Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: Расулуллоҳ алайҳиссалом бундай дедилар: “Хаж мавсумида умматларни кўрдим. Ўз умматимни ҳам кўрдим. Тоғлару дарахтларни тўлдириб юборишганди. Уларнинг кўплиги ва ҳайъати мени таажжубга солди. Мендан: “Мендан мамнун бўлдингизми?” деб сўрашди. “Ха”, дедим. Айтишдики: “Булар билан етмиш минг киши саволсиз-сўроқсиз тўғри жаннатга киради”. “Улар ким ё Аллоҳни расули?” деб сўралди. Расулуллоҳ алайҳиссалом дедилар: “Ўзидан мамнун бўлиб керилмаганлар, арзимас қийинчилик, кулфатни бахтсизлик-омадсизлик деб атамаганлар, ўғрилик қилмаганлар ва Роббиларига таваккал қилганлар”. Шу пайт Укоша ўрнидан туриб дедики: “Ё Аллоҳнинг Расули, Аллоҳга дуо қилинг, мени ҳам ўшалардан айласин”. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ё Аллоҳ, Укошани ўшалардан айла”, - дедилар. Бошқаси ҳам туриб: “Ё Аллоҳнинг Расули, Аллоҳга дуо қилинг, мени ҳам ўшалардан айласин!” – деди. Яна у зот алайҳиссалом айтдилар: “Ким Аллоҳга таваккал этиб, суянса, Аллоҳ ҳар қандай танглик ҳолида унга етарли бўлади, умид қилмаган жойидан унга ризқ эшикларини очади. Ким дунёга ўзини бағишласа Аллоҳ уни дунёга вакил (яъни, пул топиб келувчи ва сарфловчи вазифасини бажарувчи) қилиб қўяди. Яна у зот алайҳиссалом: Ким инсонларнинг энг бадавлати бўлишни истаса, бунинг учун қўлидагига эмас, Аллоҳ ҳузуридаги нарсага кўпроқ ишонсин.

Ривоят қилинишича, Иброхим алйҳиссалом манжаниқ билан оловга отилаётганларида Жаброил алайҳиссалом унинг ёнига келиб: “Бирон эҳтиёжинг борми?” – дея сўради. Иброхим алйҳиссалом илгари: “Менга Аллоҳ кифоядир. У нақадир гўзал вакилдир”, деб айтган сўзига содиқ қолиш учун Жаброилга ушбу жавобни берди: “Бор, эҳтиёжим бор, лекин сенга эмас”. Иброхим алайҳиссаломни оловга отиш учун қўлга туширишганда: “Менга Аллоҳ кифоядир. У нақадир гўзал вакилдир”, - деганди. Манжаниқ ила оловга отилаётганда шу сўзига, яъни Аллоҳга бўлган таваккалига содиқ қолди ва ўзини фақат Робби қутқаришини кутди.

Абдуллоҳ ПАРПИЕВ,

Халқаро алоқалар бўлими ходими

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта махсус ислом билим юртида “Абу Муин Насафий ойи”га бағишланган давра суҳбати бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси аъзоси, зукко шоир ва моҳир таржимон Мирзо Кенжабек иштирок этиб талабаларга Абу Муин Насафий ҳақида атрофлича сўзлаб берди.

Ўрта асрларда илмнинг турли соҳаларида фаолият олиб борган мутафаккир ва қомусий олим Абу Муин Насафийнинг исми манбаларда кенгайтирилган ҳолда Нажмуддин Абу Ҳафс Умар ибн Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Исмоил ибн Муҳаммад ибн Али ибн Луқмон ан-Насафий ас-Самарқандий шаклида берилади. “Нажмуддин“ (“диннинг юлдузи“) лақабининг берилишига сабаб унинг ислом илми соҳалари бўйича кўрсатган хизматларининг катта бўлганидир. Насафий Қуръон, ҳадис, ақида ва фиқҳ каби илмларни мукаммал билган, тафсир, ҳадис, калом, фиқҳ ва шеъриятга доир кўплаб асарларни мерос қолдирган. Самарқанд, Бухоро, Насаф, Бағдод, Марв каби илм марказларида номдор олимлардан дарс олган ва кўплаб шогирдлар етиштирган.

Калом илмида Насафий Имом Мотуридий анъаналарини давом эттирган. У ўзининг билвосита устози Имом Мотуридий таълимотини ихчам шаклга келтириб, мотуридийлик таълимотини кенг ёйишга хизмат қилди. У яратган “Ақоид ан-Насафий“ асари ислом оламида кенг тарқалган бўлиб, унга кўплаб шарҳ ва ҳошиялар ёзилган. Олим каломга оид биргина шу асарни ёзган бўлса-да, унинг илоҳиётчи сифатида шуҳрат қозонишига сабаб жуда қисқа вақтда ислом ақидасини назарий асослаб берганидир.

Суҳбат давомида талабалар ўзларини қизиқтирган саволларга жавоб олдилар.

Ш. САИДОВА,

 АРМ  ёрдамчиси

Аксар масжидларимизнинг таҳоратхоналарининг  бадиий кўриниши  безаклари  ранг-баранглиги, жиҳозларининг  қимматбаҳолиги, озодалиги, шинамлиги, тозаланиш  ва  артиниш  учун  қўйилган   нарсалар ҳаммаси тўлиқлигича талабга жавоб беради.  Ҳаттоки баъзи таҳоратхоналарга шу даражада  кўп маблағ сарф қилинганки,  беихтиёр шунчалик қилиш шартмикан,  деб  юборасиз. Чунки таҳоратхона учун унчалик ҳам зарур бўлмаган безакларга  сарфланган маблағларга бошқа  жойларда муҳтож бўлган масжидлар  қанча. Буниси ҳам майли, ҳар кимнинг   шахсий  маблағи  хохлаган жойига  ишлатади-да дейишингиз  мумкин.

Лекин шунча кўп маблағ  сарф  қилинган  таҳоратхонадаги шароит шариат кўрсатмаларига мутлақо тўғри келмаслигига нима  дейсиз? Аввало ҳожатхонадаги шароит яхши эмас, сув идишлардан чаккилаб сув томчилаб туради, натижада киши либоси булғанади. Таҳорат ушатиладиган жиҳоз ер устига юзаки ўрнатилгани сабабли бир неча муаммолар пайдо бўлади. Агар киши бир озгина эҳтиётсизлик қилса тамом нафақат либоси балки баъзи аьзолари ҳам нажосат билан булғаланиши мумкин. Шунинг учун ҳам шариатимизда таҳорат ушатиладиган жой имкон қадар чуқурроқ бўлиши талаб қилинади. Агар тўғридан-тўғри ерга таҳорат ушатишга мажбур бўлинганда ҳам аввало, ерни бир оз кавлаш ёки ҳеч бўлмаганда бир оз юмшатиш керак, токи ерга тушган бавл қайтиб сачрамасин. Шароитдан келиб чиқиб айтадиган бўлсак, ҳожат учун ўрнатиладиган жиҳозни камида 25-30 см чуқурликда ўрнатиш мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки ўша жойдаги нажосатни кетказиш учун одатда сувдан фойдаланилади, яъни махсус идишдаги сув тўкилади. Сув эса тепадан зарб билан тушгани боис ҳар тарафга сачрайди . Мазкур ҳолатлардан сақланиш учун эса албатта таҳоротхона керакли талабларга жавоб бериши керак. У ерга кираётганда албатта шимни почасини ва енгни  шимариб олиш лозим. Ҳожатдан бўшангандан кейин эса кесак, тош ёки ҳожатхонада ишлатиш учун чиқарилган махсус қоғоздан фойдаланган ҳолда уч, беш ёки етти марта артиб тозаланади (бунда иложи борича тоқ саноқдан фойдаланади). Ундан кейин эса  токи нажосатнинг бирор колдиғи колмаганига ишонч ҳосил қилгунича ўтириб туриш ёки иложи булса сакраш, йўталиш қолаверса эркаклар жинсий аъзосини худди сигирни соғгандек қилиб бўлса ҳам сийдик йўлида қолган бавлни сиқиб чиқаришга ҳаракат қилинади. Сўнгра икки қўлни бўғинигача ювиб кейин икки нажас йўлини қай биридан нажас чиққан бўлса ўша жойни сув билан ҳам ювилади. Агар ҳар иккала йўлдан ҳам нажас чиққан бўлса  биринчи закарини ювади кейин эса орқа махражни ювади. Сув билан ювишни “мустаҳаб” дейилади, лекин нажосат чиққан жойидан атрофига дирҳам миқдорича ёйилган бўлса, сув билан ювиш вожиб, агар ундан ҳам каттароқ жойга ёйилган бўлса сув билан ювиш фарз бўлади. Бунда сувни сепиб юборилмайди балки сувни кафтга олиб ёки  секинлик билан ювиладиган жойга сувни оқизиб ўрта ва номсиз бармоқларни қорни ила ишқаланади. Акс ҳолда тозалаб ювиш ўрнига қолган жойларни ҳам булғалаб қўйиш мумкин. Рўзадор бўлмаган киши ортини юваётганида ўша жойни бўш қўйиб ювади, рўзадор эса аксинча қилади. Бу ҳолатда сувни ҳароратига ҳам эьтибор бериш керак. Чунки ўта иссиқ ёки ўта совуқ сув ҳам инсон соғлигига жиддий зарар қилади. Мазкур жойни ювишни чегараси ўша жойда нажосатни ҳиди қолмагунча давом этади. Сўнгра иложи борича ўша жойни қуригунча артилади. Акс ҳолда ўша жой чала ювилган бўлса ва намлик либос ёки баданнинг бирор жойига тегса ўша жойни ҳам нажас қилади. Мазкур амалларни ҳаммаси чап қўл билан бажарилади (зарур ва узрли ҳоллардагина ўнг қўл билан ҳам ёрдам берилади ёки бажарилади). Демак, шу билан ҳожатхонадаги амаллар тугайди.

Энди таҳоратхонада бажариладиган амаллар тўғрисида.

Таҳоратнинг  фарз ва  суннатларини  кўпчилик  назарий жиҳатдан  билади  лекин,  нимагадир амалда  хатога  йўл  қўяди. Албатта,  бунинг  асосий  сабабларидан бири кўпчилик  таҳорат  илмини  бевосита устоздан  эмас,  балки китобни  ўқиш воситаси ила  ўрганган. Аслида эса  таҳорат амалиёт бўлгани  учун ҳар бир  намозхон  худди  намозни устоздан  ўрганганидек таҳоратнинг ҳам  ҳар бир ҳаракатини бирма-бир ўрганиши  кейин эса, устозини олдида  таҳорат олишини  кўрсатиб  имтиҳон  топшириши  керак. Бу борада бепарволик ярамайди. Зотан,  намознинг  дуруст  бўлиши учун таҳорат мукаммал  бўлмоғи керак.

Исҳоқжон БЕГМАТОВ,

ЎМИ масжидлар бўлими ходими

Қуръони каримни бутун оламларни ҳидоят қилиш учун нозил қилган Аллоҳ таолога Ўзининг жалолига муносиб ҳамду санолар;

Ўзига нозил этилган Китобни  умматларига етказиб, унга амал қилишни ўргатган Пайғамбаримиз Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васалламга мукаммал ва муаттар салавоту дурудлар;

Пайғамбар алайҳиссаломдан Қуръони каримни ўта аниқлик  ила ўрганиб, унга мисли кўрилмаган ихлос ила амал қилган  саҳобаи киромларга Аллоҳнинг ризвонлари бўлсин.

Қуръони каримга иймон келтирган, уни ўргатган, ўрганган ва  амал қилган ҳар бир мусулмонга Аллоҳнинг раҳмати, хайри баракаси ёғилсин.

Меҳрибон Раббимиз Ўзи яратган дунёда Ўзи яратган инсон қандай  ҳаёт кечиришини баён қилиб бериш учун самовий китоблар нозил қилиб туришни ирода қилгани маълум. Инсоният тараққий этиши жараёнида нозил қилинган самовий китоблар – Забур, Таврот ва Инжилда  Аллоҳ таоло мазкур китоблар нозил қилинаётган давр ва шарт-шароитларни эътиборга олгани ҳам  аён. Яъни, ушбу китоблар инсоният тарихидаги маълум бир босқич учун кўзланган эди. Улардан аввалгиси ўз  вазифасини ўтаб бўлганидан сўнг кейингиси келиб, уни амалдан қолдирар ва ўзига белгиланган вазифани адо этишга киришар эди. Аллоҳ таолонинг Ўзига маълум ҳикмат борки, ана шу илоҳий китоблар туширилган халқлар ўзларига юклатилган масъулиятни муваффақият ила адо эта олмади. Улар ўзларига нозил  қилинган самовий китобнинг аслиятини сақлаб қола олмади ҳамда янги самовий китоб келганида эскиси амалдан қолиши ҳақидаги илоҳий кўрсатмани бузди. Баъзи аҳли китоблар ҳасад  қилган ҳолда янги самовий китобни инкор этиб, эскисини маҳкам ушлаб олди. Улар ўзлари  ихтиро этган ботилни тўғри қилиб кўрсатиш учун илоҳий китобга ўзгартиш киритишдан ҳам  қайтмади. Шу тарзда ҳозирда сақланиб қолган эски илоҳий китоблар ҳақни ботилдан ажратиб бўлмайдиган  ҳолга келиб қолди.

Ўзи яратган инсониятни гўдаклигидан тарбия қилиб келган Аллоҳ таоло инсоният  камолга етганида унга энг мукаммал, қиёматгача амалда қолувчи, ҳар замон ва ҳар маконда инсонни икки дунё саодатига бошловчи ҳамда абадий мўъжиза бўлмиш китобини – Қуръони каримни  нозил этишни ирода қилди. Ҳакийму Хобийр сифатига соҳиб бўлган Зот – Аллоҳ таоло мазкур китобини нозил этиш учун энг  муносиб вақтни, энг муносиб жойни, энг муносиб тилни ва энг муносиб халқни ихтиёр қилди.

Энг муносиб вақт деганда, инсониятнинг Қуръони каримга эҳтиёжи роса тушиб турган вақтни кўзда  тутмоқдамиз. Чунки ўша вақтда инсоният батамом жоҳилият ботқоғига ботиб қолган, самовий китоблар ўз вазифасини ўтаб бўлган, инсониятни ҳидоятга бошловчи янги  илоҳий таълимотга эҳтиёж кучайган бир вақт эди. Аллоҳ таоло ана шундай бир вақтда ўзининг мукаммал ҳидоят маёғи бўлмиш Қуръони каримни  нозил этди.

Энг муносиб жой деганда, Аллоҳ таоло Қуръони каримни нозил этиш учун танлаган макон: Маккаи Мукаррама, Мадинаи Мунаввара ва уларга боғлиқ ерларни кўзда тутмоқдамиз. Бутун олам учун ҳидоят маёғи бўлмиш Аллоҳнинг охирги Китобининг айнан шу маконда нозил  қилиниши беҳикмат бўлмаган. Аллоҳ таоло ўз Қуръонини нозил этиш учун ихтиёр қилган жой бир  қанча ўта муҳим омиллар қатори Қуръон даъватининг оламшумуллигидан ҳам келиб чиққан эди. Қуръон даъвати Аллоҳ таолонинг охирги ва ҳамма инсоният учун қиёматгача кўзланган бир  даъвати эди. Бундай даъватнинг маркази қилиб Маккаи Мукарраманинг танланиши эса, у муқаддас шаҳар  қуруқликнинг қоқ марказида жойлашган эди. Бу ҳикматни инсоният Қуръон оятларини ўрганиш жараёнида яқинда англаб етди. Қуръони каримнинг Анъом сурасидаги: «Бу – Биз туширган китоб муборакдир, ўзидан олдингини тасдиқловчидир. Уммул Қуро(шаҳарлар  онаси)ни ва унинг атрофини огоҳлантиришинг учундир...» оятини илмий  равишда ўрганаётган  жўғрофия олимлари Уммул Қуро номи ила машҳур бўлган Маккаи Мукаррама ернинг қоқ марказида жойлашганини кашф қилдилар. Демак, бутун ер юзи учун мўлжалланган илоҳий китоб Қуръони каримни нозил қилишга энг  муносиб жой деб ер куррасининг қоқ ўртаси ихтиёр қилинган экан.

Энг муносиб тил деганда, Аллоҳ таоло ўзининг охирги ва мукаммал рисоласи маъноларини ифода этиш учун ихтиёр қилган тилни – араб тилини кўзда тутмоқдамиз. Дарҳақиқат, Қуръони каримдек қиёматгача боқий қолиши лозим бўлган илоҳий дастур учун ўзига  хос имкониятларга эга бўлган тил керак эди. Қуръони каримдек ҳидояти бутун инсониятни қиёматгача икки дунё саодатига бошлаши лозим  бўлган илоҳий китоб учун мазкур масъулиятни адо эта оладиган тил керак эди. Қуръони каримдек ҳар бир лафзи, ибораси, жумласи ва ояти ҳамда уларнинг маънолари илоҳий  мўъжиза бўлган китоб учун алоҳида хусусиятларга эга тил керак эди. Ана ўша тил – араб тили эди. Қуръони карим нозил бўлгандан ҳозиргача барча илмий  баҳсларда Аллоҳнинг охирги ва мукаммал каломининг баёни учун фақат араб тили муносиб  тил экани қайта-қайта таъкидланмоқда.

Энг муносиб халқ деганда ўша, Қуръони карим нозил бўлган даврда Арабистон ярим оролида  яшаб турган арабларни кўзда тутмоқдамиз. Дунёдаги барча халқлар қатори ўша вақтдаги арабларнинг ҳам яхши ва яхши бўлмаган томонлари бор эди. Аллоҳ таолонинг ҳикмати ила Ул Зот  Қуръони каримни биринчи бўлиб қабул қилиб олишга танлаган халқнинг – арабларнинг яхши  сифатлари ҳам, яхши бўлмаган сифатлари ҳам Қуръони карим учун хизмат қиладиган бўлди. Араблар ўша даврнинг энг жоҳил, энг илмсиз, энг урушқоқ, энг тартибсиз халқи эди. Улар  Қуръони карим нозил бўлганидан сўнг қисқа муддат ўтиши билан энг маданиятли, энг билимдон,  энг одобли ва энг тартибли халққа айланди. Ана шу Қуръони каримнинг мўъжизаларидан бири эди. Агар Аллоҳ таоло ўзининг охирги китобини ўша даврнинг энг билимдон, энг маданиятли ва  қадимдан етакчилик қилиб келаётган халқига нозил қилганида ушбу мўъжизани инсонлар англай олмас эди.  Кишилар бу халқ азалдан илмли, маданиятли, интизомли ва одобли, пешқадам халқ эди, энди бизга  илоҳий калом тушди, деб даъво қила бошлади, дер эди. Арабларнинг Қуръони каримни қабул қилиб олиши учун хизмат қилган яхши сифатларидан бири, уларнинг ёдлаш қобилиятларининг кучлилиги эди. Улар ўқиш-ёзишни билмаганларидан ҳамма  нарсани – тарихни, насабларини, турли қасидаларни ёдлаб олиб, авлоддан авлодга ўтказиб  келишар эди. Ана ўша хислат Қуръони каримни ҳам ўта аниқлик билан ёдлаб олиб, авлоддан авлодга ўтказишга хизмат қилди. Албатта, Аллоҳ таоло ўз Қуръонини арабларга бевосита туширавергани йўқ. Балки уларнинг  ичидан, нафақат арабларнинг ичидан, балки бутун инсоният ичидан энг афзалини – Муҳаммад ибн  Абдуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни танлаб олиб, ўша зотга нозил қилди. У зот эса, ўз умматларига Аллоҳнинг каломини етказдилар. Чунки Аллоҳ таолонинг  бу борадаги одати шу эди. Ана ўша урф бўлиб қолган одатга биноан, Пайғамбаримиз соллаллоҳу  алайҳи васалламга илоҳий каломни Жаброил алайҳиссалом келтириб турдилар. Олам тарихидаги энг муҳим ҳодиса Ҳиро ғорида рамазон ойининг ўн еттинчи кунида содир бўлди. Ўша куни тарихдаги энг улуғ иш – Аллоҳ таолонинг охирги ва мукаммал китоби нозил бўла  бошлади.

М.САИДЖАЛОЛОВА,

Хадичаи  Кубро аёл-қизлар  ўрта  махсус  ислом  билим  юрти  Ахборот-ресурс маркази   раҳбари