Кўплаб аждодларимиз ўз она тиллари билан бир қаторда ўнлаб бошқа тилларни ҳам пухта билганлар.
Ўз ақл-заковатини тил ўрганиш ва шу орқали ўзга тиллардаги билимлардан баҳра олишга бел боғлаганлар тарих саҳифаларида кўп тил билувчилар сифатида ном қолдиришган. Ўрта аср Шарқ алломаларининг аксарияти ўндан ортиқ тилни мукаммал билганлар. Улар орасида айниқса, улуғ мутафаккир Абу Наср Форобий шунчалик кўп тилни билганидан тарихий манбаларда ва халқ орасида, “Форобий етмишдан ортиқ тилни билади”, деган ҳақли эътирофни олган.
ЎзА хабарига кўра, кўп тилни билувчилар XIX аср иккинчи ярми – XX аср ўрталарида ҳам анчани ташкил этган. Маърифатпарвар жадидлар кишиларни ҳорижий тилларни ўрганишга даъват этганлар. Ўз она тили билан бир қаторда чет тилларини билиш ўзга халқлар тарихи, маданияти, турмуш тарзи, тараққиёти ва таназзули сабабларини ўрганишга имкон яратган.
Ўзбек маърифатпарвари Исҳоқхон Ибрат араб, инглиз, рус, урду, форс, француз, ҳинд каби ўндан ортиқ тилни яхши билган. Бундан ташқари, у қадимий финикия, яҳудий, сурия, юнон ёзувларини чуқур ўрганган. Исҳоқхон Ибрат 1901 йилда ўзбек, араб, форс, ҳинд, турк ва рус тилларида жамланган “Луғат ситта ас-синна” (“Олти тилли луғат”) номли китоб чоп этган. Мазкур рисола маҳаллий аҳолининг хорижий тилларни ўрганишга бўлган эҳтиёжини қондириш учун яратилган.
Олим ва сайёҳ Ҳожи Юсуф Ҳайъатий араб, инглиз, форс, француз ва юнон тилларини мукаммал билган. Адабиётшунос олим ва педагог Ашурали Зоҳирий эса араб ва форс тилларидан ташқари, барча туркий тилларни, шунингдек, рус тилини яхши билган. У 1925 йилда “Русча-ўзбекча луғат”ни нашр этган.
Ўзи ҳам бир қанча тилларни яхши билган Беҳбудий миллатнинг тараққий этиши учун бир неча тил билишни шарт деб ҳисоблаган. У “Ойна” журналининг биринчи сонидаёқ “Икки эмас, тўрт тил лозим” номли мақола эълон қилган. Унда ўзбек, форс, араб, рус ва ҳатто бирор узоқ хориж (масалан, француз) тилини билиш шартлигини ёзган.
Биринчи ўзбек профессори Абдурауф Фитрат ўзбек тилидан ташқари араб, рус, турк, форс тилларини мукаммал билган. Айни шу тилларни яхши билган шоир ва ёзувчи Абдулҳамид Чўлпон рус-тузем мактабида немис ва француз тилларидан ҳам сабоқ олган ҳамда кейинчалик ўзининг бу тиллар борасидаги билимларини мустаҳкамлаган.
Нафақат Туркистон республикаси маориф вазири, балки тилшунос сифатида ҳам таниқли бўлган Назир Тўрақулов араб, немис, рус, турк, форс ва француз тилларини яхши билган. Юқори раҳбарлик лавозимларида ишлаган давлат ва жамоат арбоби Иномжон Хидиралиев эса 11 тилда сўзлаша олган.
Йигирма тўрт ёшида Бухоро республикаси, йигирма тўққиз ёшида эса Ўзбекистон ҳукумати раҳбари бўлган Файзулла Хўжаев ўзбек тилидан ташқари немис, озарбайжон, қозоқ, рус, татар, тожик тилларини мукаммал билган. Унинг тенгдоши бўлган ва йигирма тўрт ёшида Туркистон Марказий Ижроия Қўмитаси раҳбари бўлган Абдулла Раҳимбоев 14 та тилда сўзлаша олган.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
