Муқаддас масканларни зиёрат қилиш, ажойиботлардан ҳайратланишнинг сурури ўзгача. Юртимизнинг муборак қадамжолари дилларга руҳий қувват бағишлайди, оҳанрабодек ўзига тортади. Буюк ипак йўлида жойлашган кўҳна ва навқирон Марғилон шаҳри нафақат миллий ҳунармандчилиги билан, балки тарихий ёдгорликлари, зиёратгоҳлари билан машҳур.
ЎзА хабарига кўра, бугунги кунда бу ердаги маданий мерос объектларини чуқур ўрганиш, уларни муҳофаза қилиш борасида муйян ишлар амалга оширилмоқда. Жумладан, Фарғона вилоятидаги халқимиз томонидан асрлар давомида эъзозланиб келинаётган археологик ёдгорликлар ва меъморий обидаларга ҳам қайтадан жон бахш этилди. Уларнинг аксарияти таъмирланиб, баъзилари янгидан бунёд қилинди. Бугун нафақат халқимиз, балки дунё жамоатчилиги келиб кўрса, маънавий озиқланса арзийдиган муқаддас қадамжоларга айлантирилди.
– Марғилон шаҳрида 42 та маданий мерос объектлари давлат муҳофазасига олинган, – дейди вилоят маданий мерос бошқармаси бошлиғи Мирзараҳмон Ғофуров. – Шундан 1 таси археология, 33 таси архитектура объектлари, 1 таси монументал санъат ёдгорлиги ва 7 таси диққатга сазовор жойлар ҳисобланади. Обидаларнинг барчаси хатловдан ўтказилиб, ҳар бирининг маълумотлар базаси яратилди, Шунингдек, туризмни янада ривожлантириш мақсадида зиёратгоҳлар, азиз қадамжолар таъмирдан чиқарилмоқда. Жорий йилда 4 та объект республика бюджети маблағлари ҳисобидан реставрация қилиш режалаштирилган. Юртдошларимиз обод бўлган муқаддас қадамжолар, тарихий масканларни зиёрат қилиб, бой ўтмиш билан ҳам танишмоқда.
2000 йилда қадимий шаҳарда Бурҳониддин ал-Марғиноний мажмуаси қурилиб, катта тантаналар билан очилди. Бу улуғ алломаларга бўлган юксак эҳтиром намунаси бўлди. Марғилоннинг 2000 йиллик тўйи муносабати билан кўплаб маданий мерос объектлари таъмирдан чиқарилди, кўркам қиёфа касб этди. Саййид Аҳмадхонхўжа мадрасаси ана шулардан бири. Унинг қурилиши 1907 йилда бошланиб, 1909 йилда номаълум меъмор томонидан қуриб битказилган. 18 та ҳужра ва 2 та айвонли масжиддан иборат. Бу маскан айни пайтда Миллий ҳунармандчилик маркази маскани сифатида сайёҳлар билан гавжум.
Пурсиддиқ мажмуаси ҳам Марғилон шаҳрининг энг қадимий масканларидан бири. Бу ер “Каптарлимозор” номи билан ҳам машҳур бўлиб, юртдошларимизнинг азиз зиёратгоҳига айланган. Мажмуа XVIII аср ўрталарида қурилган бўлиб, уни машҳур саҳоба Абу Бакр Сиддиқ (р.а.) номлари билан боғлайдилар. Бухоро амири Субҳонқулихон (1680-1702) томонидан Марғилондаги Пур Сиддиқ мозорига берилган вақфномада бу зиёратгоҳга Мовароуннаҳрда “Чаҳорёрлар” деб аталган тўрт халифадан биринчиси Абу Бакр Сиддиқ (572-634) нинг авлоди дафн этилган, деган маълумотлар келтирилган. Ёзма ҳужжатларда Ҳазрат Пур Сиддиқ номи билан қайд этилган. Вақтлар ўтиши билан унинг атрофида масжид, минора, мақбарали ҳовли, дарвозахона ҳамда каптархонадан иборат архитектура комплекси пайдо бўлган. Шу сабабли у халқ орасида “Каптархона”, “Каптарли мозор” деб ҳам аталади.
Ўрта Осиёдаги машҳур зиёратгоҳларда каптарлар билан боғлиқ халқона қарашлар бир неча асрлик тарихга эга бўлиб, ҳар бир зиёратчи зиёратга келган вақтда шу каптарларга дон бериши зиёратнинг маълум бир одатларидан ҳисобланган. Агар улар каптарларни чўчитмай дон бера олсалар, ишлари юришиб, бало-қазодан холос бўлади, деб ишонилган. Шунингдек, каптар, товус, тустовуқларга ёруғлик ва гўзаллик, тинчлик ва хотиржамлик рамзи сифатида ҳам қаралган бўлиб, X-XII асрларга келиб, ҳунармандчиликда каптар “бахт қуши” тимсолида тасвирлана бошланган.
Айни кунларда мазкур мажмуага зиёратга келганлар гала гала бўлиб учиб юрган каптарларни кўриб, янада завқ олади. Кафтингиздан дон чўқилаётган беозор ва чиройли қушларнинг хатти-ҳаракатидан руҳингиз ором топади. Манбаларнинг гувоҳлик беришича, мақбара тўғри бурчак шаклда бўлиб (11.8х11м), пештоқ равоқли, сағанали тўрт бурчак хона билан уйғунлик ҳосил қилади. Мақбара ичида иккита, узунлиги 5 метрли қабрлар мавжуд. Ривоятларга кўра, бу зиёратгоҳга Ҳазрати Абу Бакр Сиддиқнинг авлодлари, яъни жиянлари Шожалил ва Пошшобиби дафн этилган.
Мажмуадаги каптархона биноси масжид биноси билан деярли бир вақтда, яъни XIX асрнинг иккинчи ярмида қурилган. Масжид биноси олдида жойлашган минора эса, 1920 йилда қурилган. Бу ҳақда кириш эшигининг тепасига ғиштдан терилган ёзув-сана далолат беради. Шу ерлик аҳоли ҳамда архитектор В.Л.Воронинанинг “Фарғона вилояти халқ меъморчилиги” асаридаги маълумотларга кўра, минора марғилонлик Уста Кичик деган шахс томонидан қурилган.
Бурҳониддин ал-Марғинонийнинг чиллахонаси ҳам айнан шу ерда бўлганлиги ҳақида ҳам турли қарашлар бор. Маълумотларга кўра, буюк аллома Абу Бакр Сиддиқ авлодларидан бўлган. Шу сабабдан ҳам ул зот Пур Сиддиқ мозорига, яъни аждодлари дафн этилган мозорга зиёрат учун тез-тез келиб турган. Олимларнинг таъкидлашича, унинг айнан бу мозорга бўлган ихлоси шу ерда кейинчалик чилла тутганлигига сабаб бўлган бўлса керак.
Мажмуа 2007 йил Марғилоннинг 2000 йиллик юбилейи арафасида бутунлай қайта таъмирланиб, ислом дунёсининг машҳур намояндаси, ислом қонуншунослигининг йирик олими Бурҳониддин ал-Марғинонийнинг чиллахонаси ҳам тикланди.
Улуғмозор зиёратгоҳи шаҳарнинг Машат маҳалласида жойлашган. Халқ орасида “Машат мозор”, “Чаққа мозор” номи билан машҳур. Этнограф олим А.Ч.Писарчикнинг таъкидлашича, бу ер энг қадимий мозор ҳисобланади. Маълумотларга кўра, бу ерга Имом Абдулазиз ибн Абдураззоқ ибн Наср ибн Жаъфар ибн Сулаймон ибн Суккон ал-Марғиноний дафн этилган. У жуда ҳам машҳур олим бўлган, кўплаб маърифатли инсонларни тарбиялаган. Хўжа Маъоз ибн Жабал зиёратгоҳи XVIII асрга оид тарихий ёдгорлик ҳисобланади. Ёдгорлик Муҳаммад пайғамбарнинг хизматида бўлган араб саркардаси Мағиз ибн Жабал номи билан боғлиқ. Унинг жанубий томонидан “Мўйи Муборак” зиёратхонаси бор. Нақшларининг соддалиги, шаклларнинг бежримлиги ва мутаносиб эканлиги ушбу иншоот маҳаллий меъморчилик анъаналари ривожланган XVIII аср бошида қурилган деган хулосага асос бўлади.
“Киргил мозор” зиёратгоҳи Марғилон шаҳрига жанубий томондан киришда шу ном билан аталувчи маҳаллада жойлашган. Иккинчи номи “Кирғил мозор”. Нақл қилишларича, бундан таҳминан икки юз йил муқаддам яшаб ўтган Кирғил ота ёки “Мушукни тирилтирган тўрам” номи билан машҳур бўлган Ҳазрат Убайдуллоҳ ибн Абдуллоҳ ҳожага атаб қурилган мақбарадир. Халқ орасида бу зиёратгоҳ ҳақида ҳам турли ривоятлар тарқалган.
Маданий мерос объектлари халқимизнинг ноёб дурдонасидир. Уни асраб-авайлаш, келгуси авлодга етказиш эса бурчимиздир. Ўтган йилда моддий маданий мероснинг кўчмас мулк объектлари миллий рўйхатига киритилган Марғилондаги қадимий Хўжа Порсо жоме масжиди тарихий биносининг бузилиши жамоатчилик орасида норозилик уйғотгани, бу иш бўйича жиноят иши қўзғатилгани сабоқ бўлиши керак. Кўҳна шаҳарда тарихий-маданий обидаларни муҳофаза қилиш, ўрганиш бўйича қилинадиган ишлар кўп.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
