Имтиҳон кунлари кўп болаларда бир хил ҳолат кузатилади: ўйчанлик, хавотир, ҳаяжон, сиқилиш, безовталик ва шу каби кишига тинчлик бермайдиган ички ғалаёнлар. Бу ҳолат фақат болаларда эмас, катталарда ҳам худди шундай. Бу табиий, албатта. Баъзида имтиҳон олди ҳаяжоннинг зўридан ич кетиш, иштаҳанинг йўқолиши ёки тирноқ чайнаш одатлари ҳам кузатилади. Катталар иродалари мустаҳкам бўлгани учун бу ҳолатда узоқ қолишмайди, ўзларини тезда ўнглаб олишади. Лекин болалар ҳали ёш бўлганлари сабабли бу имтиҳонлар, бу ҳаяжонлар ҳамма-ҳаммаси ўткинчи эканини билишмайди. Худди шу имтиҳон билан ҳаёт тугаб қоладигандай қўрқишади, хавотирланишади. Ачинарлиси, болалар шундай пайтларда уйқусизлик, жиззакилик, ҳуснбузарлар тошиши каби бир қанча касалликлар орттириб олишади.

Фарзандларимиз имтихонга тайёргарлик кўрганда учта қўрқувни бошларидан ўтказадилар:

1. Имтихон қўрқуви. Яъни имтиҳонда ўзлари кутган натижани қайд эта олмай имтиҳондан йиқилиш қўрқуви.
2. Ота-оналар қўрқуви. Имтиҳондан ўта олмасалар, ота-оналари, кўпроқ оталаридан эшитадиган дашномларининг қўрқуви.
3. Шериклар қўрқуви. Яъни бирга имтиҳон топшираётган синфдошлари улардан ўтиб кетиб улар истаган ўринни эгаллаб қўйишларидан қўрқиш.

Ана энди ўзингиз ўйлаб кўринг, шунча ваҳима орасида қолган фарзандларимизга имтиҳон олди қандай ёрдам беришимиз мумкин? Нима қилсак, кўзимизнинг оқу қораси бўлган болажонларимиз имтиҳонни ваҳимали, даҳшатли кун деб эмас, балки, хурсандчилик ва вақтичоғлик қиладиган байрам куни ўлароқ қабул қилишади?

Оталардан бири айтади: "Мен имтихон кунларини фарзандларимнинг ҳаётидаги энг бахтиёр кунларга айлантиришга астойдил ҳаракат қиламан. Имтиҳон кунлари бошқа кунларга нисбатан икки баробар кўп ҳаражат қиламиз. Чунки имтиҳондан олдинги кун тансиқ таомлар, ширинликлар пиширамиз. Болаларимизни айлантиргани боғларга олиб борамиз. Бу уларнинг миясига дам беради. Фикрларида тўзғиган ҳаяжон чанг-тўзони босилишига ёрдам беради. Уларга ёшларига мос ўйинчоқлар олиб берамиз. Болаларни имкон қадар хурсанд қилиб уларнинг хаёлидан “Эртага имтиҳон!” деган қўрқувни чиқариб юборишга интиламиз.

Уйда ҳам бир-биримизга қаттиқ гапириш, бақириш, қўрс-қўпол гаплардан тийиламиз. Чунки бу нарсалар ўзи шундоқ ҳам тушкунлик кайфиятида турган болани баттар чўктиради.

Қилган ҳаракатларимиз албатта самара беради. Болаларимизда юқорида зикр қилинган имтиҳон олди қўрқуви олиб келадиган салбий ҳолатларнинг бирортаси кузатилмайди. Улар ўзларини хотиржам сезишади. Имтиҳонга хотиржам кирган боланинг натижалари ҳам Аллоҳнинг изни ила аъло бўлади. Имтиҳонни байрамга айтлантиришга шу қадар ўрганиб қолганмизки, имтиҳон кунлари ўтиб кетгач, болаларим қачон имтиҳон келаркин деб орзиқиб кутишади. Бошқа кўплаб синфдошлари эса болаларимизни кўриб, уларнинг имтиҳонга ошуфта қалбларини кўриб ҳайрон қолишади. Мен бошқа ота-оналар ҳам имтиҳонни байрамга айлантириб фарзандларини имтиҳон “даҳшат”ларидан халос этишларини истардим".

Доктор Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътининг

“Фарзанд тарбиясида 700 та сабоқ” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Камронбек Ислом таржимаси.

Аввало миваффақият ҳақида ўйланг, унга эришиш мумкинлигига тўлиқ ишонинг. Ҳа, сиз муваффақиятга Аллоҳнинг изни ила қодирсиз!

Имкониятларингизни оз санаманг, бошқаларн эса донолик билан мақташдан муболаға қилиб юборманг. Ўзингизга уқтирингки, сиз аслида ўйлаганингиздан ақллироқсиз. Ўзингизга паст баҳо берманг, сиз тасаввурингиздагидан яхшироқсиз!

Ҳаётда олдингизга мақсад қўйиб олинг. Масалан одамларнинг кўнглига қувонч улашиш. Бу – ҳаётингизда рўёбга чиқаришингиз мумкин бўлган энг чиройли ишлардан бири!

Ақлингизни муваффақиятли кишиларнинг ҳаёт тарзини ўрнаштириб олинг. Гапирганингизда мақсадли, самарали, чиройли сўзлардан фойдаланинг. Ҳар қандай ҳолатда ҳам салбий сўзларни ишлатишдан йироқ бўлинг!

Ҳар қандай иш содир бўлиши мумкинлигини тасдиқ этинг, луғатингиздан “иложсиз”, “имконсиз”, “бефойда” сўзларини чиқариб ташланг!

Ўз ишингизни қадрланг. Иш қилишда энг яхши ва энг тўғри йўлдан боришга ҳаракат қилинг!

Узоқни кўра билишга ўрганинг, олдингизда турган нарсаларга қараш билан кифояланиб қолманг! Аҳамияциз, кераксиз нарсаларга асло бошқотириб ўтирманг! Муҳим ва катта ишларни бажаришга эътиборингизни қаратинг!

Қолоқликни, битта нарсага ёпишиб олишни қўйинг, бу ақлингизнинг фикрлаш қобилиятини сўндиради. Янги-янги ишларни қилиб кўришдан тўхтаманг, бу сиз учун тажриба бўлади!

Ҳар куни ўзингизга савол беринг: Ишимни қандай қилиб энг яхши кўринишда бажарсам бўларкин? Яна қандай қўшимча қилсам бўларкин?

Олиб бораётган ишингиз аҳамиятини ҳис этинг, бу ўзингизнинг аҳамиятингизни билишга ва ишни мукаммал тарзда бажаришга ёрдам беради.

Дунёқарашингизни кенгайтиринг, ақлингизни янги фикрларни қабул қилишга доим тайёр ҳолда тутинг!

Бошқалар билан муомалада уларнинг муҳаббатини қўлга киритишга ва уларни қўллаб-қувватлашга иштиёқманд бўлинг, шунда улар сизни муваффақият томон етаклашади.

Баъзи одамларнинг: “Сен буни қила олмайсан, қўлингдан келмайди” каби тушкунликка тушурувчи гапларга қарши иммунитетни доим сақлаб туринг!

Мен саодат ҳақида китоб ёзмоқчи бўлганимда бир фозил кишининг олдига маслаҳат сўрагани боргандим. Шу мавзуда китоб ёзиш ниятим борлигини айтган эдим у киши менга айтдики: саодат ҳақида кўп китоблар ёзилган, уларга нимадир қўшимча қилишинг қийин масала!

Мен индамадим, жавоб қайтармадим. Китобим чиққанида у киши кўриб жуда ажабланди ва тасанно айтди.

Доимо ишингизни шавқу-завқ билан бажаринг ва қилаётган ишингизга руҳият бахш этинг! Ҳар қандай хабарларга қулоқ тутқверманг, фақат сара хабарларни эшитинг. Муваффақиятли кишилар билан суҳбатлашинг, улардан тавсиялар олинг! Сизни муваффақиятга етаклайдиган дўстларни қидиринг.

Шу билан биргаликда бошқа одамларга ҳам ўз қадр-қимматларини билдиришга ҳаракат қилинг ва одамларни ўз исмлари билан чақиринг, чунки инсон учун энг ёқимли нидо – уни исми билан чақиришдир!

Бошқалар билан фикр алмашишга, чиройли баҳслашишга ўрганингки, одамлар сиз билан суҳбатлашишга ошиқишсин! Бажарадиган ишингиз гапингиздан кўп бўлсин.

Вазиятлар яхшиланишини кутманг, унақада умрингиз охиригача кутишингизга тўғри келади. Бугинги ишни эртага қолдирманг.

Мағлубиятга учрагудек бўлсангиз уни ғалабага айлантиринг!

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.

3 қисм

Сеҳргар дини ва ўз нафсини шайтонга сотган саналади. Чунки шайтон инсоннинг ибодат қилишини асло истамайди. Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Ва батаҳқиқ, биладиларки, уни сотиб олган кишига охиратда насиба йўқ” (Бақара сураси, 102-оят).

Сеҳргар диндан чиқиш ёки жинларга атаб жонлиқ сўйиш ва улардан ёрдам сўраш орқали сеҳр билан шуғулланади. Шунингдек, бунинг учун Аллоҳ таолонинг Каломи – Қуръони каримга нисбатан ҳурматсизлик қилади.

Уламолар айтадилар: “Сеҳргарлар қоғозларга Қуръондаги сура ва оятларни қон билан ёзадилар, атайлаб оятларнинг ҳарфларини хато қилиб кўчирадилар. Шайтонни рози қилиш учун яна бошқа турли ўзгартиришларни қиладилар”.

Ким ўз нафсини шайтонга сотса, ахлоқдан, солиҳ амаллардан мосуво, қалб кўзи кўр, яхшиликлардан юз ўгирган, гуноҳ йўлда юрувчи, динининг устидан кулувчи ва унга душманлик қилувчи бўлади. Нафсини рози қилиш йўлида барча жирканч ишларни қилишга тайёр туради.

Охир оқибат Аллоҳ таолога шак, шайтонга ибодат қиладилар, фитна-фасод ишларни бажарадилар, нафси фақат гуноҳ, фисқ амалларга бошлайди, кўп ёлғон гапирувчи ва ҳаром еювчи бўлади.

Аллоҳ таоло одамни лойдан, жинларни эса оловдан яратди. Бу ҳақда Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Батаҳқиқ, Биз инсонни қуруқ лойдан, ўзгартирилган қора балчиқдан яратдик. Ва жинларни бундан олдин самум оловидан яратдик” (Ҳижр сураси, 26-27-оятлар).

Қолаверса, Аллоҳ таоло Одам авлодини жинлардан афзал қилди. Аллоҳ таоло: “Батаҳқиқ, Биз Бани Одамни азизу мукаррам қилиб қўйдик ва уларни қуруқлигу денгизда (улов-ла) кўтардик ҳамда уларни пок нарсалар ила ризқлантирдик ва уни Ўзимиз яратган кўп нарсалардан мутлақо афзал қилиб қўйдик” (Исро сураси, 70-оят).

Лекин сеҳргар ҳамиша ўзини бошқалардан устун тутади. Ўзгаларни менсимайди. Ваҳоланки, сеҳргардан ҳам, жинлардан ҳам мўминлар афзалдир. Шайх Абу Бакр Жазоирий айтади: “Жинларнинг ҳатто солиҳлари ҳам қадр, каромат ва шарафда инсондан паст даражада”.

Давоми бор...

Даврон НУРМУҲАММАД

E’rob (fleksiya) arab tilining o‘ziga xos belgilaridan biridir. Arab tilida e’rob (fleksiya)dan ko‘zda tutilgan bir qancha maqsad va foydalar bor. Boshqa o‘zgarmas tillarda bunday bir so‘zdagi pur ma’nolikni uchratmaymiz. Agarda siz: “E’rob (fleksiya) tilni o‘rganishdagi qiyinchilikka va uni talaffuzidagi chigallikka olib boradi. Qolgan o‘zgarmas tillar iste’mol va o‘rganish jihatdan achagina qulaydir”, deb o‘ylasangiz. Siz arab tilidan bir necha so‘zni olib ularning har birini uch xil grammatik o‘rinda raf (bosh kelishik), nasb (tushum kelishik), jar (qaratqich kelishik)da foydalaning. Bu tilning iste’mol va o‘rganish jihatdan qulayligini bir nishonasidir.

Darhaqiqat, so‘z yasashda so‘zning oxiri o‘zgarmasdan qo‘shimchalar qo‘shish orqali hosil qilinadigan tillar iste’mol va o‘rganish jihatdan eng qulay va yengildir. Lekin bu har doim tilda afzallik va o‘ziga xos xususiyat bo‘lib kelganmi? Qulaylik har doim afzallikmi?  Agar sizda ikkitadan qurilma bo‘lsa, masalan, ikkita kir yuvish mashinasi, kompyuter kabi. Ulardan biri boshqasidan murakkab va qiyinroq. Shu bilan birga uning qiyinligiga mos foydasi ham bor. Bu murakkablikda biror naf va foyda bo‘lmasa inkor etib bo‘lmaydigan nuqson va kamchilik bo‘ladi.

Demak, osonlik har doim o‘lchov, mezon emas, balki foyda o‘lchovdir. Til faqat inson tafakkuri va qalbidagi ma’nolarni ifodalash uchun xizmat qiladi. Shu e’tibordan ma’nolarni ifodalashda daqiq, ko‘lami keng, dalolati umum bo‘lgan til to‘g‘riroq va maqbulroq bo‘ladi.[1]

Arab tilida so‘z grammatik o‘rni o‘zgarishi bilan u ifoda qilayotgan ma’no ham o‘zgarib boradi. Ayrim iboralarni faqat e’rob (fleksiya) yordamida tushunish mumkin. Fleksiyaviy har qanday o‘zgarishdan keyin ma’no o‘zgarishi kuzatiladi.

Bunga misol tariqasida quyidagilarni keltiramiz:

 كيف أنتَ و محمدٌ ؟ - Sen  va Muhammad qanday?

كيف أنتَ و محمداً ؟  - Sen bilan Muhammad o‘rtasidagi aloqa qanday?

Bir xil ko‘rinishdagi so‘roq gap. Avvalgi gapda ikkinchi shaxs va Muhammadning hol-ahvoli so‘ralmoqda. Ikkinchi gapda esa ikkinchi shaxs va Muhammad o‘rtasidagi aloqa haqida so‘ralmoqda.[2]

صبرٌ جميلٌ – matonatli sabr qilish!

صبرا جميلا – biroz vaqt chiroyli sabr qilish!

(الصبر) – Sabr so‘zi yuqoridagi ikki gapda shaklan bir xil bo‘lsada, ma’no jihatdan bir-biridan farq qiladi. Bu ma’no o‘zgarishiga fleksiyani o‘zgarishi ta’sir qilmoqda. Bosh kelishik bilan ifoda qilingan gapdagi sabr uzluksiz, davomiy sabrga chorlaydi. Tushum kelishigi bilan ifoda qilingan gapdagi sabr esa ma’lum bir vaqt  sabr qilishga undaydi.

Manbalar asosida Andijon

“Sayyid Muhyiddin maxdum”

o’rta maxsus islom bilim yurti

mudarrisi Abdulaziz Furzulov tayyorladi

Manbalar

1. Kalosh Hanifa. Zohirotul e’rob fid darsil lug‘aviy dirosat va tahqiq. – J. Jomeatul arabiy, 2012. – 245 b.
2. Abdulkarim Roiyz. Arab tilida e’rob ko’rinishlari. – B. Madrastul arobiyya, 2002. – 302-bet.
3. Ibn Jinni. Xususuyatlar. – Dorul ma’rifat al-jomiyya, 1999. – 1/35-bet.
4. Abu Hayyon: Alloma Muhammad ibn Yusuf ibn Aliy ibn Yusuf ibn Hayyon Asiruddin Abu Hayyon G`ornatiy Andalusiy Jiyoniy Nafziy. Hijriy 654-745-yillar. Bahrul muhit. – B. Madrastul arobiyya, 2002. – 9/40-bet.

 [1] Ibn Jinni. Xususuyatlar. – Қ. Дорул маърифат ал-жомийя, 1999. – 1/35-bet.

[2] Abu Hayyon: Alloma Muhammad ibn Yusuf ibn Aliy ibn Yusuf ibn Hayyon Asiruddin Abu Hayyon G`ornatiy Andalusiy Jiyoniy Nafziy. Hijriy 654-745-yillar. Bahrul muhit. – Б. Мадрастул аробийя, 2002. – 9/40-bet.