muslim.uz
Тазкия ва тарбия: Менга эргашингилар. (Шунда) Аллоҳ сизларни севади – 7 қисм
Машқ ва ўргатишга эҳтиёж. Муршидим Доктор Абдулҳай Орифий айтардилар:
“Мен бунга ўзимни ўргатиш учун йиллар машқ қилдим. Нафс қаттиқ очликдан ейишга ошиқиб, мазали таом олдимга қўйилганда қалб дарров бошлашни хоҳларди. Лекин, мен тийилиб, бироз тўхтаб: “Бу Аллоҳ берган неъмат, нафсимни менда унга ҳалол ризқдан едириш ҳаққи бор, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳалол таомлардан тановул қилиб Аллоҳга ҳамд айтганлар”, деб ниятни ҳозирлардим. Бора-бора бу ният нафсимда дарҳол пайдо бўладиган бўлди. Бу билан ҳам суннатга эргашиш ва ҳам шаръий вожибни адо этган ҳолда таом тановул қилишни бошлардим.
Шунингдек, уйга кирганимда болаларни ўйнаб кулиши ёқиб кетиб, уларни қучоқлаб олгим келарди. Лекин бир тўхтаб: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кичикларга раҳмли эдилар, уларни меҳр билан эркалардилар”, деб ниятни ҳозирлаб, кейин суннатга эргашган ҳолда уларни ўпиб эркалардим. Нафсда ўрнашиб қолгудек малака ҳосил бўлгунча йиллар давомида машқ қилиб нафсни тарбиялаб бордим. Аллоҳга ҳамд бўлсин. Эндиликда бу одатий амалларда фақат Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатларига эргашиш нияти ҳозир бўладиган бўлиб қолган”.
Ҳа, ҳар бир амални адосига суннатга эргашиш нияти билан киришиш керак. Шунда у амалга суннати мутаҳҳара туси кириб, Аллоҳ таоло олдида ажрга эришамиз иншааллоҳ. Олдинлари бозор ва дўконларга ниятсиз бориб юрган бўлсак, эндиликда зиммамизга шаръан фарз бўлган нафс ва аҳли аёл ҳаққини адо этиш нияти билан касб-кор қилайлик. Зеро, Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳалол касб талабида бўлиш фарздан кейинги фарздир”, деганлар[1].
Юқорида айтилганлар суннатга эргашиш бўйича биринчи босқичда баён қилиниши керак бўлган очиқламалар хулосасидир.
Иккинчи босқич. Шахсий, ижтимоий, уйда ва ташқарида, хуллас, ҳамма жабҳада Расулуллоҳ соллалоҳу алайҳи васалламнинг суннатларини ўз ичига олган китобдан фойдаланиш керак. У китоб билан яхшилаб танишиб, ҳаётингизни ва қиладиган амалларингизни унда баён қилинган суннатларга мос келтирасиз. Сиз бу йўлда икки ҳолатга учрашингиз мумкин. Биринчиси шуки, сиз китобда келган суннатга қийинчиликсиз ўша заҳоти амал қила оласиз. Масалан, ҳожатхонага кириш вақтида дуосини ўқинг. Унга чап оёқ билан кириб, ўнг оёқ билан чиқинг. Чиққандан сўнг дуосини ўқиб қўйинг. Бу амал қийинчилик туғдирмайди. Шу каби суннатларни кечиктирмай дарров амалга татбиқ қилишингиз лозим.
Аммо иккинчисига амал қилиш бироз қийин бўлиши мумкин. Бу пайтда сиз Аллоҳдан ўша суннатнинг йўлидаги тўсиқларни йўқотиб, осон қилишини сўраб, унга амал қилишни бошлайсиз. Шайх Таҳонавий раҳматуллоҳи алайҳ айтадиларки, шу каби суннатга амал қилишда Аллоҳдан тавфиқ беришини сўраб ҳаракатда бўлган киши бу амалда бардавом бўлса, қирқ кун ўтиб мослашишини, қалбида фасоддан ислоҳ тарафга мойилликни топиши аниқ. Шундан сўнг у инсонга барча суннатларга амал қилиш осонлашиб қолади.
Шайх Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳнинг асар ва мақолалари асосида
Тошкент Ислом институти катта ўқитувчиси Абдулҳодий Ғиёс тайёрлади.
[1] Сунан Байҳақий, “Киши ўз қўли билан касб ва амал қилиши боби”, 11695-ҳадис.
Муфтий xазрат ознакомился с деятельностью гостиницы фонда “Вакф”
13 марта 2023 года во время своего визита в Сурхандарьинскую область председатель Управления мусульман Узбекистана муфтий Нуриддин домла Холикназаров ознакомился с деятельностью гостиницы благотворительного общественного фонда "Вакф", расположенной рядом со святыней Хакима ат-Термизи. Сопровождали главный имам-хатиб Сурхандарьинской области Алиакбар домла Сайфуддинов и руководитель Сурхандарьинского областного филиала благотворительного общественного фонда "Вакф" Абдусалом Фатуллаев.
В ходе визита Муфтий xазрат ознакомился с условиями, созданными для паломников в гостинице, и дал рекомендации по дальнейшему развитию рабочей деятельности.
Для справки, гостиница рассчитана на 70 посадочных мест и включает в себя номера люкс, а также полулюкс. Другим аспектом является то, что гостиница находится рядом с международной автомагистралью Ташкент-Термез. Это позволяет быстро добраться до мавзолеев и исторических памятников Исо Термизи, Султан Саадат, Кампиртепе, Фаёзтепе и Хаким ат-Термизи.
Доходы от деятельности гостиницы используются для распоряжения имуществом фонда, а также на благотворительные цели.
Пресс-служба Управления мусульман Узбекистана
Генсек ОИС планирует посетить Узбекистан
В штаб-квартире Организации исламского сотрудничества (ОИС) в городе Джидде специальный представитель Президента Узбекистана по внешней политике Абдулазиз Камилов 12 марта провел встречу с генеральным секретарем ОИС Хусейном Ибрагимом Тахой, сообщает ИА «Дунё».
В начале беседы Хусейн Ибрагим Таха высоко оценил итоги визита Президента Узбекистана в Саудовскую Аравию в августе 2022 года, а также проведенные с ним переговоры.
Генсек с большим удовлетворением подчеркнул практическое расширение сотрудничества ОИС с Узбекистаном, который стал одним из активных и важных участников в системе организации.
По словам Хусейна Ибрагима Тахи, Новый Узбекистан в последние 5 лет заметно усилил взаимодействие с мусульманскими странами. Новая политика Ташкента позитивно сказывается на развитии и расширении политического, торгово-экономического и инвестиционного сотрудничества, а также на вопросы укрепления стабильности и безопасности Центральной Азии. Узбекистану удалось за короткое время создать атмосферу взаимопонимания и партнерства со своими соседями в регионе, что резко усилило его роль и влияние в Исламском мире.
Хусейн Ибрагим Таха отметил, что Узбекистан играет важную роль в афганском вопросе и инициирует оказание многосторонней гуманитарной и экономической помощи Афганистану, продвигая различные проекты. Спецпредставитель ОИС по Афганистану выступает за координацию усилий и принятие совместных действий с Узбекистаном по этой стране.
Генсек был проинформирован о проведении в республике референдума по конституционной реформе.
В свою очередь, генсек Хусейн Ибрагим Таха особо подчеркнул проводимые в последние годы масштабные реформы Президента Шавката Мирзиёева, направленные на модернизацию всех сфер жизнедеятельности Узбекистана.
В этом контексте он заявил о своевременности и необходимости обновления Конституции в соответствии с проводимыми внутренним и внешнеполитическим курсом руководства Узбекистана, который уже пользуется высокой поддержкой как среди народа, так и в международном сообществе.
Хусейн Ибрагим Таха заверил, что наблюдатели от ОИС также примут участие в этом важном политическом мероприятии.
Он сообщил, что после месяца Рамадан планирует посетить Узбекистан, так как желает увидеть исторический город Самарканд.
Пресс-служба Управления мусульман Узбекистана
Фиқҳ илмидаги фойдалар силсиласи: Фатво бериш шартлари – 7 қисм
“Фатво” арабча сўз бўлиб, унинг кўплиги “фатавий, фатавин ва фатава” шаклларида келади. Сўралган саволга берилган жавобни луғатда фатво дейилади. Унинг истилоҳий маъносига келадиган бўлсак, уламолар бунга турлича таърифларни айтганлар. Буларнинг ҳаммаси бири бошқасини қувватловчи ва тўлдирувчи, яъни мазмуни деярли бир хил. Хулоса қилганда, фатво истилоҳда аҳкомлар ҳақидаги саволга берилган жавобдир. Аммо ҳозирги кунда одамлар фиқҳий ҳукмлардан ташқари ақидавий ва ахлоқий масалларни ҳам сўрашади. Шунинг учун бугунги кунда нафақат сўралган аҳкомларга, балки барча диний саволларга берилган жавобни фатво дейилиши айтилади.
Фатво бериш мақоми улуғ бўлганидек хатари ҳам катта. Чунки уламолар уни сўралган диний саволларга Аллоҳ таолонинг номидан жавоб бериш эканини айтганлар. Шу боис бу мақомга эришиш учун улар маълум шартлар ва қонун-қоидалар ўрнатганлар. Салаф солиҳлардан нақл қилинган ўша қонун-қоидалар билан бироз танишсак. “Иъломул муваққиъийн” китобида қуйидагилар келтирилади:
– Имом Аҳмад ўғли Солиҳ қилган ривоятда: “Инсон ўзини фатво беришга ундаган вақтда, у Қуръони каримнинг ҳамма важҳларини, саҳиҳ санадларни ва Суннатни билувчи бўлмоғи лозим”, Абул Ҳориснинг ривоятида: “Китоб ва суннатни биладиган кишигина фатво бериши жоиз”, Ҳанбалнинг ривоятида эса: “Фатво берувчи шахс ўзидан олдингиларнинг сўзини билган бўлиши керак” деган.
– Муҳаммад ибн Убайдуллоҳ ибн Мунодий айтади: “Бир киши Имом Аҳмаддан сўради: “Юз минг ҳадисни ёд олган киши фақиҳ бўла оладими?”. У: “Йўқ”, деди. Киши: “Икки юз минг ҳадис ёд олсачи?” деб сўради. У: “Йўқ”, деб айтди. Киши: “Уч юз мингничи?” деди. У: “Йўқ”, деб жавоб берди. Киши: “Тўрт юз мингничи?” деб сўради. Шунда имом Аҳмад: “Қўлини ҳаракатлантириб, бўлади”, деди”.
– Хатиб Бағдодий “Ал‑фақиҳ вал‑мутафаққиҳ” китобида имом Шофеъийдан ривоят қилиб айтади: “Аллоҳнинг китобидан носихини, мансухини, муҳкамини, муташобиҳини, таъвилини, танзилини, маккийсини, маданийсини, муродини билган кишигина Унинг динида фатво бериши мумкин. Шу билан бирга у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларини билиши қаторида носихини мансухидан ажратсин. Ҳадисдан ҳам Қуръондан билганчалик билсин. Бундан ташқари у луғатни, шеърни, Қуръон ва Суннатга керак бўладиган бошқа илмлардан ҳам хабари бўлиб, билган илмларини инсоф билан қўлласин. Шунингдек, турли шаҳар аҳлининг ихтилофларидан ҳам хабардор бўлсин. Шунда у инсонга малака ва иқтидор ҳосил бўлади. Мана шундай сифатга эга бўлган киши ҳалол‑ҳаром ҳақида фатво бериши жоиз. Агар бундай бўлмаса фатво бериши мумкин эмас”.
– Али ибн Шақиқ айтади: “Ибн Муборакдан: “Киши қачон фатво бера олади?” деб сўралди”. У: “Асарни тушунувчи, раъйни англовчи бўлса”, деб жавоб берди”.
– Яҳё ибн Аксамдан: “Киши қачон фатво бериши вожиб бўлади”, деб сўралганда у: “Раъйни англовчи, асарни тушунувчи бўлса”, деб жавоб берди. Бу икки имом раъй деганда шаръий ҳукмларни саҳиҳ қиёсни назарда тутган.
Салаф уламоларнинг юқоридаги айтганлари ижтиҳод қилиш даражасига етиб, Қуръон, Суннат, ижмоъ ва қиёс орқали фатво беришга лойиқ бўлиш учун айтилган шартлар эди. Улар фатволарни шу йўсинда берганлар. Аммо бу даражада бўлмаса-чи? Ундай бўлса, қуйидаги гапларга қулоқ тутайлик:
– Абу Ҳафс айтади: “Менга Абу Исҳоқ айтди: “Мен “Жомиъатул мансурийя”да фатво бериб турган вақтимда фатво бериш учун тўрт юз минг ҳадисни ёд олиш масаласини зикр қилдим. Шунда менга бир киши: “Ўзингиз ўша миқдор ҳадисни ёд олганмисиз. Инсонларга фатво беряпсизку?!” деди. Шунда мен унга: “Барака топгур! Агар ўша миқдор ҳадисни ёд олмаган бўлсам ҳам, мана шунча ёки унданда кўпроқ ҳадисни ёд олган кишиларнинг сўзи ила инсонларга фатво беряпман”, дедим”.
Бу гапдан тушуниладики, инсон фатво ва ижтиҳод аҳлидан бўлмаса, мужтаҳиднинг сўзи ила фатво бериши лозим бўлади. Демак, Қуръон ва ҳадисдан ҳукм ола билмаганларнинг уламолардан нақл қилишлари ҳам бир маънода фатво ҳисобланади.
– Абдуллоҳ ибн Аҳмад айтади: “Мен отамдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг, саҳобаларнинг ва тобеъинларнинг қавллари ёзилган китоблари бор, бироқ матрук ҳадисларни билишга малакаси етмайдиган, шунингдек, кучли иснодни заифидан ажрата олиш илми йўқ киши ўша китобдагилардан хоҳлаганини ихтиёр қилиб, унга амал қила оладими, унга фатво бериши жоизми?” деб сўрадим”. Отам: “Китобдаги гаплардан қайси бири олинишини сўрамагунича, унга амал қилмайди. Балки, аҳли илмдан саҳиҳ иш ҳақида сўраб, кейин унга амал қилади”, деди”.
– Имом Шаъбий: “Кимни қозиликда мустаҳкамини тутиш хурсанд қилса, Умар розияллоҳу анҳунинг сўзини олсин”, деган.
– Мужоҳид: “Инсонлар (мужтаҳидлар) бирор нарсада ихтилоф қиладиган бўлса, Умар розияллоҳу анҳу қилганига боқиб, уни ушланг”, деган.
Шаъбий ва Мужоҳид роҳматуллоҳи алайҳларнинг мазкур сўзлари тақлид қилиш жоизлигига очиқ‑ойдин далил бўлади.
– Муҳаммад ибн Жарир айтади: “Фиқҳда Ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан бошқа мазҳаби ва фатволарини ёзиб борадиган шогирдлари бор киши бўлмаган. Шунга қарамасдан у Умар розияллоҳу анҳунинг сўзлари сабабидан ўзининг фатвосини тарк қилар эди. Мазҳабидан бирон бир масала Умарнинг сўзига мухолиф келиб қоладиган бўлса, ўзини гапини тарк қилиб, Умар розияллоҳу анҳунинг сўзига юрарди”.
– Шаъбий айтади: “Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу унча-мунча гапга рози бўлмас эди. Аммо, агар Умар розияллоҳу анҳу бир ҳукмга рози бўлса, у ҳам бунга рози бўларди”.
Бундан билинадики, Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳам Умар розияллоҳу анҳунинг ижтиҳодларига эргашганлар. “Ал‑мадхалул муфассал илал фиқҳил ҳанафий” ва “Усулул ифто” китобларида салаф солиҳ мужтаҳидларни мужтаҳид дейилиши, бироқ улар ҳам баъзи масалаларда ўзларидан олдингиларга тақлид қилганлари айтилади. Яъни, улар ўз-ўзидан ижтиҳод даражасига етмаганлар. Балки устозларидан етарли илмларни олганларидан кейин анча муддат улар қўл остида Қуръон ва ҳадисдан ҳукм олишни машқ қилганлар. Уларнинг назоратида бўлганлар. Бу дегани ўша мужтаҳид имомолар таълим олган устозларидан таъсирланиб, ўқиб ўрганган мактаблари асосида қоидалар ишлаб чиқадилар.
– Товус айтади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларидан етмиштасини топганман. Улар бирон масалада келишмоқчи бўлсалар, Ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг гапига тўхташар эдилар”.
Демак, уларда ҳам ўзлари ишончли деб билган кишиларга эргашиш бўлган.
– Аъмаш Иброҳимдан нақл қилиб айтади: “Агар бир масалада Умар ва Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳумларнинг гапи бир хил чиқадиган бўлса, ундан бошқасига ўтилмайди. Агар иккиси ихтилоф қилиб қоладиган бўлсалар, менга Абдуллоҳ ибн Масъуднинг сўзлари маъқулроқ. Чунки у кишининг чиқарган ҳукми мулойимроқ ва муносиброқ”.
– Товус айтади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бир юз ўттиздан ортиқ саҳобаларидан фатво ёзиб олдим. Уларнинг ичида эркак ва аёллари ҳам бор эди. Кўпроқ еттитасидан ёзиб олганман”.
Бу гаплар Аллоҳнинг китоби ва расулининг суннатини билиш, салафларнинг сўзларини англаш, тўрт юз минг ҳадисни ёд олиш ва бундан бошқа ижтиҳод шартларини ўзида жамлаган кишига бошқалар тақлид қилиши вожиб эканини англатади.
Буни бир масалада мужтаҳидлар ихтилоф қилган пайтда ҳар бир киши Китоб ва Суннатдан ўзи ҳукм олиши лозим, деювчилар яхши англаб олшилари керак. Ҳа шундай! Зеро, билмагани учун аҳли илмдан сўрашга муҳтож бўлган киши мужаҳидларни хато қилгани ёки тўғри топганини қаёқдан билсин. Улар ўртасида қандай қилиб ҳакам бўла олади?!
Тепада ўрганганларимиз “Иъломул муваққиъийн” китобида салаф уламолардан нақл қилинган гаплар бўлиб, унинг асосида бироз хулосалар чиқардик.
Аллома Суютий “Тазйинул Мамолик” китобида бундай дейди: Абу Нуъаймнинг ривоятида Абу Мусъаб айтади: “Мен имом Моликнинг: “Етмишта шайх фатвога аҳллигимни айтмагунича фатво айтмадим”, деб айтаётганини эшитдим”.
Абу Нуъайм “Ҳуля”да, Хатиб “Рувотул Молик”да Халаф ибн Умардан ривоят қиладилар: “Мен Молик ибн Анас: “Ўзимдан билимдонроқ кишилар мени фатво айтишга лойиқ деб кўрмагунларича фатво беришга ўтмадим. Робиъа ва Яҳё ибн Саъиддан сўрагандим, улар менга фатво беришни буюрдилар”, деганини эшитдим. Шунда мен ундан: “Эй Абу Абдуллоҳ! Агар сизни бундан қайтарганларида нима қилардингиз?” деб сўрадим. Шунда у: “Қайтар эдим. Киши ўзидан билимдонроқ одамдан сўрамагунича ўзини бирор нарсага аҳл деб билмаслиги лозим”, деди.
Имом Моликнинг бу гапи ҳар қандай киши ҳам фатво беришга аҳл бўлмаслигини билдиради. Қолаверса, бундан англаймизки, инсон ўзининг йўналишида қай даражада эканини ўша маслакнинг катталари аниқлаб беради. Чунки бунга кичикларининг малакаси етмайди. Уларга ҳаммаси гўзал ва ажойиб кўринаверади. Катталар эса, илми ва тажрибаси орқали баҳо берадилар.
Хулоса шуки, инсон ижтиҳод ва фатво аҳлидан бўлмас экан, у фатвони эгаларидан сўрамоқлиги лозим. Бу эса, сўрагувчи сўралганга эргашганини ва унга тақлид қилганини англатади. Ҳадис ва фиқҳ имомларининг қавллари ва фатволари ўрганиб чиқилса ҳам, ижтиҳод қилиш унга аҳл бўлмаган кишига мумкин эмаслиги маълум бўлади. Ижтиҳод аҳли деб, унинг барча шартларини ўзида жамлаган инсонга айтилади. Буни юқорида имом Шофеъий, Аҳмад, Ибн Муборак ва Яҳё ибн Аксам каби имомларнинг гапларидан билиб олдик. Демак, ижтиҳодга лаёқатли бўлмаган киши илм аҳлига тақлид қилиши керак бўлади. Шуни унутмаслик лозимки, ижтиҳод ва тақлид иши асрларнинг энг яхшиси бўлган саҳобалар давридан бери давом этиб келаётган иш ҳисобланади.
Абдулҳодий ҒИЁС,
Тошкент Ислом институти катта ўқитувчиси
Шавкат Мирзиёев посетил мавзолей Хакима ат-Термизи
Президент Шавкат Мирзиёев 13 марта прибыл в Сурхандарьинскую область.
Глава государства начал поездку с посещения мавзолея великого богослова Хакима ат-Термизи.
Были прочитаны дуа с просьбой к Всевышнему ниспослать мир и спокойствие, благополучие и процветание нашей стране.
В беседе с религиозными деятелями говорилось о создаваемых условиях для развития науки и просвещения, обеспечения религиозных свобод. Отмечалось, что в последние годы мусульманам созданы все возможности для свободного отправления религиозных обрядов: построены новые мечети и медресе, созданы научно-просветительские комплексы, ежегодно тысячи наших соотечественников совершают паломничества Хаджа и Умры.
Подчеркнуто, что главная задача сегодня – донести до народа значимость этих дел и свет духовности. Отмечено, что в первую очередь имам-хатибы должны выезжать в регионы и систематически, глубоко изучать наследие Хакима и Имама Термизи, Имама Бухари, Имама Мотуриди, Бурхониддина Маргилани, Абу Муина Насафи и других великих ученых. Для этого предложено разработать отдельную программу.
Пресс-служба Управления мусульман Узбекистана
Мақолалар
