Кўҳна ва боқий Бухоро ҳақида ҳужжатли фильм суратга олиш учун Бошқирдистон телерадиокомпанияси бош муҳаррири Гаухар Батталова бошчилигидаги ижодий гуруҳ шариф шаҳарга келди.

Бошқирдистон телерадиокомпанияси тўртта телекомпания, тўртта радиостанциядан иборат. 700 дан зиёд ижодий ва техник ходимлар фаолият юритади. Телерадиодастурлар рус ва бошқирд тилларида эфирга узатилади.  

Ижодий гуруҳ кўҳна ва боқий Бухоронинг диққатга сазовор жойлари, ўзбек халқининг бой тарихи, маданияти, бетакрор табиати ва меҳмондўстлигини кадрларга муҳрламоқда.  

–Бошқирдистонда Бухорони яхши билишади, – дейди Гаухар Батталова. – Айниқса, бизда сиздаги тарихий қадамжоларнинг ноёб архитектурасига қизиқиш катта. Ҳужжатли фильмда биз кўпроқ ана шу жиҳатларга эътибор қаратяпмиз. Қолаверса, мақсадимиз юртингизнинг туризм салоҳияти ва брендини Бошқирдистонда кенг тарғиб қилиш ҳамда халқимиз эътиборини Бухорога кўпроқ жалб қилишдир.  

Зариф Комилов,  

ЎзА мухбири.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Араблар имом Замахшарийни таърифлаб, “Ушбу оқсоқ Замахшарий бўлмаганда, араб тилини тушунмай ўтиб кетар эдик” дейдилар. 
Тўлиқ исми ва таваллуди:
Махмуд ибн Умар ибн Муҳаммад ибн Умар ал-Хоразмий аз-Замахшарий. Куняси, Абулқосим бўлган. У зот Маккаи Мукаррамага илм излаб бориб у ерда узоқ муддат илм тарқатиш билан машғул бўлганлиги учун “ Жоруллоҳ” яъни, “Аллоҳнинг қўшниси” лақабини олган. 
Имом Замахшарий ҳижрий 467-йили Ражаб ойининг 27-си чоршанба куни Хоразмнинг Замахшар қишлоғида таваллуд топган. Унинг отаси Замахшар қишлоғида имом бўлган.
Имом Замахшарийнинг ҳаёти ва илмий фаолияти:
У зот ёшлигида бир оёғидан ажраб қолган. Манбаларда келтирилишича, Бағдодга кирганда ҳанафий мазҳаби уламоларидан бўлган фақиҳ Дамғоний нима учун оёғи кесилганининг сабабини ўзидан сўрайди. Унга имом Замахшарий шундай жавоб берган. “Бу ҳолга тушушимга онамнинг дуоси сабаб бўлган. Яъни, болалигимда бир чумчуқни тутиб, оёғидан ип билан боғлаган эдим. Ип қўлимдан чиқиб кетган эди, чумчуқ тешикка кириб олди. Ипни тортган эдим. Оёғи узулиб тушди. Шунда онамнинг унга раҳми келиб, кўнгли ранжиди ва “Уни оёғини узганингдек, Аллоҳ ҳам сени оёғингни узсин” деб юборди. Орадан бироз муддат ўтгач, Бағдодга илм талабида сафар қилдим. Йўлда уловдан йиқилиб оёғим синди ва муолажага қарамай кесиб ташлаш лозим бўлди”.
Имом Заҳабий “Сияру аъламин нубала” китобида Имом Замахшарийнинг оёғи қорда қаттиқ совуқ туфайли кесиб ташлангани ва ёғоч оёқда юрганлигини ёзган. У оёғининг кесилганини билдирмаслик учун узун яктак кийиб юрган ва кўрганлар уни оёғида оддий оқсоқлиқ бор, деб ўйлашган.  
Ибн Ҳалликон “Вафаётул аъён” китобида қуйидагиларни келтиради: “Баъзи устозларимиздан Замахшарийнинг битта оёғи йўқ деб эшитганман. У юрганда сунъий ёғоч оёқ билан юрарди. Оёғидан айрилишига сабаб, Хоразм шаҳарларида илм сафарида юрганида, йўлда кўп қор ёғиб, қаттиқ совуқ тушибди. Ўшанда унинг оёғи совуқдан музлаб қолган. Натижада оёғидан ажраган экан. Замахшарийнинг оёғи кесилиши ҳақиқатини билмаган кишилар “Унинг оёғи жиноят сабабли кесилган”, деб ўйлаб қолмасликлари учун ўзи билан оёғи совуқ туфайли кесилганини тасдиқловчи ҳужжат олиб юрарди. Ҳужжатда бу ҳолатдан хабардор бўлган кишиларнинг гувоҳликлари бор эди”.   Китоб муаллифи айтади: “Ҳа, у юртларда кўп қор ёғиши ва қаттиқ совуқ бўлиши кўпинча оёққа таъсир қилади, натижада уни кесишга мажбур бўладилар. Хусусан, Хоразмда совуқ жуда қаттиқ бўлади. Ўзим ҳам совуқ сабабли оёқларидан айрилган жуда кўп инсонларни кўрганман. Шунинг учун бу каби ҳолатлардан хабари йўқ инсонларнинг “Бу бўлмаган гап”, дейишлари тўғри эмас”.  
Ибн Ҳалликон яна қуйидагини қўшимча қилади: “Ушбу воқеъада фойда ва ибрат бор: Биринчиси фойда; онанинг Аллоҳ таоло ҳузуридаги фазли юксаклиги ва унинг фарзанди борасидаги дуосини ижобат бўлиши. Иккинчиси ибрат; кичкинагина қушга зулм қилинса ҳам унинг учун қасос олиниши”.
Имом Замахшарий дардманд бўлиши билан бирга илм йўлида меҳнат-машаққат ва фақирликка дуч келган. У зот бу ҳақида ўзининг шеърида шундай дейди:
Замондан заррача ёзғирмам, аммо,
Ёмон аҳволимдан қилгум шикоят.
Жоҳиллар турмуши бўлгунча аъло,
Илм аҳллари ночор ниҳоят.
Кунлар қарз сўраш-ла ўтар гоҳида,
Жавоблар барчаси: “Кейин бераман”.
Роббимга арз этай дилим оҳида,
Орзум тадбирига боғлиқ, биламан.
Имом Замахшарий оёғининг ногиронлигига ишора қилиб айтади: 
“Қанча-қанча оёғида оқсоқлиги борларни кўрдим. Улар юксакликка кўтарилган. Қайсидир оёғи соғломлар эса яхшиликда олдинга юролмаган”.
Имом Замахшарий Хоразм уламоларидан  илм таҳсилини олиб бўлгач, Бухоро, Хуросон ва Исфаҳонга сафар қилади. У ҳижрий 512-йили оғир дардга чалинади. Дардидан фориғ бўлгач, Бағдодга бориб Абул Хатоб ибн Батордан сабоқ олган ва уламолар билан илмий мунозараларда қатнашади. Сўнгра Маккаи Мукаррамага сафар қилиб амир Абулҳасан Али ибн Исо ибн Ҳамза ибн Ваҳос Шариф Ҳусайний билан учрашади. У имом Замахшарийнинг чуқур илмидан хабардор бўлиб, у зотдан кўп истифода олади ва иззат-икром кўрсатади. У ерда Абдуллоҳ ибн Талҳа Ёборийдан Сибовайҳ китобларини ўқийди. Икки йил Маккада туриб, ватанга қайтади. Бироз муддат Хоразмда тургач яна Шом орқали 526-йили Маккага боради. Иккинчи марта келганида уч йил туриб, ўзининг машҳур “ал-Кашшоф” асарини ёзади. Яна қайтишда ҳижрий 533-йили Бағдодга кириб, бироз муддат тургач, ўз ватани Хоразмга келиб умрининг охиригача илм тарқатади. У зот ўз даврининг илмда пешқадам бир неча уламоларидан хусусан, Абул Хаттоб Наср ибн Аҳмад ибн Абдуллоҳ Бағдодий, Абу Мансур Мавҳуб ибн Аҳмад ибн Муҳаммад Жувайлиқийлардан таҳсил олган.
Имом Замахшарий қайси юртга борса дарров атрофида уламолар ва толиби илмлар тўпланиб, унинг илмидан истифода қилишга интилишган. У доимо илм тарқатишга ҳарис бўлиб, ўзидан жуда кўп етук шогирдларни қолдирган.
Жумладан:
1. Абу Исмоил Яъқуб ибн Ширин Жундий. Имом Замахшарий бу шогирдини: “Ўз асрининг тенгсиз энг ақлли, закаоватли, даҳо йигити. Хоразм султонининг котиби. Араб ва форс тилида чиройли ёза олади. Мен уни тарбиялаб шундай чўққига чиқардим. У менинг садоғимдаги энг мустаҳкам ўқ” дея таърифлаган.
2. Асли маккалик фақиҳ, адиб, воиз Мувафиқ ибн Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Абу Саид Исҳоқ Абул Муаббад Маккий Хоразмда араб тили илмларини ўрганган.
3. Имомнинг наҳв илмига оид “Унмузаж” китобига шарҳ ёзган Зиёуддин Маккий.
4. Али ибн Муҳаммад ибн Али Аҳмад ибн Марвон Абул Ҳасан Имроний Хоразмий адаб илмларини ўқиган. У тафсир, сарф, наҳв илмларида китоб ёзган.
5. Яқуб ибн Али ибн Муҳаммад ибн Жаъфар Абу Юсуф Балхий Жандалий наҳв ва адаб уламоларидан бўлиб Имом Замахшарийдан узоқ муддат сабоқ олган.
6. Зайнаб бинти Абдурраҳмон Шаърий. У Ибн Халликон ва Ибн Нажжорларнинг таълим берган устозаси.
Имом Замахшарий тафсир, араб тили, балоғат илм Имом Замахшарий илмларида етук бўлган. Бу ҳақда Самъоний айтади: “Имом Замахшарий адаб ва наҳв илмларида зарбулмасал қилинарди. У кўплаб фузалолар ва алломалар билан кўришган. Тафсир, ҳадис, луғат илмларига оид китоблар битган. Ироқ, Хуросон ва бошқа қайси шаҳарга борса атрофида одамлар тўпланишар ва ундан дарс олишар эди.”. 
Уламолар Имом Замахшарийнинг турли фанларга оид 68 та китоби борлигини таъкидлайдилар. Тарихчи Ёқут Ҳамавий “Мўъжамул удаба” асарида унинг. 51 та китоби борлигини қайд қилиб, қуйидагиларни санаб ўтган:
1.“Ал-кашшаф”.
2. “Ал-фаиқ фи ғорибил ҳадис”.
3. “Асасул балағо” .
4. “Ал-муфассал”
5. “Ал-мустақси фил амсал”
6. “Муқаддимутул адаб”
7. “Ан-насоиҳул кибар”
8. “Шарҳу мақомоти аз-Замахшарий” в
9. “Рисалатун фит таслияти лиман куффат аъйнуҳу” ваҳоказо.
Имом Замахшарийнинг асарлари дунё бўйлаб тарқалган ва аксарияти турли музей ва кутубхоналарда ҳозиргача сақланади. Уларнинг ичида энг машҳури “Кашшоф” номи билан танилган “Ал-кашшаф аън ҳақоиқит танзил” китобидир. Бу китоб Қуръони Каримнинг услубидаги балоғий гўзалликларини очиб берган мўътабар тафсирлардан саналиб, унга жуда кўп шарҳ ва ҳошиялар ёзилган. 
Уламоларнинг Имом Замахшарий ҳақидаги сўзлари:
“Имом Замахшарий илми кенг, фазли улуғ, заковат ва истеъдоди ҳавас қиларли, барча илмларда мустаҳкам эди”.
Имом Суютий.
“У балоғат, араб тили, маъони ва баён илмларида пешво эди”.
Имом Заҳабий.
“Албатта у дунё алломаси бўлган”.
Забидий.
“У араб тили ва баён илмида етук эди. Унинг лафзи қисқа маънолари балоғатли, лафзлари фасоҳатли шундай яхши китоблари борки, бошқаларда у кабиси йўқ. Агар унинг сўзларидан бир ҳарф камайтирилса, ёки қўшиб қўйилса, сўзга чигаллик етади”.
Қазвиний.
“Имом Замахшарий адаб илмида зарбулмасал бўлган буюк имом”.
Ибн Абулвафо Қураший.
 “У тафсир, ҳадис, адаб, луғат илмларида имом бўлган. Турли фанларни пухта ўзлаштирган”
Ёқут Ҳамавий
Вафоти:
Имом Замахшарий ҳижрий 538-йили арафа куни кечаси Маккаи Мукаррамадан қайтаётганда Хоразмнинг Журжония минтақасида вафот этган.

Муҳаммадзариф Муҳаммад Олим ўғли тайёрлади.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Мўмин киши нафсининг хоҳишларига қарши келишда сабрли бўлмоғи лозимдир. Бир умр шу ҳолда яшаш қийинку, деб ўйламасин. Чунки, бундай ўйлаши унинг қиёмат кунига, ҳисоб ва ҳашрга иймони заиф эканини англатади. Инсон дунёда узоқ яшагани билан барибир ниҳоясида вафот этади. Охиратда эса нафсининг шаҳватларига мухолиф бўлгани сабабидан лаззат, саодатни топади ва ана шунинг учун Роббиси азза ва жалланинг розилигини топади. 

Энди нафс хоҳишлари (ва турли орзу истакларига)га зид ҳаёт кечиришга сабр қилолмасачи, барибир бу умрнинг интиҳоси бор, охиратдаги Аллоҳ таолонинг доимий ёки бўлмаса гуноҳининг миқдорига кўра белгиланган муваққат азобига қандай сабр қила олади, чидай олади? Шунингдек, Роббиси ҳузуридаги хижолатликка, сўнгра эса Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларидаги хижолатликка ва нафсига мухолиф бўлмагани учун алам-афсусларга қандай сабр қиларкин?

Ахир бу нафси аммора мудом ёмонликка буюрувчи нафснинг чақириқларига юрмай сабр қилишдан қийинроқ эмасми? 

Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай марҳамат қилади:

«Эй одамлар! Албатта, Аллоҳнинг ваъдаси ҳақдир. Бас, дунё ҳаёти сизни алдаб қўймасин. Ўта алдоқчи сизни Аллоҳ хусусида алдаб қўймасин» (Фотир сураси, 5-оят).

Эй одамлар, турли хаёлларга бориб, ғофил қолманг. У Зот «Қиёмат бўлади», деб ваъда берганми, демак, қиёмат бўлиши ҳақ. У Зот, «Ўлганлар қайта тирилади», деб ваъда берганми, демак, қайта тирилиш ҳақ. У зот «Бу дунёдаги ишлар охиратда ҳисоб-китоб қилинади», деб ваъда берганми, демак, охиратдаги ҳисоб-китоб ҳақ. «Кофирлар, мушриклар, мунофиқлар, осийлар ва гуноҳкорлар дўзахда азобланади», деб ваъда берганми, демак, уларнинг азобланиши ҳақ. Бу дунё ҳаётининг ўткинчи матоҳларига берилиб, алданиб қолманг. Бу дунё ҳаётига охиратни алмашманг. Шайтон одамларни энг кўп ғурурга кетказади ва алдайди. Яъни, «Ҳеч нарсага парво қилма, Аллоҳнинг Ўзи кечирувчи», деб, одамларни гуноҳ ишларга чорлайди. Аллоҳ таолонинг афв этиши ва мағфират қилишини суиистеъмол этиб, Аллоҳ Ўзи кечирар, деб ҳар хил гуноҳларга қўл уравериш нақадар ёмон шайтоний иш эканини ҳеч қачон эсдан чиқармаслик зарур бўлади.

«Ўзимни оқламайман. Албатта, нафс, агар Роббим раҳм қилмаса, ёмонликка ундовчидир. Албатта, Роббим ўта мағфиратлидир, ўта раҳмлидир» (деди) (Юсуф сураси, 53 оят).

Мен бу гапларни нафсимни оқлаш учун айтаётганим йўқ. Аслида, нафс эгасини доимо ёмонликларга ундаб туради. Аллоҳ раҳм қилган зотнигина нафси ёмонликка ундамайди. Энг муҳими:

«Албатта, Роббим ўта мағфиратлидир, ўта раҳмлидир».

У Ўзининг Ғафур сифати ила бандаларидан ўтган гуноҳларни мағфират қилади.

У Ўзининг Роҳийм сифати ила бандаларига раҳм кўрсатади».

Оятда айтилганидек нафси аммора инсонни ҳар доим ёмонликка ундаб туради. Агар вақтида унинг давоси қилинмаса, инсон қалбини хароб қилиши мумкин.

Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: 

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирор нарсани кучли яхши кўришинг кўзни кўр ва қулоқни эса кар қилади», дедилар.

Имом Термизий ривояти.

Ҳаддидан ошган муҳаббат фойда эмас, зарар келтириши маълум. Агар ўша муҳаббат ўз нафсига бўлсачи? Бу нафси амморани ниҳоятда қувватли қилиб юборади. Натижада, инсон: «Айтган барча гапларим тўғри, булар ҳеч нарса билишмайди. Менга қарши гапиришга уларнинг ҳаққи йўқ», каби нафс ўйларига бориб, қалбини хароб қилади. Бу ҳолат ҳар бир инсонда бўлиши мумкин. Нафси аммора одам танламайди, барчани ўз йўриғига юргизаверади.

Нафси аммора Ислом шариатида ман қилинган барча нарсаларни қилишни хоҳлайди. Уни ўзи инсофга келиб қолади, деб кутмасдан Ислом ҳукмларига амал қилиш билан синдириш, зоил қилиш керак.

Бу нафс ҳамманинг устидан ҳукмрон бўлиш, бой бўлиш, насаби ила мағрурланиш, бошқалардан ўзини баланд олиш, ҳамма унга қарам бўлиши, ҳеч кимга тобе бўлмаслик каби орзу-истакларнинг асосидир.

Нафси аммора муолажа қилинмаса, оқибати жуда ҳам аянчли бўлиши мумкин. Руҳий тарбия устозлари ёмонликка ундовчи нафсни тарбиялаш учун маълум зикрлар, сабоқларни айтишган. Унинг энг яхши ва самарали давоси зикрдир. Зикрдан мурод шариат буюрган барча ишлардир.

Баҳоуддин Нақшбанд роҳимаҳуллоҳ нафси амморани тарбиялаш борасида: «Мен Аллоҳ (розилиги)га энг тез етказгувчи  йўлни топдим. Бу нафсга мухолиф (қарши) бўлишдир», деганлар.

Жумладан, кимда намозга эринчоқлик бўлса, дарров янги таҳорат қилиб, намозни ихлос билан ўқийди. Агар китоб ўқишга иштиёқ бўлмаса, шу ондаёқ ихлос билан китоб ўқишга киришади. Агар бирор кимса ҳақида ёмон фикрлар келса, унинг ҳаққига дуои хайр қилади. Хуллас, нафси амморанинг хоҳишига қарши унинг хилофини қилиш, айни ўзини синдириш демакдир.

Қатода розияллоҳу анҳу айтадилар: «Киши ўз нафсининг ислоҳи учун илмдан бир боб ёдлаши, бир йиллик (нафл) ибодатдан афзалроқдир».

Аввало, ҳар ким ўз нафсини ислоҳ қилиши лозим. Зеро, ибодатлардаги риё, ужб ва сумъа каби иллатлар ҳам мана шу нафс касалликлари натижасида юзага келади.

Фойдаланилган манбалар:

«Тафсири Ҳилол» китоби
@arabicuz
fitrat.uz

Хуршид Маъруф тайёрлади

Шу йил 18 октябрь куни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раисининг биринчи ўринбосари Ҳомиджон домла Ишматбеков Жанубий Корея Республикаси Киёнсан-Пукто провинцияси губернатори ўринбосари Ли Даль Хи бошчилигидаги делегация вакилларини Ҳазрати Имом мажмуаси билан яқиндан таништирди.

Ҳомиджон домла меҳмонларни Тошкент шаҳрининг энг асосий диққатга сазовор жойларидан бири бўлган Ҳазрати Имом мажмуаси билан таништириш асносида Қуръони каримнинг “Мўйи Муборак” мадрасасида сақланаётган энг қадимий нусхаси – Ҳазрати Усмон Мусҳафи ва “Бароқхон” мадрасаси ҳақида батафсил маълумот берди.

Ўз навбатида меҳмонлар мазкур зиёрат ва қимматли маълумотлардан мамнун бўлиб ташаккур изҳор қилишди.

Маълумот учун, Жанубий Корея делегацияси вакиллари шу кунларда пойтахтимизда ўтказилаётган "InnoWeek – 2023" халқаро инновациялар ҳафталигида қатнашиш учун мамлакатимизга ташриф буюрган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозларини қандай адо этардилар? 

 Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф