Мусулмон оламида кенг қўлланиладиган “Иншааллоҳ” ибораси немис тилининг энг машҳур имло луғати – Дуденга киритилди. Эндиликда немис тилида гапирувчилар ҳам ушбу сўзни ишлатишади.

“Иншааллоҳ” арабча сўз бўлиб, ўзбек тилида “Худо хоҳласа”, “Худога ҳуш келса” маъноларини англатади. Яхши истак билдириш, Худоё, Илоҳим каби маъноларда келадиган дуо ибораси ҳамдир.   

Немислар олдин ҳам араб тилидан баъзи сўзларни олишган. Аммо бу ибора Ислом дини ва мусулмонлар эътиқоди билан боғлиқ илк атама сифатида немис луғатига киритилди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

Бугун, 16 январь куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари ва Дин ишлари бўйича қўмита раиси Абдуғофур Аҳмедов Ўзбекистон Халқаро ислом академияси ҳузуридаги Малака ошириш марказида малака ошираётган юртимиз жоме масжидларда меҳнат қилаётган ёш имом-хатиблар ва талабалар билан мулоқот ўтказдилар.
Хабарингиз бор, 2019 йил 27 декабрь куни муҳтарам Президентимиз бошчиликларида Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги мактабда ёшлар маънавиятини юксалтиришга бағишланган йиғилишда баркамол авлод таълим-тарбияси борасида қилинаётган кенг кўламли ишлар баробарида ҳал этилиши лозим бўлган масалалар тўғрисида ҳам сўз юритилган эди.
Давлатимиз Раҳбари мафкуравий хуружлар авж олган ҳозирги глобаллашув шароитида маърифатпарвар бобомиз Фитратнинг “Бу дунё кураш майдонидир. Соғлом тан, ўткир ақл ва яхши ахлоқ бу майдон қуролидир”, деган ҳикматларини доимо ёдда сақлаш муҳимлигини алоҳида қайд этдилар.
Аллоҳ таолога шукрки, муҳтарам Юртбошимизнинг ғамхўрликлари ва саъй-ҳаракатлари ила ёшларни илм-маърифатли, одоб-ахлоқли этиб тарбиялашга жуда катта эътибор қаратилмоқда. Ўз навбатида, ёшларда ғоявий таҳдидларни вақтида илғаб, уларга қарши иммунитетни кучайтириш масаласи ҳам тобора долзарб вазифа бўлмоқда.
Шу мақсадда, бўлиб ўтган учрашувда муфтий ҳазратлари ёш имом-хатиблар бугунги кун билан ҳамнафас бўлиши, Ислом дини таълимотларини тараннум этишга жидду жаҳд қилиши, юртимизда ва жаҳонда бўлаётган воқеа-ҳодисалардан хабардор бўлиши ҳамда доимо ҳушёр ва огоҳ бўлиб яшашлари тўғрисида сўзладилар.
Шунингдек, бугунги кунда ёш имом-хатиблар олдида турган муҳим вазифалар, хусусан, ўз устиларида мунтазам ишлашлари ва жаҳолатга қарши маърифат билан курашда уларнинг ўрни каби масалаларга алоҳида эътибор қаратилди.
Шундан сўнг муфтий ҳазратлари ва қўмита раиси Ислом академиясининг талаба-ёшлари билан учрашиб, уларнинг фикр-мулоҳазаларини эшитдилар.
Муфтий ҳазратлари ёшларга оид давлат сиёсати асосида навқирон авлоднинг замонавий билим олиши, турли йўналишларда истеъдодини намоён этиши, жамиятда муносиб ўрин топиши йўлида амалга оширилаётган ишлар, уларнинг самаралари ва бугунги кунда ёшларга давлатимиз Раҳбари томонидан кўрсатилаётган ғамхўрлик ва эътибор ҳақида тўхталдилар.
Якунда ёшлар ўзларини қизиқтирган масалалар, ташвишга солаётган муаммолари юзасидан муфтий ҳазратларига тўғридан-тўғри мурожаат қилиб, саволларига жавоб олдилар.

Куннинг иккинчи ярмида муфтий ҳазратлари ва Дин ишлари бўйича қўмита раиси А.Аҳмедов Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институтига ташриф буюрдилар.
Бугун замон шиддат билан ўзгариб боряпти. Шунга яраша одамларнинг маънавияти ва маърифати ҳам юксалиб боряпти. Бироқ, гуруч курмаксиз бўлмаганидек, глобаллашув даврида одамларни тўғри йўлдан чалғитадиган, айниқса, ёшларни турли йўллар билан ўзларининг ғаламис ниятлари ортидан эргашишга ундаётган кимсалар ҳам йўқ эмас. Худди ана шундай кишиларнинг ҳийлаю найрангларидан ёшларни асрашни даврнинг ўзи тақозо қилмоқда.
Бежиз муҳтарам Юртбошимиз юртимизнинг турли ҳудудларига ташриф буюрганларида ёшлар билан мулоқот қилмаяптилар. Чунки бугун дунёда вазиятнинг беқарорлашишида, асосан, навқирон авлод вакилларининг иштироки кўп кузатиляпти. “Бухорийлар, термизийларга бешик бўлган юртдан терроризм, экстремизмга алоқадор ёшларнинг чиқиши мумкин эмас”, дея кўп бора таъкидлайдилар муҳтарам давлатимиз Раҳбари.
Дарҳақиқат, ғаразли кучлар одамларга энг тез ва самарали таъсир қиладиган восита – Ислом динимиздан фойдаланишаётгани ҳеч кимга сир эмас. Дин ниқоби остида ёшларга манфур ғояларни сингдиришга, уларни ўз измларига солишга уринишаётгани ҳам бор ҳақиқат. Аммо муаммонинг оғриқли жиҳати шундаки, ёлғон ғояларга билиб-билмай эргашаётган бундай ёшлар юртимиздаги турли дин вакилларининг тотувлик, бағрикенглик тамойиллари асосида ҳаёт кечиришаётганидан наҳотки бехабар бўлишса?
Наҳотки, бу ёшлар кўпконфессияли юртимиздаги динлараро бағрикенглик, ўзаро ҳурмат-эътибор барча миллат ва элатларнинг мамнунлигига, осуда ва фаровон ҳаётимизга асос бўлаётганини билишмаса?
Ана шундай вазиятда диний таълим муассасалари талабалари, имом-хатибларнинг хизмати беқиёс бўлиши керак. Чунончи, улар юртимизда диний соҳада амалга оширилаётган улкан ислоҳотларни аҳолига, хусусан, билиб-билмай адашиб турли оқимлар таъсирига тушиб қолган ёшларга аниқ мисоллар асосида очиб бериши керак. Биргина 2019 йилнинг ўзида мамлакатимизда ўнта жоме масжид мусулмонларнинг ихтиёрига топширилгани, Ҳадис илми олий мактаби иш бошлагани, Бухородаги Мир Араб олий мадрасаси фаолияти йўлгани қўйилгани, Марғилонда фиқҳ, Самарқадндда ҳадис, Қаршида калом, Бухорода тасаввуф мактаблари иш бошлагани... Мисолларни яна кўплаб давом эттириш мумкин.
“Дарвоқе, бугун ҳамма соҳада юртимиз байроғини баланд кўтараётган ёшлар кўплаб учрайди. Худди шундай, диний соҳада ҳам ёшлар бухорийлар, термизийлар, насафийлар авлоди эканини амалда исботлаш ватқи келди”, – дея таъкилади муфтий ҳазратлари.
Тадбир сўнгида Тошкент ислом институтининг 3-курс талабаси Ҳумоюн Нодиров олий диний таълим муассасаларини тамомлаган ёшлар ўзлари қизиққан йўналишлар бўйича бошқа соҳалардаги тенгдошлари қатори чет элларда таълимнинг кейинги босқичини давом эттириш ва бу борада олиб борилаётган ишлар ҳақида Дин ишлари бўйича қўмита раиси А.Аҳмедовдан атрофлича жавоблар олди.
Йиғилиш сўнгида Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов Ватанимиз тараққияти, динимиз равнақи йўлида тинимсиз илм олиб, эл корига ярайдиган баркамол шахслар бўлиб етишишлари учун талаба-ёшлар ҳақига дуои хайрлар қилдилар.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Умар розияллоҳу анҳунинг орзуси бир аёлнинг эри бўлиш, шаҳватини қондириш эмасди. Аксинча, у жуда улуғ, шарафли ғоя ва мақсадни кўзлаган эди. Умму Гулсум розияллоҳу анҳо ҳам мустаҳкам иймон ва ахлоқ соҳибаси эди. Шу сабабли Умарнинг розияллоҳу анҳу аҳволини жуда яхши англар, ҳар бир вазиятдан рози бўлиб, ҳеч қачон нолимасди.

Кунлардан бир кун ундаги қаноат ва итоат даражасини очиқча кўрсатувчи бир воқеа содир бўлди:

Умму Гулсум розияллоҳу анҳо Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳудан берухсат Рум императори Хироқлнинг завжасига бир ҳадя юборди. Чопардан ҳадяни олган Рум маликаси хизматчилар ва сарой аъёнларини йиғди.Уларга:

– Бу ҳадя мусулмонлар халифасининг завжаси, Пайғамбарнинг набирасидандир. Бу ҳадя эвазига мен ҳам бир нарса юбормокчиман, - деди. Сўнг Умму Гулсумга миннатдорчилик билдириб, бир мактуб ёзди ва кўплаб совға-саломлар билан жўнатди. Туҳфалар орасида қимматбаҳо мунчоқ ҳам бор эди. Чопар Мадинаи Мунавварага келгач, мактуб ва совғаларни Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳуга топширди. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу Умму Гулсум розияллоҳу анҳони берухсат бундай иш қилгани учун койидилар.

Бироздан сўнг бир кишидан: “Намозга тўпланинг!” дея чақиришини сўрадилар. Чақириқни эшитганлар муҳим бир иш борлигини билиб, тўплана бошладилар. Умар розияллоҳу анҳу уларга икки ракат намоз ўқиттирдилар. Аллоҳ таолога ҳамду сано айгилгач, қавмга юзланиб:

• Мендан берухсат қилинган ишларда хайр йўқдир, — дедилар ва бўлиб ўтган воқеани сўзлаб бердилар.

Мунчоқни нима қилиш ҳақида улардан маслаҳат сўрадилар. Бир гуруҳ: «Мунчоқ Умму Гулсумга тегишли нарса эвазига юборилган. Шу боис унинг мулки бўлиши лозим. Император Ҳироклнинг завжаси зиммий эмаски, сизга хуш кўриниш учун совға юборса ёки сизнинг кўл остингизда эмаски, сиздан қўрққанидан юборса», дедилар.

Бошқа бир гуруҳга эса: «Биз ҳам эвазига бир нарса беришини истаб, бировга кўйлак ҳадя этамиз ёки сотилиб, пулини олиш учун бировга кўйлак юборамиз. Бу мунчоқ ҳам шунга ўхшаш бир нарса», дедилар.

Умар (розияллоҳу анҳу) ҳамманинг фикрини олгач:

— Сўзларингаз тўғри. Аммо элчи мусулмонлар элчиси, чопар уларнинг чопари, — дедилар ва ҳадяни Байтултоҳга беришга амр этдилар.

Умар розияллоҳу анҳу ўта адолатли ва умматнинг ишларини ўйлайдиган ҳоким бўлганидек, оиласининг барқарорлигини, ҳузур-ҳаловат ва фаровонлигини ҳам сақловчи киши эдилар. Шунинг учун ўзларининг хусусий молларидан ҳадя миқдорича нафақа ажратиб, завжаларига бердилар.

Умму Гулсум розияллоҳу анҳо ҳазрати Умардан икки фарзанд — бир ўғил ва бир қиз дунёга келтирдилар. Ўғилнинг исми Зайд ибн Умар, қизнинг исми Руқаййа эди. Хайрли бўлишини ният қилиб, унга холасининг исми қўйилган эди. Умму Гулсум розияллоҳу анҳо фарзандларининг гўзал тарбия олиб, улғайишлари учун ғайрат қилди ва бунга муваффақ бўлди.

Саидаброр Умаров тайёрлади

Яҳё (алайҳиссалом) қавмига қилган васиятларнинг бешинчиси зикруллоҳ, Аллоҳни зикр қилишдир. Мўмин киши яратувчи, ризқ берувчи ва уни одам наслидан қилган Раббиси борлигига ишонади. Унинг бандаси Унга сиғинади, Унга талпинади, Унинг раҳм-шафқатидан умидвор бўлади, Унинг чексиз қудрати – ҳар неки бор, Ул Зот ундан буюклигини, Унинг даргоҳига ожизлик ила узатилган қўлни ёрдамсиз қолдирмаслигини яхши билади.

Ўзи билан Раббисининг ўртасидаги мана шу ажойиб илиқлик, самимийлик йўқолишидан қўрқади. Акс ҳолда, Саҳройи Кабирдек бу бевафо дунёнинг ёлғон-ялтироқлари ичида йўлини топа олмай, адашиб, қийин аҳволда қолишини билади. Раббисининг ўта меҳрибонлиги билан бирга, ўч олувчи, азобга солувчи эканини ҳам билади. Шунинг учун Унга итоатсизлик, осийлик қилишдан қўрқади. Пайғамбарлар саййиди Муҳаммад (алайҳиссалом) Муоз ибн Жабал (розияллоҳу анҳу)га ҳар фарз намоздан кейин айтишни буюрган:

“اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى ذِكْرِكَ وَشُكْرِكَ وَحُسْنِ عِبَادَتِكَ”

“Ё Аллоҳ, зикринг, шукринг ва Сенга чиройли ибодат қили­шимда ёрдам бер” (Имом Абу Довуд ривояти).

Абу Абдураҳмон Муоз ибн Жабал (розияллоҳу анҳу) Хазраж қабиласига мансуб машҳур саҳобалардан. 18 ёшида Исломни қабул қилган. Мадиналик 70 киши Ақоба байъатига келишганда Муоз ибн Жабал шуларнинг бири бўлган. Пайғамбар (алайҳиссалом) уни Яманга қози-муаллим қилиб жўнатганлар. Бадр ва бошқа ғазот­ларда иштирок этган. 38 ёшда вафот этган. Ундан 157 та ҳадиси шариф ривоят қилинган.

Сизлар ҳам ҳар бир фарздан кейин ушбу дуони айтадиган мўминларданмисиз? Аллоҳ таолонинг зикр ҳақидаги оятларига амалингиз қанчалик?

Аллоҳ таолонинг зикрини қилиш, уни имкон қадар хотирада сақлашнинг мўмин ҳаётида аҳамияти беқиёсдир. Яҳё (алайҳиссалом) ташбеҳ қилганларидек, ортидан қувиб келаётган душмандан қутулиб қолиш учун мустаҳкам бир қалъага яшириниб олса, жонини ҳам ҳаётини ҳам сақлаб қолади. Бу ташбеҳдаги қочаётган сенсан, ортидан изма-из келаётган душманинг шайтони лаъиндир. Ундан қутулиш учун кирадиганинг қалъа Аллоҳ таолонинг зикридир.

Яратган Раббингни ёдга олишинг, Унинг санъати асари бўлмиш коинот ва ундаги барча мавжудот-махлуқотларнинг яратилиши ҳақида тафаккур қилишинг, беихтиёр лол қолиб, У зотга ҳамд айтишинг, ўзингни ҳам, борингни ҳам асрайдиган мустаҳкам қўрғондир.

Бундай қўрғонга кириб яширинганларга шайтон ва унинг малайлари ҳеч қандай хавф туғдира олмас, шунинг учун ояти каримада ҳам айтилади:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ ذِكۡرٗا كَثِيرٗا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُكۡرَةٗ وَأَصِيلًا٤٢﴾

«Эй имон келтирганлар! Аллоҳни кўп зикр қилинг ва эртаю кеч Унга тасбеҳ айтинг» (Аҳзоб, 41– 42).

Аллоҳ таолони зикр қилиш қалбни Унга боғлашдир. У мени кузатиб турибди, деган доимий эътиборда туришдир. Аллоҳ таолонинг буйруқларини бир лаҳза ҳам эсдан чиқармай амалга оширишдир. Ҳа, мўминлар Аллоҳ таолони кўп зикр қилиши керак. У Зотни кўп зикр қилгандагина турли ёлғон, бўҳтон, иғво, ғийбат ва чақимчилик каби гуноҳ гап-сўзлардан узоқлашади, чунки у оғзидан чиқадиган сўзини амалидан деб билади. Аллоҳ таолони кўп зикр қилган одамнинг қалбида фойдасиз гапларга, сўкинишларга ва бошқа салбий нарсаларга жой қолмайди. Аллоҳ таолони кўп зикр қилган одамнинг қалбида дунё ва унинг матоҳлари зикрига, турли кўнгилхушликларига, инсон зеҳнини чалғитувчи маишатларига ўрин қолмайди, балки унинг қалбига Аллоҳ таолонинг муҳаббатидан бошқа муҳаббат сиғмайди. Унинг тилига Аллоҳ таолонинг исми жо, феълларида Унинг амри бажо бўлади. Тилидаги муборак зикр аста-секин зикр давомида ҳалқумига, кўксига ва қалбига етиб боради.

Гарчи бундай мақомдаги инсон тили билан Аллоҳ таолонинг исмини айтмаса ҳам, дили “Аллоҳ, Аллоҳ” ёки “Ла илаҳа иллаллоҳ” деб туради. Ниҳоят бутун вужуди шу ҳолатга етади.

﴿ٱلَّذِينَ يَذۡكُرُونَ ٱللَّهَ قِيَٰمٗا وَقُعُودٗا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمۡ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ رَبَّنَا مَا خَلَقۡتَ هَٰذَا بَٰطِلٗا سُبۡحَٰنَكَ فَقِنَا عَذَابَ ٱلنَّارِ١٩١﴾

«Улар туриб ҳам, ўтириб ҳам, ётиб ҳам Аллоҳни зикр этадилар ва осмонлару Ернинг яратилиши ҳақида фикр юритадилар (ва дуо қиладилар:) “Эй Раббимиз! Бу (коинот)ни беҳуда яратмагансан. Сен (айблардан) пок Зотдирсан. Бас, бизни дўзах азобидан сақлагин!» (Оли Имрон, 191)

Яъни, ақл эгалари бўлмиш мусулмонлар имкониятларига қараб намозларни тик ҳолда, ўтириб, унга ҳам ожиз бўлишса, ётган ҳолда имо-ишора билан ўқийверадилар. Бошқа бир тафсири шуки, бу ердаги “зикр”дан мақсад намоз эмас, балки Аллоҳни ёд этиш, дуо ва илтижо, тасбеҳ каби зикрлардир.

Бу бепоён осмонлару ерларга назар солиб, ақлини ишлатган одам, кеча ва кундузнинг алмашинувини ақли ила тафаккур қилган одам, албатта, У Зотнинг қудратига, яратувчилигига қойил қолмасдан иложи йўқ. Осмонлару Ердаги ажойиб мутаносиблик – бутун дунё тортишиш қонуни ила шундай бўлиб турганини илму фан тинмай такрорлайди. Лекин ўша қонунни ким ижод қилди? Осмонлару Ердаги барча нарсалар азалий эмас, балки кейин пайдо бўлганини ҳам ақл ишлатган дарров тушуниб етади. Демак, уларни қачондир пайдо қилган Зот бор, у Аллоҳ таолодир.

Кеча ва кундуз алмашинуви Ернинг ҳам, Қуёшнинг ҳам ўз ўқи атрофида айланиб туришидандир. Бу ҳаммага маълумдир, бироқ уларни ўз ўқи атрофида айланадиган қилиб қўйган ким ахир? Албатта, Аллоҳ таолодир.

Ояти каримада айтилганидек, эртаю кеч, ҳар қандай ҳолатда Аллоҳ таолони зикр қилиш лозим! Аллоҳни зикр қилиш тоату ибодатга қувват ва зийнатдир. Аллоҳ таолонинг ризосига олиб борадиган маркабдир.

Аллоҳ таоло марҳамат қилади:

﴿ وَٱلذَّٰكِرِينَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا وَٱلذَّٰكِرَٰتِ أَعَدَّ ٱللَّهُ لَهُم مَّغۡفِرَةٗ وَأَجۡرًا عَظِيمٗا٣٥﴾

«Аллоҳни кўп зикр қилувчи эркаклар ва (Аллоҳни кўп) зикр килувчи аёллар – улар учун Аллоҳ мағфират ва улуғ мукофотни (яъни, жаннатни) тайёрлаб қўйгандир» (Аҳзоб, 35).

Ояти каримада айтилган улуғ ажрдан мурод, жаннатдир.

Зикрнинг афзаллиги ҳақида кўплаб ҳадиси шарифлар ворид бўлган, жумладан:

Абу Ҳурайра ва Абу Саид (розияллоҳу анҳумо) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом): “Бирор жамоа йиғилиб, Аллоҳни зикр қилиб ўтирса, уларни малоикалар ўраб олади, уларга раҳмат ёғади, уларда ҳаловат пайдо бўлади ва Аллоҳ уларни Ўзининг ҳузурида эслайди”, дедилар» (Имом Муслим ривояти).

Абу Саид Худрий (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Расулуллоҳ (алайҳиссалом)дан: “Ё Расулуллоҳ, қиёмат куни Аллоҳ таоло ҳузурида қайси банда энг афзал мақомда бўлади?” деб сўралди. Пайғамбар (алайҳиссалом): “Аллоҳни кўп зикр қиладиган эркак­лар ва (Аллоҳни кўп) зикр қилувчи аёллар”, дедилар. “Аллоҳ йўли­даги ғозийдан ҳамми?” дейилди. “Ҳа, Аллоҳ йўлидаги ғозийдан ҳам Аллоҳ таолони кўп эслайдиган афзалдир”, дедилар» (Имом Аҳмад ва Имом Термизий).

Аллоҳ таолони зикр қилиш шайтон васвасасидан ўзимизни сақлаш учун энг мақбул йўлдир. Аллоҳ таоло зикридан бош тортсак, дўзахга маҳкум бўлган шайтоннинг шериги бўлиб қоламиз.

Аллоҳ таолони қанча кўп зикр қилсак, қалбимиз – руҳимиз шунча мунаввар бўлади.

﴿فَٱذۡكُرُونِيٓ أَذۡكُرۡكُمۡ وَٱشۡكُرُواْ لِي وَلَا تَكۡفُرُونِ١٥٢﴾

«Бас, Мени ёд этингиз, (Мен ҳам) сизларни ёд этурман. Менга шукр қилингиз, ношукрчилик қилмангиз!» (Бақара, 152)

Ушбу ояти карима қисқа бўлишига қарамай, сирларга бой, маъноси барча оламга етгудай. Аллоҳ таоло Ўзи яратган, умр-ризқ ва бошқа неъматларни берган бандаларига: “Мени эслангиз” демоқда. Хўш! Аллоҳ таоло бу ожиз бандаларининг зикрларига муҳтожми? Албатта, йўқ. У Зот ҳар қандай нарсадан беҳожатдир. Аммо ҳамма муҳтожлик бандаларда, Аллоҳ таолонинг бу буйруғи бандаларга яхшилик етиши учундир. Аллоҳни эслаган унинг мукофотига эришади. Ғофил бандалар Аллоҳ таолони эсламаса ҳам, меҳрибон Аллоҳ уларни унутиб қўймайди, ризқ-рўзини, тоза ҳавони етказиб, юрагининг ҳар бир уриши учун изн бериб, кузатиб туради.

“Агар бир мўмин Аллоҳ таолони зикр қила бошласа, Аллоҳ таоло ҳам уни эслайди” дейишимиз, бу Аллоҳ таолонинг лутф-карамига сазовор бўлишини англатади.

Саъид ибн Жубайр (розияллоҳу анҳу) юқоридаги ояти каримани: “Менга итоат қилиш билан Мени эсланг, мен ҳам сизларни мағфиратим... ёки раҳматим... билан эслайман” деб шарҳлаган.

Аллоҳ таолони чиройли ҳолатларда, яхши ишларда эслаш керак. Гуноҳ иш устида У Зотни эслаш, исмини тилга олишнинг ўзи ҳам алоҳида гуноҳ. Юқоридаги ояти карима зоҳиридан келиб чиқиб: Қотил, ўғри, ароқхўру зинокорлар ҳам Аллоҳни эслаб, баъзан Ундан мадад сўраб шу гуноҳларни қилади. Уни ҳам Аллоҳ эслайдими, деб Абдуллоҳ ибн Умар (розияллоҳу анҳу)дан сўралганда, у киши: “Агар улардан бири гуноҳ қилиб туриб, Аллоҳни эсласа, Аллоҳ таоло ҳам уни эслайди, фақат лаънати билан эслайди”, деб жавоб берган.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом) айтдилар: “Аллоҳ марҳамат қилади: “Мен бандам Мен ҳақимда ўйлаганидекман, у Мени эсласа, Мен у билан биргаман, бандам Мени ичида эсласа, Мен ҳам уни ичимда эслайман, агар у Мени кўпчилик ичида эсласа, Мен ҳам уни уларнинг жамоасидан яхшироқ бўлган жамоа ичида эслайман”» (Муттафақун алайҳ).

Ушбу ҳадиси қудсийда Аллоҳ таоло айтади: “Бандам Мен ҳақимда қандай фикрдалигига қараб унга муомала қиламан, кечиришимни билиб кечирим сўраса кечираман, тавбасини қабул қилишимни билиб тавба қилса, қабул қиламан, дуосини ижобат қилишимни билиб дуо қилса, ижобат қиламан, Мени ўта меҳрибон деб билса, унга шундай меҳрибон бўламан, агар Мени қаҳри қаттиқ деб билса, унга қаҳримни қаттиқ қиламан”. Ҳадиси қудсий сўнгидаги “уларнинг жамоасидан яхшироқ бўлган жамоа ичидан”дан мурод, кимлар деган саволга Тибий: “Улар Аллоҳ таолога муқарраб малоикалар жамоаси билан пайғамбарларнинг руҳлари” деган жавобни айтган.

Яна Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилган ҳадиси қудсийда Аллоҳ таоло бундай деган: “Модомики, бандам лаблари қимирлаб, Менинг зикримни қилиб турса, Мен у билан биргаман” (Имом Бухорий ривояти).

Бу ҳадиси қудсийда тасбеҳ, такбир ва бошқа лафзлар билан Аллоҳ таолони эслаётган зикр қилувчининг мақоми қанчалар юқорилиги, у Аллоҳга, Аллоҳ таоло эса унга яқинлиги баён қилинмоқда.

Абдуллоҳ ибн Буср (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Бир киши Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га: “Ё Расулуллоҳ! Яхши, эзгу амаллар жуда кўп, менга бир нарсани буюринг, ўша нарсани маҳкам ушлай!” деди. Шунда Пайғамбар (алайҳиссалом): “Аллоҳнинг зикри билан тилинг доим нам бўлиб турсин!” дедилар» (Имом Термизий ривояти).

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом): “Аллоҳ таолонинг ер юзини айланиб Аллоҳни зикр қилиб ўтирган кишиларни ахтариб юрадиган малоикалари бор. Қачон улар Аллоҳни зикр қилиб ўтирган бир жамоани топса: “Истаган нарсангиз шу ерда экан” деб бир-бирини чақиради ва ҳаммалари жамоа устига қанотлари билан ёпирилади, улар кўплигидан дунё осмонигача етиб қолади (Аллоҳ зикрини килиб ўтирган жамоатнинг айтган зикру дуоларига қулоқ бериб туришади, жамоа тарқалгач), Аллоҳ таоло Ўзи яхши билса-да, малоикалардан сўрайди:

Бандаларим нима қилишаётган экан?

Малоикалар: Ё Аллоҳ! Бандаларинг Сенга тасбеҳ, такбир ва ҳамду сано айтиб, Сени улуғлашмоқда.

Аллоҳ таоло: Улар ўзи Мени кўришганми? – деб сўрайди.

Малоикалар: Қасамки, улар Сени кўрмаган.

Аллоҳ таоло: Агар Мени кўришганда-чи?

Малоикалар: Агар Сени кўришганда, Сенга ибодатлари, Сени улуғлашлари янада авж олган бўларди.

Аллоҳ таоло: Бандаларим Мендан нимани сўрашмоқда?

Малоикалар: Улар Сендан жаннатни сўрашмоқда.

Аллоҳ таоло: Жаннатни кўришганми?

Малоикалар: Йўқ, жаннатни ҳеч кўришмаган.

Аллоҳ таоло: Агар кўришганда қандоқ бўларди?

Малоикалар: Агар жаннатни кўришганда эди, унга рағбатлари, иштиёқлари бундан ҳам зиёдалашар эди.

Аллоҳ таоло: Бандаларим нимадан паноҳ сўрашмоқда?

Малоикалар: Улар дўзахдан, унинг азобидан паноҳ тилашмоқда.

Аллоҳ таоло: Дўзахни кўришганми?

Малоикалар: Йўқ, эй Раббимиз, улар дўзахни ҳам, азобини ҳам умуман кўришган эмас.

Аллоҳ таоло: Агар кўришганда қандоқ бўларди?

Малоикалар: У ҳолда улар дўзахдан узоқроқ қочишга, унга тушишдан эҳтиёт бўлишга кўпроқ ҳаракат қилган бўлишар эди.

Аллоҳ таоло: Бандаларим шундай ҳолатда экан, эй малоикаларим, сизлар гувоҳ бўлинглар, Мен уларни мағфират қилдим.

Малоикалардан бири: Уларнинг ичида фалончи бор, лекин у улардан эмас, у бир иш юзасидан бу ерда ўтириб қолди.

Аллоҳ таоло: У ерда ўтирганлар шундай кишилар, буларнинг шарофатидан у ҳам гуноҳкорлигича қолиб кетмайди”, дейди» (Муттафақун алайҳ).

Абу Дардо (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар алайҳиссалом) бир кун: “Эй саҳобаларим! Сизларга амалларингизни энг хайрлиси, даражотингизни юқори кўтарадиган, тилло ва кумушни эҳсон қилишдан ҳам яхшироқ ва душманингиз билан рўпара бўлиб, қиличларда солишишдан кўра афзалроқ амални ўргатайми?” дедилар. Саҳобалар: “Айтинг, ё Расулуллоҳ!” дейишди. Пай­ғамбар (алайҳиссалом): “Аллоҳни зикр қилиш”, дедилар» (Имом Аҳмад, Имом Термизий ва Ибн Можа ривоятлари).

Пайғамбар (алайҳиссалом) ҳадиси шарифларида айтилган “Аллоҳни зикр қилиш” ҳақида Ибн Молик: “Ҳадисдаги зикруллоҳдан мурод, эътибор билан, тушуниб қилинган қалбий зикрдир. Қалбий зикрнинг ҳадиси шарифда айтилганидек молу жонни сарф қилишдан афзаллиги бор, албатта”, деган.

Чунки у ҳис-туйғу ва тафаккур билан қилинадиган амал, яъни у қалб амали бўлиб, аъзолар билан адо этиладиган барча амаллардан қийинроқ.

Шунинг учун унга жиҳодул акбар дейилган.

Қалб ғофил, хаёл бошқа жойда, зикр моҳиятидан йироқ бўлиб, фақат тилнинг ўзи билан қилинган зикруллоҳнинг бошқа ибодатлардан, айниқса, закот, ғазотдан афзаллиги йўқ. Қалб ғофил бўлиб, тилнинг ўзи билан бўлса-да, зикруллоҳ қилиш яхши, ҳамма аъзолар ғафлатда бўлгани ҳолда биттаси ибодатда бўлади, бироқ ҳадисда айтилган зикруллоҳ ёлғиз шундан иборат эмас.

Ушбу ҳадисни шарҳлаб, зикруллоҳ ҳақида Муҳаммад Саид Рамазон Бутий “Шарҳ ва таҳлил” асарида қуйидагиларни келтирган:

“Биз ҳадиси шарифда санаб ўтган ибодатлардан зикруллоҳнинг афзаллигини нотўғри тушунмагин, яъни бир мўмин Аллоҳнинг зикрига доимо қатъият билан ёндашиб юрса, унда закот, ғазот ва бошқа ибодатлар ундан талаб қилинмаса ҳам бўлар эканда, деб ўйламайлик! Мазкур ҳадиси шарифда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаи киромларнинг эътиборига ҳавола қилмоқчи бўлган маъно шуки, банда қилган ҳар қандай тоат-ибодатнинг Аллоҳ таоло ҳузурида қабул бўлиши, ниятининг тўғрилиги ва холислиги ҳамда амалининг риёдан ва шахсий ғаразлардан тоза бўлишига боғлиқ. Ибодатларнинг мана шундай рисоладагидек вужудга келиши Аллоҳ таоло билан банданинг ўртасини тўсадиган, қалбнинг Аллоҳ муҳаббати ила ёнишидан бошқа томонга буриб юборадиган ҳар қандай офат-иллатлардан покизалиги билан ҳосил бўлади. Қалбнинг покизалигига ва иллатлардан софлигига ягона элтгувчи йўл эса (ҳадисда айтилган) зикруллоҳдир. Шулардан келиб чиқиб, ҳадис маъносини бундай тушуниш керак: Аллоҳни эслаш, Унинг зикрида бўлиш, Аллоҳ таоло наздида У Зотнинг зикрисиз, риё билан адо этилган садақоту жиҳоддан яхшироқдир”.

Абдуллоҳ ибн Умар (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом): “Ҳар бир зангни кетказувчи бор. Қалб зангини кетказувчи нарса Аллоҳни зикр қилишдир. Аллоҳни зикр қилишдан кўра бандани Аллоҳнинг азобидан қутқарувчироқ амал йўқдир”, дедилар. “Ё Расулуллоҳ, Аллоҳ йўлидаги жиҳод ҳамми?” деб сўралди. Пайғамбар (алайҳиссалом): “Ҳа! Агар душмани билан қилич сингунча урушса ҳам...”, дедилар» (Имом Байҳақий).

Албатта, ҳар бир инсон вужудининг марказида нафси аммора – ёмонлик роҳати, гуноҳ лаззати ва бошқа мункар ишларга бошлаб турадиган кўнгил майли мавжуд. Умри мобайнида бир мўмин неча бор ожизлиги туфайли нафсининг сўзига киради, шунинг учун кичик гуноҳлар содир бўлиб туриши кўпчиликда табиий ҳолат. Аслида, ички оламини пок тутиши, гуноҳларга кўнгли кетмаслиги, кўнгли кетса ҳам, уни амалда бажаришдан сақланиши мўминнинг доимий хулқи бўлиши керак эди. Аммо ички ва ташқи хулқида хатою камчиликка йўл қўйган мўмин дарров Раббисини эслаши, гуноҳларини кечириб юбориш Унинг учун арзимас иш бўлган меҳрибон Раббиси борлигини чин юрак ва онги билан эслаши, ҳамда гуноҳи эвазига уни азобламаслигини сўраши ва чин тавба қилиши керак эди. Аллоҳ таолони шу зайлда эслаш, яъни зикр Унинг азобидан қутқарувчи улуғ ибодатдир.

Оли Имрон сураси 135-оятида бундай дейилади:

﴿وَٱلَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فَٰحِشَةً أَوۡ ظَلَمُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ ذَكَرُواْ ٱللَّهَ فَٱسۡتَغۡفَرُواْ لِذُنُوبِهِمۡ وَمَن يَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ إِلَّا ٱللَّهُ وَلَمۡ يُصِرُّواْ عَلَىٰ مَا فَعَلُواْ وَهُمۡ يَعۡلَمُونَ١٣٥﴾

«Улар бирор фаҳш иш қилиб қўйса ёки ўзларига зулм қилсалар, (дарҳол) Аллоҳни эслаб, истиғфор айтадилар. Ваҳоланки, гуноҳларни фақат Аллоҳгина мағфират этар. Яна, улар би­ла туриб, қилмишларида давом этмайдиган кишилардир».

Бу охир-оқибати жаннат бўладиган тақводор мўминларнинг сифатлари ҳақидаги ояти каримадир.

Абу Зарр (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Пайғамбар (алайҳиссалом) айтдилар: “Аллоҳ таоло: “Ким бир яхши амал қилса, бас, унга ўн яхшилик савобини бераман, яна зиёда қилишим мумкин, ким бир ёмонлик қилса, бас, унга битта гуноҳ, холос ёки кечириб юбораман, ким Менга бир қарич яқин келса, Мен унга ярим қулоч яқин бораман. Ким Менга ярим қулоч яқин келса, Мен унга бир қулоч яқин бораман, Менга томон юриб келса, Мен унга югуриб бораман, ким Менга Ернинг қаватича хато-камчилиги билан кел­са, Менга ҳеч нарсани шерик қилмаган бўлса, Мен уни ана шун­ча мағфиратим билан қарши оламан” дейди» (Имом Муслим ривояти).

Бу ҳадиси қудсийда ҳам ширк хақида нима дейилганини билиб олдик. “Менга Ернинг қаватича хато-камчилиги билан келса, Менга ҳеч нарсани шерик қилмаган бўлса, Мен уни ана шунча мағфиратим билан қарши оламан”. Ширкнинг ёмон гуноҳлиги шунда, амални йўқ қилиб юбориш билан бирга, биз билан Аллоҳ мағфирати ўртасига тўсиқ ҳам бўлар экан. Ширк келтирмаган бўлсак, хатоларимиз ҳар қанча кўп бўлмасин, Аллоҳга уларни мағфират қилиш ҳеч гап эмас. Шунга умид қилайлик!..

Аллоҳга ширк келтиришдан Ўзи асрасин. Хатою камчилигимизни афв этсин.

Муоз ибн Жабал (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: «Бир киши Расулуллоҳ (алайҳиссалом) олдиларига келиб: “Ё Расулуллоҳ! Мужоҳидларнинг қайси бири энг кўп ажр олади?” деб сўради. Пайғамбар (алайҳиссалом): “Аллоҳни энг кўп зикр қилгани”, дедилар. У яна “Обидларнинг қайси бири энг кўп ажр олади?” деб сўради. Пайғамбар (алайҳиссалом): “Аллоҳни энг кўп зикр қилгани”, дедилар. У одам кейин намозхон, закот берувчи, ҳаж қилувчи ва садақа берувчиларнинг энг кўп ажр оладиганларини бирма-бир сўраб чиқди. Пайғамбар (алайҳиссалом) ҳар бирига: “Аллоҳни энг кўп зикр қилгани”, дедилар. Шунда Абу Бакр Сиддиқ (розияллоҳу анҳу) Умар (розияллоҳу анҳу)га қараб: “Эй Умар! Ҳамма яхшиликни зокирлар олиб кетишди-ку...” деган эди, Пайғамбар (алайҳиссалом): “Ҳа, шундай”, дедилар» (Имом Аҳмад ва Табароний).

Мазкур ҳадиси шарифдан ҳам зикруллоҳнинг мўмин ҳаётида, ҳар бир амалида нечоғли аҳамиятли эканини билсак бўлади.

ДАВОМИ БОР...