muslim.uz
Темурийлар меъморчилиги санъати билан боғлиқ шоҳ асар Эрондаги энг кўп зиёрат қилинувчи тарихий масжиддир…
Санъат осойишталик ва камолотга эришиш йўлидаги гўзал бир яратувчиликдир. Кўзни қувнатадиган рамзларга тўла санъат турларидан бири ҳам меъморчиликдир.
Ушбу нафис санъат Темурийлар даврида сезиларли даражада тараққий топиб, у даврдан машҳур меъморчилик санъати намуналари ёдгорлик бўлиб қолган. Темурийлар даври меъморчилик санъати шоҳ асарларидан бири Эроннинг Машҳад шаҳридаги Гавҳаршод масжидидир.
Гавҳаршод масжиди жанубий айвони деворида сулс хатида битилган битик матнида келтирилишича, бу масжид ҳижрий-қамарий 821 – милодий 1417 йили, яъни олти юз йилдан кўпроқ вақт олдин темурий ҳукмдор Шоҳрухнинг умр йўлдоши Гавҳаршодбегим кўрсатмаси ва ёрдами билан бино этилган.
Гавҳаршод масжиди 9400 метр.квадрат майдонда тўрт айвонли масжидлар тарҳи асосида тўртбурчак шаклда қурилган бўлиб, унинг атрофидан тўрт катта айвон, етти катта шабистон (усти ёпиқ кўп устунли макон) ва олтита кириш эшиги жой олган. Мазкур масжиднинг қурилиши ўн икки йил атрофида давом этган.
Гавҳаршодбегимнинг исми ушбу масжид биносининг икки жойида нақшинкор кошинлар ёрдамида битилган. Битиклардан бири кумушранг эшикнинг юқори қисмида, иккинчиси жанубий айвон деворида Гавҳаршодбегимнинг ўғли Бойсунғур қўли билан чиройли ёзувда битилган. Масжид меҳроби жудаям гўзал бўлиб, мармартошдан қурилган.
Ушбу бино «Темурий» деб номланувчи меъморий услубда меъмор Устод Қавомиддин Шерозий томонидан барпо этилган. Ўша давр миниатюра ва меъморчилик санъатларида қўлланувчи асосий бўёқлардан ҳисобланган ложувард, қизил ва сариқ ранглар ушбу санъат шоҳ асарига икки чандон жилва ва гўзаллик бағишлаб турибди.
Темурийлар даври меъморчилик санъатининг ушбу шоҳ асари Эрондаги энг кўп томоша қилинувчи тарихий масжид ҳисобланади.
Ҳамид НАЙЙИРОБОДИЙ,
Эрон Ислом Республикасининг Ўзбекистон Республикасидаги
Фавқулодда ва Мухтор элчиси
uza.uz
Бир савол сўрасам: Ихлос сурасининг фазилатлари ҳақида батафсил маълумот беринг
— “Ихлос” сурасининг савоблари ҳақида кенгроқ тушунтирсангиз. Мен ўзим кўп ўқийман, кўп ўқиса савоби ҳам катта, деб айтишади...
— Уламолар “Ихлос” сураси Қуръоннинг учдан бирига тенглиги, унда Аллоҳнинг Сомад исми борлиги, бошқа сураларда бу исм топилмаслигини айтишади.
Баъзи уламолар: “Қуръоннинг ўзи учга бўлингани учун: учдан бири ҳукмлар, учдан бири ваъда ва ваъидлар (қайтариқлар), яна учдан бири исм ва сифатлар. “Қул ҳуваллоҳу аҳад” шу уч бўлакнинг бир бўлаги, яъни исм ва сифатлар бўлагидир. Шу маънода бу сура “Ихлос” деб номланади”, дейдилар.
“Ихлос” сурасининг сифатлари ҳақида бир қанча ривоятлар келган. Улардан айримларини келтирамиз:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким уч нарсани иймон билан адо этса, жаннатнинг хоҳлаган эшигидан киради ва хоҳлаган ҳурга уйланади: ким қотилни афв қилса, махфий равишда бировнинг қарзини тўласа ва ҳар фарз намозидан сўнг “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ўн марта ўқиса”, дедилар. Шунда Абу Бакр розияллоҳу анҳу: “Биттасини қилса-чи, Ё Аллоҳнинг Расули?” деб сўрадилар. У зот: “Биттасини қилса ҳам”, дедилар” (Абу Яъло Мусилий Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилган).
“Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, камбағаллиги ва ночорлигидан шикоят қилди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: “Қачон манзилингга кирсанг, одам бўлса-бўлмаса, салом бергин, сўнг менга салом йўллагин ва “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни бир марта ўқигин”, дедилар. Ҳалиги киши шундай қилди. Натижада Аллоҳ таоло унга шу даражада ризқ бердики, ҳатто қўшнилари-ю қариндошларига ҳам мўл-кўл ёғдирди” (Ҳофиз Абу Мусо Мадиний Саҳл ибн Саъддан ривоят қилган).
“Ким “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ҳар куни эллик марта ўқиса, қиёмат куни: “Тур, эй Аллоҳни мақтовчи! Жаннатга кир!” дейилади” (Тобароний Жобир ибн Абдуллоҳдан ривоят қилган).
“Ким вафот билан ниҳоя топадиган касаллигида “Қул ҳуваллоҳу аҳад”ни ўқиса, қабрида фитналанмайди, қабр сиқишидан омонда бўлади ва фаришталар унинг қўлидан тутиб, сирот кўпригидан жаннатга олиб ўтадилар” (Тобароний ва Абу Нуъайм Абдуллоҳ ибн Шиххирдан ривоят қилганлар).
Муҳаммад Айюб ҲОМИДОВ
Ироқдан 79 нафар қирғизистонлик бола ватанига қайтарилди
«Мээрим» («Меҳр-шафқат») гуманитар миссияси доирасида бугун Қирғизистоннинг 79 нафар фуқароси - болалар Ироқдан ўз ватанига қайтарилди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА.
«Кабар» давлат агентлигининг хабар беришича, болаларни ватанга қайтариш Қирғизистон раҳбариятининг сиёсий иродаси ва мамлакатнинг ташқи ишлар, соғлиқни сақлаш ва ижтимоий ривожланиш идоралари, ҳуқуқни муҳофаза қилиш маҳкамалари, мамлакатнинг Кувайтдаги элчихонаси, шунингдек, БМТ Болалар жамғармаси (ЮНИСEФ) кўмагида амалга оширилди.
"Болаларни олиб келиш Ироқда қолган оналарнинг розилиги ва уларнинг Қирғизистондаги қариндошларининг болаларни тарбиялаш учун оилага қабул қилиш истаги билан амалга оширилди", дейилади манбада.
«Кабар»нинг таъкидлашича, республика ҳукумати ватанга қайтарилган болаларга ҳар томонлама ёрдам кўрсатади. Уларнинг тезроқ реабилитация қилиниши, интеграциялашуви, хавфсиз ва тинч ҳаётга қайтишини таъминлаш бўйича барча чоралар кўрилади.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуоти хизмати
Шамоилул Мустафо (12-қисм): Аллоҳ таоло Пайғамбар алайҳиссаломга мулойимлик билан хитоб қилади (Аудио)
Илмларнинг раиси ёхуд мантиқ нима учун керак?
“Мантиқ” илми барча диний ва дунёвий илмлар билан алоқадор ва боғлиқдир. Бу илм соҳаси ақлни чархлайди, нутқни ва нутқий тафаккурни ўстиради. Шу боис ҳам қадимдан мадрасаларда мантиқ дарси ўқитиб келган.
Ислом дунёсида баъзан мантиқ илмига, унинг бошқа илмлар ва тўғри фикр юритиш учун бир восита ва ўлчов эканлигини назарда тутган ҳолда “илми мезон” номи берилган.
Мантиқ илмини улуғ аллома Абу Наср Форобий “илмларнинг раиси” деб таърифлаган бўлса, шайхур раис Абу Али ибн Сино эса “илмларнинг ходими”, деб номлаган. Ҳужжатул ислом Имом Ғаззолий: “Ким мантиқ илмини билмаса, унинг илмига асло ишонч йўқдир”, деганлар ва мантиқни “илмнинг ўлчови”, деб атаган.
Имом Тафтазоний, Асируддин Абҳарий каби атоқли олимларимиз эса, илм йўлига кирган талабалар учун уни билиш вожиб бўлади деганлар. Дарҳақиқат, ислом олимларининг ёзган машҳур асарларига диққат қилсак, уларнинг мантиқ қоидалари асосида ёзилгани маълум бўлади.
Мусулмон оламида мантиққа доир тадқиқотлар Аристотель асарларининг ҳижрий VIII асрдан эътиборан араб тилига таржима қилина бошлаши билан пайдо бўлган. IX асрнинг ўрталаридан бошлаб мантиққа оид кўплаб асарлар ёзилган. Киндий, Форобий, Ибн Сино, Ғаззолий, Ибн Рушд, Розий, Журжоний, Мулла Фанон каби мутафаккирлар ислом дунёсида мантиқ илмига улкан ҳисса қўшган олимлардир.
IX асрда Бағдодда тараққий топган мантиқ мактабида Аристотель асарлари бўйича эътиборли тадқиқотлар амалга оширилди. Мазкур тадқиқотлар доирасида Абу Бишр Матто бин Юнус, Форобий ва Яҳё бин Одийларнинг номларини зикр этиш мумкин. Абу Али Ибн Сино эса Бағдод мактабини ҳаддан ташқари Аристотелга боғланиб қолганликда танқид қилиб, ўзи мустақил йўл ахтарди ва мантиқ хусусидаги қарашларини «Китоб-аш- шифо»да баён қилди.
Абу Наср Форобий ўзининг «Уйунул-масоит» номли асарида мантиқ мавзусида сўз юритар экан, уни уч қисмга ажратади. Таърифга жуда катта аҳамият қаратган Форобий, мантиқ илмининг сезги аъзолари билан англанган, аммо таърифга сиғмайдиган тушунчаларга таянишини илгари суради. Бу қараш Ибн Сино томонидан ривожлантирилди.
Мантиқ масалаларининг ривожланишида Абу Наср Форобийнинг хизматини алоҳида таъкидлаб ўтиш керак. Унинг юнон файласуфларининг мантиққа оид асарларига ёзган шарҳлари ўрта аср мантиқига қўшилган катта ҳисса бўлди. Унинг кўпгина шарҳлари Арастунинг асарларига бағишланган.
Абу Наср Форобийнинг мантиқ соҳасидага ишларининг давомчиларидан бири турли илм жабҳаларига оид қатор асарлар яратган, ўз даврининг дунёга машҳур мавсуъий олими Абу Али ибн Синодир. У фалсафа ва мантиққа оид бир неча асарлар яратган. Мантиқ масалаларини ўз ичига қамраб олган асарлари орасида унинг «Китоб аш-ши-фо» (“'Шифо китоби»), «Китоб ан-нажот» («Нажот китоби»), «Ал-Мухтасар ал-Авсот» («Ўртача мухтасар»), «Китоб ал-ишорот» («Ишоралар китоби») ва бошқа асарларида мантиқ масалалари хусусида фикр юритилган.
Абу Наср ал-Форобий ўз асарларида мантиқ «тафаккур ҳақидаги илм бўлиб, ёзма ёки оғзаки нутқда ўз аксини топади, деган фикрни қайд қилиш билан бирга Арастунинг тафаккур ва тил, мантиқ ва грамматика орасида боғлиқлик ғоясини ўз асарида акс эттирса, Абу Абдуллоҳ ал-Хоразмий бу ғояни янада ривожлантиради.
Абу Абдуллоҳ ал-Хоразмий ўзининг назарий илмлари тартибида ҳар қандай тафаккур, илмий билимнинг зарурий ибтидоси сифатида акс этган мантиқ масалаларини ҳам ўрганади. Абу Абдуллоҳ ал-Хоразмий мантиқнинг роли ва масалалари ҳақида фикр юритиб, мантиқ на назарий, на амалий илмларга кирмасдан, алоҳида, қандайдир учинчи қисмни ташкил этади, деган нуқтаи назарни илгари сурадики, бу Ибн Синонинг ана шу масалага ёндашишига мос тушади.
Мусулмон дунёсида фалсафа ва мантиқ соҳасида катта хизматлар қилган олимлардан яна бири Абдул Валид Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Рушддир. «Арастунинг органонини Форобий мантиқи билан солиштириш», «Мантиқ масаларига оид» ва бошқа асарлар муаллифи Ибн Рушд Арастунинг энг яқин издошларидан ҳисобланади.
Шарқ муаллифлари, шунингдек Абу Абдуллоҳ ал-Хоразмий ҳам, маъно англатиш ва сўзлар маъноси масаласи мантиққа тегишли бўлмай, кўпроқ амалиётга тааллуқли эканлигини тан оладилар. Бироқ иборалар, маънолар ва тушунчалар ҳақидаги масала Арасту томонидан етарли даражада ишланган бўлгани учун, Шарқ олимлари бу масалани кўриб ўтишни Арасту «Категориялар»ининг кириш қисмига қўшишни лозим топдилар.
Мантиқ илми, унга тамал тоши қўйилган қадимги даврдан эътиборан то бугунги кунимизга қадар Шарқ олимлари томонидан ҳам, Ғарб олимлари томонидан ҳам муттасил тадқиқ қилинди ва унинг «янги давр методологик мантиғи», «формал мантиқ», «символик мантиқ» каби йўналишларига ҳам асос солиниб ривожлантирилди.
Бугунги кунда исломий китобларга назар солар эканмиз, уларнинг аксари у ёки бу миқдорда мантиқ ва фалсафа илмининг қоидаларига асосланганлигига гувоҳ бўламиз. Ҳатто, араб грамматикаси, араб тилининг балоғати ҳам мантиқ асосида ўрганилган.
Мантиқ нафақат фиқҳ ва унинг асослари (усули фиқҳ) ва араб тили билимлари, балки калом ва ақида илмининг ривожида ҳам муҳим рол ўйнади. Ҳадис билимлари ва истилоҳларига оид фанлар ҳам мантиқий қарашлардан холи эмас. Шу маънода мантиқ илми асосий исломий билимлар доирасида восита билимларига айланиб қолди. Яъни, бу шундай механизмки ундан ўтмасдан туриб, исломий фанларни ўрганиш инсонни айрим қийинчилик ва машққатларга рўбарў қилади.
Шу эътибордан, кейинги авлод уламолари ботил асослардан тозаланган мантиқ илмини эҳтиёж доирасида ўрганиш лозим, деган фикрга келдилар.
Бугунги кунда буюк ватандошларимиз томонидан бизларга илмий мерос сифатида қолдирилган қийматли асарларни тўғри ўрганиш учун ҳам барибир исломий фалсафа ва мантиқ илмини ўрганишга эҳтиёж сезамиз.
Мансур УРАЛОВ,
Имом Бухорий номидаги Тошкент ислом институти
махсус сиртқи бўлим битиручиси