muslim.uz
Намозда қўлларни киндик остига қўйиш ва унинг илмий асослари
Дин иши ҳассос масала саналади. Унга аҳл бўлмай, илмсиз равишда бир оғиз сўз айтмоққа ҳеч кимнинг ҳаққи йўқдир. Мана шу қоида бузилди турли кўнгилсизликлар бошланади.
Ҳар бир инсон ўз ҳаддини билиб яшаган вақтлар тарихга зарҳал ҳарфлар билан муҳрлангани ҳеч кимга сир эмас.
Кейинги вақтларда диний масалаларга енгил қараш эътибориданми уларни мустақил ўрганиб, ҳаммани ташвишга солаётган, ихтилофга сабаб бўлаётган ҳолатлар киши дилини хира қилмоқда.
Ана шундай масалалардан баъзилари: оминни жаҳрий айтиш, намозда оёқларни кериб туриш, қиём қўлни кўкси устига қўйиш, имом билан бирга Фотиҳа сурасини ўқиш ва ҳаказолар.
Мана шу шахслар айтиб ўтганимиздек динни ҳадислардан ўрганиш кераклигини даъво қилиб, раҳмат ҳисобланган мазҳаблар ўртасидаги фуруъий масалаларни рўкач қилиб, ўзларини ҳам ўзгаларни ҳам аташтирмоқдалар.
Бугун биз ўрганмоқчи бўлган ҳукм намозда қўлни қўйиш масаласидир. Олдиндан айтиб қўяйлик Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бу борада турли ривоятлар келган. Одатда у зот ибодатларни таълим бераётганларида эркак ва аёлларнинг ажратмай амал қилганлар. Илло, истисно ҳолларда бундай бўлмаган. Бу ҳадисларни чуқур ўрганган мужтаҳид олимлар эркакларга хушуга муносиб ҳолат киндик ости, аёлларга эса сатри аврат маъносида кўкрак усти дея ҳадисларда келган турли ривоятларни мувофиқлаштирдилар.
عَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ أَنَّ عَلِيًّا رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: مِنْ السُّنَّةِ وَضْعُ الْكَفِّ عَلَى الْكَفِّ فِي الصَّلاةِ تَحْتَ السُّرَّةِ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَأَحْمَدُ وَالدَّارَقُطْنِيُّ.
Абу Жуҳайфадан ривоят қилинади. Али розияллоҳу анҳу айтади: “Намозда киндик остига кафтни кафт устига қўйиш суннатдир”. Абу Довуд, Аҳмад ва Дорақутний ривоят қилган.
عَنْ أَبِي وَائِلٍ قَالَ: قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: أَخْذُ الأَكُفِّ عَلَى الأَكُفِّ فِي الصَّلاةِ تَحْتَ السُّرَّةِ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ.
Абу Воил Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: “Намозда кафтларни кафтлар устига, киндик остида ушлаб турилади”. Абу Довуд ривояти.
Ривоятлар заиф бўлсада бир-бирини қувватлаб ҳасан лиғойриҳи даражасига кўтарилади ва ҳужжат сифатида қабул қилинади. Мусталоҳул ҳадис илмидан воқиф бўлганлар буни жуда яхши билади.
Аллома Саҳаранпурий раҳматуллоҳи алайҳ ўзининг «Базлул мажҳуд шарҳу сунани Аби Давуд» китобида шундай дейди: (Намозда қўл қўйиш масаласида тўрт мазҳаб) уч йўлга-мазҳабга чекланган. Биринчи мазҳаб: киндик ости, иккинчи мазҳаб кўкрак ости, киндик усти, учунчи мазҳаб ирсол-икки ёнга ташлаб туриш. Балки қўл боғлаш икки кўриниш: кўкрак ости ва киндик остига чекланади. Қўлни кўкрак устига қўйишни айтган бирорта мусулмонлар мазҳаби йўқ. Қўлни кўкрак устига қўйиш ҳақидаги гап мусулмонлар мазҳабидан ташқари ва уларнинг келишилган ижмосини бузишликдир.
Зафар Аҳмад Усмоний раҳматуллоҳи алайҳ “Эълолус сунан” китобида юқоридаги ҳадисларни келтириб, унга қуйидагича изоҳлайди: “Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ икки қўлни киндик остига қўяди, деган. Молик ва Шофеъий раҳматуллоҳи алайҳлар икки қўлни кўкрак остига, киндик устига қўяди, деганлар. Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳдан уч хил ривоят бор. Уларнинг энг машҳури ҳанафий мазҳаби кабидир...”.
Энг қизиғи, эркаклар учун икки қўлни кўкрак устига қўйиш ҳақида Ибнул Қаййим ва Ибн Ҳазм раҳматуллоҳ алайҳлардан ривоятлар бор.
Ибнул Қаййим раҳматуллоҳи алайҳ «Бадоиъул фавоид» китобида айтади: «Икки қўлини кўкси устига қўймоғи макруҳ бўлади».
Ибн Ҳазм раҳматуллоҳи алайҳ икки қўлни қўйиш ҳақида ҳадисларни ривоят қилиб, уларни кўкрак устига қўйишни зикр қилмаган.
Масаланинг фиқҳий ҳукми.
Мўътабар китоблардан саналган «Мухтасарул виқоя»да қиёмда қўл тутиш борасида шундай дейилади:
ويضع يمينه على شماله تحت سرّته فى كلّ قيام فيه ذكر مسنون ويرسل فى قومة الركوع وبين تكبيرات العيدين
“Суннат қилинган зикр мавжуд бўлган ҳар бир қиёмда киндик остига ўнг қўлини чап қўлининг устига қўйиб туради. Рукуъдан турганда ва икки ҳайит такбирлари орасида ёнига туширади”.
Имом Косоний “Бадоъи” асарида:
أَمَّا مَحَلُّ الْوَضْعِ فَمَا تَحْتَ السُّرَّةِ فِي حَقِّ الرِّجْلِ وَالصَّدْرُ فِي حَقِّ الْمَرْأَةِ
“Қўлни қўйиш ўрнига келсак, эркакларга киндик ости, аёлларга кўкрак устидадир”.
Аллоҳ таоло мазҳабимизда собит бўлиб, унга гўзал амал қилиб боришимизни насиб айласин. Турли ихтилофлардан омма халқимизни Ўз паноҳида асрасин.
Андижон “Саййид Муҳйиддин махдум”
ўрта махсус ислом билим юрти мударриси Равшанбек ЎРИНБОЕВ
Коррупция – тараққиёт кушандаси
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожатномасида барча соҳаларда кенг қамровли ислоҳотларни амалга ошириш, ватанимиз равнақи ва халқимизнинг муносиб ҳаёт кечиришини таъминлашда коррупция иллати ўзининг турли кўринишлари билан ғов бўлаётганини алоҳида тилга олинди.
Тарихдан маълумки, асрлар оша ҳар қайси давлат ва жамият коррупция балоси билан тўхтовсиз курашиб келади. Хусусан, муқаддас ислом дини, Қуръони карим ва Пайғамбаримиз ҳадисларида ҳам коррупция, пора олди-бердиси, бировнинг ҳақига хиёнат қилиш каби иллатлар қаттиқ қораланган.
Аллоҳ таоло “Бақара” сурасининг 188-оятида “Бир-бирларингизнинг молларингизни ботил йўл билан еманг. Билиб туриб, одамларнинг молларидан бир қисмини гуноҳ ила ейишингиз учун уни ҳокимларга ташламанг”, дея мусулмонларни бундай ҳаром ишлардан сақланишга ундайди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам “Аллоҳ пора берганни ҳам, пора олганни ҳам лаънатлагандир”, деб марҳамат қилдилар.
Ислом динида коррупциянинг ҳар қандай кўриниши қораланиши бежиз эмас, албатта. Бу иллат бор экан, жамиятнинг ҳеч бир тармоғини ривожлантириб бўлмайди. Президентимиз ўз Мурожаатномаларида коррупцияга қарши кураш усулларини очиқ кўрсатиб бердилар. Хусусан, давлатимиз раҳбари ташаббуси билан коррупцияга қарши курашишга масъул бўладиган алоҳида орган ташкил этилмоқда.
Шундай бўлса-да, коррупцияга курашиш нафақат Президент ёки давлат хизматчиларининг, балки ҳар биримизнинг ватанимиз олдидаги муҳим бурчимиздир. Президентимиз айтганларидек, коррупцияга қарши курашишда аҳолининг барча қатламлари, жамиятимизнинг барча аъзолари жонбозлик кўрсатиши даркор. Чунки адолат бўлмаган жойда ривожланиш ҳам бўлмайди. Бу эса Соҳибқирон Амир Темурнинг ўгитларида ҳам ўз аксини топган.
Муқаддас динимиз ҳам мўмин-мусулмонларни ботил билан курашишга чақиради. Бу борада Пайғамбаримиз “Сизлардан бирортангиз инкор этиладиган нолойиқ ишни кўрса, қўли билан қайтарсин, агар бунга қодир бўлмаса, тили билан қайтарсин. Агар бунга ҳам қодир бўлмаса, қалби билан қайтарсин. Аммо мана шу қалби билан қайтаргани иймоннинг энг заифидир”, деганлар.
Шундай экан, ўзини шу азиз ватаннинг ҳақиқий фарзанди, деб ҳисоблаган ҳар бир киши тараққиёт кушандаси бўлган коррупцияни таг-туги билан йўқотишга интилмоғи керак. Ана шундагина олиб борилаётган ислоҳотлар ҳаётда ўз рўёбини топади, мамлакатимиз тараққиёти ва барқарор ўсиши кафолатланган бўлади.
Азимжон АЛИМЖОНОВ,
Тошкент шаҳри Мирзо Улуғбек туманидаги
“Мулла Қосим” жоме масжиди имом-хатиби
Ал-Азҳар тажрибаси асосида мактаб талабаларининг билимлари назорат қилинмоқда
Сўнгги йилларда Миср Араб Республикаси ва мамлакатмиз ўртасида динимизнинг бағрикенглик тамойилларини, маърифий қадриятларини тарғиб этиш, унинг инсонпарварлик моҳиятини сақлаш, диний-маънавий меросни тадқиқ этиш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда.
Шунга кўра Ҳадис илми мактабида талабаларнинг илмий савияси ва малака даражаларини ал-Азҳар университети талабалари савиясига тенглаштириш мақадида Мисрнинг ал-Азҳар университети жалб этилган икки нафар профессор ўқитувчилар бугунги кунда мактабда самарали меҳнат қилмоқда.
Олий мактаб талабалари учун замонавий ахборот технологиялари ёрдамида мутахассилиги бўйича мустақил таълим олишига барча шароитларни яратиб берилган. Бу эса дунёнинг барча олий таълим муассасалари, хусусан ал-Азҳар университетида мавжуд бўлгани каби ўқув жараёнларни оид амалга оширилаётган янгиликларни мунтазам кузатиб боришга ёрдам беради.
Дарс ва тўгарак машғулотлари ал-Азҳар университетининг услубига мувофиқ ташкил этилмоқда.
Мактаб ректори Олимхон Юсупов бошчилигидаги махсус комиссия имтиҳон жараёнларини назорат қилиб бормоқда ва якуний назорат синовлари ҳафтаси бошланишидан аввал мактаб раҳбарияти ўқитувчилар учун имтиҳон талаблари, талабаларнинг ўзлаштиришини баҳолаш тизимини бўйича мажлис ўтказди.
Ўқув йилининг биринчи ярим йиллиги бўйича фанлардан якуний назорат синовлари тўлиқ араб тилида бўлиб ўтмоқда. Бу эса мактаб ва ал-Азҳар университети ўртасидаги ҳамкорликни янада ривожлантиришга хизмат қилади.
Бугунгача ўтказилган имтиҳон натижалари шуни кўрсатмоқдаки, талабаларнинг билим даражаси 90% дан юқори кўрсаткичда.
Энг муҳими Ҳадис илми мактаби ўқитувчилари талабаларнинг билими ва малака даражаларини ошириш ва ушбу таълим даргоҳини келажакда энг юқори натижаларга эришиши учун барча имкониятларини ишга солмоқда.
Ал-Азҳар университети ҳамда
Ҳадис илми мактаби прфессори,
Араб филологияси фанлари
доктори Али Саад Али Саад.
Араб тилидан Мактаб 1 курс талабаси
И.Иброҳимов таржима қилди.
بسم الله الرحمن الرحيم
تقييم مستوى طلاب المعهد العالي بناءً على تجربة الأزهر
في السنوات الأخيرة، عملت مصر و أوزبكستان على نطاق واسع على تعزيز مبادئ التسامح والتنوير للدين الإسلامي المقدس ، والحفاظ على جوهره الإنساني ، واستكشاف تراثه الروحي، ومعالجة الأخطار المختلفة . و من ثمّ فإن المعهد العالي للحديث النبوي وعلومه يعدّ من المعاهد ذات السمعة العالية لأنه يهتم بمستويات الطلاب ويقيس مستواهم بمستوى الطلاب في جامعة الأزهر حيث إنها قد أعارته اثنين من أساتذها.
إن المعهد يراعي نظام الجودة العالمي في نظام التعليم والامتحانات. ولذلك فقد خصّص لكلّ طالب جهاز كمبيوتر في كل قاعة محاضرات وأعدّ للطلاب ملعبًا رياضياً و حمام سباحة يوافق أعلى مستويات الجودة العالمية. وذلك من أجل الاهتمام بالطلاب أبدانًا وعقولًا.
يتيح المعهد لطلابه المعرفة التكنولوجية التي تعتمد على نظام البثّ الالكتروني (النت) الذي يساعده على الإلمام و الإحاطة بما يحدث في جامعات العالم الأخرى وعلى الأخص في جامعة الأزهر.
إن نظام المحاضرات يسير وفق نظام جامعة الأزهر ويزيد عليها المحاضرات الإضافية.
تقوم إداره المعهد بالمراقبة والإشراف على أعمال الامتحانات. وذلك بإدارة مدير المعهد الأستاذ عالم خان بن عيسى خان حيث عقد مجلسا لأعضاء هيئة التدريس بالمعهد لتوفير مستلزمات الامتحانات و تقرير الدرجات وغير ذلك. هذا بالإضافة إلى متابعة سير عملية الامتحانات من أجل أن تسير الامتحانات في سهولة ويسر.
إن نظام الامتحانات في المعهد يراعي نظام الجودة العالمي في وضع الأسئلة والأجوبة لكل مادة قبل الامتحان بأسبوعين وكذلك يراعى تصحيح الأجوبة ووضع الدرجات بما يتناسب مع مستوى الأجوبة ومستويات الطلاب.
امتحانات الطلاب في المعهد العالي تجري باللغة العربية وهذا يمثّل عاملاً مساعداً في تحقيق التعاون بين المعهد وجامعة الأزهر.
طبقًا لما تمّ رصده من درجات للأجوبة حتى الآن فإن مستوى الطلاب يزيد عن ٩٠ %.
وأخيراً وليس آخرًا فإن أساتذة المعهد يبذلون قُصارى جهدهم من أجل النهوض بمستوى الطلاب و الارتقاء بهذا المعهد إلى أعلى درجات الرقيّ والتقدم. ومن الله العون والتوفيق.
أ.د/علي سعد علي سعد
الأستاذ بجامعة الأزهر
والمعار حالياً إلى المعهد العالي
للحديث النبوي و علومه بدولة أوزبكستان
Самарқанд шаҳрида янги масжид қад ростламоқда
Намозхонларга янада қулай шароитлар яратиш, уларни жума ва ийд намозлари чоғида ёғингарчилик ва қуёшнинг иссиқ тафтидан ҳимоялаш мақсадида Самарқанд шаҳридаги “Хўжа абду Дарун” жоме масжидида янги масжид биноси қурилмоқда. Ҳашар, хайрия йўли билан бино бўлаётган масжид замонавий ва миллий меъморчилигимиз анъаналари уйғунлашган ҳолда қад ростлайди. Ҳозир масжиднинг асос қисмида ишлар олиб борилмоқда. Шунингдек, бу жойда бир вақтнинг ўзида юз кишига хизмат кўрсатадиган таҳоратхона, хизмат хоналари ҳамда кутубхона биносининг қурилиши якунланган. Ушбу бинода пардозлаш, жиҳозларни ўрантиш ишлари олиб борилаяпди. Яқин ойлар ичида таҳоратхона фойдаланишга топширилади. Кейинчалик таҳоратхонадаги ўринлар сонини янада кўпайтириш учун имконият мавжуд. Мамлакатмизда зиёрат туризмига катта эътибор қаратилаётганлиги муносабати билан “Хўжа абду Дарун” зиёратгоҳига ҳам кўплаб хорижлик меҳмонларнинг ташрифи кузатилмоқда. Шу боис бинодан аёллар учун ҳам алоҳида таҳоратхона ўрин олган.
Манба: http://sammuslim.uz
Эркаклар кўпроқ қўрқади...
“Эй одамлар! Сизларни бир жондан яратган ва ундан унинг жуфтини яратиб, икковларидан кўплаб эркагу аёллар таратган Роббингиздан қўрқинглар!”
(Нисо сураси, 1- оят)
Ер юзида ҳали-ку инсон, ҳатто, иккита бир хил тош ҳам мавжуд эмас. Айниқса, осмондан ўйнаб-ўйнаб тушаётган миллиард, триллионлаб қор зарраларига эътибор беринг-а. Ҳаммаси турлича шаклга эга! Бу шубҳасиз, Аллоҳ таолонинг чексиз ҳикмати ва қудратидан дарак беради.
Ҳар бир инсон ягона ва такрорланмас. Аммо инсоний ранг-баранглик ичида кўзга яққол ташланувчи тафовут бор: эркаклар ва аёллар ўртасида фарқ. Икки жинс вакилининг нафақат ташқи тузилиши, ҳатто, ички аъзолари ҳам анча-мунча фарқли. Масалан, модда алмашинуви жадаллиги, нафас олиш ва юрак уриши тезлиги, қон таркиби ва ҳоказо.
Ишонинг! Биз чиндан ҳам бошқа-бошқамиз...
Қуйида келтириладиган маълумотлар айни шу борада ўтказилган кўплаб тадқиқотларга асосланган.
Аввало, шуни маълум қиламизки, ушбу мақолада эркак ва аёлларнинг “ўртача” типик вакили ҳақида гап боради. Яъни, орамизда масалан, эркакларга хос феъл-атворга эга аёллар ҳам, ёки аксинча, аёлларга хос жиҳатлари мавжуд эркаклар ҳам йўқ эмас. Шу боис, қуйидаги маълумотлар “нормал” эркак ва аёл мисолида олинган.
БИОЛОГИК ТАФОВУТЛАР. XIX асрда антрополог Боид томонидан 2000 одамнинг бош мияси ўрганилган. У 7-14 ёшдаги ўғил болаларнинг бош мияси 1622, қиз болаларники 1473 граммга тенглигини аниқлаган. Бош миянинг ривожланиш чўққиси аёлларда 20-30 ёшга ва 1565 граммга, эркакларда эса 30-40 ёшга ва 1721 граммга тўғри келади. Антрополог Г.Плосснинг ҳисоб-китобларига кўра, 20-60 ёшлардаги аёлнинг бош мияси шу ёшдаги эркакнинг бош миясидан 126-164 граммга, 60-90 ёшларда эса 123-158 граммга енгилдир. Бугунги тадқиқотлар эркакнинг бош миясидаги ҳужайралар сони аёлникидан 4 миллионга зиёд эканини қайд этади. Бир нарсани эсда сақлаш даркор, бош миянинг оғирлиги ёки катталиги эркакнинг аёлдан ақлли, иқтидорли эканини билдирмайди, аммо улар аёл ва эркак ўртасидаги фарқларни, ўзига хосликларни келтириб чиқаради. Шунинг учун бош миянинг тузилиши инсоннинг ҳаёт тарзига, фикрлашига қанчалик таъсир этмасин, аёл ва эркак ўртасидаги фарқларни, ўзига хосликларни аввало инсонлар ўртасидаги фарқлар, ўзига хосликлар сифатида қабул қилиш ўринлидир.
ЭРКАК КЎЗЛАРИ БИЛАН, АЁЛ ҚУЛОҚЛАРИ БИЛАН СЕВАДИ. Идрок борасида эркаклар учун нимани кўраётгани асосий ўринда туради. Аёлларда эса сўзни қабул қилиш – асос. “Эркак кўзлари, аёл қулоқлари билан яхши кўради”, деган ибора бежизга айтилмайди.
АЁЛНИНГ ГУМОНИ ЭРКАК ИШОНЧИДАН КУЧЛИ!
Эркак вазиятга умумий баҳо берса, аёл ўз эътиборини икир-чикирларга қаратаркан. Шунинг учун аёлнинг кузатувчанлик қобилиятини юқори қўйишади. Айнан шу икир-чикирларга эътибор аёл интуициясида қўл келади. Аксарият ҳолларда аёлнинг сезувчанлиги унга панд бермаган. Агар у: “сезишимча, унинг ҳаётида бошқа кимдир бор” деса, 90 фоиз ҳолларда ҳақ бўлиб чиқаркан. Гарчи ҳеч қандай исбот-далил бўлмаса ҳам. Шундай машҳур ибора бор: “Аёлнинг гумони эркакнинг ишончидан кучли”.
Яна, аёл суҳбатдошининг қандай гапиришига эътибор беради, эркак нима ҳақда гапираётгани билан қизиқади. Руҳшунослар аёлни “юрадиган радар станцияси” деб атайдилар, чунки аёлда ташқи сигналларни қабул қилиш қобилияти кучли ривожланган. Аёл қайси томондан шивир-шивир келаётганини, қайси хонадон ёғ куйдираётганини адашмай айтиб беради. Агар хонадонига бегона аёл кирса, у дарров сезади, эри ўзга аёл билан саломлашган, кўришган бўлса, шу куни оилада тинчлик йўқ.
КИМ КИМНИ АЛДАЙДИ?
Аёллар инсоннинг мимикаси – қўл ҳаракатлари, кўз қарашларига қараб нима деяётганини тез ва осон англай олади. Шунинг учун эркакнинг аёлни алдаши жуда қийин. АЁЛ ЭСА ЭРКАКНИ ОСОНГИНА АЛДАШИ МУМКИН. Жуфтини алдай олишига ишонувчи кучли жинс вакилларининг ҳафсаласини пир қилмоқчимиз: аёлингиз ўз шубҳа-гумонлари ҳақида гапирмаса, бу унинг ҳеч нимадан хабари йўқлигини билдирмайди. Кўп ҳолларда аёл вазиятни мураккаблаштирмаслик учун ҳам жим юради.
“...МАКРИ ҚИРҚ ТУЯГА ЮК”
Германияда бир ярим минг нафар эркак ва шунча аёл қатнашган тажрибада ёлғон сўзлашда аёллар устун келганлар. Эркаклар тортиниб, тутилиб, гапини эплолмаган бир пайтда аёллар китоб ўқигандай бемалол, назокат билан ёлғонни шариллатаверганлар.
КЎРИШ. Аёллар эркакларга нисбатан кўпроқ майдонни кўра олишади. Эркакларнинг кўриш майдони энсиз, бироқ узун. Яъни, эркак шкафдан ўз пайпоғини топа олиши жуда қийин, аммо жуда узоқдаги бинони кўра олади. Аёл чап–ўнгга ва баланд-пастга 45 градус ҳудудни аниқ-тиниқ кўриш қобилиятига эга. Булар – шахсий фикрлар эмас, балки олимлар олиб борган илмий изланишлар натижаси.
Исталган эркакни ҳеч бўлмаганда бир марта бошқа аёлга суқланиб қараганликда айблашади. Мутахассисларнинг таъкидлашларича, аслида аёллар эркакларга кўпроқ қарарканлар.
ЭШИТИШ. Аёллар эркакларга қараганда яхшироқ эшитадилар. Боз устига аёллар товушларни турли хил категорияларга бўлишади ва уларнинг ҳар бирини тўлалигича илғай оладилар. Натижада, биров билан гаплашаётган аёл ёнидагиларнинг гапларини ҳам оқизмай-томизмай эшитиб туради.
Аёлларга шунчаки, суҳбатлашишнинг ўзи кифоя бўлса, эркаклар учун суҳбатнинг мазмун-моҳияти муҳимроқ. Эркаклар маълумотларни маълум тартиб ва кетма-кетликда қабул қилишга мойил. Шу сабабли, бирорта вазифани бажаришда бутун эътиборини шунга қаратади. Масалан, эркак севимли жамоаси иштирокидаги футбол ўйинини диққат билан томоша қилаётган вақтда, аёл унга ўзининг сўнгги янгиликларини сўзлаши беҳудадир.
Идрок қилиш тезлиги бўйича аёллар эркакларни сезиларли даражада ортда қолдиришади. Масалан, улар эркакларга нисбатан тезроқ ўқиб, майда тафсилотларгача ифодалаб бера олади. Шунингдек, аёлларнинг эслаб қолиш қобилияти ҳам кучли!
Аммо эркак касб-корига, ишига тааллуқли хабарни, маълумотни осонроқ ёдлаб қолади.
СОҒЛИҚ. Эркак қон айланиш тизимида тахминан 4-5 литр, аёлда эса 3-6 литр қон мавжуд. Кучли жинс вакилларининг қони кислородга кўпроқ тўйина олгани боис, уларнинг организми анча чидамлидир. Шунга қарамай, улар қондан қўрқади, аёлларга нисбатан дардга чидамсиз бўлади. Эркаклар аёлларга нисбатан 2-3 баравар кўпроқ касал бўлиб қолишдан қўрқишаркан. Аммо шу билан бирга, улар шифокорлар қабулига аёллардан 4 баравар камроқ қатнар экан.
МУНОСАБАТ. Аёл кўпроқ одамларга эътибор қаратади, эркак эса уларни ўраб турган муҳитга. Масалан, бирон-бир зиёфатдан қайтган хотиннинг хотирасида асосан қайси аёл нима кийиб келган, қайси бири эри билан ажрашяпти ёки ажрашиш арафасида, кимнинг тақинчоғи қимматбаҳороқ, деган маълумотлар ғужғон ўйнайди. Эркакнинг хотирасида эса фақат синган чироғ-у, сувоғи ўпирилган ёки бўёғи кўчган девор қолади, холос.
Аёл туғилган кунларни, тўй ёки маросимлар ўтказиладиган саналарни ҳеч эсидан чиқармайди. У фарзандлари ва невараларининг неча кило туғилгани-ю қандай нохушликларни бошидан кечирганини-да унутмайди. Эркак нафақат фарзандлари ва невараларининг, ҳатто ўзининг туғилган кунини ҳам гоҳо эсидан чиқаради.
РУҲИЯТ. Аёлнинг серҳис, сертуйғу жинс экани унинг йиғлашида ёрқин намоён бўлади. Аёл эркакка нисбатан тез-тез кўз ёш тўкиб туради. У арзимаган баҳона ёки гапдан ҳам таъсирланиб ашкига эрк бериши мумкин. Аёл йиғлаганида ён-атрофдагиларда ҳамдардлик уйғотишга интилади, чунки у ашклари билан мақсадига етиши мумкинлигини билади. Унинг қарғашлари, нолалари, фарёдлари ҳар қандай бағритош кишининг дилини юмшатади, ғазабидан туширади ва ён босишга мажбур қилади. Эркак жаҳли чиққанида бақириши, сўкиши, ҳатто мушт кўтариши мумкин, лекин у имкон қадар бегоналар олдида йиғлашдан ўзини тияди. У йиғлашни заифлик белгиси деб билади, шунинг учун ҳам у йиғлаган ўғил болага ҳамдардлик, меҳрибонлик кўрсатавермайди, балки, аксинча, уни кучли, довюрак бўлишга чақиради. Ўғил болалар йиғлоқи тенгқурини мудом мазах қилишади, қиз болалар эса уни юпатади, ёнини олади.
Эркак фақатгина ўта ожиз қолганида кўзига ёш олади, лекин уни бировга билдирмайди. У дардини ичига ютиб, сассиз йиғлайди, ён-атрофдагиларда ҳамдардлик уйғотиш унинг хаёлига келмайди. Эркак йиғлаганини изтироб, ўкинч билан эслаб юради, аёл эса беш дақиқадан кейин унутади.
Руҳшунослар аёл ва эркакларга йиғлаётган гўдак суратини кўрсатиб, гўдак нимани истайди, деб сўрашган. Аёл-респондентларнинг 70%дан зиёди, эркак-респондентларнинг эса атиги 10% тўғри жавоб берган. Демак, аёл кишиларнинг ҳис-туйғулари, ички кечинмалари ва истакларини яхши билади. Айниқса у фарзандлари билан боғлиқ ҳодисаларни, психологик омилларни тез илғайди, уларнинг сабабларини дарров топади.
ҲОРДИҚ. Аёл ва эркакнинг дам олишида, бўш вақтларини ўтказишидан ҳам ўзига хосликлар мавжуддир. Эркак хордиқ олаётган пайтда ташқи дунёдан бутунлай узилиб қолади, аёл эса ҳатто тушида ҳам эшитади.
Дам олаётган эркак миясининг фаоллиги 70 фоизга пасайиб кетади. Хотин киши ҳордиқ чиқараётганда эса, унинг ақлий фаоллиги 10 фоизга камаяди, холос. Шу туфайли қўшниникида сўри ғирчилласа, эркакнинг хурраги унга ҳамоҳанг янграйверади, бироқ бу “шовқин” аёлни бемалол ақлдан оздириши ҳам мумкин. Аёл сасни, товушни аниқ эшитади ва уларнинг қайси томондан келганини тўғри топади. У гўдагининг йиғисини эшитса дарров уйғониб кетади, эркак эса хуррак отиб ухлайверади.
Юқоридаги маълумотлар олимларнинг тадқиқот натижалари холос. Бизларнинг қандай эканлигимизни, сурату сийратдаги фарқларимизни Аллоҳ таолонинг Ўзи яратган ва Ўзи билгувчироқдир.
Саидаброр Умаров тайёрлади
Янгиликлар
