Ота-онага хизмат ва итоатнинг мукофоти Аллоҳ ва Расули соллаллоҳу алайҳи васаллам ваъда берганларидек, фақат, Жаннатдир. Аллоҳ таоло солиҳ, Ўзининг розлигини топган бандаларига ҳар бирининг даражасига қараб мукофотларини ваъда қилади. Мўмин учун энг олий мукофот бу Аллоҳнинг жамоли. Аллоҳ жамолини эса жаннатийларга кўрсатади. Бу ҳақда Ўзи хабар беради.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам она-ота ҳақида сўралганида: “У иккови сенинг жаннатинг ва ё жаҳаннамингдир” (Ибни Можа), деб марҳамат қилганлар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ушбу ҳадиси шарифларида Жаннатни ҳали охиратга кўчмасдан туриб қўлга киритиш мумкинлиги ҳақида хабар бермоқдалар. Кўпчилигимиз ушбу ҳадиси шарифни кўп бора эшитган бўлсак-да, унинг моҳиятини чуқур англаб етмаганмиз. Нима учун?
Ислом уламолари: “Аллоҳ савобли амалларни бажарган бандаларини Жаннтига киритиши ҳақида ваъдалар берган, лекин аксарият инсонлар Жаннатнинг васфи ҳақида мукаммал тушунчага эга бўлмаганликлари туфайли унга интилиш борасида ҳам етрали даражада шижаот кўрсата олмайдилар”, дейдилар.
Ҳақиқатдан ҳам агар биз охир замон Пайғамбари соллаллоҳу алайҳи васаллам хабар бераётган ушбу ваъданинг мазмун-моҳиятини чин юракдан тушуниб, қабул қилиб, идрок қилганимизда эди, эрталабдан кечгача ота-оналаримизнинг олдиларидан жилмасдан, нима хизматлари бўлса жону дилдан бажариб ўтирган бўлар эдик. “Аллоҳнинг энг буюк мукофоти Жаннатга киришнинг битта йўли ота-онамнинг розилигини олиш экан, буни албатта қўлга киритишим керак, бу фурсат мен учун ғанимат, буларнинг ўзлари ҳам ғанимат”, деб ҳаракатимизни шунга яраша қилардик. Лекин ҳаётда ҳаммада ҳам бундай шижоатни кўриш мумкин бўлмайди. Сабаби бундай савобли амаллар ҳақида биз ўзларимиз ҳам етарли билим ва савияга эга эмаслигимиздадир. Шунинг учун ҳам Ислом уламолари диний билимларни олишда дин йўлида ҳаёт кечириб ўтиб кетган азиз авлиёлар, солиҳ бандаларнинг ҳаёт-фаолиятларини ҳам ўрганиб боришни мақсадга мувофиқ деб ҳисоблайдилар. Чунки айнан шу азизларнинг ҳаётларидан кўплаб китоблардан ўқиб тушуна олмаган, ақлимиз қабул қилмаган нодир жиҳатларни билиб оламиз. Агар бу азиз зотларнинг ҳаётларини ўрганиб, тадқиқ қилиб, кундалик серташвиш ҳаётимиз орасидан улар учун ҳам жой ажратадиган бўлсак нур устига нур бўларди.
Ибрат. Ислом дунёсининг машҳур олим ва фақиҳларининг ҳаёт тарзи билан танишадиган бўлсангиз, уларнинг Аллоҳ таоло ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам томонидан буюрилган бирорта амрга, кўрсатмага беэътибор бўлмаганликларини, аксинча ҳар бир буйруқ ва тавсияларга юксак ҳурмат ва эҳтиром билан муносабатда бўлганликларини кўриш мумкин. Жумладан, мазҳаббошимиз имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ ҳам ота-оналари хизматларига қаттиқ киришган, уларга кўп яхшилик қилувчи инсон бўлган эканлар. Имом ота-оналари ҳаққига дуолар қилиб, истиғфор айтар, доимо улар номидан садақалар қилиб турган эканлар. Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ оналари ёнида кечирган ҳаётларини ҳикоя қилиб берар эканлар, уларнинг оналарига кўрсатган ғамхўрликлари ва эҳтиромлари ҳар қандай одамни сергакликка тортиб, мулоҳаза билан иш юритишга даъват этади. Савобу гуноҳ масаласида хизматнинг катта-ю кичиги бўлмаслигига яна бир бор амин бўласиз. Бу муборак зот ўзлари ҳақида қуйидагиларни айтадилар: “Баъзан онамни Умар ибн Заррнинг мажлисига олиб борардим. Баъзан онам менга у кишига бориб, бирор масаланинг жавобини сўраб келишимни буюрарди. Мен бориб, у зотга ўша масалани зикр қилардим. У зотга: “Онам мени сиздан фалон-фалон нарсаларни сўрашимни буюрди” дердим. Шунда у киши: “Сендек бир одам мендан бу масалани сўрайдими?!” дердилар. Мен: “Онам шунга амр қилди” дердим. Шунда у зот: “Унинг жавоби қандай бўлади? Сен ўзинг менга айт, кейин мен сенга айтаман” дердилар. Мен у кишига жавобни айтардим. Кейин у киши ўша жавобни ўзимга қайтариб айтардилар. Мен онамга келиб, у жавобни айтардим. Бир сафар онам мендан бир нарсани сўради. Мен жавоб бердим. У киши жавобимни қабул қилмади ва: “Заръа воизнинг сўзинигина қабул қиламан” деди. Мен онамни Заръа воизнинг олдига олиб бориб: “Онам сиздан шу-шу нарсаларнинг жавобини сўраяпти” дедим. Шунда у киши: “Сен мендан билимдонроқ ва фақиҳроқсан-ку! Ўзинг фатво бер!” дедилар. Мен: “Шундай деб фатво бераман” дедим. У киши: “Жавоб Абу Ҳанифа айтган сўздир” дедилар. Онам рози бўлиб, ортига қайтди”.
Демак, ҳадисга қайтадиган бўлсак унинг давомида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ота-онани норизо қилиш бу дўзах учун дастхат эканини ҳам хабар бермоқдалар. Беҳад меҳрибон Аллоҳимиз бандаларини бир қатор амалларни бажармасликка, акс ҳолда дўзахга кириб қолишлари ҳақида огоҳлантириш беради. Ана шу тақиқланган амаллар қаторидан ота-онани норизо қилишлик ҳам ўрин олган. Аллоҳ таоло ва Расули соллаллоҳу алайҳи васаллам инсонларга “жаҳаннамдан ўзингизни сақланг, виқоя қилинг” деб такрор ва такрор огоҳлантириш беради. Бу ерда ҳам биз бандалар дўзахнинг нақадар мудҳиш ва аламли азоблар макони эканини чуқур англаб етмаганимиз туфайли бу нарсага ҳам бефарқ муносабатда бўламиз. Ваҳоланки, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Заққумнинг бир томчиси дунё денгизларига томиб кетса, ер аҳлининг ҳаётини бузиб юборган бўлар эди”, (Термизий, Ҳоким) деганлар.
Аллоҳ таоло айтади:
“Уларга тикан (зорийъ)дан бошқа таом йўқ.” (“Ғошия” сураси, 6-оят)
“Албатта, Заққум дарахти. Гуноҳкорлар таомидир. У худди эритилган маъдандек қоринларда қайнайдир. Қайноқ сувнинг қайнашига ўхшайдир.” (“Духон” сураси, 43-46-оятлар)
“Ва ғислийн (йиринг)дан ўзга таом ҳам йўқ. У(таом)ни хатокорлардан бошқа ҳеч ким емас.” (“Ҳааққаҳ” сураси, 35-36-оятлар)
Шунингдек, тафсирларда дўзахнинг табақа-табақа экани, дўзахийларнинг бир қисми заққум, бир қисми тикон ва бир қисми ғислийн (йиринг) ейишлари баён этилган. Қуръони каримда дзахнинг етти эшиги борлиги хабар берилади:
“Унинг етти эшиги бордир. Ҳар бир эшик учун улардан тақсимланган бўлаги бордир” деди. (“Хижр” сураси, 44-оят)
Ояти карималарда дўзахийларнинг нима ейишларини баён этилишидан мақсад, уларнинг тортадиган азоб-уқубатларини, оғир ва қийин аҳволларини дунё аҳлларига билдиришдан иборат.
“Дўзахийлар қоринлари очса, нима ейишади? Уларга қоринлари очганида таом учун Заққум дарахтининг меваси берилади. Заққум аччиқлиги ва заҳарлилиги билан оғизларда зарбулмасал бўлиб кетган. Ана ўша заҳар гуноҳкорларга таом бўлади, қоринларида эритилган маъдан, темир ёки мисдек ёхуд доғ қилинаётган ёғдек қайнаб туради. У худди сувдек қайнайди. Ояти карима ва ҳадиси шарифларда келтирилишича, жаҳаннам етти қаватдан иборат бўлиб, ҳар қаватининг алоҳида эшиги бўлар экан. Ҳар қавати бир-биридан ашаддийроқ бўлар экан. Чунки гумроҳлик, хатокорлик ҳам ҳар хил бўлади. Қилган гуноҳи даражасига қараб кофирлар турли қаватларга киритилади. Шайтонга эргашган гумроҳлар тақсимлаб, бўлиб-бўлиб, гуруҳларга ажратиб қўйилган бўлади. Ўша мазкур етти эшикдан гуноҳининг кўп-озлигига қараб бирин-кетин киритилаверадилар”, деб ёзилади “Тафсири Ҳилол”да.
Заққум дўзахдаги жуда аччиқ, бадбўй, хунук дарахтнинг номи. Дўзах аҳли заққум, самум, қайноқ сув ва олов билан азобланади, уларнинг емиши фақат заққум, ичимлиги қайноқ сув бўлади. Зарийъ Арабистон ярим оролида ўсадиган бир турли тиканак, ғислийн эса дўзах аҳлининг қусуқ ва йиринглари демакдир. Дўзахиларнинг таоми шудир.
Жаннатдаги ейиладиган ва ичиладиган нарсалар дунё неъматларига ўхшамаганидек, жаҳаннамнинг азобли еб-ичиладиганлари ҳам дунё азобларига ўхшамайди. Аллоҳ таоло жаннатини васф этиб унга киришга сабаб бўладиган ишларни бажаришга буюрганидек, дўзахнинг ҳам таърифларга сиғмайдиган даражадаги фожеали, мудҳиш ва қўрқинчли азобларини тушунтириш билан унга кирмасликка ташвиқ этади. Кўзимизга арзимаган бўлиб кўринган амалларни қилиб қўйиб, дўзахга тушиб қолмаслик чораларини кўришга чақириб, огоҳлантиради. Бу эса Унинг чексиз раҳмати жилваларининг фақатгина биттасидир. Бу раҳмат тажаллийсига ноил бўлиш учун оламларга раҳмат этиб юборилган ҳазрати Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга эргашишимиз лозим, шундагина бизларнинг қалбларимизга ҳам у раҳматлар тажалли қилади.
Ҳадис. Абу Ҳурайра ва Анас ибн Молик (розияллоҳу анҳумо) ривоят қилади: “Кунлардан бир куни Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) минбарга кўтарилдилар-да, “Омин”, дедилар. Кейин иккинчисига кўтарилдилар-да, “Омин”, дедилар. Сўнг тик турдилар-да, “Омин”, дедилар. Бу ҳолатдан таажжубланган саҳобалар: “Нима учун “Омин”, дедингиз, ё Расулуллоҳ?” деб сўрашди”.
Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ҳозир ҳузуримга Жаброил (алайҳиссалом) келиб, менга: “Эй Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)! Сизнинг исмингиз зикр қилинганда, ким сизга салавот ва салом айтмаса, унинг бурни ерга ишқалансин”, деди, мен “Омин”, дедим.
“Ким ота-онасининг ёки улардан бирининг кексаликларида хизматларини қилмай, жаннатга кирмаса, унинг ҳам бурни ерга ишқалансин”, деди, мен “Омин”, дедим.
“Ким рамазон ойига етса-ю, гуноҳлари мағфират қилинмаса, унинг ҳам бурни ерга ишқалансин”, деб дуо қилди, мен “Омин”, деб жавоб қилдим”, деб айтдилар (Имом Бухорий ва Имом Термизий).
“Бурни ерга ишқалансин”, деб таржима қилинган бирикма “хор бўлсин, юзтубан бўлсин” деган маънода ишлатилади.
Ушбу ҳадиси шарифда учта муҳим вазифанинг бажарилиши мутлақо шартлиги ҳақида огоҳлантириш берилмоқда.
Биринчиси, Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)га салавот ва салом айтиш. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади:
“Албатта, Аллоҳ ва Унинг фаришталари Пайғамбарга саловот айтурлар. Эй иймон келтирганлар! Сиз ҳам унга саловот айтинг ва салом юборинг.” (“Аҳзоб” сураси, 56-оят)
“Араб тилида “саловот” сўзи “салот”нинг жами бўлиб, дуо маъносини англатади. Арабчада намоз ҳам “салот” дейилади. Чунки намозда ҳам дуо маъноси бор. Аммо “салот” Аллоҳ таоло томонидан бўлганида “дуо” маъносини йўқотади. Аллоҳ таолонинг Пайғамбаримизга (с. а. в.) саловот айтишининг маъноси у зотга (с. а. в.) ўз раҳматини юбориши, улуғлаши, мақомларини кўрсатиши ва фаришталар ҳузурида шаънларига мақтовлар айтишини англатади.” (“Тафсири ҳилол”)
Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу) ривоят қилади: “Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким менга бир марта салавот айтса, Аллоҳ унга ўн марта салавот айтади”, дедилар” (Бухорий).
Ушбу кўрсатмаларга мувофиқ ҳар бир мўмин Пайғамбаримизнинг исмларини эшитганида: “Соллаллоҳу алайҳи ва саллам” деб айтиши шариатимизда мустаҳаб амаллардан ҳисобланади.
Иккинчиси, ота-она хизматини қилиш. Аллоҳ таоло Қуръони каримда ота-онага яхшилик қилиш ҳақида бир неча ояти карималарида буюрганини, жумладан, “Исро” сурасининг 23-оятида “Раббингиз, Унинг Ўзигагина ибодат қилишингизни ҳамда ота-онага яхшилик қилишни амр этди...” билиб олдик.
Учинчиси, энг муҳим эслатма бу рамазон ойининг рўзасини тутишликдир. Аллоҳ таоло марҳамат қилади:
“Эй имон келтирганлар! Сизлардан олдинги(уммат)ларга фарз қилингани каби сизларга ҳам рўза тутиш фарз қилинди, шояд (у сабабли)тақволи бўлсангиз” (Бақара, 183). Бу оятдан маълум бўладики, рўза тутиш Одам (алайҳиссалом)дан то Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) даврларигача яшаб ўтган барча пайғамбар ва улар орқали жамики башарият аҳлига фарз қилинган.
Рамазон ойи мўминлар учун раҳмат ва мағфират ойидир. Унинг чексиз фазилатларини санаб адоғига етиб бўлмайди. Ҳадисларда бу ой келиши билан унинг ҳурматидан Аллоҳ таоло жаҳаннам эшикларини ёпиб, бандаларига чексиз раҳматини ёғдириши, иккинчи ўн кунлигида гуноҳлар кечирилиб охирида эса онадан янги тўғилган гўдакдек гуноҳлардан пок бўлиб, дўзах оловидан сақланишидек улкан имкониятлар палласи экани маълум қилинган. Бундай имкониятдан фойдаланмаган инсон ҳам Жаброил алайҳиссаломнинг дуои бадига гирифтор бўлиши муқаррар экани ҳадисда эслатилмоқда.
Демак, Сарвари коинот соллаллоҳу алайҳи васаллам “ота-онани рози қилинглар, жаннатга кирасизлар, Жаннат оналарнинг оёғи остида”, дедиларми бу даъватга ҳеч иккиланмасдан бош эгишимиз, белни маҳкам бойлаб ишга киришишимиз шарт бўлади. Жаброил алайҳисаломнинг дуои бадига гирифтор бўлмаслик учун, агар уларнинг бирорталари ҳаёт бўлса ҳам ҳурматларини қозониб жаннатни қўлга киритишга ҳаракат қиламиз.
Иёс ибн Муовиянинг онаси вафот этганда, у киши роса йиғлайди. Одамлар ундан: “Сизни нима йиғлатди?” деб сўрашади. Шунда у: “Менинг жаннат сари очилган иккита эшигим бор эди. Улардан бири беркилди” деб жавоб берган экан.
Имоми Ғаззолий ўзининг “Иҳёу улумиддин” асарида “Онага қилинган яхшиликнинг савоби фарзандга икки марта қилиб берилади” дейди. Кейин қуйидаги ривоятни келтиради:
– Ҳазрати Мусо алайҳиссалом Аллоҳ билан гаплашаётган вақтида Парвардигор ҳузурига жуда ҳам тез борган, аршнинг соясида турган бир одамни кўриб қолади ва унинг мақомини ҳавас қилади. Кейин “Бу одам ҳарҳолда жуда ҳам карамли бўлса керак” деб ўйлайди. Аллоҳдан бу одамнинг исмини сўрайди. Бироқ Аллоҳ таоло унинг исмини айтмайди ва:
– Лекин сенга унинг учта амалини айтаман, – деб уларни санаб ўтади:
– Аллоҳ лутф қилган одамларга ҳасад қилмасди, ота-онасига қарши бормасди, чақимчилик қилмас эди.
Қуйидаги ҳадиси шарифларда ота-онани ризо қилиш йўлида ҳаракат қилган киши яна қандай мукофотлар билан тақдирланиши ҳақида хушхабарлар берилади.
Улуғбек Султоновнинг
"Ота-онага хизмат қилиш
одоблари" китобидан олинди
ЎМИ Матбуот хизмати
