muslimuz

П'ятниця, 14 июль 2023 00:00

Замонавий хаворижлар ҳақида Пайғамбар алайҳиссалом хабарлари

Ислом дини жамиятни тартибга солиш ва инсониятнинг икки дунёдаги ҳаётини гўзаллаштириш учун нозил қилинган. Аммо соф исломий эътиқодни нотўғри талқин қилиш, диний ақидалардан нотўғри мақсадда фойдаланиш каби ҳолатлар мусулмонлар орасида турли фитналарнинг келиб чиқишига сабаб бўлмоқда. Аслида бундай бузғунчи фирқаларга ислом дини қандай қарайди? Асл исломий моҳият нималардан иборат?

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам умматларини дин ҳақида гапираётганларнинг ҳаммасига ҳам қулоқ солиш, уларнинг айтганига юриш тўғри эмаслиги ҳақида огоҳлантирганлар. Дин номидан гапирувчи ақли ва билими саёз кимсалар пайдо бўлиши, улар умматга яхшилик олиб келмаслиги ҳақида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ўн тўрт аср муқаддам башорат қилганлар. Қуйида шундай ҳадислардан бирини эътиборингизга ҳавола қиламиз:

3611- عن سويد بن غفلة، قال: قال علي رضي الله عنه: “إذا حدَّثتُكُم عَن رسولِ اللَّهِ صلَّى اللَّهُ عليهِ وسلَّمَ حَديثًا فلأَنْ أخرَّ منَ السَّماءِ أحبُّ إليَّ من أَن أَكْذبَ علَيهِ ، وإذا حدَّثتُكُمْ عَن غَيرِهِ فإنَّما أَنا رجلٌ محاربٌ ، والحَربُ خدعةٌ ، سَمِعْتُ رسولَ اللَّهِ صلَّى اللَّهُ عليهِ وسلَّمَ يقولُ : يخرجُ آخرِ الزَّمانِ أقوامٌ أحداثُ الأسنانِ ، سفَهاءُ الأحلامِ ، يقولونَ مِن قولِ خيرِ البريَّةِ ، يَمْرِقونَ مِنَ الْإْسْلامِ كَما يَمْرِقُ السَّهْم من الرمية، لا يُجاوِزُ إيمانُهُم حَناجرَهُم”.

Али розияллоҳу анҳу айтади: Агар сизларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилиб сўзлайдиган бўлсам, у зотга нисбатан ёлғон гапирганимдан кўра, осмондан қулаб тушганим яхши. Ўзим билан сизларнинг орангиздаги нарсалар хусусида сўзлайдиган бўлсам, албатта, уруш ҳийладир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: “Охир замонда ўзлари ёш, эси пастларча фикр қиладиган бир қавм (кимсалар) пайдо бўлади. Улар халойиқдан энг яхшисининг (Пайғамбар алайҳис салом) сўзларини айтишади. Улар камондан отилган ўқдек исломдан жуда тез отилиб чиқиб кетади. Уларнинг имонлари бўғизларидан нарига ўтмайди[1].

Алҳисса шуки, ақл билан қиладиган ишларимиз, аъзоларимиз билан бажарадиган амалларимизнинг энг тўғриси Аллоҳ ва Расули кўрсатган йўлдан юрмоқдир. Шунингдек, Аллоҳ буюрган ҳаққа эргашиш ёки ботилдан қайтиш билан бир қаторда, турли адашган фирқалар ва уларнинг иддаоларини билиш ҳам бизга вожиб ҳисобланади. Исломнинг асл моҳиятидан бехабарлик, диний ақидалардан ғаразли мақсад йўлида фойдаланиш оқибатида муқаддас динимизга эътиқод қилувчилар орасида турли адашган оқимлар юзага келди.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ўз умматлари орасида ана шундай фирқаларнинг пайдо бўлиши ҳақида хабар бераяптилар. Бундай фирқалар зараридан огоҳликка чақириб: “Охир замонда ўзлари ёш, эси пастларча фикр қиладиган бир қавм пайдо бўлади”, деяптилар. Яъни уммат орасидан ўзи ёш, ақли паст, узоқни кўра олмайдиган, қилаётган ишларининг оқибати нималарга олиб келишини ўйламайдиган, илми саёз бўлса-да, оят ва ҳадисларни асл маъноларини тафсир қилишга киришиб, бошқача талқин қиладиган кимсалар пайдо бўлади.

Исломда илк пайдо бўлган ана шундай тоифалардан бири хаворижлар (ҳақ йўлдан оғиб чиққанлар)дир. Улар диний билимларни пухта эгалламасдан Қуръон оятлари ва ҳадиси шарифларни нотўғри талқин қилиб, ғаразли мақсадлари йўлида фойдаланди. Ҳолбуки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки Қуръонни фақат ўз фикрига суяниб тафсир қилса, агар тўғри тафсир қилса ҳам хато қилибди”, деб тафсирда фақат уламолар сўзига суянишни буюрганлар.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадиснинг давомида: “Улар халойиқдан энг яхшисининг сўзларини айтади”, яъни Қуръони карим оятлари ва Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадислари билан сўзларини далиллаб, ўта фасоҳатли гапиради. Айрим одамлар улар айтаётган сўзларга, нутқининг фасоҳатига қараб, сўзини тўғри деб ўйлайди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам сўзларининг давомида бундай ақиданинг алалоқибат олиб борадиган манзили соҳибининг имондан чиқиши билан якун топишидан огоҳ этиб: “Улар камондан отилган ўқдек исломдан жуда тез отилиб чиқиб кетади. Уларнинг имонлари бўғзиларидан нарига ўтмайди”, дедилар. Яъни, ундай кимса шунчалик залолатга кетадики, имондан айрилиб, диндан чиққанини ўзи ҳам билмай қолади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам томонидан айтилган ушбу сўзлар бундай йўл ўта хатарли эканини англатади. Яъни, улар дин ва диёнатдан ҳарчанд оғиз кўпиртириб гапирса ҳам камондан отилган ўқ каби исломдан чиқиб кетган, имони қалбига етиб бормай, бўғзида қолиб кетган кимсалар кабидир.

Бугунги кунда ижтимоий тармоқларда дин аҳкомларини нотўғри талқин қиладиган, бу ҳукмлардан ўз манфаати йўлида фойдаланадиган кимсалар учраб турибди. Ушбу ҳадисга кўра, уммат орасида фирқаланиш ва фитнага олиб борадиган сўзларни тарқатиш ниҳоятда оғир гуноҳ саналади. Ушбу ҳадис бутун уммат олимлари тўғри деб тан олган мужтаҳид уламоларимиз чиқарган фатволарни ботилга чиқариб, динда мавжуд бўлмаган сўзларни айтган ҳолда ёшларни йўлдан оздираётган кимсаларни ҳам назарда тутади. Чунки уларнинг ҳолатини тафаккур қилиб кўрсангиз, умматнинг салаф (аввалги) ва халаф (кейинги) уламолари бир томон, уларнинг ўзи бир томондир. Бу кимсаларнинг фикрича, умматнинг тарихда ва ҳозирги кундаги олимлари залолатда бўлган, ўзлари эса ҳидоятда! Уларнинг сўзларига кирмаган, фатволарини қабул қилмаган мусулмонлар куфрда, фақат улар имонда!

Ушбу ҳадис ва унга берилган шарҳлардан шу нарса маълум бўладики, оятларни тафсир қилиш ва ҳадисларни изоҳлаш учун аввало саҳоба ва ўтмишдаги мужтаҳид уламоларнинг бу ҳақда айтган сўзларини тўлиқ ўрганиб чиқмоқ зарур. Шунингдек, ислом динига оид масалаларда уламолар кенгаши билан ҳукм чиқариш шартдир. Ҳолбуки, дин аҳкомлари хусусида уламо ва ҳукамолар билан маслаҳатлашган ҳолда иш тутиш кераклиги ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан қуйидаги ҳадис ворид бўлган:

“Ҳазрат Али Расулуллоҳдан: “Қуръони карим ва ҳадиси шарифдан ҳукми бўлмаган бирор иш содир бўлса, нима қиламиз?” деб сўраганларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мўминлардан бўлган олимларни тўплаб, ўзаро маслаҳат қилинглар, бундай ишда бир кишининг фикри билан ҳукм чиқарманглар”, деб жавоб бердилар.

Диннинг асл моҳиятини англаб етмоқ, ақидасини соф ҳолда тутиб, бу йўлда умматнинг олимларидан маслаҳат сўраб турмоқ, ғаразли ниятдаги кимсаларга эргашиб, залолатга кетишдан эҳтиёт бўлмоқ ҳар бир мўмин-мусулмоннинг кундалик бурчидир.

[1] Имом Бухорий – Муҳаммад ибн Исмоил. Саҳиҳул Бухорий. Китобул маноқиб. Бобу “Аломатун нубуввати фил ислом”. 3611- ҳадис.

Нодир ҚОБИЛОВ,

Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими

Published in ЖАҲОЛАТГА ҚАРШИ МАЪРИФAТ

Четвер, 13 июль 2023 00:00

Туркия элчихонасида учрашув бўлиб ўтди

"Вақф" фонди ташкил этилгандан бери, халқаро хайрия фондлари ва вақф ташкилотлари ичида энг кўп ҳамкорлик лойиҳаларини Туркия давлати вақфлари билан амалга ошириб келмоқда. Диний таълимни қўллаб-қувватлаш, ижтимоий кўмакка муҳтож аҳоли қатламига ёрдам кўрсатиш, Рамазон ойи ва икки ҳайит байрами хайриялари доирасида кенг кўламли ишлар амалга оширилиб, ҳақдорлар қалбига қувонч улашилмоқда. Мазкур ҳамкорлик ишларининг жадал ривожланишида, юртимиздаги Туркия давлати элчихонасининг ўрни беқиёс.

Жорий йилнинг 11 июль куни, Туркия давлатининг Тошкент шаҳридаги элчихонасида, Ўзбекистон мусулмонлари идораси ҳузуридаги “Вақф” хайрия жамоат фонди раҳбарининг биринчи ўринбосари М.Саломов, фонднинг Халқаро алоқаларни ривожлантириш бўлими бошлиғи М.Қосимов ҳамда Туркия элчихонасининг диний ишлар бўйича маслаҳатчиси, жаноб Маҳмут Турк билан ўзаро учрашув бўлиб ўтди.

Учрашувда фонд вакиллари, элчи маслаҳатчисини фонд томонидан амалга оширилаётган хайрия ишлари ва келажак лойиҳалари билан яқиндан таништириб ўтди. Шунингдек, келгусида хайрия, инсонпарварлик ва маърифий соҳаларда, Туркия давлатидаги вақф ташкилотлари билан ўзаро тажриба алмашиш ҳамда ҳамкорликни янада кенгроқ кўламда давом эттириш истагини билдирди.

Суҳбат сўнгида М.Саломов “Вақф” фонди номидан, Туркия элчихонасининг диний ишлар бўйича маслаҳатчиси Маҳмут Туркка эсдалик совға топширди. Учрашув самимий ва дўстона кайфиятда ўтди.

“Вақф” фонди Матбуот хизмати

Published in Ўзбекистон янгиликлари

Четвер, 13 июль 2023 00:00

Авлиёларнинг каромати (Абул Баракот Насафийнинг “Ал-эътимод фил эътиқод” асари асосида)

Валий сўзи луғатда “яқин киши”, “дўст” каби маъноларни билдириб, кўплик шакли “авлиё” бўлади. Истилоҳда эса имкон қадар Аллоҳ таолони танигувчи, тоатларда бардавом бўлувчи, ёмонликлардан сақланувчи, шаҳватларга берилишдан ўзини олиб қочувчи, дунёдан юз ўгирувчи, охиратга юзланувчи ва доимий равишда Раббининг зикрида бўлувчи зот валий дейилади[1].

Каромат сўзи эса луғатда “иззат-икром”, “қадр-қиммат”, “олийжаноблик” каби маъноларни билдиради. Истилоҳда Аллоҳ таолонинг Ўзи севган бандаларига ато этган иззат-икроми каромат, дейилади.

Каромат икки хил бўлади:

1.Туғма каромат;

2.Меҳнат билан эришиладиган каромат.

Биринчи турдаги каромат барча инсонларга тегишлидир. Чунки уларни Аллоҳ таоло инсон қилиб яратган. Инсон бўлиб дунёга келишларининг ўзи Аллоҳ таолонинг уларни иззат-икром қилганидир. Агар Аллоҳ хоҳлаганида, бошқа жониворнинг боласи ҳолида дунёга келишлари ҳам мумкин эди. Аллоҳ инсонни бошқа кўплаб жонзотлардан азизу мукаррам қилиб қўйган. Ушбу азизу мукаррам қилиниш, инсониятнинг туғма кароматидир.

Кароматнинг иккинчи тури, яъни меҳнат билан эришиладиган каромат фақат тақводор мўминларда ҳосил бўлиши мумкин. Чунки бу каромат махсус эътиқод ва ҳаракатлар билан ҳосил бўлади.

Валийлар Аллоҳ таолонинг дўстлари саналади. Улар тарафидан содир бўлган ғайриоддий ишлар Аллоҳ таолонинг уларга берган инъомидир. Улар бу мукофотларга шариат ҳукмларини яхши биладиган ва уларга қатъий амал қиладиган олим бўлганлари сабабли эришган[2].

Авлиёларнинг каромати машҳур хабарлар ва солиҳлардан тарқалган ҳикоятларга кўра жоиздир. Бунга Баҳшамия[3] фирқаси ва Ашъарийлардан бўлган Абу Исҳоқ Исфароний хилоф қилган.

Бунга Қуръонда келган Сулаймоннинг дўсти ҳақидаги қуйидаги қисса далил бўлади:

] قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آَتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآَهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَنْ شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ[

“Китобдан (Исми аъзамдан) хабардор бўлган зот[4] эса: “Мен кўз очиб юмгунингча уни сенга келтирурман”, – деди. Бас, унинг (тахтнинг) ўз ҳузурида турганини кўргач, у деди: “Бу Раббимнинг шукр қиламанми ёки ношукурлик қиламанми, имтиҳон этиш учун берган фазлидандир. Ким шукр қилса, бас, албатта у фақат ўзи учун шукр қилур. Ким ношукурлик қилса, бас, албатта, Раббим (ҳамма нарсадан) беҳожат ва карамлидир”[5].

Сулаймоннинг дўсти жумҳур уламоларнинг наздида Осаф ибн Бархиёдир. У: “Мен Билқиснинг тахтини кўз очиб юмгунингча сенга келтираман”, деди. Сулаймон “қачонки, унинг ўз ҳузурида қарор топганини кўргач”, яъни ўз ҳузурида тахтнинг собит турганини кўргач: “Бу Раббимнинг фазлидандир”, яъни кўз очиб юмгунча муддатда тахтнинг ҳозир бўлиши Раббимнинг менга берган фазли ва мурувватидандир”, деди.

Кароматга далолат қиладиган бундан бошқа мисолларни ҳам келтириш мумкин:

– Марямнинг эркаксиз ҳомиладор бўлгани, Закариё ҳар гал унинг ҳузурига кирганида олдида жаннатдан туширилган ҳар хил меваларни учратгани[6];

– Каҳф соҳибларининг уч юз йил уйқуга кетиб, тирик ҳолда уйғонгани;

– Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг Мадинадаги минбардан туриб Наҳованддаги қўшин қўмондонига: “Эй Сория! Тоққа, тоққа”, дегани ва у бу овозни эшитгани. Ҳолбуки, орадаги масофа 500 фарсах бўлган;

– Нил дарёсига ҳазрати Умарнинг “Агар сен Аллоҳнинг амри билан оқадиган бўлсанг, бўйсунган ҳолда оқгин”, деб ёзган мактубини ташланиши натижасида унинг оқа бошлагани;

– Холид ибн Валид Ҳийрада заҳар ичганида, зарар етмагани;

– Аттоб ибн Бишр ва Усайд ибн Хузайр Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларидан чиққанларида, бирисининг асосида худди чироқдек порлаётган нурнинг пайдо бўлгани;

– Салмон ва Абу Дардо розияллоҳу анҳумоларнинг ўртасида турган ёғоч идишнинг тасбеҳ айтгани ва улар бу тасбеҳни эшитгани;

– Ҳабиб Ажамийнинг тарвия куни[7] Басрада, арафа куни[8] эса Арафотда кўрингани;

– Фузайл учун тоғнинг ҳаракатга келгани. Ривоят қилинишича, у Мино тоғларининг бирида бўлган пайтда: “Агар Аллоҳ таолонинг валий бандаларидан бири ушбу тоғнинг тебранишига ишора қилса, у қимирлайди, яъни ҳаракатланади”, деди. Тоғ ҳаракатга келганида у: “Тинчлан! Мен сендан буни хоҳламагандим”, деди. Шунда у ҳаракатдан тўхтади;

– Зуннун Мисрий учун сўри уйнинг ҳар томонига ҳаракатлангани;

– Саҳл сабабли касал кишининг тузалгани. Ривоят қилинишича, у: “Аллоҳни ҳақиқий зикр қилувчи киши ўликни тирилтиришни хоҳласа, албатта, тирилтиради”, деди ва олдидаги касални қўли билан силади. Шунда у тузалиб, ўрнидан турди. У: “Ким дунёда қирқ кун зуҳдда ихлосли бўлса, у учун хоҳлаган еридан хоҳлаган нарсасини оладиган кароматлар зоҳир бўлади. Агар зоҳир бўлмаса, унинг зуҳдида ҳақиқат йўқдир”, деди.

Кароматнинг ҳақлигига сон-саноқсиз мисоллар келтириш мумкин. Уни инкор этиш нодонликдир.

Қушайрий айтади: “Кароматлар қуйидагича бўлади: дуонинг ижобат бўлиши, сув ёки таомни бевосита пайдо бўлиши, қисқа муддатда узоқ масофани босиб ўтиш, душмандан қутулиш ёки узоқдаги кишининг овозини эшитиш”.

Мўъжиза пайғамбарларга, каромат эса валийларга бериладиган ғайриоддий ишлардир. Каромат содир бўлган киши пайғамбарликни даъво қилса, шу заҳоти кофир бўлади ва унинг қўлидан ҳеч қачон каромат зоҳир бўлмайди. Пайғамбарлар пайғамбарлиги исботланиши учун мўъжизани ошкор қилишга буюрилган. Аммо авлиёлар машҳурлик олдида залолатга кетишдан қўрқиб, кароматни яширишга қаттиқ ҳаракат қилади.

Лекин тўғри йўлни истовчиларни тоат-ибодатларга тарғиб қилиш ва ибодатдаги машаққатларни кўтаришга ёрдам бериш мақсадида кароматни зоҳир қилиши жоиздир. Ўз каромати билан бошқаларни ажаблантириш ва бундан фахрланиш жоиз эмас.

Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки, Аҳли сунна вал жамоа ақидасига кўра, авлиёларнинг каромати ҳақдир. Каромат аслида пайғамбар учун мўъжизадир. Чунки пайғамбарга эргашиш натижасида ҳосил бўлган ушбу ғайриоддий ишлар уларнинг ҳақлигини исботлайдиган далиллардир. Мўъжиза ҳам айнан шу мақсадда берилган бўлади. Баъзилар инсоннинг имкониятларини чамалаш орқали кароматни инкор этади. Аммо каромат инсоннинг эмас, балки Аллоҳнинг иши эканини ўйлаб кўрса, уни инкор қилиш учун бирор йўл тополмайди. Албатта, Аллоҳ барча ишга қодир зотдир.

[1] Абу Ҳафс Сирожиддин Умар ибн Исҳоқ Ғазнавий. Шарҳу ақидати имом Таҳовий. – Қоҳира: “Даротул Караз”, 2009. – Б. 170.

[2] Абдулқодир Абдур Раҳим. “Эътиқод дурдоналари “Бадъул амолий” шарҳи”. – Тошкент: “Sharq” нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси”, 2016. – Б.237-240.

[3] Улар Мўътазила тоифасидан бўлган.

[4] У зот Сулаймоннинг котиби Осиф ибн Бархиё эди. У “Исми аъзам”ни билар ва уни ўқиб дуо қилса, ижобат бўларди. Исми аъзам: “Ё Ҳайю, ё Қайюм! Ё Зал-жалоли вал-икром!” ёки “Ё илоҳано ва илоҳа кулли шайъин илоҳан воҳидан. Ло илоҳа илло Ант”. Валлоҳу аълам (Мд.). (Шайх Абдулазиз Мансур. Қуръони карим маъноларининг таржима ва тафсири).

[5] Намл сураси 40-оят.

[6] Бу ҳақдаги қисса Оли Имрон сураси, 37-47 – оятларида баён этилган.

[7] Зулҳижжа ойининг 8-куни.

[8] Зулҳижжа ойининг 9-куни.

Равшан ЭЛМУРОДОВ,

Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази

илмий ходими

Published in ЖАҲОЛАТГА ҚАРШИ МАЪРИФAТ

Четвер, 13 июль 2023 00:00

Абу Ҳанифа ва у кишининг мазҳаблари

Мусулмонлар оммасига Имоми Аъзам номи ила машҳур бўлган бу зот ҳақида кўплаб мақолалар ва китоблар ёзилган. Биз эса, у кишининг улуғ ҳаётлари билан қисқача тани-шиб чиқамиз. Абу Ҳанийфа Нўъмон ибн Собит Куфа шаҳрида ҳижрий саксонинчи санада таваллуд топдилар.

У киши аҳли сунна ва жамоа фиқҳ мазҳаб бошлиқлари ичида энг аввал туғилганларидир.

Ёшликларидан таҳсили илм қилдилар, бир вақтнинг ўзида касб ҳам қилар эдилар. Ипак сотар эдилар. Талаби илмни тугатишлари билан дарс ва фатво беришни бошладилар. У кишида илм билан бирга тақво, ибодат, зоҳидлик ва Аллоҳга ёлбориш каби сифатлар ҳам мужассамлашган эди.

У кишининг шахсий фазийлатлари ҳақида алоҳида ки-тоблар ёзилган. Дийний фаолиятда фақат илмнинг ўзи ки-фоя қилмайди. Балки илм билан бирга тақво ва Аллоҳ тао-лога доимий боғлиқлик бўлиши зарур. Бу нарсалар имом Абу Ҳанийфада олий даражада эди. У кишини кўмишдан аввал ювган ғассол Ҳасан ибн Амора ювишни тамомлаб бўлиб, ка-фанлаб қўйилган жасадларига қараб:

«Аллоҳ сизни раҳмат қилсин, мағфират айласин. Ўттиз йилдан бери рўзасиз юрмадийнгиз. Қирқ йил кеча-си ёнбошингиз кўрпа кўрмади. Сиздан кейин келганлар-ни
чарчатдийнгиз. Қориларни шарманда қилдийнгиз», деган экан.

Маълумки, ўша вақтда ҳокимлар доимо тақводор ва ўзига ишончи бор уламолардан ҳадиксираб юришарди. Ула-моларни нима қилиб бўлса ҳам тузоқларига илинтириш ёки йўқ қилиш пайидан бўлардилар. Шундай ҳолат имом Абу Ҳанийфа ҳаётларида ҳам бўлган. У кишининг халқ ўртасидаги обрўларидан қўрққан Язид ибн Умар ибн Ҳу-байра Куфага қози қилмоқчи бўлди. Абу Ҳанийфа бош тор-тдилар. Шунда у кишини қамаб қўйиб, ҳар куни ўн қамчидан уришга амр бўлди. Аммо азоб ҳам имом Абу Ҳанийфани ўз фикрларидан қайтара олмади.

Халийфа Жаъфар Мансур Бағдодни қураётиб, Абу Ҳа-нийфани Куфадан олдириб келди. Имом Абу Ҳанийфа шаҳарни режалаш ва қуришда қатнашдилар. Аммо халийфа қозиликни таклиф қилганда, бош тортдилар. Орада яна дўқ-пўписа, тортишишлар бўлди.

Имом Абу Ҳанийфа ҳаётини ўрганган тарихчиларнинг айтишларича, у киши халийфа Мансурнинг: «Агар қози бўлмасанг, Фурот дарёсига оқизиб юбораман», деган дўқларига: «Дарёда оқишни афзал кўраман. Билиб қўй, мен бу ишни эплай олмайман», деганлар.

Шунда халийфа Имомга: ёлғон айтаяпсан, деган. Имом Абу Ҳанийфа, дарҳол: сен ёлғончини қози қилишга қандоқ рози бўлаяпсан, деганлар.

Ҳокимият саройи билан Имоми Аъзам ўрталаридаги ке-лишмовчиликлар кейин ҳам давом этди. Ҳокимиятнинг ёл-лаб олган олимлари хатога йўл қўйсалар аёвсиз фош қилар, у киши шу билан бирга, оддий кишилар, бечораларни доимо ҳимоя қилар эдилар. Имоми Аъзам ҳижрий 150-санада ва-фот этдилар.

Бу буюк имомнинг асл исмларини кўпчилик билмайди ҳам. Аммо ҳамма Имоми Аъзам, яъни «улуғ имом», «катта имом» деб номлайди. Ҳақийқатда ҳам у киши бунга сазовор зотдирлар. «Зар қадрини заргар билади» деганларидек, у кишининг қадрларини ҳам уламолар, имомлар биладилар.

Имоми Аъзам ҳақида бошқа мазҳаб соҳиби имом Шо-феъий: «Одамлар фиқҳда Абу Ҳанийфанинг боқимандала-ридир», деганлар.

Бошқа бир мазҳаб соҳиб имом Моликдан одамлар «Абу Ҳанийфани кўрганмисиз?» деб сўрашганда, «Ҳа, агар ушбу устунни тилло демоқчи бўлса, ҳужжат топа оладиган одамлигини кўрдим», деб жавоб берган экан-лар.

Машҳур имом Абдуллоҳ ибн Муборак:

«Фиқҳда энг кучли одам Абу Ҳанийфадир. Унга ўхша-шини кўрмадим», деганлар.

Улкан илм соҳиби бўлмиш имом Абу Ҳанийфа ўз мазҳабларини бино қилишда Қуръони Карим, суннати наба-вия, ижмоъ, қиёс, саҳобаларнинг қавлларига суянадилар. Ҳукмларни чиқаришда қиёс ва истеҳсонга бошқалардан кўра кўпроқ мурожаат қилдилар.

Уламолар бу ҳақда у кишининг ўз сўзларини иқтибос қилиб келтирадилар: «Мен, аввало, ҳукмни Аллоҳнинг кито-бидан оламан, ундан топмасам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларидан оламан. Агар ҳам Ал-лоҳнинг китобида, ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва-салламнинг суннатларида топа олмасам, саҳобаларнинг га-пидан бошқаникини олмайман. Гап Иброҳим, Шаъбий, Ибн Сийрийн ва Ибн Мусайябга етганда, ўзим уларга ўхшаб иж-тиҳод қиламан», деганлар.

«Мевали дарахтга тош отадилар» деганларидек, исло-мий фиқҳнинг душманлари, унинг энг кўзга кўринган арбоби имом Абу Ҳанийфани нишонга олганлар. У кишини айблаш орқали фиқҳ илмига футур етказишга ҳаракат қилганлар. Баъзи вақтларда, билмасдан, ҳатто тарафдорлар ҳам шунга ўхшаш номақбул нарсаларни айтиб юрганлар.

Имоми Аъзамга қилинган таъналардан каттаси у кишини «ҳадис илмида қолоқ» деб айблашдир. Душманлар: Абу Ҳанийфа ўн еттита ҳадис ривоят қилган, холос, дейишади. Бу ботил гап бўлиб, у киши ёлғиз ўзлари ривоят қилган ҳадисларнинг сони икки юз ўн бешта, бошқалар билан ше-рикликда ривоят қилган ҳадислари эса, жуда ҳам кўп. У ки-шининг «Муснад» номли китобидаги намоз бобининг ўзида бир юз саккизта ҳадис келтирилган.

Абул Муайяд Муҳаммад ибн Маҳмуд Хоразмий Абу Ҳа-нийфанинг муснадларини жамъ қилиб, бир китоб шаклига келтирган. Бу китоб ҳижрий 1326-санада Мисрда чоп этил-ди. Ҳажми катта бўлиб, 800 саҳифача келади.

Баъзилар: Абу Ҳанийфа қиёсни заиф ҳадисдан устун қўяди, дейишган. Лекин, аслини олганда, ундай эмас экан. Уламолар бу масалани ҳам ўрганиб чиқишган ва Имоми Аъзам заиф ҳадисни қиёсдан устун қўяди, деган хулосага келганлар. Бунга мисоллар ҳам келтирганлар: «Намозда қаҳқаҳа билан кулса тоҳарат кетиши ҳақидаги ҳадис заиф бўлса ҳам, Абу Ҳанийфа уни қиёсдан устун қўйиб қабул қилганлар».

Имом Абу Ҳанийфанинг ўзлари бу ҳақда: «Аллоҳга қа-самки ким бизни қиёсни нассдан (яъни: ҳадисдан) устун қўяди деса, ёлғон айтибди ва бизга туҳмат қилибди. Насс бўлгандан кейин қиёсга ҳожат қолар эдими?!» дейдилар.

Имом Аъзам ўз мазҳабларида доимо мусулмонларга енгиллик бўлишининг тарафдори сифатида ижтиҳод қилганлар.

Кези келганда яна бир мулоҳазани айтиб ўтмоқчиман. Ҳамма, ҳатто Абу Ҳанийфа раҳматуллоҳи алайҳининг мух-лислари ҳам у кишини раъй, яъни фикрий фиқҳнинг асосчи-си дейишади ва ҳадисни кўп ишлатган имомларга муқобил қўйишади. Худди бошқа имомлар ҳадисдан ҳукм чиқаришган-у, Имоми Аъзам эса фикрларидан чиқарганга ўхшаб қолади. Менимча бу хато фикр. Бунга Имоми Аъзам яшаган шароит ва бошқа омиллар сабаб бўлган бўлса керак.

Мисол учун, имом Молик умуман бошқа шароитда яшаб, ижод қилганлар. У киши Мадийнаи Мунавварада, ҳадис ил-мининг марказида яшаганлар. Шунинг учунми, ҳар бир фиқҳий масала айтганларида, унга қўшиб ҳадисдан унинг далилини ҳам айтганлар.

Имом Моликнинг «Муваттоъъ» китобларида ҳадис ва ривоятлар фиқҳий боблар асосида жамланган.

Имоми Аъзам ўзлари ажам бўлганлар, асосан арабмас халқлар билан яшаганлар, эҳтимол яна бошқа омиллар бўлгандирки, у киши фиқҳий ҳукмни айтиб, ўз сўзлари би-лан ифода қилганлар-у, ортидан унга далил бўлган ҳадисни зикр қилмаганлар.

Ҳанафий мазҳабига оид фиқҳий китобларни мутолаа қилган ҳар бир киши буни дарҳол тушуниб етади. Аммо Али Қорининг «Мухтасари Виқоя» китобига ёзган шарҳини ўқиган одам Ҳанафий мазҳабида айтилган ҳар бир гапнинг оят ва ҳадисдан далили бор эканига ишонч ҳосил қилади.

Ҳозирги кунимизда покистонлик уламолардан аллома Зафар Аҳмад Усмоний ўзларининг устозлари улуғ олим са-моҳатли шайҳ Ашраф Али Таҳонавийнинг кўрсатмалари ила

«Эълоус-Сунан» номли йигирма бир жилдли китобни йигир-ма йил давомида ёзиб тугатдилар. Бу китоб улкан меҳнат самараси ўлароқ ҳанафий мазҳабидаги фиқҳий масалалар ҳадислар асосида ечилганини исбот қилибгина қолмай, ҳадисдан фойдаланишда бошқа мазҳаблардан устун экани-ни ҳам исбот қилди. Абу Ҳанийфа раҳматуллоҳи алайҳига тил теккизаётганлар аввало мазкур икки китобни ўқиб, сўнгра гап бошласалар, яхши бўлади.

Аллоҳ таоло ўтган уламоларимизнинг барчасини, жум-ладан, Имоми Аъзамни раҳмат айласин. Қолганларни тўғри йўлга бошлаб, ўзи адаштирмасин.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф раҳимаҳуллоҳ

Published in ЖАҲОЛАТГА ҚАРШИ МАЪРИФAТ

Четвер, 13 июль 2023 00:00

«Хива – 2024 йилда Ислом дунёсининг туризм пойтахти» халқаро тадбирига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш чора-тадбирлари тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори

Хива шаҳри 2024 йилда «Ислом дунёсининг туризм пойтахти» деб эълон қилинганлиги муносабати билан ҳамда Хива шаҳрининг туристик салоҳиятини халқаро майдонда фаол тарғиб қилиш мақсадида:

1. 2022 йил 27-29 июнь кунлари Боку шаҳрида (Озарбайжон Республикаси) бўлиб ўтган Ислом ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар туризм вазирларининг XI сессиясида Хива шаҳри 2024 йилда «Ислом дунёсининг туризм пойтахти» деб эълон қилинганлиги маълумот учун қабул қилинсин.

2. Қуйидагилар:
«Хива – 2024 йилда ислом дунёсининг туризм пойтахти» халқаро тадбирига (кейинги ўринларда – халқаро тадбир) тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш бўйича ташкилий қўмита (кейинги ўринларда – ташкилий қўмита) таркиби 1-иловага мувофиқ;
«Хива – 2024 йилда ислом дунёсининг туризм пойтахти» халқаро тадбирига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш бўйича чора-тадбирлар режаси (кейинги ўринларда – чора-тадбирлар режаси) 2-иловага мувофиқ тасдиқлансин.

3. Белгилаб қўйилсинки:
а) 2024 йил март ойида «Хива – 2024 йилда ислом дунёсининг туризм пойтахти» шиори остида Хива шаҳрида халқаро тадбирнинг расмий очилиш маросими ҳамда май ойида Хива шаҳрида Ислом ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлар туризм вазирларининг XII сессияси ўтказилади;

б) ушбу халқаро тадбирга Ислом ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатлардан иштирокчилар ва экспертлар жалб қилинади, халқаро тадбир оммавий ахборот воситаларида кенг ёритиб борилади;

в) Хива шаҳрининг туристик салоҳиятини халқаро майдонда фаол тарғиб қилиш мақсадида 2023-2024 йилларда қуйидаги тадбирлар ўтказилади:

«Taste of Uzbekistan Festival» шиори остида гастрономик фестиваль;
Паҳлавон Маҳмуд хотирасига бағишланган «Strongmen» халқаро баҳодирлар ўйини мусобақаси;
«Халқаро зиёрат туризми ҳафталиги» доирасидаги тадбирлар;
г) масъул вазирлик ва идораларнинг биринчи раҳбарлари ушбу қарорда назарда тутилган топшириқлар, шунингдек, ташкилий қўмитанинг тезкор кўрсатмаларини ўз вақтида ва сифатли бажарилишини таъминлаш учун шахсан жавобгар ҳисобланади.

4. Ташкилий қўмита (А. Арипов):
чора-тадбирлар режасида белгиланган вазифаларни ўз вақтида ва сифатли амалга ошириш бўйича масъул давлат органлари ва ташкилотлар фаолиятини мувофиқлаштириб борсин;

халқаро тадбирга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказишда юзага келадиган ташкилий масалаларни тезкорлик билан ҳал этсин;

Хива шаҳрида халқаро тадбир ўтказиладиган жойларнинг техник ва телекоммуникация ускуналари билан жиҳозланишини таъминласин;

Хоразм вилояти, шу жумладан, Хива шаҳрида ўтказиладиган қабул, маданий тадбирлар ва хорижий меҳмонларнинг саёҳатини ташкиллаштирсин;

халқаро тадбирда қатнашувчиларнинг Ўзбекистонга келиб-кетиши, уларга виза расмийлаштирилиши, транспорт ва тиббий хизмат кўрсатиш масалаларини мувофиқлаштирсин;

халқаро тадбир бўлиб ўтадиган ҳудудларни ободонлаштириш ишлари ўз вақтида ва сифатли бажарилишини таъминласин;

халқаро тадбир бўлиб ўтадиган ҳудудларда объектлар ва меҳмонхона фондининг тайёрлигини таъминласин;

зарур ҳолларда, халқаро тадбирни юқори савияда ташкил этиш билан боғлиқ тезкор қарорлар қабул қилсин.

5. Маданият ва туризм вазирлиги:
а) бир ой муддатда «Хива – 2024 йилда ислом дунёсининг туризм пойтахти» халқаро тадбири логотипини ишлаб чиқсин;

б) икки ой муддатда:
Фанлар академияси, Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази, Хоразм Маъмун академияси билан биргаликда халқаро тадбирга ташриф буюрадиган хорижий меҳмонлар фойдаланиши учун Хива шаҳри ҳақида ўзбек, рус, инглиз, араб ва француз тилларида қўлланма ишлаб чиқиб, чоп этилишини;

Хоразм вилояти ҳокимлиги, Маданий мерос агентлиги билан биргаликда Хива шаҳрининг туризм ва маданий мерос объектлари, ислом дунёси ва илм-фаннинг ривожланишида тутган ўрни ва тарихи, маданияти, яшаш тарзини акс эттирувчи фото ва видеоматериаллар («Guidebook») тайёрланишини таъминласин;

в) Ташқи ишлар вазирлиги, Хоразм вилояти ҳокимлиги ҳамда бошқа манфаатдор ташкилотлар билан биргаликда:

халқаро тадбирга тайёргарлик кўриш ва унинг юқори савияда ўтказилишини таъминлаш мақсадида Ислом ҳамкорлик ташкилоти Бош котибияти билан ҳамкорликда ишни ташкил этсин;

2023-2024 йилларда маҳаллий ва хорижий оммавий ахборот воситалари, Интернет жаҳон ахборот тармоғида «Хива – 2024 йилда ислом дунёсининг туризм пойтахти» шиори остида кенг тарғибот акциясини амалга ошириш чораларини кўрсин;

2023-2024 йилларда Ислом ҳамкорлик ташкилоти томонидан ташкил этиладиган халқаро тадбирлар ҳамда республикада ўтказиладиган туризм йўналишидаги кўргазма ва конференцияларда «Хива – 2024 йилда ислом дунёсининг туризм пойтахти» шиори остида тарғибот ишларини амалга оширсин;

2023 йил октябрь ойида Ислом ҳамкорлик ташкилотига аъзо давлатларнинг туристик ташкилотлари, оммавий ахборот воситалари вакиллари, блогерларни жалб қилган ҳолда Хоразм вилояти бўйлаб инфотур ташкил қилсин.

6. Белгилансинки, ушбу қарорда назарда тутилган халқаро тадбир доирасида:

а) Маданият ва туризм вазирлиги томонидан Туризмни қўллаб-қувватлаш жамғармаси ҳисобидан қуйидаги харажатлар қопланади:

халқаро тадбирнинг хорижий иштирокчиларини Тошкент шаҳридаги аэропорт ва вокзалда кутиб олиш ҳамда кузатиш, уларнинг республика ҳудудида ҳаракатланиши учун автобус, авиа ва темир йўл чипталарини харид қилиш;

халқаро тадбир доирасида хорижий (инглиз, араб, француз) тилларда синхрон таржимонлар иштирокини таъминлаш;

халқаро тадбирни хорижий оммавий ахборот воситалари, Интернет жаҳон ахборот тармоғи ва ижтимоий тармоқларда кенг ёритиш;

халқаро тадбир учун тарғибот материаллари (видеороликлар, тарқатма материаллар, китоблар ва бошқалар)ни ишлаб чиқиш ва чоп этиш;

Ислом ҳамкорлик ташкилоти Бош котиби, Бош котибият ходимлари ва экспертлари, фахрий меҳмонларнинг мамлакатга келиб-кетиши;

халқаро тадбирга тайёргарлик кўриш ва уни ташкил этиш билан боғлиқ бошқа тадбирларни ўтказиш;

б) Хоразм вилояти ҳокимлиги томонидан маҳаллий бюджет маблағлари ҳисобидан қуйидаги харажатлар қопланади:

халқаро тадбир ўтказиладиган ва диққатга сазовор жойларни ободонлаштириш ҳамда тадбир ўтказиш учун тайёр ҳолга келтириш;
хорижий иштирокчилар учун эсдалик совғалари (сувенирлар, миллий ҳунармандчилик маҳсулотлари ва бошқалар)ни ажратиш;

аэропорт ва темир йўл вокзалларида ҳамда марказий кўчалар бўйлаб ўрнатилган баннерлар ва LED мониторларда халқаро тадбирни кенг ёритиш;
иштирокчиларнинг тадбирлар дастури доирасида диққатга сазовор жойларга ташрифларини ташкиллаштириш;

хорижий иштирокчилар, уларга бириктирилган гид-таржимон ҳамда волонтёр кузатувчилар, оммавий ахборот воситалари вакиллари учун тушлик ва кечки овқатни ташкиллаштириш ва Хоразм вилояти бўйлаб ҳаракатланиши учун транспорт воситалари билан таъминлаш;

хорижий иштирокчилар ва оммавий ахборот воситалари вакилларининг Хоразм вилоятидаги меҳмонхоналарда яшаши билан боғлиқ харажатлар.

7. Хоразм вилояти ҳокимлиги хорижий иштирокчиларни аэропорт (вокзал)да кутиб олиш ва кузатиш ҳамда халқаро тадбир дастури асосида уларнинг ҳаракатланиши учун транспорт воситаларини ажратсин.

8. Ташқи ишлар вазирлиги Маданият ва туризм вазирлигининг виза талабномаларига биноан халқаро тадбирда иштирок этадиган чет эллик иштирокчиларга Ўзбекистон Республикасига кириш визалари консуллик йиғимлари ва ҳақиқий харажатларнинг ўрнини қоплаш ҳисобидан йиғимлар ундирилмасдан, зарур ҳолларда, Ўзбекистон Республикаси халқаро аэропортларида расмийлаштирилишини таъминласин.

9. Ички ишлар вазирлиги:
Миллий гвардия билан биргаликда халқаро тадбир ўтказиладиган ҳудудларда иштирокчи ва меҳмонлар тўпланадиган жойларда, меҳмонхоналарда ҳамда уларнинг атрофида жамоат тартибини сақлаш;

тадбирларга ташриф буюрадиган делегация аъзолари хавфсизлигини таъминлаш мақсадида йўл ҳаракати қоидаларига мувофиқ ҳамроҳлик қилиш чораларини кўрсин.

10. Фавқулодда вазиятлар вазирлиги халқаро тадбир ўтказиладиган объектлар ҳамда уларнинг атрофида фавқулодда вазиятларнинг олдини олиш ва ёнғин хавфсизлигини таъминлаш ишларини ташкиллаштирсин.

11. Соғлиқни сақлаш вазирлиги тадбирлар ўтказиладиган жойларда тез тиббий ёрдам бригадалари фаолияти ташкил этилишини таъминлаш, тадбирлар ўтказиладиган жойларда соғлиқни сақлаш ҳамда санитария нормалари, қоидалари ва гигиена нормативларига амал қилиниши бўйича зарур чоралар кўрсин.

12. Рақамли технологиялар вазирлиги Маданият ва туризм вазирлигининг мурожаатига асосан халқаро тадбир ўтказиладиган конференция ва кўргазма заллари, матбуот хоналарини белгиланган тартибда зарур техника воситалари, синхрон таржима жиҳозлари ва Интернет жаҳон ахборот тармоғи билан таъминласин.

13. Маданият ва туризм вазирлигининг талабномасига асосан қуйидагиларга:
«Uzbekistan Airways» АЖга хорижий иштирокчилар учун халқаро ва маҳаллий рейсларга авиачипталарнинг банд қилинишини таъминлаш;

«Ўзбекистон темир йўллари» АЖга хорижий иштирокчилар учун қатновдаги поездларнинг барча турларига темир йўл чипталари захирасини яратиш ва расмийлаштириш чораларини кўриш тавсия этилсин.

14. Мазкур қарорнинг ижросини самарали ташкил қилишга масъул ва шахсий жавобгар этиб маданият ва туризм вазири О.А. Назарбеков ҳамда Хоразм вилояти ҳокими Ж.Р. Рахимов белгилансин.

Қарор ижросини муҳокама қилиб бориш, масъул ташкилотлар фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш Ўзбекистон Республикаси Бош вазири А.Н. Арипов зиммасига юклансин.

Ўзбекистон Республикаси
Президенти Ш.Мирзиёев

Published in Ўзбекистон янгиликлари