Қироат ва тажвид илмида шуҳрат қозонган бу зотнинг тўлиқ исми Ҳофиз муҳаммад Шамсиддин ибн Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Али ибн Юсуф Жазарий Дамашқий бўлиб, лақаби Абул Хайрдир.

Олим ҳижрий 751 (мил. 1350) йили рамазон ойининг йигирма бешинчи куни Дамашқ шаҳрида туғилган.

Ҳикоя қилинишича, у кишининг отаси қирқ йил бола кўрмайди. Анча кексайиб қолгач, 750 ҳижрий йили муборак ҳаж сафарига боради. Каъбани тавоф қилиб, Замзам сувидан ичиб, Аллоҳ таолодан солиҳ, олим фарзанд ато этишини сўрайди. Бир йил ўтмасданоқ ўғил кўради.

Муҳаммад Жазарий ўн уч ёшида қуръони каримни тўла ёд олиб, ўн тўрт ёшида имомлик қила бошлайди. Ўн етти ёшга етганида эса, Шайх Абул Маолий ибн Лаббон назорати остида қироатларни жамлаб китоб қилади. Ёшлигиданоқ замонасининг етук уламоларидан қироат билан бирга тафсир, ҳадис, фиқҳ, усулул фиқҳ, ақоид, балоғат, сарф ва наҳв каби илмлардан сабоқ олади. Бир неча марта Мисрга сафар қилиб, қироат имомларидан сабоқ олади, ўзининг қироатини ҳам синовдан ўтказади.

Ҳижрий 774 йили шайхулислом Абу Фидо Исмоил Ибн Касир, 779 йили Шайх Зиёуддин, 785 йили шайхулислом Булқийний Муҳаммад Жазарийга фатво чиқаришга изн беришган.

Муҳаммад Жазарий умавий султонлар барпо этган жомеда қориларга раис бўлади ва кўпчиликка қироат илмини ўргатади. Дамашқда “Дорул Қуръонил карим” номли мадраса бино қилади.

Ҳижрий 793 йилдан бошлаб шом (Сурия)да бир неча йил қозилик қилади.

Аллома илм олиш ва тарқатиш ниятида кўп юртларга сафар қилади. Бир йили, ҳаж ибодатини адо этгач, Ҳижозга борганида баъзи кишилар Имом Жазарийга: “Бурса шаҳрида Қуръони каримни ўрганмоқчи бўлган толиби илмлар бор, улар сиздан таҳсил олишни орзу қилишади. Лекин ёнингизга келиб, илм ўрганиш учун етарли маблағлари йўқ”, дейишади. Шунда ул зот: “Ундай бўлса, уларнинг олдига мен бораман”, дейди-да, ҳижрий 798 йили Жиддадан кемага чиқиб, Қоҳирага йўл олади. Қоҳирадан Искандарияга, ундан Ўрта Ер денгизи орқали Антокияга етиб келади ва шу ерлик бир кишининг уйида меҳмон бўлади. Имом Жазарийдан Қуръон илмларини ўрганишни орзу қилган бурсалик илм толиби олим Ҳижозда экани хабарини олгач, шу томон отланиб, Бурсадан Антокияга келади. Талаба хуфтон намозига азон айтилгач, масжидга киради. Намоз тугаб, одамлар тарқай бошлайди. Шунда антокиялик бир киши унинг мусофир эканини сезиб, турар жойи бор-йўқлигини сўрайди. Талабадан борадиган ери йўқлигини эшитгач, уйига олиб бориб меҳмон қилади. Кечки овқат пайтида: “Бугун юртимизга Исломнинг буюк уламоларидан Муҳаммад ибн Жазарий келди”, дейди мезбон. Бу гапни эшитган илм толиби ўрнидан сакраб туради: “Аллоҳга қасам, у зотни кўрмагунимча ухламайман!” Мезбон: “Бу кеча дам ол, эртага кўрасан”, деса ҳам, барибир, кўнмай туриб олади. Шунда икковлари Имом Жазарий меҳмон бўлиб тушган уйни сўраб-суриштириб йўлга чиқишади. Илм толиби олим билан кўришгач, йиғлаб юборади, севинчидан терисига сиғмайди. Олим бўлган воқеани эшитгач, меҳри товланади. Талаба Қуръони каримни тўлалигича ёд олгач Антокияда қолади. Ундан сўнг Бурсага боради ва Боязид ибн Усмон (Боязид Йилдирим) билан учрашади. Боязид кўрсатган ҳурмат ва эҳтиромга жавобан олим у ерда бир неча йил истиқомат қилиб, маҳаллий аҳолига қироат ва ҳадис илмидан таълим беради. Ўша ерда икки жилдли “Ан-нашр фи ал-қироатил ашр” номли асар ёзади.

Ҳижрий 805 йили бобокалонимиз Амир Темур у зотни Румдан Туркистонга бошлаб келади. Олимга Кеш (ҳозирги Шаҳрисабз) шаҳридан турар-жой ҳозирлаб берилади. Кеш ва самарқандлик илм толиблари у зотдан таҳсил олади. Амир Темур бу буюк имомга доимо ҳурмат-эҳтиром кўрсатиб, улуғлаган.

Жазарий Амир Темур вафотидан сўнг, ҳижрий 807 йили Мовароуннаҳрни тарк этиб, ҳиротга кетади. У ерда ҳам қироатдан дарс беради. Сўнг бу ишни Яздин ва Исфаҳонда давом эттиради. Ҳижрий 808 йили рамазон ойида Шероз шаҳрига етиб келади. Юрт султони Пир Муҳаммад олимни ҳузурида олиб қолиш мақсадида унга қозилик вазифасини топширади. Шу сабабли Жазарий у ерда ҳам бир оз муддат туради, сўнг ҳаж ибодатини адо этиш ниятида Басра орқали йўлга чиқади. Икки довон ошиб, Унайза шаҳрига етгач, Бани Лом саҳройилари у зотни тутиб, бор нарсаларини тортиб олишади. Унайзага қайтиб, у ерда қироатга доир “Ад-Дурра” номли назмий асарини ёзади. Ҳаж ибодатини адо этгач, бир муддат Маккада яшайди. Мадина, Қоҳира ва Яманга бир неча марта сафар қилади.

Имом Жазарий тафсир, ҳадис, фиқҳ, тарих ва араб тили грамматикаси каби турли фанларга доир етмишдан ортиқ илмий асар тасниф этган. Улар орасида “усулул қироат”, “Ал-бидоя фи улумир ривоя”, “Ат-такрим фи ал-умрат минат танъим”, “мухтасару тарих ал-Ислом”, “Минҳожул вусул ила илмал усул”, “Матнул Жазариййа” каби асарлари анча машҳур.

Қироат илми олими Муҳаммад Жазарий умрининг охирини Шерозда ўтказди. У зот ҳижрий 833 йили рабиул аввал ойининг бешинчи куни, жума тонгида 82 ёшда дунёдан ўтади ва ўзи қурдирган мадраса ҳовлисига дафн этилади. Аллоҳ таоло у зотдан рози бўлиб, раҳматига олсин ва ётган жойларини ёруғ қилсин!

Толибжон ҚОДИРОВ

тайёрлади.

ЎМИ Матбуот хизмати

Аҳли суннат ва жамоат таълимотига эргашувчи тўрт мазҳаб – ҳанафийлик, моликийлик, шофеъийлик ва ҳанбалийликнинг ҳар бирининг асосини Қуръони карим ва ҳадиси шариф ташкил қилиши ҳеч кимга сир эмас. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадиси шарифлари ҳар бир мазҳаб фиқҳида асосий манбалардан бири ҳисобланади. Мазҳаб имомлари ҳамда уларга эргашган издошларидан   ҳеч бири ҳадиси шарифдан ташқарига чиқмаган. Ҳадиси шариф турганда, ўз раъйлари ва фикрларини илгари сурмаган. Бу ҳанафий мазҳабида яққол ўз ифодасини топган, десак хато бўлмайди. Бироқ, афсуски, Имоми Аъзам Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ўз шогирдлари билан бирга ҳанафийлик мазҳабини таъсис қила бошлаган даврдан буён то ҳозирги кунимизгача ушбу мазҳаб аҳлига “аҳли раъй” деган тамға босилиб келади. Бу,  асосан, салбий маънода ишлатилади. Яъни, дин ва мазҳаб душманлари: “Ушбу мазҳаб вакиллари ўз фикрларини оят ва ҳадисдан устун қўядилар; улар ҳадис турганда, уни олмасдан, ўз раъй-фикрларига эргашадилар; ҳадисни олмасдан Имоми Аъзамнинг гапини оладилар”, деганга ўхшаш бўҳтонни айтиб келадилар.

Ибн Ҳажар ал-Ҳайтамий раҳимаҳуллоҳ ўзининг Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳнинг маноқиблари тўғрисида ёзилган “Ал-Хайрот ал-ҳисон” рисоласида бундай деган:  “Билгинки, уламоларнинг Абу Ҳанифа ва унинг шогирдларини “асҳоби раъй” дейишларидан мақсад, уларни камситиш, уларни ўз раъйларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидан ва у зотнинг саҳобаларининг гапларидан устун қўяди, деб нисбатлаш эмаслигини тушунмоғинг лозим! Чунки, улар бундан холидирлар!”

Ҳақиқат шуки, бизнинг ҳанафий мазҳабида бошқа мазҳабларга нисбатан ҳадисга эргашиш ортиқроқдир, ҳаммадан кўра бу мазҳаб соҳиблари ҳадислар маъносини чуқурроқ ва мукаммалроқ тушуниб етадилар. Ҳанафийликнинг асосий манбаси Қуръони каримдир. Ундан сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадислари энг асосий манба ҳисобланади. Ҳатто, ҳанафий мазҳабида заиф ҳадис сохталик эҳтимоли бўлган қуруқ қиёсдан устун қўйилган.

Ҳанафийлик мазҳабида заиф ҳадис турганда қиёсга, раъйга ўрин йўқ, заиф ҳадисга амал қилинади. Бу ҳанафий мазҳабининг бошқа мазҳаблардан кўра устунлигини кўрсатади. Улар қанчалик ҳадисга амал қилишни даъво қилсалар ҳам, бирор бир масалага заиф ҳадисдан бошқа далил бўлмаса, унга амал қилмасдан ўз раъй-фикрларига кўра қиёс қилиб ҳукм чиқарадилар. Ҳанафийликда эса ундоқ эмас. Бирор бир масалага заиф ҳадисдан бошқа далил бўлмаган тақдирда, заиф ҳадисга амал қилинади, раъй-фикрга суяниб қиёс қилинмайди. Хуллас, ҳанафийликда заиф ҳадис барча турлари билан мужтаҳиднинг ёки бирор бир фақиҳнинг гапидан устун ҳисобланади.

Имоми Аъзам Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ: “Аллоҳдан ва унинг Расулидан келган нарсаларни бош-у кўз устига қабул қиламиз! Саҳобадан келган нарсаларнинг эса энг яхшисини танлаб эргашамиз!  Уларнинг гапларидан ташқари чиқмаймиз!” деган сўзларини барча маноқиб китобларда кўришимиз мумкин.

Демак, тўртта мазҳабнинг ҳеч бир таъсисчиси ҳадиси шарифдан ташқари чиқмаган, ҳадиси шариф турганда, ўз раъйлари ва фикрларини илгари сурмаган. Бунга ёрқин далил сифатида мазҳабларнинг Қуръони карим ва ҳадиси шарифдан далилларни баён қилган китобларини кўпдан кўпини келтириш мумкин. Бундай китоблар хар бир асрда ўзгача услублар билан ёзилган. Бу борада ҳанафий мазҳабида ҳам талайгина китоблар битилган. Уларнинг ҳар бири бир-биридан ўзига хослиги билан ажралиб туради. Мана шундай сара китоблар қаторида Раббоний олим, муфассир, муҳаддис шайх Муҳаммад Абдуллоҳ ибн Муслим Баҳлавийнинг “Адиллат-ул ҳанафийяти минал аҳодисин набавийяти алал масоилил фиқҳияти” китобини келтириш мумкин. Китобни мутолаа қилган киши ундаги боблар тартибининг осонлиги ҳамда ҳадисларни келтиришда муаллифнинг ҳадис илми борасида жуда зукко бўлганига хайратда қолмай иложи йўқ. Муаллиф китобда ҳадисларни фиқҳий аҳкомларга монанд қилиб келтирган.  Бир минг икки юз етмишта ҳадисни ўз ичига олган китобни мутолаа қилган ҳар бир ҳанафий мазҳабига эргашувчи киши ўз мазҳаби уламоларига нисбатан ҳурмати зиёда, қалби хотиржам бўлади.

Шуни эътиборга олган ҳолда, мазҳабимизни янада яхшироқ ўрганиш, ҳар бир масалага мукаммал далиллар мавжуд эканини чуқурроқ англаш ва англатиш йўлида вилоят вакиллиги сайтида мазкур китобдан зарур маълумотлар беришни йўлга қўймоқдамиз. Ушбу хайрли ишни китобни яхшилаб мутолаа қилган ва таржимасини ҳам уддалаётган Пискент туманидаги “Собирхон ота” масжиди имоми Суннатуллоҳ Абдулбоситга топширдик. Эзгу ният ила бошлаётган амалимизни Аллоҳ хайрли ва бардавом қилсин!

Хайрулла ТУРМАТОВ,

Тошкент вилояти бош имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати

Мавлоно Жалолиддин Румий 1207 йил 30 сентябрда Балхда туғилган. Унинг отаси шаҳар пешволаридан бўлиб, «Олимлар султони» унвонини олган Ҳусайн Хатиби ўғли Баҳоуддин Валад, онаси Балх амирининг қизи Мўмина хотундир. Баҳоуддин Валад баъзи саёсий воқеалар ва мўғул истилоси сабабли Балхдан кетишга мажбур бўлган.

1212 ёки 1213 йил оила ўз  яқинлари билан Балхдан чиқиб Нишопурга келган. Баҳоуддин Валад бу шаҳарда машҳур мутасаввиф Фаридуддин Аттор билан учрашади. Мавлоно кичик бўлишига қарамай, Фаридуддин Атторнинг назарига тушди. Баҳоуддин Валад Нишопурдан Бағдодга ва кейинчалик Куфа йўли орқали Каъбага йўл олади. Ҳаж амалини бажаргандан сўнг Шомга келади. Шомдан Малайзия, Эрзинжон, Сивас, Қайсари, Ниғде йўллари орқали Ларендега (Караман) келади. Караманда амир Мусо қурдирган мадрасада қўним топади. 1222 йилда Караманга келган Баҳоуддин Валад ва унинг оиласи бу ерда етти йил яшайди.

Мавлоно 1225 йилда Шарафуддин Лолонинг қизи Гавҳар хонимга уйланади. Мавлононинг бу никоҳидан Султон Валад ва Алоуддин Чалабий исмли икки ўғли бор. Гавҳар хоним вафот этганидан бир неча йил ўтиб, бир боласи билан бева қолган Карра хонимга уйланади. Мавлононинг иккинчи никоҳидан Музаффариддин, Амир Алим Чалабий деган икки ўғил ва Малика хоним исмли бир қиз дунёга келади.

Ўша кезларда Онадўлининг катта қисми Салжуқийлар давлатининг ҳукмронлиги остида эди. Бу давлатнинг пойтахти бўлган Қўнё санъат асарлари билан машҳур, олимлар ва санъаткорлари кўп шаҳар эди. Қисқаси, Салжуқийлар давлати энг порлоқ даврини бошдан кечираётган бўлиб, давлат ҳукмдори Баҳоуддин Валадни Карамандан Қўнёга таклиф этди ва шу ерда жойлашишини хоҳлади.

Баҳоуддин Валад Султоннинг таклифини қабул этди ва 1228 йил 3 майда Қўнёга оиласи ва дўстлари билан келди. Султон Алоуддин уларни тантана билан қаршилаб, яшашлари учун Олтинапа мадрасасидан жой ажратди. «Олимлар султони» 1231 йилнинг январь ойида Қўнёда вафот этди. Муборак жасади салжуқийлар саройининг Гул боғчасига қўйилди. «Олимлар султони» вафот этгач, шогирдлари ва муридлари Мавлононинг атрофида тўпландилар. Мавлонони отасининг меросхўри қилиб қўйдилар. Дарҳақиқат, Мавлоно буюк бир шоир ва дин олими бўлгач, “Ипликчи” мадрасасида ваъзлар ўқирди. Ваъзлари уни тинглашга келганлар билан тўлиб тошарди.

Мавлоно 1244 йил 12 ноябрда Шамси Табризий билан учрашади. Бу учрашув тарихда «Икки денгизнинг учрашуви» дея аталди. Бироқ биргаликлари узоққа чўзилмади. Шамс фоний дунёдан узилди.

Мавлоно Шамснинг ўлимидан сўнг узоқ йиллар якка ўзи яшайди. Кейинги йилларда Салоҳиддин Заркубий ва Ҳусомиддин Чалабий Шамси Табризийнинг ўрнини тўлдира бошлайдилар.

Ҳаётини «Хом эдим, пишдим, ёндим» сўзлари-ла хулосалаган Мавлоно 1273 йил 17 декабрда якшанба куни Ҳақнинг раҳматига етишади. Мавлононинг жанозасини унинг васиятига кўра Садриддин Қўнёвий ўқимоқчи бўлади. Лекин Садриддин Қўнёвий энг яхши кўрган инсони Мавлонони йўқотганидан ўзини тутиб туролмай жанозада ҳушидан кетади. Шу сабабли Мавлононинг жанозасини қози Сирожиддин ўқийди.

Мавлоно ўлим кунини янгидан туғилган кун сифатида қабул қиларди. У ўлган заҳоти севганига, яъни Аллоҳга етишишини биларди. Шунинг учун Мавлоно ўлим кунини тўй куни маъносида келган сўз «Шаби арус» деб атарди ва дўстларига ўлими орқасидан «Эй, воҳ» дея йиғламасликларини васият қилганди.

«Ўлганимиздан сўнг мозоримизни ердан ахтарманг! Бизнинг мозоримиз орифлар кўнгилларидадир!» (Мавлоно Жалолиддин Румий)

Мирсобит ВОҲИДОВ,

Пискент тумани «Мулла Бўта қози» жоме масжиди имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати

Умр давомида энг камида бир марта умра ибодатини адо этиш суннати муаккада ҳисобланади. Умра ибодатини йилнинг хоҳлаган вақтида адо этиш мумкин. Яъни умра қилиш учун  айнан бирор вақт тайин қилинмаган. Аммо беш кунда – арафа куни, ийду қурбон ва ундан кейинги уч кунда умра қилиш макруҳи таҳримий бўлади. Чунки бу кунлар ҳаж арконлари адо этиладиган кунлардир. 

 Умра ибодати учун энг афзал вақт Рамазон ойи ҳисобланади. 

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳижратдан сўнг тўрт марта умра, бир марта ҳаж қилганлар. 

Умра ибодати Қуръони каримда ҳаж ибодати билан бирга зикр қилинган: 

وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ

“Аллоҳ учун ҳаж ва умрани тугал адо этинг”[1]. 

Яъни Аллоҳ таоло ҳаж ва умрани адо қилувчиларга: “Ҳаж ва умранинг шартларини тўкис адо этинглар. Уларни адо этиш асносида зоҳирий ва ботиний нуқсонларга йўл қўйманглар”, дея буюрган. 

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам умра ибодати ҳақида шундай деганлар: 

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ الْعُمْرَةُ إِلَى الْعُمْرَةِ كَفَّارَةٌ لِمَا بَيْنَهُمَا وَالْحَجُّ الْمَبْرُورُ لَيْسَ لَهُ جَزَاءٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ.

  رَوَاهُ مُسْلِمُ

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Умра (олдин қилинган) умрагача (бўлган) иккаласининг ўртасидаги (сағира гуноҳлар)га каффорот бўлади. Мабрур ҳажнинг мукофоти албатта жаннатдир”. Муслим ривоят қилган.

Ушбу ҳадисда умранинг фазли яъни, иккита умра ўртасидаги бандаларнинг ҳақларига тааллуқли бўлмаган сағира гуноҳлар кейинги умра сабабидан ювилиб кетиши хабар берилган.

Умра сўзи луғатда “зиёрат қилиш” маъносини англатади. Истилоҳда эса “ махсус шартлар билан Байтуллоҳни зиёрат қилиш умра дейилади”.

Умранинг Ҳаждан фарқлари:

– Умра фарз эмас балки суннат;

– Умранинг муаййан вақти йўқ;

– Арофатда туриш йўқ; 

– Муздалифада туриш йўқ; 

– Шайтонга тош отиш йўқ; 

– Икки намозни жамлаш йўқ; 

–  Хутба йўқ; 

–Тавофи қудум ва видо йўқ. 

Умра ибодатида қуйдаги амаллар бажарилади: 

Эҳром боғланади;

Каъбани тавоф қилинади;

Сафо ва Марва орасида саъйи қилинади;

Соч тўлиқ олдирилади ёки қисқартирилади.

Эҳром боғлаш ҳақида 

Умра қилишга киришган киши мийқотдан эҳромга кириши лозим бўлади. Бизда ҳозир умрачиларга дастлаб Мадинани зиёрат қилиш режалаштирилгани сабабли зиёратдан сўнг умра қилиш учун Маккага йўлга чиққанларида Зулҳулайфа номли жойда эҳромга кирадилар. Ушбу жойда эҳромга кирувчилар учун барча шароитлар ҳозирлаб қўйилган. Эҳромга киришда қуйидаги амаллар қилинади: 

– Ғусл қилиш; 

– Баданга хушбўйлик суриш (эҳромга эмас); 

–  Икки ракат намоз ўқиш; 

– Талбия айтиш. (Лаббайкаллоҳумма лаббайк, лаббайка ла шарийка лака лаббайк. Иннал ҳамда ван неъмата лака вал мулк. Ла шарийка лак). Талбияни ҳар айтишда уч мартадан айтиш мустаҳаб бўлади. То тавофни бошлагунича имкон қадар кўпроқ талбия айтишга ҳаракат қилинади. 

Эҳромга киргандан сўнг қуйдаги ишларни қилиш мумкин бўлмайди: 

Эркаклар учун одатдаги тикилган кийимни кийиш, бошни ё юзни узрсиз ёпиб юриш;

Соч, соқол, ёки бошқа бирор аъзосининг тукларини узрсиз олиш;

Қўлларининг ёки оёқларининг тирноқларини олиш;

Ўпиш ва қучоқлашга ўхшаш нарсалардан бирини шаҳват билан қилиш;

Бирор аъзосига узрсиз хушбўй суриш.

Агар ушбу ишлардан бирортаси тўлиқ бажарилса, масалан, тўлиқ бир кеча ё бир кундуз тикилган кийим кийиб юрса, ёки бир қўли ё бир оёғининг тирноқларини бир ўтиришда тўлиқ олиб қўйса, бир қўй сўйиш вожиб бўлиб қолади. 

Аммо мазкур ишлардан бирортасини тўлиқ қилмасдан содир этса, масалан, тирноқларидан бирини олиб қўйса, ёки бирор аъзосига тўлиқ қилмасдан хушбўй суриб қўйса, 2 кг буғдой ёки унинг қийматини садақа қилиш  шарт бўлиб қолади. 

Умра қилувчилар адо этаётган амаллари ибодат эканини доимо ёдда тутишлари ва уни камчилигу нуқсонларсиз бажаришга астойдил ҳаракат қилишлари лозим бўлади. 

Каъбани тавоф қилиш ҳақида 

Каъбани тавоф қилиш умранинг рукнларидан бири бўлиб, тавофдан олдин умра учун эҳромга кирган бўлиш шартдир. “Тавоф” сўзи “айланиб чиқиш” маъносини англатади.  Истилоҳда эса: “Каъбани 7 марта айланиб чиқиш  тавоф деб аталади”. Тавофда тўртта айланиш фарз, қолган учтаси вожиб ҳисобланади. 

Тавоф “Ҳажарул асвад”нинг рўпарасидан бошланади. Каъбани айланиб тавофни бошлаган жойига келганда бир тавоф ҳисобланади. “Ҳажарул асвад”нинг рўпарасига келганда “Бисмиллаҳи валлоҳу акбар” дея имкони бўлса, “Ҳажарул асвад” ўпилади, агар бошқаларга озор бериш хавфи бўладиган бўлса, қўли билан унга ишора қилинади ва ўша қўл ўпилади, сўнгра иккинчи тавофга киришилади. 

Тавофнинг вожиблари: 

Тавофни “Ҳажарул асвад”дан бошлаш;

Чап елкасини Каъба тарафга қилиб тавоф қилиш;

Сатри аврат;

Қодир кишининг ўзи пиёда юриши;

“Ҳатийм”нинг орқасидан тавоф қилиш;

Тавофни 7 марта қилиш;

Таҳоратли бўлиш;

Тавофдан кейин 2 ракат намоз ўқиш[2].

Тавофнинг суннатлари: 

Эркаклар учун эҳромни ўнг қўлтиғининг тагидан ва чап елкадан олиб ўраш;

Эркаклар учун аввалги 3 тавофда қадамини кичик олиб тез юриш;

Имкон бўлса “Ҳажарул асвад”ни ўпиш.

Сафо ва Марва орасида саъй қилиш ҳақида 

Сафо ва Марва орасида саъй қилиш вожиб амал ҳисобланади. Саъй Сафодан бошланади. Марвага бориш бир, қайтиб Сафога келиш иккинчи саъй ҳисобланади. Шу тарзда давом этиб саъй Марвада ниҳояланади.

Сафога чиқаётган пайтда қуйидаги дуони ўқиш мустаҳаб ҳисобланади:

بِاسْمِ اللهِ وَالصَّلاَةُ عَلَى رَسُولِ اللهِ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِي أَبْوَابَ رَحْمَتِكَ وَأَدْخِلْنِي فِيِهَا

“Аллоҳнинг номи билан бошлайман, Аллоҳнинг элчисига саловот бўлсин. Эй Аллоҳим, менга раҳматинг эшикларини очгин ва мени уларга киритгин!”.

 Марвага юриб кетаётганида қуйидаги дуони ўқиб кетиши мустаҳаб бўлади:

 رَبِ اغْفِرْ وارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْأَعَزُّ الْأَكْرَمُ

“Роббим, мени мағфират этгин ва раҳм қилгин (гуноҳларимни) Ўзинг билиб турибсан уларни афв қилгин. Албатта Сен энг азиз, энг карамли зотсан”. 

 Сафо ва Марванинг устида чиққанда қуйидаги дуони ўқиш мустаҳаб бўлади:

 اَللهُ أَكْبَرُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شِرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لاَ يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَلاَ نَعْبُدُ إِلاَّ إِيَّاهُ

“Аллоҳ буюкдир, ёлғиз Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқдир. Унинг шериги йўқдир, барча мулк ва барча ҳамду санолар Уникидир. Ҳаёт берадиган ҳам, ҳаётни оладиган ҳам Удир. У ҳеч қачон ўлмайдиган доимий тирикдир. Барча яхшиликлар Унинг қўлидадир. У барча нарсага қодирдир. Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқдир. Фақатгина Унга ибодат қиламиз”.

Саъйнинг вожиблари:

Тавофдан кейин қилиш;

7 марта саъй қилиш;

Қодир кишининг ўзи юриши;

Сафодан бошлаш.

Саъйнинг суннатлари:

Тавофнинг орқасиданоқ қилиш;

Таҳоратли бўлиш;

Таҳлил, такбир айтиш, дуо қилиш.

Соч олдириш ёки қисқартириш ҳақида

Сочни тўлиқ олдириш ёки қисқартириш вожиб амаллардан ҳисобланади. Қисқартириш деганда бошдаги барча сочларни бармоқ учи миқдорида қисқартириш тушунилади. Қисқартиришда бошдаги барча сочларни қисқартирмасдан фақатгина баъзиларини қисқартириб қўйиш эркаклар учун макруҳ ҳисобланади. Агар бошнинг тўртдан бири миқдоридан кам жойи қисқартирилса вожиб адо этилмаган бўлади ва қўй сўйиш вожиб бўлиб қолади. Бошида умуман сочи йўқ одамлар бошнинг тўртдан бирига устара юрғизиб қўйишлари суннат бўлади.

Аёлларга эса сочларидан бармоқ учи миқдорида қисқартиришлари лозим бўлади. Аёлларнинг сочларини тўлиқ олдиришлари ҳаром ҳисобланади.  Чунки бу табий хилқатни ўзгартиришга ўхшаш бўлиб қолади. 

Соч олдираётган пайтда қуйидаги дуони ўқиш мустаҳаб бўлади: 

اللَّهُمَّ هَذِهِ نَاصِيَتِي بِيَدِكَ فَاجْعَلْ لِي بِكُلِّ شَعْرَةٍ نُورً يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَامْحُ عَنِّي بِهَا سَيِّئَةً وَارْفَعْ لِي بِهَا دَرَجَةً اَللَّهُمَّ بَارِكْ فِي نَفْسِي وَ تَقَبَّلْ مِنِّي اَلللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَلِلْمُحَلِّقِينَ وَالْمُقَصِّرِينَ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ

“Эй Аллоҳим, ушбу пешона сочим Сенинг қўлингдадир. Қиёмат кунида ҳар бир соч толам миқдорида менга нур бергин ва уларнинг ҳар бири миқдорида мендан бир гуноҳни йўқ қилгин, уларнинг ҳар бири миқдорида даражамни кўтаргин. Эй Аллоҳим, мени баракотли қилгин, мендан қабул қилгин.  Эй Аллоҳим, мени, сочларини тўлиқ олдирганларни ва қисқартирганларни ҳам барчаларини мағфират қилгин. Эй мағфирати чексиз Зот”. 

Соч олдирилгандан сўнг умра ибодати ниҳоясига етган бўлади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам умра қилувчилар ҳам ҳожилар сингари Аллоҳ таолонинг “меҳмони” бўлишдек шарафга эга бўлишларини хабар берганлар:

نْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ الْحُجَّاجُ وَالْعُمَّارُ وَفْدُ اللَّهِ إِنْ دَعَوْهُ أَجَابَهُمْ وَإِنْ اسْتَغْفَرُوهُ غَفَرَ لَهُمْ.

    رَوَاه ابْنُ مَاجَه

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Ҳожилар ва умра қилувчилар Аллоҳнинг меҳмонларидир, агар Унга дуо қилсалар дуоларини қабул қилади, Ундан мағфират сўрасалар уларни мағфират қилади”. Ибн Можа ривоят қилган. 

Уламолар: “Умра қилган кишининг яхши ҳолатга ўзгариши, қилган умрасининг мақбул бўлгани аломатидир”, деганлар.

Абдулқодир Абдур Раҳим

[1] Бақара сураси, 196-оят.

[2] Тавофдан кейинги 2 ракат намозни “Мақоми Иброҳим”да ўқиш мустаҳаб, агар имкони бўлмаса бошқа жойларда ўқийди. Ушбу намозда 1-ракаатига “Кафирун”, 2-ракаатига “Ихлос” сураларини зам қилиш афзал.

ЎМИ Матбуот хизмати

“Давра” маросими қайси вақтдан ва қандай зарурат туфайли вужудга келгани ҳақида билмоқчи бўлсангиз қуйидаги мақолани ўқиб чиқишни тавсия этамиз. 

Таассуф билан шуни айтмоқ лозим, “давра” шариатимизда жорий бўлган фидя ҳақидаги масалага зиддир. Турли сабабларга кўра мусулмонлар орасида ҳар хил бидъат ва хурофотлар жорий бўлиб қолган. Шундай хурофотлардан бири “давра”дир. 

Киши беморлиги ёки бошқа шаръий узр билан адо қилолмаган намоз ва тутолмаган рўзалар учун васият қилсагина у қолдирган меросининг учдан биридан фидя берилади. Фидя миқдори ҳар бир фарз намоз ва витр учун ҳамда бир кунлик рўза учун ярим соъ буғдойдир. Демак, бир кунлик намоз учун 12 кг буғдой фидя сифатида берилади. Мазкур сонни намоз адо этилмай қолган кунлар ададига кўпайтирилса, умумий фидя миқдори чиқади. Бир ой рўзанинг фидяси 60 кг буғдойдир. 

Давра тарғиботчилари эса марҳум ҳали дафн қилинмасдан туриб, унинг умрини ҳисоблаб, марҳум васият қилмаган бўлсада, бунча намози ва бунча рўзаси қолибди, шунинг учун фалон миқдорда мол беришингиз керак, деб марҳумнинг қариндошларидан мол-пул талаб қилишади. Аллоҳ таоло мусулмонларни бировларнинг мол-мулкини ботил йўл билан ўзлаштиришдан қайтаради. Бу ҳақда “Нисо” сурасининг 29 оятида бундай дейилади: 

“Эй имон келтирганлар! Мол-мулкларингизни ўртада ноҳақ (йўллар) билан емангиз! Ўзаро розилик асосидаги тижорат бундан мустасно. Шунингдек, ўзларингизни (бир-бирингизни ноҳақ) ўлдирмангиз! Албатта, Аллоҳ сизларга раҳм-шафқатлидир”. 

“Сўраган эдингиз” китоби асосида тайёрланди 

ЎМИ Матбуот хизмати