳум Шайх ҳазратларини, у кишидан аввал ва кейин боқий оламга риҳлат қилган барча илм аҳлини раҳмат қилсин!
Мўмин ким?
Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: "Мўъминлар бир-бирига ёпишган иморат кабидир" (Имом Бухорий ривояти).
Ушбу қисқагина ҳадисда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мўминларни содда ва лўнда тарзда таърифлаб, уларни бир-бирига ёпишган мустаҳкам иморат каби эканлигини билдирмоқдалар. Демак, ушбу ҳадисда бино деворлари бир- бирига мустаҳкам ёпишгани каби, мўъминлар ҳам бир-бирларига маҳкам боғланмоқлари лозим эканлиги уқдирилмоқда. Бинони ташкил этган унсурлар орасида тош, темир каби нарсалар бўлганидек, қум ва шиша каби нозик нарсалар ҳам мавжуд. Лекин барчаси биргаликда бинони маҳкам тутиб турибди. Инсонлар, ана шу бино каби жипслашган, бир-бирини суяган бўлишлари керак. Кучлилари доим заифларни суяб турмоғи, улар билан елкадош, ҳамнафас бўлмоғи лозим. Чунки мустаҳкам бўлмаган бинонинг йиқилиши муқаррар, бундан Аллоҳнинг ўзи асрасин.
Ушбу ҳадис мўъминларни жамоа бўлиб яшашга, ўзаро ҳамжиҳатликда умр кечиришга ташвиқ этмоқда. Зеро, инсон ёлғиз ҳаёт кечириши имконсиз. Масалан, бир бурда нонни тайёрлаш, пишириш учун нақадар кўп асбоб-ускуна ва меҳнатга эҳтиёж сезилиши барчага аён. Демак, инсонлар зарар эмас, фойда келтирувчи, хом эмас, пишган бўлиши, ноқис эмас, комил бўлиши лозимдирки, Ислом жамияти кундан-кунга ривожлансин ва юксалсин. Аксинча, ҳар ким ўзи билан ўзи овора бўлиб, заифу мискинларга нисбатан меҳр-муҳаббат бўлмаса, Аллоҳ таоло ундан асло рози бўлмайди. Ана шу вақтда қиёмат бўлади, фарёду фиғонлар бошланади.
Бугун мўминлар орасида исёнлар, норозилик чиқишлари, қўзғолонлар ва бошқа фалокатлар рўй беришининг сабабчилари мусулмонликни даъво қилувчи, аслида Исломдан бехабар бўлган бир қанча гуруҳлардирки, улар аҳли Исломнинг бошига бало бўлдилар. Чунки, мусулмонларнинг таназзулига энг катта сабаб - мусулмонларнинг ҳақиқий мусулмон бўлмасдан, илм ва давлатларига мағрурланиб, фақирлару заифларнинг ҳақларига риоя қилмасдан, уларга исломий ва инсоний муомалада бўлмасликларидир. Шу боисдан ҳам улар охират саодатларидан маҳрум бўлгайлар. Агар улар молу дунёларига бу қадар ҳирс қўймасдан, бой-камбағаллигига эътибор бермай, ҳаммалари қўлни қўлга бериб, бирлашсалар эди, бугун мусулмонларнинг қўлини букишга ҳеч ким ботинолмас эди.
Бошқа бир ҳадисда эса «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Мўминларнинг ўзаро раҳм қилишлари, дўстликлари ва меҳрибончиликларида худди бир танадек эканини кўрасан. Бирор аъзо хасталанса, тананинг қолган жойлари бедорлик ва иситмалаш билан унга ҳамдард бўлади». ( Имом Бухорий ривояти)
Демак, мўминлар бир тананинг аъзоларидир, ҳар бир мўмин ушбу танага дахлдорлигини аниқлаш орқали ўзининг иймонини сарҳисоб қилиб олиши керак. Мусулмонларга етган озор, мусибатдан агар безовта бўлса, роҳати бузилса, у ушбу тананинг аъзоларидан экан. Акс ҳолда, у «тан бошқа, дард билмас», деганларидек, бу танага бегона бўлиб чиқади. Шунинг учун руҳий тарбия уламолари муслмонларнинг муваффақиятидан сиқилиш нифоқнинг ботиний аломатларидан саналади, дейдилар. Мазкур ҳадисни Шайх Саъдий раҳмутуллоҳи алайҳ қуйидагича шарҳлайди: Одам авлоди аслида бир гавҳардан яралган бир тандир. Агар унинг бирор аъзосига дард етса, бошқа аъзоларда қарор қолмайди, безовта бўлади. Агар сен бошқалар тортаётган маҳнат-азиятдан беғам бўлсанг, унда сени одам дейиш муносиб эмас.
Бугун бир қанча мўминларнинг бошига мусибат тушди. Муборак Рамазон ойида, Аллоҳ таолонинг ҳикмати илоҳийси билан синов ва имтиҳонларга учрадилар. Шундай экан, юқоридаги ҳадиси шарифда айтилганидек, биз бир – бирига ёпишган иморат, бир тан-у бир жон эканлигимизни унутмайлик. Иморатнинг асоси битта бўлади. Таънанинг асоси битта бўлади. Баъзи бир жойларига етган талофатга қолган қисмлар жим қараб туролмайди. Улар ҳам дард чекади. Оғриқни ҳис қилади.
Шундай экан азизлар, Сирдарё вилоятида бўлган бу ҳодиса пайтида жим қараб турмайлик. Ҳар ким ўз имкониятидан, вазиятидан келиб чиқиб юртдошларимизга ёрдам қўлини чўзайлик. Агар ҳеч нарса қўлимиздан келмаса, лоақал дуоларимизда унутмайлик.
Парвардигор ҳаммамизни ҳақиқий мусулмонлардан қилсин, омин!
Тошкент шаҳар бош имом хатиби,
Н. Холиқназаров
Янгиликлар
