Улуғ саҳобий Абдуллоҳ ибн Масъуд разияллоҳу анҳу авлодидан бўлган аллома Масъудий қуйидагиларни айтади: “Инсоннинг оқил ва ҳидоятда эканининг аломатларидан бири – унинг ўзи туғилиб ўсган жойига нисбатан эзгулик қилишга интилиб, яшаб турган жойига оқибатли бўлишидадир”. Олимлар: “Инсонийлик ва аҳдга вафонинг аломатларига қуйидагилар киради; дўстларига меҳрли бўлиш, Ватанига муҳаббатли бўлиш, ўтган хатоларига пушаймон бўлиб, келажак учун ҳозирлик кўриш”, деб айтишган.
Ҳақиқатан, инсон ўз уйи, оиласи, ота-онаси, маҳалласига нисбатан муҳаббатли, садоқатли бўлмас экан, ундан бошқалар қандай яхшилик кутсин. Демак, Ватанга содиқ бўлиш керак. Содиқ бўлиш эса Ватанга вафо қилиш, унинг моддий ва маънавий мулкига хиёнат қилмасликдир.
Албатта, одамларнинг Аллоҳ тақсимлаган ризққа рози бўлганлари ё ношукурлик қилганлари бор. Лекин, шундай бир тақсимот борки, барча унга бирдек рози бўлади, бу ҳам бўлса она Ватандир. Ҳазрат Абдуллоҳ ибн Зубайр розияллоҳу анҳу бу ҳақида: “Ризқ тақсимотида инсон рози бўладиган Ватандан ортиқ бирор неъмат йўқ”, деб айтганлар.
Хўп, Ватан нима билан обод бўлади? Ҳакимларимиз: Аллоҳ диёрларни уни севиш билан обод қилади, деганлар. Улуғ саҳобия Ҳинд розияллоҳу анҳо бир гапида: “Юртингнинг ҳурмати, ота-онанинг ҳурмати кабидир. Зеро, сен улар туфайли озуқланган бўлсанг. Улар ушбу диёрдан озуқаланганлар”, деган.
Раҳматуллоҳ Сайфуддинов домла “Ватаннинг ҳақлари қандай адо этилади?” сарлавҳали мақоласида ажойиб иқтибос келтирган. Жумладан, Имом Муҳаммад Ғаззолий алайҳирроҳма бундай деган эканлар: “Ватаннинг ҳам ҳақлари бўлади. Уларнинг биринчиси шу Ватанда яшаганда тинч-хотиржам, шукрона қилиб яшаш ҳаққидир. Шунингдек, Ватандан кетганда уни соғиниш, Ватан камситилганда ғазабланиш, Ватанга ҳужум қилинганда уни ҳимоя қилиш ҳам Ватаннинг шу юртда туғилиб-ўсганлар зиммасидаги ҳаққидир”.
Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу: «Агар Ватан севгиси бўлмаганда, юртлар хароб бўларди», деганлар. Юртни уни севганлар обод қилади, уни Ватан деб билганлар ҳимоя қилади.
Энди эса башариятнинг энг аълоси бўлган зотнинг ҳаётига бир назар ташласак. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга илк ваҳий нозил бўлганда Хадича онамиз розияллоҳу анҳо у зотни Варақа ибн Навфалнинг олдига олиб борганлар. Кексайиб, кўзлари ожиз бўлиб қолган бу инсон Таврот, Инжилдан хабардор, охирзамон пайғамбарининг аломатларини биладиган, у зотнинг келишини кутиб юрган олим ва заковатли зот эди. Варақа ибн Навфал Пайғамбар алайҳиссаломнинг гапларини эшитиб, «Қавмингиз сизни ёлғончига чиқаради, сизга азият беради, туғилиб-ўсган юртингиздан чиқариб юборишади», дейди.
Улуғларимиз ушбу ҳолатни Ватанга муҳаббатнинг ҳақлигига, Ватандан ажралишнинг машаққат эканига далил қилиб, шундай дейдилар: «Варақа ибн Навфал сизни ёлғончига чиқаришади деганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу гапни индамай эшитиб ўтирдилар, “сизга азият беришади” деганида ҳам жимгина эшитиб ўтирдилар. Аммо «Сизни юртингиздан қувиб чиқарадилар» деганида у зот тўлқинланиб кетиб, «Ҳали қавмим мени шаҳримдан қувиб чиқарадими?» деб сўраганлар. Мана шу савол у зотнинг Ватанига бўлган муҳаббатининг белгиси эди.
Варақа ибн Навфал айтган кун келиб, маккаликларнинг тазйиқи ҳаддан ортиб кетгач, ҳижратга изн берилди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Маккадан узоқлашмасдан туриб, Укоз бозорининг олдига борганларида ортларига ўгирилдилар. Маккага қараб туриб: «Эй менга севикли шаҳрим Макка! Агар қавминг мени ҳайдаб чиқармаганда сени ҳаргиз тарк қилмаган бўлардим», деганлар. Мадинага бориб, Аллоҳ таолога: «Роббим, Маккани менга суюкли қилганингдек, Мадинани ҳам суюкли қил» деб дуо қилганлар. Шунингдек, у зот алайҳиссаломнинг яна бир машҳур сўзлари бор. У зот: «Агар ҳижрат бўлмаганда, мен ансорлардан бўлган бўлардим», деганлар. Бунинг маъноси, «Мен маккалик бўлмаганимда, мадиналик бўлардим», деганларидир. У зот Мадинада қолганлар, ансорларни ихтиёр қилганлар, лекин маккаликларни асло унутмаганлар. Бу ҳақда Қуръони каримда оятлар ҳам келган. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло: «У Зот сизни қайтиш жойингизга қайтарувчидир», деганда Маккани назарда тутган. Муҳаддислар султони Имом Бухорий Ватанидан олисда бўлган вақтда бир чопар уни йўқлаётгани хабар қилинади. Сабоқ бериб турган Имом унинг киришига изн беради. Чопар кириб унга юртидан бир мактуб келтирганини айтади. Шунда у зот чопарнинг қўлидан ўзгача бир эҳтиром билан мактубни олиб, юрти томонга нигоҳ ташлаб, қўлидаги мактубни пешонасига теккизиб, кейин ўпадилар. Кўзларига ёш оладилар. Буюк муҳаддис ушбу мактуб кимдан эканлигини билмасди. Лекин юртидан келгани учун уни шунчалик ардоқлаган эди.
Буни қарангки, инсон ўз туғилиб ўсган жойига ҳатто биологик жиҳатидан ҳам боғлиқ бўлар экан. Гиппократ: “Дард борки, ўз заминидаги ўсган ўт-ўланлар билан даволанади. Зеро, инсон табиатига еган нарсаси ва олиб турган ҳавоси таъсир қилади.”, деган. Афлотун ҳам: “Табиатнинг озуқасидан кўра фойдали даволовчи нарса йўқ.”, деб айтган. Яна буюк олим Жолинус (Гален): “Худди боғдаги дарахтга ўша жойнинг суви шифо бўлганидек, касалликка яшаб турган жойдаги тоза ҳаво даво бўлади. Зеро, ҳар бир тирик жон гарчи суви ва ҳавоси тоза бўлмаса-да ўз ватанига ошиқади”. деб айтган. Шоирлардан бири:
Инсон Ватан, миллат, диннинг обрўси ва шаънини ҳис қилиб яшаши даркор. Қолаверса, ҳар ким ўз зиммасига юклатилган вазифани чиройли ва пухта тарзда бажариши ҳам Ватаннинг обод бўлишига сабаб бўлади.
Демак, Ватанга муҳаббат, халқнинг қувончи ва ғамига шерик бўлиб, шукрона айлаб яшаш, эзгу ишларни амалга ошириш инсоннинг гўзал хулқи ва одамгарчилигидан далолат беради.
Аҳрорбек МАДАИПОВ,
Оҳангарон туманидаги “Хонобод” жоме масжиди имом ноиби
