Чунки исрофгарлар шайтоннинг биродарларидир. Шайтон эса Парвардигорига ўта ношукр эди.

                                                                                          “Исро” сурасининг  27-ояти

Дунёда энг қимматбаҳо, йўқ, энг бебаҳо неъмат бу – вақт экан. Буни қарангки, биз ана шу ўрнини ҳеч нарса билан тўлдириб бўлмайдиган буюк неъматни энг кўп исроф қилар эканмиз.

Бу ўринда ҳаммамизга маълум ва машҳур бўлган вақтни бекор ўтказиш ҳақида гап бормаяпти. Вақтни бесамар ўтказиш зарари ҳам бекорчиликдан кам эмаслиги ҳақида сўз юритмоқчимиз.

Демак, бекордан Худо безор. Бу аён ҳақиқат. Аммо неча йиллар давомида умримизни ҳавога совураётганимизни ҳеч эсга олаётирмизми? Масалан, улуғларимиздан бири айтганидек, қўлларимиз билан бир ишга ўринар эканмиз, тилимиз нима қилади? Кўнглимиз қайси тарафга йўналган бўлади!

Авваллари эътибор қилган бўлсангиз, бир эсга олинг-а, жисмоний иш қилаётган одам ўша чоқда, тахминан, “Ойсанам, тушди рўмолинг қайданам”  дея ёки шунга ўхшаш бир оҳангни хиргойи қилаётган бўладими. Шу қабилидаги хиргойидан у бирор фойда оладими?..  Шунинг ўрнига тилини зикрга чоғлаб қалбини қурумлардан поклаб олса ўзига яхши эмасми? Баъзида эрта-ю кеч тинмай ишлаймиз, нега бир нарса орттира олмаймиз, дея шикоят қилиб қоламиз. Аммо биз эрта-ю кеч фақат қўлимиз билан иш бажарсак, тилимиз Ойсанаму Жумагулларни куйласа, кўзимиз рўмолида, кўнглимиз хаёлида бўлса, биргина қўлнинг ўзи билан ишлаб нима ҳам орттирамиз. Баъзиларимиз эса топиш-тутишим яхши, кам-кўстим йўқ. Лекин негадир кўнгил хотиржам эмас, деймиз. Кўнглимиз недан хотиржам бўлсинки, Эгасини бир бор эсламаса... 

Ўзаро дўсту ёрон суҳбатлашиб қолганимизда ҳам биримиз иккинчимиздан фойдаланиб, ундан илмга, фазилатга доир бирор нима ўрганиб қолиш у ёқда қолиб, баробарига дунёнинг ишларини муҳокама қилишга тушиб кетамиз. Бир зумда олти қитъанинг энг номдор сиёсатчилари ҳал эта олмаётган масалаларни “ҳал” этиб қўямиз. Лекин бу гаплардан кимга фойда бор!..

Ҳурматли домлалардан бирига бир киши: “Яъжуж-Маъжуж қачон чиқади”, деб савол берди. Домла: “Ҳа, нима қиласиз, қачон чиқса... ғайбнинг ишига аралашгунча ибодатингизни қилсангиз-чи”, дея дашном берди.

Дарҳақиқат, биз ўзимизга алоқаси бўлмаган нарсаларга ўзимизга бевосита дахлдор бўлган масалалардан кам вақт сарфламаймиз чоғи.

Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратларининг “Дил ба ёр-у, даст ба кор” деган ҳикмати ана шу камчиликларимиздан халос бўлишимиз учун айтилмаганмиди?  Қўлимиз ишда, тилимиз зикрда, кўнглимиз Ҳақда, кўзимиз ҳаё пардаси ортида бўлсагина ишимизда барака, қалбимизда хотиржамлик бўлади. Қалб хотиржамлигига эришмоқ учун эса вақтни исроф қилмаслигимиз керак. Ҳасан Басрий авлодларни “Одамлар соат неча бўлганини сўрайди, кунлар, ойлар ўтишини санайди, аммо ўзи соатлар, дақиқалар йиғиндисидан иборат эканини ўйламайди”, деб вақтнинг бебаҳо эканидан огоҳлантирган эди. Ана шу вақтлар йиғиндиси бўлган умримиздан фойда олиб қолайлик. Ҳазрати Али розияллоҳу таъбири билан айтганда, бугун меҳнат бор, ҳисоб йўқ; эртага ҳисоб бўлади, меҳнат бўлмайди.

Дамин ЖУМАҚУЛ

Оқил инсон ҳаёти давомида солиҳ кишиларнинг фазилатли жиҳатларидан ўрнак олиб яшайди. Бизлар ҳам бирор табаррук, аҳли солиҳ инсонлар билан учрашиб қолганимизда ёки уларнинг яхши хислатларини зикр қилганимизда хавас қилиб, “Бизга ҳам сизнинг йўлингизни берсин”, “Фалончига ўхшаб юрайлик” деган ибораларни ишлатамиз. Аслида мўмин-мусулмон киши учун ўрнак бўлишга энг лойиқ ва ҳақли зот Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам бўладилар. Зеро, Пайғамбаримизнинг ҳаётлари бизлар учун ибрат мактабидир.

Аллоҳ таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нақадар гўзал ўрнак намунаси эканлинларини баён қилиб шундай дейди:

 لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآَخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا  

“(Эй, имон келтирганлар!) Сизлар учун – Аллоҳ ва охират кунидан умидвор бўлган ҳамда Аллоҳни кўп ёд қилган кишилар учун Аллоҳнинг пайғамбарида гўзал намуна бордир”. Ҳақиқатда, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳаётнинг ҳамма жабҳаларида гўзал намуна ва ўрнакдирлар.

Бундан ташқари, Аллоҳ таоло пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламни айнан хулқ жиҳатидан ҳам гўзал ўрнак эканликларини мақтаб:

 وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ

“Албатта, сиз буюк хулқ узрадирсиз”,-деб марҳамат қилган (Қалам сураси, 4- оят).

Оиша онамиздан “Пайғамбаримизнинг хулқлари қандай эди?”,-деб сўралганда: “Хулқлари Қуръон эди”,-деб жавоб берганлар.

Одоб ахлоқнинг динда қанчалик аҳамиятга эга эканлиги кўпгина ҳадисларда баён қилинган. Жумладан, Абу Зар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Зарга шундай деганлар: “Қаерда бўлсанг ҳам Аллоҳдан қўрқ! Ёмон иш қилган бўлсанг орқасидан уни ўчирадиган яхши иш қил ва инсонларга гўзал хулқ билан муомала қилгин!” (Имом Термизий ривояти).

Одоб аслида инсоннинг қандай тарбия кўргани билан белгиланади. Албатта, инсон жамиятда инсонлар билан ўзаро мулоқот қилар экан, аввало самимий ва одоб ила муносабат билдирмоғи лозим. Шундагина, ушбу одоб ила қилган самимий муносабати у учун бу дунёнинг ўзида шараф бўлса, оҳиратда уни иззат курсисига эга қилади.

Абу Умома розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳақ бўла туриб жанжаллашмаган кишига жаннатнинг энг пастидан бир уй берилишига кафилман. Ҳазил қилаётган бўлса ҳам ёлғон гапирмаган кишига жаннатнинг ўртасидаги бир уйга кафилман. Хулқи гўзал бўлган кишига эса жаннатнинг энг юқорисидаги уйга кафилман,” дедилар. (Абу Довуд ривояти).

Муқаддас динимиз таълимотларида инсон чиройли ҳулқи орқали ҳаттоки ибодат қилган даражасига эга бўлишлиги таъкидланган. Оиша онамиздан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Киши гўзал хулқи билан кундузи рўзадор, кечаси бедор бўлганларнинг даражасига етади,” деганлар. (Абу Довуд ривояти).

Шунингдек, энг аввало инсон гўзал ҳулқ эгаси бўлиш учун Яратган Аллоҳдан дуо қилиб сўраши лозимлиги таъкидланган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мени энг гўзал ахлоққа ҳидоят қил. Зотан, унга Сендан бошқаси ҳидоят қила олмайди. Ёмонларни мендан узоқлат. Албатта, Сендан бошқаси уларни мендан узоқлатолмайди,” деб дуо қилар эдилар. Ушбу ҳадиси шарифда инсон аввало чиройли хулқ соҳиби бўлиши учун ўзида интилиш, хоҳиш, истак ва умид бўлиши лозим экан. Шу билан биргаликда, унинг акси бўлган ёмон хулқ ва одатлардан йироқроқ турсагина бу фазилатга сазовор бўлиши мумкин экан.

Гўзал хулқлардан бири – кечиримлиликдир. “Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобалар билан Нажд томондаги юришдан  қайтаётганларида пешин пайти йўлда дам олишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир дарахтга қиличларини илиб соясида ухладилар. Саҳобалар ҳам ухлашди. Уйғонганларида бир аъробий қиличларини ўғирлаб олиб, Расулуллоҳга ниқтаб: “Мендан сени ким қутқара олади?” деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ деб уч марта айтдилар. Шунда унинг қўлидан қилич тушиб кетди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни олиб аъробийга: “Энди сени мендан ким қутқара олади” дедилар. У: “Сен яхши одамсан” деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мусулмон бўласанми?” деганларида, у: “Йўқ, лекин сенга қарши урушмасликка ва сен билан урушадиганлар тарафда бўлмасликка ваъда бераман” деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни қўйиб юбордилар. Ҳалиги киши шерикларининг олдига бориб: “Энг яхши одамнинг олдидан келаябман”,-деди” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).

Бундан ташқари, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ширинсўз, ўзгаларга азият бермайдиган, ҳақоротомус ва уятли сўзларни айтмайдиган, ҳаёли, ўзгалар кўнглини кўтарадиган, дардларига дармон бўладиган, меҳмонни ва қўшнини ҳурмат қиладиган, қўйинки барча мукаммал чиройли хулқ-одоблар соҳиби бўлганлар. Зеро, Буюк Аллоҳ пайғамбаримизга Ўзи одоб берганлигидандир. ”Мени Роббим тарбия қилди ва тарбиямни гўзал қилди” –дея Жанобимиз марҳамат қилганлар.

Зотан, У зотнинг сийратлари, ахлоқи ҳамидалари  ва ибратли ҳаёт йўлларига эргашмоқ инсонлар учун икки дунё саодат йўли ҳисобланади. Аллоҳ  бизларга Пайғамбаримизга эргашиб энг гўзал хулқ эгалари бўлиш бахтини насиб айласин.

Жалолиддин Ҳамроқулов,

Тошкент ислом институти “Таҳфизул Қуръон” кафедраси мудири,

“Новза” жоме масжиди имом хатиби

Дини мубинимизда, ўзини ўзи ўлдириш қаттиқ қораланиб, ҳар бир тирик жон саломатлиги кафолатланган. Жумладан, бир одамни ноҳақ қатл этишдан, ўз жонига қасд қилишдан қайтарилган. Аллоҳ таоло бундай огоҳлантиради: “Бир-бирларингизни (яъни, мўмин мўминни) ўлдирманг! Албатта Аллоҳ сизларга меҳрибон бўлган Зотдир” (Нисо, 29).

Ушбу оятда Аллоҳ таоло ҳаром ишларни содир этиш орқали мўминларни бир-бирларини ўлдиришдан, молларини ботил йўл билан ейишдан қайтарди. Аллоҳ буюрган ва қайтарган ишларда одамлар учун раҳмат бордир. Аллоҳ бандаларига меҳрибон Зотдир.

Абу Ҳурайра (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: «Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): «Ким тоғдан ташлаб ўзини ўзи ўлдирса, у жаҳаннам оташида абадул абад ўзини тоғдан ташлаб туради. Ким заҳар ичиб ўзини ўзи ўлдирган бўлса, у заҳарини қўлида тутган ҳолида, жаҳаннам оташинда абадул абад заҳар ичиб туради. Ким ўзини ўзи темир (тиғ) билан ўлдирган бўлса, у темирни қўлида тутган ҳолида жаҳаннам оташинда абадул абад ўша темирни қорнига санчиб туради», дедилар» (Муттафақун алайҳ).

Ушбу ҳадиси шарифдан нафақат бошқа бировни, балки ўзини ўзи ўлдириш ҳам мумкин эмаслиги келиб чиқади. Исломда инсон жони алоҳида қадр қийматга эга. У жон қандай жон бўлишининг фарқи йўқ. Ҳар бир инсон яшаш ҳаққига эга. Инсонни бу ҳақдан ҳеч ким маҳрум эта олмайди.

Ўтган яқин йиллар мобайнида Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан бир қатор долзарб мавзудаги адабиётлар нашр этилиб, нафақат юртимизда балки айрим хорижий мамлакатларда ҳам китобхонларнинг олқишига сазовор бўлди. “Оилада фарзанд тарбияси”, “Ишид фитнаси” “Расулуллоҳнинг муборак васиятлари” “Интернетдаги таҳдидлардан ҳимоя”, “Сўраган эдингиз” китоблари шулар жумласидандир.

Шулар қаторида 2016 йили Ўзбекистон мусулмонлари идораси Масжидлар бўлими мудири Муҳаммадназар Қаюмов ҳазратлари «Ўз жонига қасд қилиш – улкан гуноҳ» китобини ўқувчилар ҳукмига ҳавола этди. “Мовароуннаҳр” нашриётида чоп этилган ушбу китобга кўп сонли ўқувчилар  томонидан қизиқиш билдирилди. Асарда инсон ўзини ўзи ўлдириши Аллоҳнинг қазои қадарига норози бўлиш, ҳаёт неъматига нонкўрлик қилиш экани далиллар асосида очиб берилган. Аллоҳ таолонинг ҳузурида осийлик ва иродасизлик, қўрқоқлик ва номардлик каби иллатлар замирида улкан гуноҳ содир этилиши мумкинлиги мисоллар билан баён этилган.

Шунингдек, Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг ўзини ўзи ўлдирган одамга жаноза намози ўқимаганлари, бу одамнинг қилган номаъқулчилиги учун муносиб жазо олишига ҳам тўхталиб ўтилган.

Китобда муаллиф инсон ихтиёри ўзида бўлгани билан хоҳлаган ишини қила олмаслиги, Аллоҳ буюрганидек ҳаёт кечириши, уни Аллоҳ яратган, унинг жони ҳам Яратганнинг измида экани, банда хоҳлаган пайтида ўзини ўлдириши мумкин эмаслиги, агар бандага истаган вақтида ўзини ўлдиришга рухсат берилса, у ҳолда инсон ҳаёти арзимас нарсага айланиб қолиши ҳақидаги мавзуларга урғу берган. Шунингдек, бундай нохушлик оқибатида тириклик низоми бузилиши, башарият ҳаёти издан чиқиши ҳақида ҳам таъкидлаб ўтилган. Мазкур китоб мусулмон инсон бошидан ҳар қанча қийинчилик ўтса ҳам, худди бировни ўлдириши мумкин бўлмаганидек, ўзини ўзи ўлдириши ҳам мумкин эмаслиги, доимо сабрда ва шукрда, Аллоҳнинг тоат ибодатида бўлишга чақиради. Зеро сабрда улкан ажрлар бордир. Қолаверса, бу дунё банда учун имтиҳон майдонидир.

Юртбошимизнинг “Китоб маҳсулотларини чоп этиш ва тарқатиш тизимини ривожлантириш, китоб мутолааси ва китобхонлик маданиятини ошириш ҳамда тарғибот қилиш бўйича комиссия тузиш тўғрисида”ги қарорида оммани, айниқса ёшларни китоб ўқишга кенг жалб этиш ҳам мақсаб қилинган. Шундай экан, «Ўз жонига қасд қилиш – улкан гуноҳ» экани ҳақида адабиётларни тарғиб қилиш ҳар бир имом-хатиб ва соҳа ходимларидан улкан масъулият талаб этади. 

Абдувоҳид ЎРОЗОВ,

“Мовароуннаҳр” нашриёти ходими