Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Узоқ йиллардан буён юртимиз аёлларида диний билимларнинг заифлиги, унинг таълимотларидан бехабарлиги, шу боис ҳаётларида диний кўрсатмаларга мувофиқ ҳаракат қилмасликлари сабабидан қалбимизда бир оғриқ туяр эдик. Шу туфайли бундай ҳолатларни муолажа қилиш фикри бор эди. Уларнинг диний саводсизлиги фақат эътиқодий таназзулга эмас, дунёларига ҳам таъсир қилгани, ўзлари билангина чегараланиб қолмасдан, фарзандларига, ҳатто эрлари ва ён-атрофдагиларига ҳам ўз таъсирини ўтказа бошлаганидир. Аёллардаги бу салбий ҳолат тездан ислоҳ қилинмаса, сурункали касалликка ўхшаб, маҳкам ўрнашиб олиши мумкин. Шуларни ўйлаганимиз боис ғамимиз янада зиёдалашмоқда.

Диний илмсизлик туфайли уларнинг эътиқоди, амали, хулқи, яъни бутун турмуш тарзи барбод бўлиши мумкин. Бу ҳолатда ҳатто баъзи куфрга далолат қилгувчи сўз ва ишлардан иймонларини сақлаб қолиш ҳам мушкул бўлиб қолади.

Муҳтарама аёлларимиз  бошланғич таълим манбаи бўлганлари сабаб хулқ, амал, фикрлаш каби муҳим кўникмалари фарзандларига  беихтиёр таъсир кўрсатади.

Оналарнинг сути, оғизларидан чиқаётган сўзлари, қилаётган хатти-ҳаракатлари ҳамда амаллари орқали болаларга соф эътиқод, гўзал фикр-хаёллар, чиройли хулқ, покиза исломий табиат мерос бўлиб ўтиши керак. Акс ҳолда, фарзандларнинг нафақат дини барбод бўлади, балки дунёлари ҳам бемаъно, бемақсад бўлиб қолади.

Инсоннинг эътиқоди соф ва мустаҳкам бўлмас экан, ундан ахлоқсизлик пайдо бўлади. Ахлоқсизлик эса барча бадхулқлик, беамалликни келтириб чиқаради. Бундан, албатта, оила ҳамда жамиятга улкан зарарлар етади, парокандалик юзага келади.

1. Аввало, куфр ва ширкка далолат қилувчи баъзи сўз ва амаллар билан танишиб чиқсак:

— Куфр сўз ёки куфр амални ёқтирмоқ (Масалан: бошқа дин вакиллари ибодатида айтадиган сўзларини ёқтирмоқ).

— Бирортасига куфр сўзни айттирмоқ.

— Ўзининг мусулмонлигига пушаймон бўлмоқ.

— Фарзанди ёки бирор яқини вафот топганда: «Болам Худога керак экан, Ўзига олди» (астағфируллоҳ) каби иддаоларни гапирмоқ.

— Аллоҳ ва Расулининг бирор ҳукмини адолатсиз деб билмоқ ва ундан айб қидирмоқ.

— Бирор Пайғамбар ёки фариштани ҳақорат қилиш, камситиш.

— Бирор пири муршид ёки улуғ зот ҳақида «Улар ҳар доим бизнинг ҳолимиздан хабардор бўлиб туришади», дея эътиқод қилиш.

— Мунажжимлар – жинлар билан дўст тутинган, яъни «одамларим бор» дегувчи кишилардан ғайб хабарларини сўраш, фол очириш, уларнинг сўзларини тасдиқлаш.

— Валийларнинг арвоҳлари борасида «Улар ҳозиру нозир, ҳамма нарсани билиб туришади», деган эътиқодда бўлиш.

—«Ё Алий», «Ё пирим» дея нидо қилиб,«Бу нидойимни улар эшитади», деган эътиқодда бўлиш.

— «Довуд пайғамбар», «йигит пирим», «отамнинг арвоҳлари қўлласин» дейиш.

— Муродини Аллоҳдан бошқадан, хусусан ўтганлардан сўраш.

— Ўтган валийлардан, қабр соҳибларидан ризқ ёки фарзанд сўраш.

— Кимгадир бирор нарсани аташ. Масалан: «Фалончи пиримга шунча танга атадим», қабилида.

—Уларнинг номига назр аташ («Талхис» 61-бет).

2. Ёрдам сўрашдаги ширк.

Шунингдек, улар беморга шифо бериш, камбағални бойитиш каби ҳожатталаб ишларда Аллоҳдан ўзгадан ёрдам сўрар эдилар (Назр қилишдаги ширк ҳам шулар жумласига киради. Чунки Аллоҳдан ўзгага назр қилувчи келган ёрдамга шукр қилиш мақсадида ёки бўлажак ёрдамдан умид қилиб назр айтади). Мушриклар ҳам санамларига назр атар ва ўша назр туфайли улардан мақсадларига эриштиришларини кутар эдилар. Баракот умидида уларнинг исмларини тиловат қилардилар. Аллоҳ таоло мусулмонларга намозларида «Иййака наъбуду ва иййака настаъийн – Фақат Сенгагина ибодат қиламиз ва Сендангина ёрдам сўраймиз» (Фотиҳа сураси, 4-оят) деб айтишни вожиб қилди. Бу сажда ва ибодатда ширк келтиришдан қайтариш эди.

— Ўтганлар номига атаб ҳар хил жониворлар ёхуд хўроз-товуқ сингари паррандалар сўйиш.

— Бирор кишининг қабри ёки маконини тавоф қилиш.

— Бирортасига ибодат мақсадида сажда қилиш.

— Кимгадир рукуъ даражасида бош эгиш.

— Жинларга, ўтганларнинг арвоҳларига атаб чироқ ёқиш.

— Қайсидир валийнинг номига кокил аташ.

— Хоч тақиш.

— Дунё ишларига, инсонлар тақдирига юлдузларнинг таъсири бор, деб эътиқод қилиш.

— Бирор ой ёки кунни насх (ёмон) кун деб билиш.

— «Агар Аллоҳ ва унинг Расули хоҳласа, фалон иш бўлади», дейиш.

— «Аллоҳ ва Расули кўриб турибди», деб айтиш.

Модомики, «Жаннат оналар оёғи остидадир», деб марҳамат қилинган экан, у ҳолда аёллар соф эътиқодли бўлмоқлари, фарзандларининг тарбиясида ҳам дақиқ нуқталарга эътибор қилмоқлари лозимдир.

«Беҳишти зевар» китобидан

муаллиф: Ашраф Али Таҳонавий

Бобур Мирзо «Мубайян» асарини Ҳиндистон юришлари даврида, ҳижрий 928 (милодий 1521) йилда  шеърий йўлда тасниф этган. Китоб хотимасида айтади:

Маккийдан Расул кетганидин

Ҳижрат айлаб, Мадина етганидин –

Йил тўқуз юз йигирма секиз эди,

Фиқҳда Бобур ушбу назм деди.

Асарда соғлом исломий ақийда – Аҳли суннат вал-жамоат ақоиди ва ислом дини рукнлари фиқҳий масалалари равшан баён қилинган бўлиб, валиаҳд Ҳумоюн Мирзо  ва Комрон Мирзога дастуруламал сифатида мўлжалланган. Чунончи, «Китоб назмининг сабаби» бўлимида фарзандларига хитоб қилиб айтади:

Билгасен, эй хужастаи фарзанд,

Жигарим бирла жонима пайванд;

Масъалаларки, ул зарур эрди,

Билмасанг, динингга қусур эрди.

Яъни: «Эй муборак, яхши, бахтли фарзандим, жон ва жигаримга пайвандим! Шундай зарур масъалалар бор эдики, агар уларни билмасанг, дину иймонингга қусур – нуқсон етар эди”.

Етди кўнглумғаким, йиғиштурсам,

Назм тартибида сиғиштурсам,

То ани забт қилгасен осон,

Ул масоилни билгасен яксон.

Тонглалиқ кундаким, ҳисоб ўлғай,

Менга ажру сенга савоб ўлғай.

“Шу сабабдан кўнглимга келдики, бу масъалаларнинг барчасини жамласам ва назм тартиби билан баён этсам, токи бу фиқҳий масалаларни осон эгаллаб, уни бирдай билиб олгайсан. Бундан эрта қиёмат куни ҳисоб-китоб бўлган вақтда сенга ажр-мукофот, менга ҳам савобу самара бўлгай».

Демак, Бобур бу асарни ўз фарзандларига ва уларнинг сиймоси орқали бутун туркий китобхонларга ислом илмларини эгаллашлари учун ёдгор қилиб қолдирган. Яна ушбу васиятомуз сатрларни ҳам битадики:

Бебақо дунё иши саҳлдурур,

Дин ишин қилғай улки, аҳлдурур.

Яъни: “Ўткинчи дунё иши енгилдир, осондир, аммо дин ишини эса фақат аҳли – лаёқати, ҳаққи-ҳуқуқи бўлган кишилар қилади”.

Бутун умри меҳнат, машаққат, дард ва жангу жадаллар  билан ўтган шоҳ Бобур дунёнинг ишини енгил ва осон деб санаши ва охират ишига улкан аҳамият бериши у зотнинг қандай улуғ қалб, сабот ва матонат эгаси эканлигини англатади.

Дину донишда ҳар кун афзун бўл,

Давлату бахт ила Ҳумоюн бўл.

Комрон бўл жаҳонда, давлат кўр,

Юз туман обрўю иззат кўр.

Бобур бу байтларда икки фарзандининг исмини айтиш орқали исмлар маъносига ҳам эътиборни қаратади ва шу номларга муносиб-мувофиқ  инсонлар бўлишни уларга васият қилади: «Дину донишда ҳар кун ортиб, ривожланиб, давлату бахт билан Ҳумоюн – муборак, бахтиёр бўл. Жаҳонда Комрон – муродига етган бахтли инсон бўлиб, давлат кўр ва юз минг обрўю иззат кўр!» – дейди.

Таъкидлаш жоизки, Бобур Мирзо “Бобурнома” асарида ҳам бир неча ўринда нозик фиқҳий масалаларга тўхталиб ўтади. шунингдек, унда масофа ўлчов бирлиги бўлган ҳиндча “куруҳларни мил (ўлчов бирлиги) билан тайин қилилди” дейди ва шу ўринда “Мубайян” асаридан уч байт келтириб, олти мисрада ўлчов бирлигининг арабча, ўзбекча, форсча, ҳиндча мил, куруҳ, қадам, қари, тутам, элик, жави арзий каби еттита истилоҳини қўллайди: “Бир мил тўрт минг қадамдир (1848 метрдир). Билгинки, ҳинд эли уни бир куруҳ (4000 газ) дейди. Бу қадамни бир ярим қари дедилар[1] (қари – бир метр чамасидаги ўлчов бирлиги). Билки, ҳар қари олти тутамдир. Бир тутам тўрт эликдир, яна бир элик олти жави арзий (олти бармоқ эни) бўлди, бу илмни билиб ол”. Яъни, Бобур Мирзонинг донишманд фақиҳ  эканлиги бошқа асарларидан ҳам маълум бўлиб туради.

[1] Бобурнома, Тўқуз юз ўттиз бешинчи (1528) йил воқеалари, Ўзбекистон Фанлар академияси  нашриёти,  1963  йил,  423-бет.

Шу йил 18 февраль куни соат 10:00да Тошкент шаҳрининг «Hyatt Regency Tashkent» меҳмонхонасида «Радикализм, экстремизм ва терроризмга қарши курашишда ёшларнинг ўрни" мавзусидаги халқаро анжуман жонли ва масофавий шаклда ўтказилади.

Ушбу онлайн анжуман ШҲТ, МДҲ, БМТТД (UNDP), ЕХҲТ, БМТГМЖБ (UNODC), GIZ ва Осиёда ўзаро ишонч чоралари бўйича Кенгаш халқаро ташкилотлари раҳбарлари, миллий ва халқаро даражадаги экспертлар, ҳуқуқ-тартибот ва хавфсизликни таъминловчи органлар, ёшлар ва халқаро ташкилотлар вакиллари иштирок этиши кўзда тутилган.

Тадбирдан сўнг иштирокчиларнинг мақолалари тўплам сифатида чоп этилиши режалаштирилган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا

 وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ

«Албатта: “Раббимиз – Аллоҳ”, – деб сўнгра тўғри бўлган зотлар ҳузурига (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқмангиз ва ғамгин ҳам бўлмангиз! Сизларга ваъда қилинган жаннат хушхабари билан шодланингиз!”» (Фуссилат сураси, 30-оят).

“Тўғри бўлган зотлар” қандай кишилар экани тўғрисида турли фикрлар бор. Абу Бакр розияллоҳу анҳу: “Сўзи билан иши бир бўлган одам” деса, Умар розияллоҳу анҳу: “Аллоҳ буюрган ишни қилиб, қайтарганидан қайтган ва Аллоҳга итоат қилишда тулкидек айёрлик (мунофиқлик) қилмаган зотлардир”, деган. Усмон розияллоҳу анҳу: “Амални ихлос билан адо этувчилар” деса, Али розияллоҳу анҳу: “Ширк келтирмасдан, фарз амалларни бажариб юрувчилар”, деган.

Ушбу оятда мўминларнинг қанчалик саодатли экани баён этилган. Мўминлар, аввало: «Раббимиз Аллоҳ», деб Аллоҳ таолонинг ўзларига Раб эканини, Холиқ, Розиқ, Мудаббир ва Тарбиячи эканини тан олган зотлардир. Аллоҳга имон келтирганларидан кейин «Раббимиз Аллоҳ» деган сўзларида мустақим турган зотлардир. Уларнинг қалблари «Раббимиз Аллоҳ»да мустақимдир.

Мўминларга кофирлар сингари инсу жиндан иборат ёмон дўстлар эмас, балки фаришталар яқин бўлади. Сўнгра уларга икки дунёда ҳам хотиржам қилувчи қуйидаги хабарлар айтилади: «Албатта, “Раббимиз Аллоҳ” деган, сўнгра мустақим (тўғри) бўлганларнинг устиларидан (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар): “Қўрқманглар, маҳзун ҳам бўлманглар...”»

Келажакда, охиратда ҳолимиз не кечади, деб қўрқманглар, кўнглингизга ҳеч қандай хавф келмасин. Қилиб ўтган ишларимиз натижаси қандай бўлар экан, деб ҳам маҳзун бўлманглар. Сизлар учун келажакда ҳеч қандай хавф-хатар йўқ. Қилган ишларингизнинг натижаси ҳам яхши. Чунки сиз: «Раббимиз Аллоҳ», дедингиз ва ўша сўз тақозосига кўра мустақим, яъни тўғри туриб умр кечирдингиз.

Имом Қуртубий: “Аллоҳга имон келтириб, сўнгра Унга итоат қилишда тўғри бўлган зотлар”, деган. Имом Калбийнинг ривоятида Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо бундай деган: “Аллоҳ зиммаларига фарз (бажариши зарур) қилган ишларда тўғри туриб (бажарган) зотлардир”.

Абу Олиядан қилинган ривоятда: “Улар динда туриш ва унга амал қилишда (ҳеч қандай моддий нарсани умид қилмай, балки) Аллоҳ учун холис қиладиганлардир”, дейилган. Бошқа ривоятда: “Алар шундай зотларки, Аллоҳнинг чегарасидан чиқмай, У Зотга итоат қилишда тўғри турган ва Пайғамбарининг суннатини маҳкам тутганлардир”, дейилган.

Мужоҳид ва Икрима раҳимаҳумаллоҳ бундай деган: “Улар шаҳодат калимасида то Аллоҳнинг ҳузурига боргунча тўғри турганлардир”. Қатода раҳимаҳуллоҳ айтади: «Ҳасан Басрий ҳар гал шу оятни ўқиганида “Аллоҳим, бизни мустақимлик (тўғрилик) ила ризқлантир”, деб дуо қилар эдилар».

“..устиларидан (ўлим пайтида) фаришталар тушиб (дерлар)...” Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз алайҳиссалом бундай дедилар: «Ўлаётган (одамга) фаришталар келади. Агар у одам солиҳ (тўғри) киши бўлса, (фаришталар): “Эй покиза жасаддаги покиза жон, чиқ, мақтовга лойиқ ҳолатда чиқ ва (сенга) равҳи райҳон хушхабари ҳамда Раббинг розилиги суюнчиси бўлсин!” дерлар.

Калбий айтади: «Фаришталар мўминларнинг жонлари чиқаётган вақтда тушиб, уларга хушхабар бериб: “Қўрқманглар, маҳзун ҳам бўлманглар...” дерлар. Яъни, олдингиздаги азобдан қўрқманг, дунёда қилган ишларингиздан маҳзун ҳам бўлманглар, дерлар».

Муқотил айтади: «Қиёмат куни осмондан ҳафаза (сақловчи) фаришта уларнинг устига тушиб, (бандага қараб): “Мени танийсанми?” дейди. Банда: “Йўқ” дегач: “Мен сенинг амалларингни ёзиб турувчи фариштаман” деб, унга жаннат хушхабарини беради».

Зайд ибн Аслам: “Хушхабар уч ўринда бўлади: ўлим пайти, қабрда ва қайта тирилганда”, деган.

Суфён ибн Абдуллоҳ Сафафий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга: «Эй Аллоҳнинг расули, менга Ислом ҳақида бир нарса айтингки, сиздан кейин у ҳақда бошқа ҳеч кимдан сўрамай”, дедим. Шунда у зот: “Аллоҳга имон келтирдим де ва бунда (шу имонингда) тўғри тур” дедилар».

Ҳа, азизлар, Аллоҳ таоло барчамизга фаришталарнинг хушхабарини эшитишни насиб айласин!

Тафсир китоблари асосида

“Раҳимбой ҳожи ота” жоме масжиди имом ноиби

Муҳаммадзариф ЭРГАШ ўғли тайёрлади.