Боғчага кетаётиб ўғлим билан қилган суҳбатимиз мени "YouTube"дан “Sausage party“ номли мультфильмни топиб кўришга ундади. Мультфильмдаги кўп саҳналарни эса тасвирлашга очиғи, ҳижолат бўляпман.
Интернет тармоғида бу каби мазмун-моҳияти жиҳатидан шарқона қадриятлар, ўзбекона урф-одатлар, дину диёнатимизга тўғри келмайдиган мультфильм ва сериаллар сон-саноқсиз. Қаҳрамонларининг ҳаёсизликни тарғиб қилувчи беўхшов қилиқлари, беҳаё суҳбатлари, зарарли одатлари одамнинг энсасини қотиради. Энг ёмони, уларнинг аксарияти кичик томошабинларни ҳайвонларни ўлдиришга, кучсизларга озор беришга, осонлик билан катта бойликни қўлга киритишга, ўғирлик қилишга ундайди.
Бу чорловлар очиқдан-очиқ эмас, онг ости даражасида юз беради, албатта. Бу мақсад-муддаоларни бола онгли равишда идрок этмайди. Шунчаки мультфильмнинг бош қаҳрамонларига ўхшашга интилади, уларнинг хатти-ҳаракатини такрорлайди. Қолаверса, миттивойларнинг эътиборини ўйин-кулги, ёрқин суратлар, баланд товуш тез тортади. Кўпинча болажонлар бу оламдан чиқиб кета олмайди. Шунинг учун ҳам тез-тез мультфильм қаҳрамони сингари тепаликдан ўзини ташлаган, укасига “қурол” ўқталган, бошқа дин ёки маданият вакили ҳаракатларига тақлид қилган болалар ҳақида эшитамиз.
Бугун аксарият ота-оналар жуда банд. Смартфон, планшет, ноутбуклар эса фарзандларимизнинг эрмаги, овунчоғи.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан телефонга қарамликка касаллик даражасида қаралаётганига анча бўлди. Болаларда бу жисмоний саломатликка ёмон таъсир ўтказиш билан бирга, боланинг психик ривожланиш босқичини кескин ўзгартириб юбориши мумкин. Натижада боланинг диққати бузилади. Идрокни ўзгартиради, психологик оғишлар юз беради, порнографик қарамлик келиб чиқади. Яқин беш йилда бу муаммо ўзининг ҳақиқий асоратини кўрсатишни бошлайди. Бундан ташқари болаларда дарсларни ўзлаштиришда орқада қолиш, тенгдошлари билан чиқиша олмаслик, бутун дунёдан, воқеликдан узилиш кузатилади.
– Интернетда болалар руҳиятига салбий таъсир қиладиган мультфильмлар жуда кўпайиб кетган, – дейди Тошкент шаҳар Олмазор туманида истиқомат қилувчи Лола Самандарова. – Шуларни чекласа бўлмайдими? Болалар ҳали мустақил ва онгли равишда бу видеоларнинг қайси бири яхши, қайси ёмонлигини билмайдику. "YouTube"даги турли беҳаё, тажовузкор видеолар боланинг асаб тизимига ҳеч қандай тўсиқсиз таъсир ўтказади. Улар катталарга қараганда ахборотни тез ўзлаштиради. Айниқса мультфильмни смартфонда томоша қилаётган бола ўзини тўхтата олмайди. Лентадаги барча видеолавҳаларни охиригача томоша қилгиси келади. Лента эса тугамайди.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг икки ярим ёшгача бўлганларга телефон, смартфон, планшет, ноутбук каби қурилмаларни чеклашни тавсия этиши бежизга эмас. Чунки бу қурилмалар мия ривожланишига салбий таъсир кўрсатади. Маълумотларга кўра, Ўзбекистонда ўн ёшгача бўлган болалар қарийб 7,5 миллионни ташкил этади. Бундан кўриниб турибдики, масала янада долзарб аҳамиятга эга.
Ўзбекистон Республикасининг “Болаларни уларнинг соғлиғига зарар етказувчи ахборотдан ҳимоя қилиш тўғрисида"ги қонуни кичкинтойларнинг ахборот билан муносабати, медиа истеъмолини тартибга солади. Унга кўра, ахборий маҳсулотларни ёшга доир таснифлаш тизими жорий этилди. Жумладан, 0+, 7+, 12+, 16+, 18+ каби ёшга доир чекловларни жойлаштирган ҳолда, маълумотни тарқатиш тартиби белгилаб берилди.
Болалар ўртасида тарқатилиши чекланган бу ахборий маҳсулотларга шафқатсизлик, жисмоний ва руҳий зўравонлик, жиноят ёки жамиятга қарши бошқа хатти-ҳаракатлар тасвири ёки баёни тарзида тақдим этиладиган маълумотлар киради. Шунингдек, ўғил-қизларда саросима уйғотадиган қўрқув, ваҳима, жумладан, касаллик, ўз жонига қасд қилиш, бахтсиз ҳодиса, авария ёки фалокат ва уларнинг оқибатини кўрсатадиган, инсон қадр-қимматини камситадиган, жинсий муносабатларни тасвирлаш ёки баён этиш тарзида тақдим этиладиган, ҳақоратли сўзлар ва ибораларни ўз ичига олган ахборотларни тарқатиш тақиқланади.
Шаҳноза Маматуропова,
ЎзА
