Islom tarixida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning suvoriysi nomi bilan mashhur bo'lgan Horis ibn Rib'iy al-Ansoriy roziyallohu anhu milodiy 606-yilda, hijratdan 16 yil avval tavallud topgan. Nasablari Hazraj qabilasining Banu Salama urug'iga borib taqaladi. Otalarining ismi Rib'iy ibn Baldama, onalarining ismi esa Kabsha bintu Mutohhar edi.

Ismlari borasida ulamolar turli fikrlarni aytganlar. Boisi, u kishi tarix kitoblarida ko'pincha laqablari Abu Qatoda bilan zikr qilinganlar. Asl ismlarini ba'zilar Horis, ba'zilar Amr va yana ayrim ulamolar No'mon edi, deyishgan. Imom Zahabiy esa sahih qavlga ko'ra Abu Qatodaning ismi Horis edi, deb aytganlar.

Abu Qatoda roziyallohu anhu kichik yoshlaridayoq musulmon bo'lganlar. Ayrim tarixchilar Islomga kirishlarini ikkinchi aqaba bay'ati bilan bog'laydilar.

Abu Qatoda roziyallohu anhu Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qatnashgan deyarli barcha g'azotlarda u zot bilan yelkama-yelka turib mardonavor jang qilganlar. U kishining jangovar mahoratlari yuqoriligi sabab Nabiy alayhissalom ko'plab sariyyalarga qo'mondon qilib ham yuborganlar.

Abu Qatoda roziyallohu anhu faqatgina Badr jangida qatnashmaganlar. O'zlari qatnashgan boshqa barcha g'azotlarda qahramonliklar ko'rsatib ommaning e'tiboriga tushganlar. Masalan, G'oba g'azotida mushrik sardorlaridan bo'lgan Mas'ada sahoba Muhriz ibn Nazla roziyallohu anhuni o'ldirib qochadi. Shunda Abu Qatoda roziyallohu anhu otlariga minib Mas'adaning ortidan quvib yetib, shahid bo'lgan birodarlarining qasosini oladilar. O'sha paytda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abu Qatoda roziyallohu anhuning haqlariga duo qilib: “Allohim, uning sochlari va terisini barakali qil”, deydilar. Shu kuni Abu Qatoda roziyallohu anhuni “Bugun suvoriylarning eng yaxshisi Abu Qatoda bo'ldi”, deb maqtaydilar.

Abu Qatoda roziyallohu anhu xulofoi roshidinlar davrida ham ko'plab fathu muhorabalarda ishtirok etganlar. Jumladan, buyuk Fors fathida bir o'zlari qiymati o'n besh ming dinordan ortiq belbog'ni qo'lga kiritib Amirul mo'miniyn Umar roziyallohu anhuga topshiradilar. Xalifa Usmon roziyallohu anhu vafotlaridan keyin Islom birligiga tahdid qilgan turli fitnalar zamonida Aliy roziyallohu anhu bilan doimo hamnafas bo'lib barcha janglarda qatnashganlar.

Abu Qatoda roziyallohu anhuning ko'plab vaqti janggohlarda kechgan bo'lsa-da, o'zlari ilmga muhabbati va hurmati cheksiz sahobalardan edi. Hadis rivoyat qilishda ham juda ehtiyotkor edilar. Bir kuni o'g'illari Ma'badning “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam undoq, bundoq dedilar”, deyayotganini eshitib: “Nima deyayotganingni bilasanmi? Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Mening nomimdan yolg'on gap aytganlar jahannamdan o'ziga joy hozirlayversin”, deganlarini eshitganman”, deb tanbeh beradilar.

Abu Qatoda roziyallohu anhudan bizgacha 170 ta hadis yetib kelgan. Ulardan 21 tasiga Imom Buxoriy va Imom Muslim ittifoq qilganlar.

Ulamolar Abu Qatoda Horis ibn Rib'iy al-Ansoriy roziyallohu anhuning vafoti borasida ham ixtilof qilganlar. Ayrimlar Xalifa Aliy roziyallohu anhu davrida Kufada vafot etgan, deyishadi. Sahih qavlga ko'ra esa hijriy 54-yilda, 70 yoshlarida Madinai Munavvarada vafot etganlar.

Alloh u kishidan rozi bo'lsin!

Yusufiy Ruqoyya, 1 kurs tolibasi.

Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ бандаларига ҳалол касб қилишни ва ҳаромдан қочишни амр этди.

Севикли Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳалол касб қилиш ва ҳалол яшаш йўлларини умматларига тушунтириб, ўз ҳаётларида амалга ошириб, кўрсатиб бердилар.

Маълумки, инсон ҳаётининг аксар қисми молиявий муомала билан ва шунга доир муаммолар таъсирида ўтади. Чунки турмуш шуни тақозо этади. Агар молиявий муомала, олди бердилар йўлга қўйилмаса, зарурий қоидалар ишлаб чиқилмаса, турмуш қийинлашиб, одамлар орасида келишмовчиликлар кўпайиб кетган бўларди.

Динимиз инсонлар ўртасидаги муносабатларда ҳамиша адолат, инсоф, ҳалоллик бўлишини талаб этади ва мусулмонларни шунга чақиради. Бу муносабатлар орасида савдо-сотиқ ҳам алоҳида аҳамиятга эгадир. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай  марҳамат  қилган: "Аллоҳ савдони  ҳалол, рибони ҳаром  қилди" (Бақара сураси, 275-оят).

Аллоҳ таоло Қуръони каримда барча мўминларга ўз тоқатиларига яраша касб қилишни фарз қилди: "Бас, қачонки, намоз адо қилингач, ерда тарқалиб, Аллоҳнинг фазли (ризқи)дан истайверинглар! Аллоҳни кўп ёд этингизлар, шояд (шунда) нажот топурсизлар" (Жумъа сураси, 10-оят).

Яъни, Аллоҳ таоло бу ояти каримада мўмин мусулмонларни намозни адо этгач, ер юзига тарқалиб, ҳалол йўл билан ризқ топишга тарғиб қилмоқда ва бу ишни Аллоҳ таолонинг фазлидан талаб қилиш, деб номламоқда. Намоздан кейин ким савдосига, ким касал кўргани, ким илм талабига – ҳар ким ўз ишига қайтиши мумкин. Чунки ер юзи бўйлаб тарқалиш буйруғи мажбурий эмас. Лекин баъзи кишилар бу амрга жиддий амал қилишган.

Ибн Абу Хотимдан ривоят қилинади. Ирок ибн Молик розийаллоҳу анҳу жума намозидан сўнг масжид эшигидан чиқарканлар: “Эй бор Худоё, мен даъватингга жавоб қилдим, фарз намозингни ўқидим ва айтганингдек ер юзига тарқалдим. Менга Ўз фазлингдан ризқ бергин, Сен энг яхши ризқ берувчисан”, дер эканлар.

Қуръони каримда бу маънодаги бошқа оятлар ҳам мавжуд. Жумладан, Мулк сурасининг 15 оятида айтилади: “У (Аллоҳ) сизларга ерни хоксор (бўйсунувчи) қилиб қўйган зотдир. Бас, у(Ер)нинг ҳар томонида (саёҳат, тижорат ёки деҳқончилик қилиб) юраверинглар ва (Аллоҳнинг берган) ризқидан енглар. Тирилиб чиқиш Унинг ҳузуригадир”.

Уламоларимиз қадимдан ушбу ояти кариманинг тафсирини Исломда меҳнатга чорлаш, ризқ териш мақсадида ер юзининг турли жойларида ҳаракат қилиш жоизлигига далил қилиб келтиришади. Бу оятдаги “юринг” деган хитоб мусулмонларни доимо касб-корга ундаган ва дангасалик, бекорчиликдан четланишга чақирган. Шу билан бирга, ризқ Аллоҳ таолодан бўлишини унутмаслик зарурлигини эслатган. Яъни, мусулмон одам ер юзида ризқ талабида бўлиши ва ҳалол йўл билан касб қилиши керак.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу дедилар: “Эй бечоралар жамоси, бошларингни кўтаринглар ва савдогардик қилинглар, албатта, йўлга кўз тиккан ва одамларга муҳтож бўладиган фақир бўлманглар”.

Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу дедилар: “Кимики динда фақиҳ бўлмаса, яъни савдо қилишнинг илмини билмаса, бозорда савдогарлик қилмасин”.

Динимиз ростгўй ва ҳалол савдогарларга юксак мартабаларни ваъда қилган. Бу ҳақда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар: “Ростгўй савдогар Қиёмат кунида аршнинг соясидадир” (Имом Дайламий ривояти).
Савдо-сотиқда ростгўй бўлмаган ва тақво қилмаган кимсалар Қиёмат кунида гуноҳкор ҳолатда тириладилар.

Бу ҳақда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Эй, савдогарлар жамоаси!” дедилар. Ҳамма қаради, шунда у зот алайҳиссалом: “Албатта, савдогарлар қиёмат кунида гуноҳкор ҳолатда тириладилар, фақат ким (савдода) Аллоҳдан қўрқса, солиҳ амалларни қилса ва рост сўзласа бундан мустасно”, дедилар (Имом Термизий ривояти).
Бу ҳадиси шарифдан тижорат шарафли касб бўлиши билан бирга ростгўй ва тақводор бўлишни талаб қиладиган ўта масъулиятли касб экани маълум бўлмоқда.

Имом Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳнинг Бишр исмли савдода шериклари бор эди. Бишр савдо қилиш мақсадида Мисрга қараб йўл олди. Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ унга ипак матодан етмишта кийим юбордилар. Шерикларига юборган молнинг маълум қисми айбли экани, уларни сотаётган вақтда олувчига айбини айтиб сотиши лозимлигини тайинлаб хат ёздилар. Бишр молларни ҳаммасини сотиб Куфага қайтди.

Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ ундан: “Ипак матоли кийимларни айбини айтиб сотдингми”? деб сўрадилар. "Уларни айтиш ёдимдан кўтарилибди" – деди Бишр ҳижолат бўлдилар. Шунда Абу Ҳанифа раҳматуллоҳи алайҳ савдодан тушган фойда катта бўлишига қарамасдан уни ҳаммасини садақа қилиб юборганлар. Мазҳаббошимизнинг бу парҳезкорликлари ва бошқанинг ҳаққидан ҳазар қилишлари барчамизга намуна ва ўрнак бўлиши лозим.      

Баъзи ҳукамолар дедилар: “Ҳар вақтики, савдо қилгувчида уч хислат бўлмаса, икки дунёда муҳтож бўлгай. Аввали – тили уч нарсадан пок бўлгай: ёлғондан, лағвдан, яъни, беҳудагўйликдан ва қасамдан. Иккинчи – дили уч нарсадан соф бўлгай: ёмон ният, хиёнат ва ҳасаддан. Учинчи – уч нарсага доимий эътибор қаратмоқ лозим: жума намозига ва жамоат билан намоз ўқимоққа ва баъзи вақтларда илм талаб қилмоққа ва бошқа одамдан Аллоҳ таолонинг ризолиги ва хурсандлигини ихтиёр қилмоққа”.

Муъоз ибн Жабал розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай дедилар: “Касбларнинг энг яхшиси – тижоратчиларнинг касбидир. Улар гапирсалар ёлғон гапирмайдилар, уларга омонат қўйилса хиёнат қилмайдилар, ваъда берсалар хилоф қилмайдилар, сотиб олаётгаларини пастга урмайдилар, сотаётганларини бўрттирмайдилар, қарзларини беришни чўзиб юрмайдилар ва бировга қарз берганларида уни қистамайдилар” (Имом Байҳақий ривояти).

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Кимки кун бўйи ишдан, меҳнатдан чарчаб, кечқурун ҳалол меҳнатнинг чарчоғи билан ётса бомдодгача Аллоҳ унинг гуноҳини кечиради”, дедилар.

Ҳалол меҳнатнинг фазилати, ҳалол касбнинг шарофати гуноҳларини кечиришликка, тоатларнинг қабулига, фарзандларни ҳалол покиза ризқ билан боқишликка сабаб бўлади.
Мана шундай ҳалол касблардан, покиза ишлардан Аллоҳ ва Расули рози бўладиган амаллардан бири “ҳалол тижоратдир”.

Аллоҳ таоло ватанимиз равнақига ҳисса қўшаётган, иқтисодий соҳада хизмат қилаётган барча юртдошларимизга Ўзи тавфиқ, куч-қувват ато қилсин, қиёмат кунида ваъда қилинган улуғ ажрларни барчаларига насиб этсин. 

Манбалар асосида Хўжаобод туман “Етти чинор” жоме масжиди имом ноиби

Муҳаммад Қуддус Абдулманнон тайёрлади.

Ибн Муборакнинг исмлари баъзи таржимаи ҳол китобларида[1] оталари исмидан қисқартириб олинган дейилса, баъзиларида[2] боболариникидан дейилади.

У киши Абдуллоҳ ибн Муборак ибн Водиҳ Ал-Ҳанзалий Ат-Тамимий мавлолари, Абу Абдурроҳман Марвазий. У табаъ тобеъинлардан, бани ҳанзала мавлоларидан.

Ибн Жавзий “Мудҳиш”да келтирадилар: “Абдуллоҳ ибн Муборак исми билан номланувчилар олтита. Биринчиси – Марвазий, бу киши мана шу. Иккинчиси – Хуросоний. Учинчиси – Бухорий. Тўртинчиси – Жавҳарий. Қолганлари Бағдоддан”[3].

Абдуллоҳ ибн Муборакнинг оналари Хоразмдан, оталари турк бўлган. Оталари Бани Ҳанзаладаги Ҳамзон исмли тижоратчининг қули бўлганлар. У киши тақводор, солиҳ, ибодатгўй, хилватни севувчи, ўта даражада парҳезкор эди. Тарих саҳифалари бизга у киши ҳақларидаги ажойиб ҳодисани ёзиб қолдирган:

Абдуллоҳнинг оталари Муборак хўжайинларининг боғида ишлаб юрар эди. Бир куни боғ эгаси Муборакдан ширин анор келтиришини сўради. Анор келтирилиб,  ичи ёрилганда хом бўлиб чиқди. Шунда хўжайин жаҳли чиққанча, “Мен сенга ширин анор келтир, десам, хомини олиб келасан-ми?!” деди. Муборак яна бошқа бир дарахтдан янги анор келтирди. Униси ҳам хом чиқди. Бу ҳолат учинчи бор такрорланганда  хожанинг ғазаби кучайиб деди:

- Нима, сен ширин мева билан хомини фарқига бормайсанми?

- Йўқ.

- Бу қанақаси бўлди?!

- Боғдаги бирорта мевадан татиб кўрмаганман.

- Нима учун татиб кўрмадинг!?

- Чунки сиз боғдаги мевалардан еб кўришимга изн бермагансиз – да...

Хожа бундан таажжубга тушди. Муборак унинг кўзларига юксак инсон бўлиб кўринди. Унинг қадри ошди.

Боғ эгасининг бир қизи бўлиб, совчилари кўп эди. Муборакка деди:

- Эй, Муборак, қизимни кимга узатсам экан, нима дейсан?

- Жоҳилият аҳли обрўлига, яҳудийлар пулдорга, насронийлар чиройлига узатадилар. Бу уммат эса диёнатлига лойиқ деб билади.

Боғ эгаси унинг етук ақлидан лол қолди. Тезда бориб аёлига унинг хабарини берди ва “Қизимиз учун Муборакдан муносиброқ куёв топилмаса керак”, деди. Сўнг уни Муборакка никоҳлаб берди. Абдуллоҳ исмли фарзанд кўрдилар. Бу фарзандга отасининг яхшилиги ўтди, Аллоҳ таоло солиҳ фарзандлардан қилди.

Бу ажиб қисса Абдуллоҳ ибн Муборакнинг оиласи тақводор, диёнатли ва солиҳ эканлигини кўрсатади. Абдуллоҳ ибн Муборакка ҳам гўзал хислатлар отасидан ўтган. Кўриниши ва шакли шамоили отасига ўхшагани каби, хулқи ва диёнати ҳам отасига жуда-жуда ўхшаган.

“Тарихи  Бағдод”да Муҳаммад ибн Абдулазиз ибн Абу Разимадан  келтирилади: “Абдуллоҳ ибн Муборакдан эшитдим, у айтади: “Абу Ҳанифа отамга разм солиб: “Бу боланинг онаси сендаги омонатини адо этибди”, деди. Чунки у отасига қуйиб қўйгандек ўзи эди”.

Абдуллоҳнинг отаси ҳақида фақатгина юқорида зикр қилган воқеа маълум. Боболарининг эса исмлари маълум. Оталарининг бошқа фарзандлари бўлмаган.

Н.Саидакбарова,

Тошкент Ислом институти

“Ҳадис ва Ислом тарихи” кафедраси ўқитувчиси.

[1] Тарихи Бағдод, Ал-ибар фи ахбори мин ғубар, Ал-жаваҳирул мудийя, Ал-бидоя ван Ниҳоя.

[2] Таҳзибул асмо вал луғот, Тазкиротул ҳуффоз, Таҳзибут таҳзиб, Вафоётул Аъён

[3] Ал-аълом, Заркилий. 4:256

Машҳур ишбилармонлардан бири билан бўлган интервюда ундан ҳаётидаги эсда қоларли, энг ажабланарли воқеа ҳақида сўрашибди.

У айтибдики: “Бир куни тунда ўзимда иккиланиш, тараддудланиш ҳис қилдим, кейин очиқ ҳавога чиқиб сайр этишга қарор қилдим. Эшиги очиқ бир масжид ёнидан ўтдим. Ичимда ўзимга-ўзим: “Кириб, икки ракъат намоз ўқисам бўлмайдими?!” дедим ва масжид ичига кирдим, қарасам масжидда бир киши қиблага юзланиб, қўлларини кўтариб дуо қилаётган экан. У ёлвориб дуо қилаётган эди. Шундан билдимки, унинг бирор муаммоси бор экан. Дуо қилиб бўлгач олдига бориб, дедим: “Бирор муаммоси бор одамдек дуо қиляпсиз, нима гап ўзи?” У: “Бўйнимда қарзим, шу мени безовта қиляпти”, деди.

- Қанча?

- Тўрт минг.

Чўнтагимдан пулни чиқариб унга тўрт минг бердим, у жуда хурсанд бўлди ва менга раҳмат деб, ҳаққимга дуо қилди. Кейин ташриф қоғозимни олиб унга: “Буни олинг, бирор эҳтиёжингиз ёки муаммойингиз бўлса ҳеч иккиланмай ишхонамга келинг ёки қўнғироқ қилинг!” дедим. Мен уни бу таклифдан хурсанд бўлади деб ўйлагандим, бироқ унинг жавоби мени ҳайратда қолдирди! Биласизми нима деди?! Айтдики: “Йўқ, биродар, Аллоҳ сизни мукофотласин, бу ташриф қоғозига эҳтиёжим йўқ. Мен бирор эҳтиёжим бўлса дарров икки ракат намоз ўқийман ва қўлимни дуога очиб, ҳожатимни Аллоҳдан сўрайман. Аллоҳ тез орада ҳожатимни раво этади, худди шу сафар сиз орқали раво этганидек!”.

Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларини шунда тушуниб етдим: “Агар Аллоҳга ҳақиқий таваккал қилсангиз, Аллоҳ худди қушга ризқ бергандек – бўм-бўш келиб, қорин тўйғазиб кетганидек, ризқингизни беради”.

Масжиддан Аллоҳ таолонинг қуйидаги оятини такрор-такрор қайтариб чиқдим: “Ва барҳаёт, ўлмайдиган Зотга таваккал қил ҳамда Уни ҳамду сано ила поклаб ёд эт. Бандаларининг гуноҳларидан ўта хабардор бўлишда Унинг Ўзи кифоядир” (Фурқон сураси, 58-оят).

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.

Фарздаларимни савобли ишларга ундаш учун бир тадбир ўйладим. Болаларимнинг суратларини олиб, бир ёғоч доскага ёпиштирдим. Доскани “Оиланинг шараф доскаси” деб номладик. Доска остига бир қути қўйиб унга картон қоғоздан ясалган юлдузчали шакллар солдик. Кейин болаларимга қайси бирлари бирор яхши иш қилишса, расмлари тагига битта юлдузча ёпиштиришимни айтиб қизиқтирдим. Фарзандларим билан кимнинг юлдузчалари сони юзтага етса, буни биргаликда нишонлашни келишиб олдик.

Бу нарса болаларни яхши иш қилишга ундашдан ташқари уларда жамоа бўлиб ишлаш қобилиятини ҳам ривожлантиришга ёрдам беради. Чунки бундай байрамни қандай нишонлашни болалар йиғилиб бирга ҳал қилишади. Бир-бирларини эшитишади. Ғолиб бўлган боланинг зеҳнида бу фақат унинг ютуғи эмас, бутун оиланинг ютуғи, бутун оиланинг шарафи экани ҳақидаги фикрлар пайдо бўлади. Фақат ўзи учун эмас, оиласи, жамоаси учун ҳаракат қилишга ўрганади.

Доктор Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътининг

“Фарзанд тарбиясида 700 та сабоқ” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Камронбек Ислом таржимаси.