Ўлкамиз мусулмонлари ҳаётидаги энг қоронғу саҳифаларидан бири Собиқ Иттифоқ даврида юртдошларимизнинг ҳажга боришдан тўсилганлари ҳисобланади.
Маҳаллий ва хорижий олимлар, дипломатлар, диний арбоблар томонидан бу борада олиб борилган тадқиқотлар жиддий хато ва нотўғри далилларга эга.
И.В.Сталин давлатнинг ислом дини билан бўладиган муносабатларининг асосий йўналишида сиёсатни қатъийлаштирди, совет ҳокимиятини кучайтиришга эътиборини қаратди. Шунинг учун Маккага совет мусулмонларининг оқими аста-секин камайди ва 1930 йилларнинг бошида тўхтади.
Тарих фанлари доктори, профессор В.В. Наумкиннинг айтишича, 1932 йилда совет мусулмонларидан ҳажга борувчилар йўқлиги учун Риёз жиддий ташвишга тушган. Бироқ Москва ўз ҳамкорларини бу иш ҳажга борувчиларнинг ўзларига боғлиқ масала деб ишонтиришга ҳаракат қилган ва Совет ҳукуматининг бу ишга ҳеч қандай алоқаси йўқ деган.
Н. Тўрақулов (1928 - 1932 йилларда Ҳижозда бош консул, 1932 - 1936 йилларда эса, Совет Иттифоқининг Саудия Арабистонидаги вакили бўлган) “Икки мамлакат ўртасидаги шартноманинг хулосалари вақфлар ва зиёратчилар муаммосини ҳал қилиш билан боғлиқ эмаслигини таъкидлайди” деган.
Арабларнинг Собиқ Иттифоқдан ҳожиларнинг келишини тўхташ сабаблари ҳақидаги саволларига Н.Тўрақулов Иттифоқнинг обрў-эътиборини сақлаб қолиш мақсадида “Бу Босфор ва Дарданелл бўғозлари орқали зиёратчиларни олиб ўтиш учун кемаларни бермаган француз ва инглизларнинг айблари”, деб жавоб берди.
Эҳтимол, 1930 йилда ёки 1931 йилда ҳаж мавсумида Саудияда бўлган охирги совет фуқароси Н. Тўрақулов бўлиши мумкин.
Архив ҳужжатларини излаш ишлари 1944 йилдаги ҳаж мавсумининг тафсилотларини очиб берди. Марказий Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний бошқармасининг раиси Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон шу йилнинг 25 август куни ҳажга юбориш ҳақида Собиқ Иттифоқ Дин ишлари бўйича кенгаш раиси И.В. Полянский номига талабнома ёзди.
И.В. Полянский ҳужжатни ўрганиб, В.М. Молотовга мурожаат қилди. Шундай қилиб Ўрта Осий ва Қозоғистон мусулмонлари диний бошқармасининг илтимосини қониқтиришга кўрсатма берилди ва қуйидаги шарт қўйилди: Собиқ Иттифоқ ҳудудида обрў-эътиборга эга бўлган, Иттифоқнинг Яқин Шарқдаги обрўсига хизмат қиладиган 6 нафар зиёратчининг (Ўзбекистондан 4 та, Тожикистондан 1 та, Қозоғистондан 1 та) боришига рухсат берилади.
Шундай қилиб 6 нафар кишиларга рухсат берилди ва 1944 йил 7 ноябрь куни бу олти киши: Солиҳов Мурод Хўжа, Абдулхайиров Жанабай, Юсупов Абдулмажид, Муҳсинов Муҳаммадали, Соттиев Исмоил Махдум, Абдуллаев Борилар Тошкентдан Туркманистон ташқарисига олиб чиқилдилар. Совет-Эрон чегарасидаги Гавдан номли назорат пунктида паспорт назоратидан ўтдилар.
Мана шу тарзда йиллар давомидаги таъқиқлардан сўнг 1944 йилдан бошлаб, ҳаж каби муҳим воқеа Собиқ Иттифоқдаги мусулмонлар ҳаётида ҳақиқатга айланди, аммо ҳар йили кам сонли шахсларгина борарди.
Душанбелик илмий ходим А.Х.Назаров шундай ёзади: “Баъзи хабарларга кўра, ҳар йили 20-25 кишигина ҳаж қила оларди. Бироқ архив ҳужжатларининг тўлиқ таҳлилига кўра, 1980 йилларнинг охирига қадар Иттифоқдан ҳажга жуда кам сонли кишилар борган.
Иттифоқи Комиссияси Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний бошқармасининг талабига кўра, 1954 йилда махсус ажратилган йўловчи самолётида 21 нафар одамни Москва - Симферополь - Анқара - Байрут - Қоҳира - Луксор – Жидда йўналишида ҳажга юборган.
Фақатгина 1990 йилга келиб, Иттифоқдан тахминан 1500 нафар зиёратчи, 1991 йилда тахминан 2500 нафар зиёратчи ҳажга борган. Бу эса 1945 йилдан то 1989 йилгача бўлган даврда ҳажга борган зиёратчилар сонидан кўпдир.
Ўзбекистон Республикаси истиқлолга эришган кундан бошлаб инсон ҳуқуқларини кафолатлаш ва манфаатларини ҳимоя қилиш масалалари ҳукуматимизнинг доимий эътиборида бўлиб келмоқда.
Мустақиллик йилларида мамлакатимизда диний қадриятларни тиклаш, эътиқод эркинлигини таъминлаш, беназир илмий меросимизни ва меъморий обидаларни асраб-авайлаш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилди.
Шунингдек, республика фуқароларига муқаддас шаҳарларни зиёрат қилиш учун ҳам қулай шароитлар яратилди. Истиқлолгача саноқли кишилар муборак зиёратларга бориш бахтига муяссар бўлган бўлсалар, мустақиллик йилларида минглаб фуқароларимиз умра ва ҳаж сафарларига боришга муваффақ бўлмоқдалар.
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президентининг 2006 йил 26 август кунидаги Фармонига асосан тузилган “Ҳаж” ва “Умра” тадбирларини ташкил этиш ва ўтказиш масалалари бўйича Жамоатчилик кенгаши зиёратчилар учун янада қулай шароитлар яратиб бериш, ҳаж ва умра сафарларини намунали ташкил этиш борасида самарали фаолият олиб бормоқда.
Шу ўринда мамнуният билан айтиш лозимки, сўнгги йилларда ҳаж зиёратига бориш истагини билдирганларнинг сони ошиб бораётганини эътиборга олиб, 2017 йилдан ўзбекистонлик фуқаролар учун ҳаж квотаси 7200 нафар қилиб белгиланди (илгари бу кўрсаткич 5200 нафар эди).
Юртимизда ҳаж ва умра сафарларини ташкил қилиш давлат сиёсати даражасига кўтарилган бўлиб, ўзбекистонлик ҳожилар учун йўл ҳужжатларини расмийлаштириш, сафар харажатларини тўлаш, меҳмонхонага жойлашиш, овқатланиш, тиббий ёрдам кўрсатиш билан боғлиқ барча муаммолар бартараф қилинган. Бу борада ҳукуматимизнинг беқиёс кўмагини алоҳида эслаб ўтиш мақсадга мувофиқдир.
Президентимиз Шавкат Мирзиёев фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш, жумладан, уларнинг муборак ҳаж амалларини адо этиши учун зарур шарт-шароитлар яратиш борасида мунтазам ғамхўрлик қилиб келмоқда. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Муборак ҳаж зиёратига борувчиларга ёрдам кўрсатиш тўғрисида»ги Қарори ана шу эзгу мақсадларга қаратилган. Бунда Дин ишлари бўйича қўмита, Ташқи ишлар вазирлиги, Ички ишлар вазирлиги, Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Давлат божхона қўмитаси, Ўзбекистон ҳаво йўллари ва бошқа кўпгина мутасадди ташкилотлар беғараз ёрдамлари билан яқиндан кўмак бермоқдалар.
Зиёратчилар Ҳаж амалларини бажаргани Саудия Арабистонига боришлари ва у ердан юртимизга қайтиб келишлари учун Boeing-767 самолётлари хизмат қиляпти.
Ошхона, меҳмонхона, тиббий хизматлар юқори даражада ташкил этилмоқда. Олдинлари таомлар ертўлаларда тарқатиларди. Ҳозир эса катта-катта ошхоналарда тарқатилмоқда.
Шуни алоҳида айтиб ўтиш лозимки, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017 йил 7 июндаги “Ҳаж” ва “Умра” тадбирларини ташкил этиш ва ўтказишни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига мувофиқ, муборак Ҳаж зиёратига бораётган юртдошларимиз учун Макка ва Мадина шаҳарларида барча шароитлар муҳайё қилинди. Ушбу Қарор муқаддас ислом динининг фарз амалларидан бири бўлган Ҳаж ва Умра зиёратларини юқори савияда ташкил этишда муҳим аҳамият касб этяпти.
Бир неча йиллардан бери Ўзбекистон ҳаж ишчи гуруҳининг 10 нафари Саудия Арабистонинг Макка ва Мадина шаҳарларида зиёратчиларни муносиб кутиб олишга пухта тайёргарлик кўриш ишларини амалга оширишмоқда. Жумладан, Мадина шаҳридаги ҳожиларимиз жойлашадиган “Жавҳарат ар-Рашид” номли меҳмонхонада барча шарт-шароитлар муҳайё қилиб қўйиляпти.
Макка шаҳрида ҳам зиёратчиларимиз учун ажратилган “Аброж ал-Ҳидоя” меҳмонхонасида кенг имкониятлар қилиб берилмоқда.
“Ал-Ҳидоя” ҳамкор ширкати раҳбарияти билан Ўзбекистон ишчи гуруҳи вакиллари ўртасида мулоқотлар ўтказилиб, барча қилинадиган ишлар келишиб олиниб, ҳамкор ширкат раҳбарлари томонидан мавсумни муваффақиятли ўтказиш учун барча шарт-шароитлар яратилиб, бошқа зарурий чоралар кўрилмоқда.
Бу ҳам юртимиз мўмин-мусулмонларига бўлган эътиборнинг яққол намунасидир.
Шу ўринда, бу йил ҳожиларимиз Макка шаҳрида қўним топадиган меҳмонхона ҳақида икки оғиз сўз: қуриб битирилиб, юртимиз зиёратчиларига хизмат кўрсатишга топширилган замонавий ва осмонўпар меҳмонхона, мана уч йилдир-ки, Ҳаж мавсумида фақат ўзбекистонлик зиёратчилар хизматида. Ушбу меҳмонхона Макка шаҳрининг «Азизия» даҳасидаги кўркам, 23 қаватли, ҳашаматли «Аброж ал-Ҳидоя» меҳмонхонасидир. Айни кунда, зиёратчилар ибодатларини чиройли ва мукаммал адо этишлари учун меҳмонхона тоза ва озода ҳолга келтирилиб, барча шарт-шароитлар муҳайё қилинди. Ушбу қўнимгоҳ жуда ҳашаматли бўлиб, Макка шаҳрининг узоқ-узоқ чеккаларидан ҳам кўриниб туради.
Меҳмонхонанинг кенг зали киши диққатини ўзига тортади. У ерда янги, қулай ўриндиқлар жойлаштирилган бўлиб, кўчадан чарчаб келган одам учун салқинланиб олишга мўлжалланган.
Зиёратчи ўз хонасига кўтарилмоқчи бўлса, ҳар бирига 21 нафардан одам сиғдира оладиган бир нечта лифтлар мавжуд. Бу лифтлар шундай дастурланган-ки, битта тугма босилса, сиз турган жойга энг яқин лифт дарров етиб келиб, истаган қаватингизга олиб чиқади.
Ҳар бир хона 4 кишига мўлжалланган бўлиб, ётоқхонада ҳали охори тўкилмаган кўрпа-ю чойшаблар тўшаб қўйилган. Хонадаги телевизор орқали Каъбаи муаззама ёки Масжидун Набавийни тўғридан-тўғри томоша қилиб ўтириш мумкин.
Шунингдек, ҳар бир хонада кийим жавони, ёзув столи, совутгич ва музлатгич ҳам мавжуд. Хоналар ўзгача дид билан безатилган. Маккадаги Ҳаж ишлари бўйича ҳамкорларимиз айтганидек: «Мақсад – ҳожилар роҳатлансин!». Меҳмонхона маъмурияти меҳмонхонанинг 2-қаватида жойлашган. Сабаби, 2-қават барча биноларда масжид ва ишчи хоналардан иборат қават ҳисобланади. Ишчи гуруҳи томонидан меҳмонхонанинг 1 ва 3-биносининг масжид қаватида тиббиёт бўлими ва 3-бинонинг шу қаватида Ўзбекистон Ишчи гуруҳи штаби ташкил этилди. Тиббиёт бўлими ҳам керакли ўриндиқ ва ётоқ мебеллари билан таъминланди.
Бир сўз билан айтганда, бу йил ҳам олдинги йиллар сингари зиёратчиларимизга барча шарт-шароитлар, қулайликлар муҳайё қилинган, фақат зиёратчиларимиз у ерга бориб жойлашгач, шарт-шароитлар шукронасини қилиб, чиройли, кенг ва озода хоналарга жойлашиб, ибодат ҳаловатини тотиб, юртимиз, Президентимиз, халқимиз ҳақига дуои хайрлар қилишлари қолди, бу эса, нақадар улкан бахт эканини юракдан ҳис қилиб турибмиз!
Олдинлари зиёратчилар Жиддага бориб, у ердан автобусда Мадинага бориб, кейин яна Маккага автобусда қайтиб келишарди. Ҳозир эса зиёратчиларимиз тўғри Мадинага бориб, ердан автобусда Маккага қайтиб келишмоқда.
Олдинлари автобуслар эски бўлиб, аксари йўлда балони ёрилиб, мотори қизиб кетиб, кўп ноқулайликлар юзага келарди. Ҳозирги пайтда ҳожиларимизга янги русумдаги, кўп қулайликларга эга бўлган, узоқ йўлларга мўлжалланган автобуслар хизмат кўрсатмоқда.
Олдинлари ошпазлар, шифокорлар кам эди. Ҳозирга келиб ошпазларимиз ва шифокорларимиз етарлича.
Ўзбекистондан ҳаж ибодатига борган юртдошларимиз бошқаларга нисбатан барча шароитларнинг кенглиги билан ажралиб турадилар.
Бундан ташқари бир неча йиллардан бери юртдошларимиз Саудия Арабистони қироллиги томонидан “Энг намунали ва тартибли ҳожилар” дея эътироф этиб келинмоқда.
Буларнинг барчаси президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг бу борада олиб бораётган ислоҳотлари, ҳукуматимиз сиёсати, Дин ишлари бўйича қўмита ва Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг ҳаж масаласини ташкил этиш соҳасидаги беқиёс хизматларининг натижасидир.
Шу ўринда, Ҳаж сафарига отланаётган юртдошларимизни Аллоҳ таоло ибодат ва дуоларини қабул қилиб, сафарларини бехатар айласин, деймиз!
Ўзбекистон Мусулмонлари идораси Котибият бўлими
