Бугун, 3 ноябрь куни Туркий давлатлар ташкилоти Давлатлар раҳбарлари кенгаши йиғилиши доирасида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевга туркий халқлар оиласининг бирлигини мустаҳкамлашга, туркий мамлакатларнинг манфаатлари ва қарашларини халқаро майдонда фаол илгари суришга қўшган улкан ҳиссаси учун юксак мукофот – “Туркий дунёнинг олий ордени”ни тантанали топшириш маросими бўлиб ўтди.

Тадбирда Қозоғистон Республикаси Президенти Қасим-Жомарт Тўқаев, Озарбайжон Республикаси Президенти Илҳом Алиев, Қирғиз Республикаси Президенти Садир Жапаров, Туркия Республикаси Президенти Ражаб Тойиб Эрдўған, Венгрия Бош вазири Виктор Орбан, Туркман халқининг миллий етакчиси, Туркманистон Халқ Маслаҳати Раиси Гурбангули Бердимуҳамедов иштирок этди.

Ташкилот давлатлари раҳбарлари номидан мукофотни Қозоғистон Президенти топширди.

“Бу мукофотни мен биринчи навбатда чинакам биродарлик ришталари асосида янгидан юксалаётган яқин дўстлигимиз ва ҳамкорлигимиз рамзи, деб биламан”, дейди маросимда Ўзбекистон раҳбари.

Охирги даврда Туркий дунёнинг нуфузи ва салоҳияти ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ юксалаётгани алоҳида қайд этилди. Ўзбекистон 2019 йилда ТДТга аъзо бўлиб кирганидан буён мамлакатимиз томонидан туркий мамлакатлар ўртасида дўстлик, яхши қўшничилик ва кўп қиррали ҳамкорликни мустаҳкамлашга қаратилган 50 дан ортиқ таклиф ва ташаббуслар илгари сурилди.

Ўзбекистоннинг ташкилотга раислиги даврида 100 дан зиёд турли тадбирлар ўтказилди, амалий ҳамкорликнинг янги самарали механизмлари яратилди, нуфузли глобал ва минтақавий тузилмалар билан яқин шериклик алоқалари йўлга қўйилди.

Ташкилотга аъзо барча давлатлар билан кўп қиррали ва ўзаро манфаатли алоқалар изчил кенгаймоқда, стратегик шериклик муносабатлари ўрнатилди, савдо ҳажмлари ортмоқда, кооперация кучаймоқда.

“Барчамизнинг орзу ва мақсадларимиз, интилиш ва ҳаракатларимиз уйғун ва ҳамоҳангдир. Азалдан дўст ва қардош бўлган туркий халқларимиз бундан кейин ҳам аҳил ва ҳамжиҳат бўлиб, ёруғ келажакни биргаликда бунёд этадилар”, дейди Мирзиёев. 

Эслатиб ўтамиз, жорий йилнинг 13 октябрь куни Бишкек шаҳрида бўлиб ўтган МДҲ давлат раҳбарларининг саммитида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигининг Фахрий кўкрак нишони билан тақдирланди.

.       

Динимизда аёлларнинг илм-маърифатли бўлишига катта эътибор берилган. Тарихимизга назар солсак, илм-фан ва маданият тараққиётида беқиёс ҳисса қўшган Нодирабегим, Увайсий ва илм-фан ҳомийси бўлган Бибихоним каби жуда кўп маърифатпарвар олималар ўтишган. Ана шундай олима аёлларимиздан яна бири Фотима бинти Муҳаммад Самарқандиядир. Олиманинг туғилган ва вафот йиллари тарихи маълум эмас.

Фотима Самарқандия – буюк фақиҳ Алоуддин Самарқадий (ваф.1144)нинг қизи ва машҳур ҳанафий фақиҳи Абу Бакр Косоний (ваф. 587/1191)нинг турмуш ўртоғидир. Олима таълимни асосан отасидан олган. Самарқандийнинг ислом ҳуқуқига оид “Тухфатул-фуқаҳо” ва Қуръон тафсирига оид “Шарҳу Таъвилоту аҳлис-сунна” каби асарларини ёддан билган. Шунингдек, ўз замонасининг зарурий барча билим ва санъатларини эгаллаган[1].

Абдулҳай Лакнавий ўзининг “Фавоидул баҳийя” асарида: “Фотима Самарқандия машҳур олима, фақиҳадир. Фиқҳ (ислом ҳуқуқи)ни отасидан ўрганган, унинг “Туҳфа”сини ёддан билган!” дея таърифлайди.

Манбаларда олима кўпгина асарлар ёзгани айтилса-да, биргина фиқҳ илмига оид “Мажмаъул-фавоид ли жамъил-авоид шарҳ туҳфатил-мулук” (“Подшоҳлар туҳфаси асарига фойдалар жамланмаси номли тўлдириш”) асаридан бошқасининг номи зикр этилмаган”[2].

Фотиманинг турмуш ўртоғи Абу Бакр Косоний ҳам отаси Алоуддин Самарқандийнинг шогирдидир. Косонийнинг Фотимага уйланиши ҳам бир ибратли воқеа бўлган. У Алоуддин Самарқандийнинг “Туҳфату-л-фуқаҳо” асарига “Бадоиъ ас-саноиъ фи тартиб аш-шароиъ” номли ўн жилдлик йирик шарҳ ёзиб, устозига тақдим этганида асар ҳам мазмунан, ҳам услуб жиҳатидан мукаммаллигини кўриб, қизи Фотимани унга никоҳлаб беради ва қизнинг маҳрига эса “Бадоиъ” қўйилади. Бунгача қизнинг юксак илмий савияси, ақл-заковати ва ҳусни жамоли сабаб бир қанча обрўли хонадонлар, жумладан, ҳукмдор Салжуқий шаҳзодалардан ҳам совчилар келганида Алоуддин Самарқандий барчасига рад жавобини берган эди. Тўйдан кейин халқ орасида “شَرَحَ تحْفَتَهُ وتَزَوَجَ اِبْنَتَهُ” яъни “устозининг “Туҳфаси”ни шарҳлаб, қизига уйланиб олди” деган гап машҳур бўлиб кетди.

Фотима Самарқандия моҳир хаттот ҳам бўлиб, оилавий ҳайъатдан чиқадиган фатволарни шахсан ўзи оқга кўчирган, шунингдек, ўз муҳрини ҳам қўйар эди. Сабаби унинг фиқҳ, тафсир, ҳадис ва ақида илмлари олимаси бўлгани учун фатво бериш ваколатига эга бўлган. Янги оила қурилганидан сўнг ҳудудда Алоуддин Самарқандий, Абу Бакр Косоний ва Фотима Самарқандиялар номидан муштарак фатволар чиқадиган бўлди.

Абу Бакр Косоний 1146 йил “Зангийлар” давлати пойтахти Ҳалаб ўлкаси (ҳозирги Сурия ҳудуди)га элчи қилиб жўнатилган. Ўн йиллаб ўтиб Косоний ўз юрти Мовароуннаҳрга қайтмоқчи бўлганида, Султон Нуриддин ибн Маҳмуд Ҳалабда қолишни илтимос қилади. Косоний юртга қайтишни умр йўлдоши истаётгани ва унинг раъйини қайтара олмаслигини маълум қилади. Шунда султон Фотимага Ҳалабда қолиш илтимоси маъносида хат юборади. Бироқ номани олиб келган эркак киши бўлгани учун, олима уни қабул қилмайди. Унинг тақвосига қоийл қолиб, ҳукмдор аёл чопарни юборади ва Фотима илтимосни қабул қилади. Шу билан улар Ҳалабда яшаб қолишди.

Манбалар Абу Бакр Косоний турмуш ўртоғини кўп қадрлагани, эҳтиром қилганини таъкидлайди. Ҳалаб тарихчиси Камолиддин ибн Адим айтади: “Менинг отам бу аёлни (Абу Ҳанифа) мазҳабини мукаммал билишини, кўп маротаба умр йўлдоши – Косонийнинг жавобларидаги йўл қўйилган камчиликларини кўрсатиб берганини, Косоний ҳам унинг маслаҳатларини мамнуят билан қабул қилганини ҳикоя қилиб берган”. Шунингдек, Косоний Фотима Самарқайдия вафот этганидан сўнг қабрини ҳар жума оқшоми зиёрат қилишни тарк қилмаган[3].

Фотима Самарқайдия 1187 йил Ҳалабда вафот этди ва шаҳар ташқарисидаги Мақоми Иброҳим Халил мақбарасига дафн этилди. Кейинроқ турмуш ортиғи ҳам (1191 йил ваот этганда) ушбу жойга дафн этилиши билан қабристон “Эр ва хотин қабристони” деб номланган.

Фотима Самарқандия оилавий ишлардан ташқари илм, дарс бериш билан мунтазам шуғулланган. Тарихчи олима Зайнаб Фаввозни хабар беришича, Фотима Самарқандиянинг Ҳалабда алоҳида дарс мажлиси бўлган, унда жуда кўп толиби илмлар иштирок этган ва бир неча мўътабар манбалар бўйича ижозалар олишган. Фотима Самарқандия турмуш ўртоғи раҳбарлигидаги Ҳалавия мадрасасига доим ҳомийлик қилган. Бу ҳақда Ҳофиз Қураший ривоят қилишича, Фотима ўзининг тилла тақинчоқларини сотиб, пулини мударрис ва талабаларга тарқатиб берган. Рамазон ойи давомида уларга ифторлик дастурхонини уюштириб берган. Шундан кейин хозиргача ҳомийлар томонидан мадрасада ифторлик дастурхони ёзиш анъана бўлиб қолган. Шунингдек, Рамазон ойидаги махсус ҳадяларни мадраса устоз ва талабаларига беришни ҳам биринчи бўлиб Фотима Самарқайдия жорий қилган[4].

Хулоса қилиб айтганда, Абу Бакр Косоний ва Фотима Самарқандиялар ҳаёти илмга хизмат ва юксак инсоний фазилатлар намунасидир. Ёшларни, умуман хотин-қизларни илмли бўлишига катта эътибор берилаётган ҳозирда бугунги кунда айнан Фотима Самарқандия каби олималаримиз ҳаёти ва илмий меросини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Шунингдек, олиманинг ҳаётидаги оилани қадрлаш каби юксак фазилатлар ҳам аёл-қизлар тарбиясида муҳим жиҳатлардан ҳисобланади. Зеро, келажак авлоднинг комил, етук бўлиши уларнинг тарбиялайдиган оналарнинг ҳам жисмонан, ҳам маънан соғлом бўлишига боғлиқ.

Собиржон домла РУСТАМОВ

Тошкент шаҳар Шайхонтоҳур тумани
бош имом-хатиби

[1] Муҳаммад Абдулҳай Лакнавий Ҳиндий. Ал-Фавоид ал-баҳия фи тарожимил-ҳанафия. – Қоҳира: Матбаъа ас-саъада, 1332/1914. – Б. 158.

[2] Зайнаб Фаввоз. Ад-Дуррул-мансур фи табақот рабботил-хузур. – Қоҳира: Матбаатул-кубро ал-амирия, 1996. –  Б. 54.

[3] Ибн ал-Адим. Буғятут-талаб фи тарихи Ҳалаб. – Ж. X. – Б. 42.

[4] Абдулқодир ибн Абулвафо Қураший. Жавоҳиру-л-музийя фи табақоти-л--ҳанафийя. – Карачи: Мир Муҳаммад кутубхонаси. – Ж. 2. – Б. 244; – Ж. 2. – Б. 25.

Баъзан “Қуръонни ўпиш бидъат, салафи солиҳлардан бундай қилганлари ривоят қилинмаган, бундай қилиш гуноҳ” деган сўзларни эшитиб қоламиз. Бу масаланинг шаръий ҳукми не бўлади? Ҳақиқатан ҳам Қуръонни ўпиш бидъат ва гуноҳми ёки шаръан жоиз бўлган мандуб ишми?

Ҳанафий, шофеъий, ҳанбалий мазҳабининг жумҳур фуқаҳолари шундай дейишади: "Мусҳаф (Қуръон)ни ўпиш жоиздир. Шофеъийлар эса бу мустаҳаб амал", деб айтишган.

Мисрлик аллома шайх Алий Жума айтади: "Баъзи инсонлар Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръонни ўпмаганлар, бу бидъат бўлади, дейишади. Биз айтамизки, бу нотўғри гап. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Қуръонни ўпишлари мумкин бўлмаган, зотан у зот алайҳиссалом ҳаёт эканларида Қуръон жам қилинмаган эди”.

 Баходир Шарипов

Куни кеча Ўзбекистон мусулмонлари идораси Кутубхона бўлими мудири Камолиддин домла Маҳкамов, Мир Араб олий мадрасаси ва Мир Араб ўрта махсус ислом таълим муассасалари Ахборот ресурс марказида бӯлди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Кутубхона бўлими мудири Камолиддин домла Маҳкамов ҳар иккала таълим даргоҳининг Ахборот Ресурс маркази фондида ташкил этилган имкониятлар билан танишиб, таклиф ва фикр мулоҳазаларини айтиб ўтди.

Шунингдек, Мир Араб олий мадрасасининг АРМ ходими Тўрахон Музрабов кутубхонада амалга оширилиб келинаётган ишлар тўғрисида маълумот бериб, янги келаётган адабиётлар билан таништирди ва айтиб ўтилган таклифларни доимий амалга оширилишига янада эътиборли бўлишини алоҳида қайд этди.

Тўрахон МУЗРАБОВ,
Мир Араб олий мадрасаси АРМ ходими

Aр-Риёдда Ўзбекистон ва Саудия Aрабистони ўртасида туризм соҳасидаги ҳамкорликни янада ривожлантириш масалалари муҳокама қилинди
Ўзбекистоннинг Саудия Арабистонидаги фавқулодда ва мухтор элчиси Улуғбек Мақсудов Саудия халқаро сайёҳлик компанияси бошқаруви аъзоси, ривожланиш бўйича менежери Aбдулазиз Сулаймон билан учрашди, деб хабар бермоқда “Дунё” ахборот агентлиги.

Суҳбат чоғида икки мамлакат ўртасида туризм соҳасидаги ҳамкорликни янада ривожлантириш ва Ўзбекистонга саудиялик сайёҳлар оқимини кўпайтириш масалалари муҳокама қилинди.

Учрашув аввалида Aбдулазиз Сулаймон мамлакатларимиз ўртасидаги ҳамкорлик изчил ривожланиб бораётгани, олий даражадаги ташрифлар алмашинуви ортиб бораётгани, ҳамкорлик бўйича турли тадбирлар амалга оширилаётганини мамнуният билан қайд этди.
Менежер Aбдулазиз Сулаймон Ўзбекистонда, жумладан, туризм соҳасида амалга оширилаётган ислоҳотлар билан яқиндан таниш эканини, бу борада Ўзбекистон томони билан яқин ҳамкорликни йўлга қўйиш ва ривожлантиришдан манфаатдор канини таъкидлади. Хусусан, Ўзбекистон Президенти томонидан Саудия Aрабистони фуқаролари учун 30 кунлик визасиз режим жорий этилгани икки давлат ўртасидаги ҳамкорликнинг туб ривожи бўлиб хизмат қилаётганини мамнуният билан қайд этди.

Шунингдек, қадимий ва навқирон Самарқанд шаҳрида ЮНВТО Бош Aссамблеясининг 25-юбилей сессияси муваффақиятли ўтказилди, дунёнинг 140 дан ортиқ давлатидан вакилларнинг иштирок этиши жаҳон ҳамжамиятининг Ўзбекистонга бўлган эътибори ва юксак туризм салоҳияти эътирофи бўлди.
Aбдулазиз Сулаймон муҳим сиёсий ва иқтисодий ҳамкорликдаги тадбирларда туризм масаласини муҳокама қилиш ҳар икки томон учун ҳам бирдек фойдали бўлишини таъкидлади. Шу муносабат билан у Ўзбекистонда ўтказиладиган сайёҳлик тадбирларида иштирок этиш истагини билдирди.

Ўзбекистон элчиси Саудия томонига мамлакатимизнинг бой туризм салоҳияти ҳақидаги тақдимот материаллари, туризм ва сайёҳлик йўналишлари соҳасида ишлаб чиқилаётган истиқболли сармоявий лойиҳалар ҳақидаги босма ва видеофилмларни тақдим этди.

Учрашувда Ўзбекистон Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги ҳузуридаги Туризм қўмитаси ва “Сауди Интернатионал Травел” компанияси вакиллари ўртасида видеоалоқа орқали учрашув ўтказиш бўйича келишувга эришилди”.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати