Аҳоли саломатлигини сақлаш давлат аҳамиятига эга муҳим масала ҳисобланади. Зотан, соғлом ва бақувват мусулмоннинг Аллоҳ таолога заиф ва ночор мусулмондан севимлироқ бўлганининг сабаби, унинг ибодати гўзал бўлгани туфайлидир. Шунингдек, соғлом ва бақувват аҳоли ҳам давлатга заиф ва ночор оломондан кўп фойда келтиради.

Аммо инсонлар турли сабабларга кўра, турли дардларга чалинади. Уларнинг соғлигини тиклаш учун эса сифатли дори-дармонлар зарур.

Об-ҳаво ўзгариши, экология ёмонлашуви, озиқ-овқат сифати бузилиши ва бошқа юзлаб ёки минглаб омиллар турли-туман касалликлар келтириб чиқаради. Шунинг учун ҳам фармацевтика соҳаси ходимлари тинимсиз изланишда бўлиб ҳар доим ўз устида ишламоғи, билимларини янги манбалар билан бойитиб бормоғи талаб этилади.

Кечагина Президент иштирокидаги фармацевтика соҳасини ривожлантириш масаласига бағишланган йиғилишда ушбу соҳа олдида турган муаммолар жиддий муҳокама қилинди.

Унда давлатимиз раҳбари фармацевтика корхоналарининг аксариятида замонавий технологиялар қўлланилмаётгани, дори субстанциялари ишлаб чиқаришга эътибор йўқлиги, корхоналар тўлиқ циклда маҳсулот ишлаб чиқаришга ўтиш ўрнига, ҳали ҳам асосан хориждан тайёр маҳсулотларни олиб келиб, қадоқлаш билан шуғулланаётганини танқид қилди.

Президентимизнинг ушбу танқидидан қуйидаги хулосалар келиб чиқади. Биринчидан, бу билан фармацевтика ходимлари хориждан дорилар келишига ўрганиб қолгани сабабли ўзлари янги дори-дармонлар яратиш устида бош қотирмайдилар. Иккинчидан, бу иш кимларнингдир бизнесига айланиб кетади. Шу боисдан аҳоли саломатлиги эмас, дориларнинг харидоргир бўлиши олдинги ўринга чиқиб олади. Ҳатто суҳбатларда шундай гаплар қулоққа чалинадики, шифохонада ишлайдиган дўхтирлар хориждан дори олиб келиб сотадиган фирмалардан ҳам маош олар экан. Бунда унинг вазифаси – беморларга улар олиб келган дориларни тавсия қилишдан иборат бўлар экан. Учинчидан, Европада, АҚШда ёки Ҳиндистонда ишлаб чиқарилиб, уларнинг аҳолисига яхши фойда берган дорилар бизнинг иқлимда деярли фойда бермаслиги мумкин.

Давлатимиз раҳбари йиғилишда мавжуд 94та корхонадан 12тасигина маҳсулотининг бошқа давлатларда тан олинишини таъминлайдиган GMP – «яхши ишлаб чиқариш амалиёти» халқаро сертификатига эгалигини, буни кенгайтириш бўйича тармоқ раҳбариятида ташаббус етишмаётганини айтаркан, йиллар давомида қизилмия илдизини қайта ишлашга умуман эътибор берилмагани, ўтган йил охирида Қорақалпоғистонга ташрифи давомида топшириқ берганидан кейингина Қизилмия етиштирувчилар ва қайта ишловчилар уюшмаси тузилганини таъкидлади.

Бундан аён бўладики, фармацевтика соҳаси мутасаддилари янги дорилар ишлаб чиқариш, уларни халқаро стандартларга жавоб берадиган даражада сифатли тайёрлаш масалалари у ёқда турсин, ҳатто бир неча йилдан бери хорижликлар дори тайёрлаш учун юртимиздан олиб кетаётган қизилмиянинг хусусиятларини жиддий ўрганиш, ундан дори-дармон тайёрлаш масаласига қизиқмаган ҳам.

Аҳоли эса қизилмияни териб сотиб ётибди. Уни маданийлаштириш, қизилмия плантациялари ташкил этиш, илдизни чуқур қайта ишлаб, дори субстанциялари ва воситалари ишлаб чиқариш масаласини президент айтмагунча ҳеч ким ўйламаган. Яхши ҳамки, унинг бутунлай йўқолиб кетишининг олди олинди. Йўқса, бундан республикамиз экотизими ҳам жиддий зарар кўрар эди ҳамда қимматбаҳо бир доривор гиёҳдан маҳрум бўлар эдик.

Дори-дармонлар четдан олиб келинаётгани боис аҳолига етгунча камида саккизта қўлдан ўтади ва нархи сунъий равишда кўтарилиб кетади. Бундай нобоп ишларнинг олдини олиш, халқ саломатлигини мустаҳкамлаш, аҳолини сифатли ва арзон дори воситалари билан таъминлаш президентнинг доимий эътиборида бўлиб келмоқда. Ўтган йили бу масалаларга бағишлаб бир неча йиғилиш ўтказилди. Давлат раҳбари мамлакат ҳудудларига ташрифи чоғида соҳадаги аҳвол билан бевосита танишди. Тиббий хизматлар кўлами ва сифатини оширишга қаратилган 30га яқин фармон ва қарор қабул қилинди. Хусусан, Президентнинг 2017 йил 7 ноябрдаги «Фармацевтика тармоғини бошқариш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармонига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузурида Фармацевтика тармоғини ривожлантириш агентлиги ташкил этилди.

Аммо ҳали ҳам хориждан келтириладиган дориларнинг 50 фоизини ўзимизда ишлаб чиқариш мумкин бўла туриб, атиги уларнинг атиги 27 фоизи ишлаб чиқарилмоқда. Айниқса, аҳолининг энг кўп эҳтиёжи бўладиган стоматология, гинекология, онкологияда ишлатиладиган дорилар тўлиқ хориждан келтирилмоқда. 

Шунча кўп фармон ва қарорлар қабул қилинганига қарамасдан ҳали аҳоли бу ислоҳотлар самарасини сезгани йўқлиги ҳам йиғилишда афсус билан қайд этилди. Янада аянчлиси, қайси дорига қайси вақтда қанчалик эҳтиёж бўлиши масаласига доир прогнозлар мутлақо қилинмаяпти.

Йиғилиш якунида соҳада яратилаётган ишланмаларни амалиётга жорий этишни жадаллаштириш мақсадида Тошкент фармацевтика институтида ўқув-илмий лаборатория ва тажриба-ишлаб чиқариш комплексини ташкил этиш зарурлиги қайд этилди.

Йиғилишда фармацевтиканинг тор йўналишлари бўйича кадрлар тайёрлаш, соҳа ходимларини хорижий фармацевтика корхоналарида малака оширишини ташкил этиш масалаларига ҳам эътибор қаратилди.

Моҳиятига кўра, фармацевтика – бутун бошли ишлаб чиқариш соҳаси. Қанчалик ҳаракат қилинмасин, керакли дори-дармонларнинг ҳаммасини бир мамлакатда ишлаб чиқаришнинг имкони йўқ. Лекин импортни экспорт билан ёпиш, керак бўлса, экспортни импортдан ошириб юбориш бугуннинг долзарб вазифасидир. Ана шунга эришилса аҳоли арзон дори-дармон билан таъминланади ҳамда республика бюджетига хорижий валютанинг тушуми ошади.

ЎМИ Матбуот хизмати

Ўтган йил 18 декабрь куни бўлиб ўтган Ўзбекистон мусулмонлари идораси Уламолар Кенгашининг йиғилишида масжидларда меҳнат қилаётган имом-хатиб ва имом ноибларнинг Қуръони карим тиловатларини тажвид қоидаларига мувофиқ бўлишини доимий назорат қилиб бориш ҳақида қарор қилинган эди. Ушбу қарор ижросини таъминлаш мақсадида, Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Қорақалпоғистон Республикаси, Тошкент шаҳри ва вилоятлар вакилликларида имом-хатиб ва имом ноиблар қироатини доимий назорат қилиб бориш, янада сайқаллаш ва барча тажвид қоидаларига мукаммал амал қилинишини таъминловчи махсус ҳайъатлар тузилди.
Маълумки, Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га Қуръонни қандай тиловат қилишни баён этган: “Қуръонни “тартил” билан (дона-дона қилиб) тиловат қилинг!”. Тафсир уламолари ушбу оятни: “Ҳарфларни очиқ билдириб, тўхташларга риоя қилиб, ҳаракатларни маромига етказиб ўқи”, мазмунида тафсир қилишган.
Ушбу масаланинг долзарблиги шундаки, тажвид қоидаларига амал қилмаслик айрим ўринларда Қуръони карим маъносига мутлақо зид маънога олиб келиши мумкин. Шунинг учун уламолар ҳалол ва ҳаром ҳақидаги илмни қай даражада жидду жаҳд билан ўрганилса, тажвид қоидаларини ҳам худди шундай таълим олишни таъкидлашади.
Демак, Қуръон тиловат қилинганда ояти карималарнинг ҳар бир ҳарфларини махражидан чиқариб, ҳаракатларини тўлиқ талаффуз қилиш, сўзларни бир-бирига қориштириб ташламаслик жуда ҳам зарурдир.
Шу кабиларни инобатга олган ҳолда айни кунларда Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг Самарқанд вилояти вакиллиги томонидан тузилган ҳайъат имом-хатиблар ва имом ноибларнинг Қуръони карим тиловатларини кўрикдан ўтказиш ва қироатларини янада яхшилаш бўйича кенг кўламли ишлар бошлаб юборилгани ҳақида хабар бермоқда.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

ONLINE:

ЎМИ Матбуот хизмати

Бамбукнинг (ғаров) қандай ўстирилишига қизиқардим ва ахийри уни билиб олдим. Билганларимни сизларга ҳам етказиш учун қўлимга қалам олдим.

Олдинига дарахт уруғини экамиз, суғорамиз ва ўғитлаймиз. Беш ой ўтади, аммо уруғ кўкармайди, ҳатто бир йил ўтса ҳам, ҳеч қандай ўзгариш бўлмайди. Лекин биз яна суғориб, ўғитлаймиз. Иккинчи йили ҳам ўзгариш бўлмайди. Тушкунликка тушмасдан учинчи ва тўртинчи йиллари ҳам худди шундай ўша ишимизни такрорлаймиз. Бамбук беш йилгача новда чиқармайди, аммо хитойликлар сабр билан бешинчи йили ҳам уруғни суғориб парваришлайди. Ниҳоят, бешинчи йил охирларида бамбук новда чиқаради. Камида олти ҳафта ичида бўйига тахминан 27 метр ўсади. Бир савол туғилади: Хитой бамбуги 27 метр баландликка олти ҳафтада эришадими ёки беш йилда?

Шубҳасиз, беш йилда.

Чунки сабр-тоқат билан уруғи суғориб, парваришланмаганида дарахт умуман кўкармасди, шундай эмасми?

Муваффақиятга эришиш учун ҳаракат, қатъият, сабр-тоқат керак. Доимо ишонч билан олға қадам ташлаган кишиларгина кўзлаган мақсадларига етадилар.

Мухлиса РАСУЛЖОН қизи таржимаси.

ЎМИ Матбуот хизмати

Динимизда қариндош-уруғларга эътиборли бўлиш, уларга меҳр-мурувват кўрсатиш ва чиройли муомала қилиш масалалари таъкидлаб буюрилган амаллардан бири ҳисобланади. Зеро, бу борада Оиша онамиз Пайғамбаримиздан соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб айтадилар: “Раҳм Раҳмоннинг исмидан олинган. Кимки силаи раҳм билан боғланса, Аллоҳ таоло ҳам у билан боғланади. Кимки силаи раҳмни узса, Аллоҳ  таоло ҳам у билан орасини узади” , дедилар” (Имом Бухорий ривояти).

Ушбу ҳадисга таянган ҳолда силаи раҳмнинг фойдаси ва уни тарк қилишнинг зарарини ақл тарозисига солиб кўрсак, қуйидаги манзара ҳосил бўлади. 

Силаи раҳм қилишнинг фойдалари:

силаи раҳм қилган киши Аллоҳ таоло ва унинг Расулининг буйруғига итоат этиши натижасида мислсиз ажрга эга бўлади;

силаи-раҳм қилган инсоннинг ризқи кенг бўлади ва яхши ном қозонади. Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки ризқининг кенг бўлишини ва орқасидан яхши ном қолишини хоҳласа, силаи раҳм қилсин”, дедилар (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти);

силаи раҳм қилган инсон ажали орқага сурилишига, молу дунёси кўпайишига ва яқинлари яхши кўришига муваффақ бўлади. Бу борада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким Парвардигоридан қўрқса (яъни амалларида тақво қилса) ва силаи раҳм қилса, унинг ажали орқага сурилади, молу-дунёси кўпаяди, аҳллари уни яхши кўради”, деганлар (Имом Бухорий ривояти);

силаи раҳм қилган инсон дўзахдан узоқлашади, жаннатга яқинлашади. Пайғамбар алайҳиссаломдан бир аъробий: “Ё Расулаллоҳ менга жаннатни яқин, дўзахни узоқ қиладиган амални ўргатинг”, деганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳга ибодат қиласан, ширк келтирмайсан, намозларни ўқийсан, закот берасан ва силаи раҳм қиласан” дедилар (Имом Бухорий ривояти);

силаи раҳм қилган инсон умрининг узайишига, оиласининг файзу баракоти зиёда бўлишига эришади ва икки дунё саодатига мушарраф бўлади;

силаи раҳм қилган инсонда ўзгача файз, ўзгача руҳий хотиржамлик ва ҳаётга бўлган меҳри ҳам ўзгача бўлади.  

Силаи-раҳмни узишнинг салбий оқибатлари: 

силаи раҳмни узган инсон Аллоҳ таолонинг ва Расулининг қаҳрига йўлиқади;

силаи раҳмни узган одамнинг ризқида, касбу корида ва оиласидан барака кўтарилади;

силаи раҳмни узган одам жаннатга кирмайди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Силаи раҳмни узувчи жаннатга кирмайди” дедилар (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти);

силаи раҳмни узган одам рўшнолик кўрмайди ва бошига балолар орттиради. 

Кулайб ибн Манфаа бобоси Кулайб Ҳанафий розияллоҳу анҳудан ривоят қилади: “У киши: “Ё Расулаллоҳ, мен яхшиликни кимга қилишим керак”, деганида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деган эканлар: “Онангга, отангга, опа-сингилларингга, ака-укаларингга ва яқин бўлган кишиларингга. Бу иш зарурий бурч ва узилмаслиги керак бўлган қариндошликдир” (Имом Бухорий ривояти).

Динимиз таълимотига амал қилмаётганимиз оқибатида бугун қариндош-уруғлар ўртасидаги алоқалар саёзлашиб, юзакилашиб бораётгани ва расмиятчиликка ўхшаб қолаётгани ҳатто силаи раҳм қўпол равишда бузилиш ҳоллари ҳам учраётгани кўзга ташланмоқда.  

Яқинда Тошкент шаҳридаги масжидларнинг бирига 50 ёшлардаги бир муштипар онанинг йиғлаб келиб имом-домлага арз-дод қилаётганига гувоҳ бўлиб даҳшатга тушдим. “Мен Учтепада яшайман. Не умидлар билан фарзандли бўлдим, ўғил кўрдим, хурсандчилигимнинг чеки-чегараси йўқ эди, бугун ўша хурсандчилигим саробга айланди. Ўғлим 19га кириб, ичиб келиб мени урадиган бўлди. Ўз уйимга сиғмай қолдим, домлажон, нима қилай? Маслаҳат беринг”, дея муштипар она юм-юм йиғлайди.

Ушбу масалалардан хулоса чиқаришни ҳар бир ўқувчининг ўзига ҳавола қиламиз.  

Муҳаммадназар ҚАЮМОВ,

Тошкент шаҳар “Яккасарой” масжиди имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати