Ҳажи акбар – энг улуғ ҳаж, катта ҳаж маъносини англатади. Мўътабар китобларимизда бу ҳажнинг ажри ва фазилати катта эканлиги айтилади. Ҳажжи акбар ҳақида уламолар, хусусан, ҳанафий олимлари алоҳида рисолалар битганлар.

عَنْ طَلْحَةَ بْنِ عُبَيْدِ اللهِ قَالَ صَلَّى اللَّهُ تَعَالَى عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: »أَفْضَلُ الْأَيَّامِ يَوْمُ عَرَفَةَ وَإِذَا وَافَقَ يَوْمَ جُمُعَةٍ فَهُوَ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ حِجَّةٍ فِي غَيْرِ يَوْمِ جُمُعَةٍ« أَخْرَجَهُ رَزِينٌ.

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Кунларнинг энг афзали арафа кунидир. Агар у жума кунига тўғри келса, жумадан бошқа кунга тўғри келмаган етмишта ҳаждан афзалдир!», дедилар” (Имом Разийн ривояти).

Тўғри, ушбу ҳадиснинг санади борасида бироз мулоҳазалар бўлсада фазилатли амаллар борасида унга амал қилса бўлади.

Бир амалнинг ажри-савоби уни муборак замон ва муборак маконда қилинишига қараб ҳам зиёда бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг “Ҳаж – Арафотдир” деганлари ва жума кунининг жуда кўп фазилати борлиги ҳамда Ҳажжатул вадоълари ҳам айни жума кунига тўғри келгани шу ва шунга ўхшаган қатор сабаблар юқоридаги ҳадиси шарифни қувватлайди.

Шунингдек, ҳажи акбар тўғрисида Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу-нинг 9 ҳижрий санада қилган ҳажлари, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васал-ламнинг ҳажлари, Қурбон ҳайити жумага кунига тўғри келса, Арафот майдонида туриш жума кунига тўғри келса, Минода туриш кунлари жума кунига тўғри келса, Қирон ҳажи ҳажжи акбар ифрод ҳажи ҳажжи асғар дейилади, ҳаж ҳажи акбар, умра ҳажи асғар, дейилади каби қарашлар ҳам мавжуд. Ушбу турли қарашларнинг ҳар бирининг далиллари мавжуд. Бу хилма-хиллик Қадр кечаси ҳақидаги хилма-хилликка ўхшайди. Нима бўлганда ҳам, барча фазилатлар муборак ҳаж зиёратига тегишлидир.

Хулоса қилиб айтганда ушбу масала ҳалол-ҳаром ҳақида бӯлмагани сабабли одамларни имон-ихлоси, муҳаббатига қараб, савобли ишларга рағбатини ошириш мақсадида бу каби фазилатни қилиш, унга тарғиб этиш мумкин.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси ҳузуридаги Фатво маркази

Бугун, 29 июнь куни Дин ишлари бўйича қўмитада “Конституция – миллатлараро тотувлик, динлараро бағрикенглик ва эътиқод эркинлигимиз гаровидир” мавзусида тадбир бўлиб ўтди. Унда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис Қонунчилик палатаси спикерининг биринчи ўринбосари, Конституциявий комиссия раиси, юридик фанлари доктори, академик Акмал Саидов маърузачи сифатида иштирок этди.

ZOOM платформаси орқали ташкил этилган анжуманда Диний қўмитанинг ҳудудий бошқармалари ходимлари, вилоят ҳокимлари ўринбосарлари, вилоят, шаҳар-туманлар бош имом-хатиблари, диний таълим муассасалари раҳбар ва ўқитувчилари, ноисломий диний ташкилотлар вакиллари ҳамда ОАВ ходимлари қатнашди.

Йиғилиш аввалида Дин ишлари бўйича қўмита раисининг биринчи ўринбосари Давронбек Махсудов куни кеча Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси “Ўзбекистон Республикаси Конституциясига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонун лойиҳасини эълон қилгани, унда асосий қонуннинг 64 та моддасига 200 дан ортиқ ўзгартишлар киритиш ҳамда 16 та нормани ўз ичига олган 6 та янги модда (прим-моддалар) қўшиш таклиф этилгани, ушбу қонун лойиҳасида Дин ишлари бўйича қўмита томонидан берилган таклифлар ҳам ўрин олганини таъкидлади. Шу билан бирга кейинги йилларда диний-маърифий соҳада амалга оширилаётган ислоҳотлар, янгилик ва ўзгаришлар ҳақида маълумот берди.

Шундан сўнг академик Акмал Саидов сўзга чиқиб, сўнгги беш йилда ҳаётимизнинг барча жабҳаларида кенг қамровли ислоҳотлар олиб борилаётгани, бунинг замирида аввало инсон хуқуқ ва эркинликларига бўлган эътибор, унинг шаъни ва қадр-қимматини ҳурмат қилиш, инсон ҳуқуқларининг энг олий қадрият сифатида тан олиниши каби ҳаётий тамойил ётгани эътироф этиб, бугунги ислоҳотлар даврида Конституцияга ўзгартириш киритишга катта эҳтиёж сезилаётганини алоҳида таъкидлади.

Тадбир давомида Янги Ўзбекистонга ҳамда унинг тараққиётига жавоб берадиган янги қоидаларни киритиш кераклиги қайд этилиб, у Янги Ўзбекистон тараққиётининг ҳуқуқий асоси экани, фуқароларнинг бурч ва мажбуриятлари, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоялаши, жамият ҳаётининг барча соҳаларини изчил либераллаштириш ва модернизация қилиши, таълим, фан, маданият ҳамда маънавият ривожида муҳим ҳуқуқий асос бўлиб хизмат қилиши тўғрисида батафсил тушунтиришлар берилди.

Тадбир якунида иштирокчилар ўзларини қизиқтирган саволларга батафсил жавоб олишди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Аллоҳ таоло наздида замон ва маконлар фазлда баробар. Бир-биридан ортиқ ё кам жойи йўқ. Лекин Ўзи фазилатли қилган замон ва маконлар бундан мустасно.

“Албатта, Аллоҳнинг китобида ойларнинг сони Аллоҳнинг ҳузурида осмонлару ерни яратган куни ўн икки ой қилиб белгиланган. Улардан тўрттаси (уруш қилиш) ҳаром (ойлар)дир. Мана шу тўғри диндир. У (ой )ларда ўзингизга зулм қилманг” (Тавба сураси, 36-оят)

“Ва у ерда ким зулм ила янглиш йўлга бурилишни ирода қилса, унга аламли азобни тоттирурмиз” (Ҳаж сураси, 25-оят).

Олимлар ушбу икки оятни далил қилиб, муборак замон ва маконларда қилинган яхшилик ажр-савоби кўпай тириб ёзилганидек, гуноҳлар ҳам зиёда қилиб ёзилади, дейдилар.

“Тонгга қасам. (Зулҳижжа ой ининг аввалги) ўн кечага қасам. Жуфт ва тоққа қасам” (Фажр сураси, 1–3-оятлар).

Мазкур оятдаги “жуфт”дан мурод зулҳижжа ойининг ўнинчи куни, “тоқ”дан мурод эса тўққизинчи кунидир. Муфассирлар Аллоҳ таоло Зулҳижжа ойининг аввалги ўн куни билан қасам ичгани учун ҳам уни фазилатли, дейдилар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ибодат қилинадиган бирор кун зул ҳижжанинг ўн куни-дан Аллоҳ таолога маҳбуб эмас. Ундаги ҳар бир куннинг рўзаси бир йилга баробардир. Ундаги ҳар бир кечада туриш қадр кечасида туришга баробардир”, дедилар» (Имом Термизий ривояти).

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аллоҳ таоло наздида бирор кун ва у кунларда қилинган амал ушбу ўн кундаги амалдан афзал бўлмас. Бас, бу кунларда таҳлил ва такбирни кўпайтиринглар. Чунки бу таҳлил, такбир ва Аллоҳнинг зикр қилиш кунларидир. Бу кунларда бир кунлик рўза бир йилги рўзага баробар бўлади. Бу кунларда қилинган бир амалга етти юз баробар (ажр) кўпайтириб берилади”» (Имом Байҳақий ривояти).

Зулҳижжа ойи зикр мавсумидир. Ҳадиси шарифда ҳам бу муборак ойнинг аввалги ўн кунида зикрни кўпайтириш, айниқса, таҳлил ва такбир каби зикрларга алоҳида урғу бериш лозим.

“Маълум кунларда Аллоҳнинг исмини зикр қилсинлар” (Ҳаж сураси, 28-оят).

Олимлар бу кунларда зикр қилишни мустаҳаб санайдилар. Жумҳур уламолар наздида оятдаги “Маълум кунлар”дан мурод Зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунидир.

Муҳаддислар Зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунида бажарилган амаллар Аллоҳ таолога бошқа ойларга қараганда маҳбуброқ бўлгани учун ҳам фазилатли, дейдилар.

Зулҳижжа ойининг аввалги ўн куни фазилати тўғрисида жуда кўплаб ҳадислар ворид бўлган. Айни ўринда мавзуимиз билан боғлиқ бир қанча ҳадисларни келтириш билан кифояландик, холос.

Ҳадиси шарифларни теран ўрганиб, тегишли хулосага келган олимлар зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунини турли савобли амаллар билан ўтказишни, айниқса, кундузларини рўза тутиб, кечаларини ибодат билан ўтказишни тавсия қиладилар.

Зулҳижжанинг аввалги ўн куни афзалми ёки рамазон ойининг охирги ўн куни афзалми, деган масала устида олимлар баҳс мунозара юритишган.

Олимлар, зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунининг кундузи, рамазон ойининг охирги ўн кунининг кундузидан афзал. Рамазон ойининг охирги ўн кунининг кечаси зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунининг кечасидан афзалдир, дейдилар.

Хусусан, зулҳижжа ойининг аввалги ўн кунида жуда кўп солиҳ амаллар бор. “Латоифул маъориф” китобида қуйидаги нақл келтирилади. Тобеинлардан Абу Усмон Наҳдий раҳматуллоҳи алайҳ айтади: “Олдингилар учта ўнталикни улуғлар эдилар: Рамазоннинг охирги ўн куни, Зулҳижжанинг аввалги ўн куни ва Муҳаррамнинг аввалги ўн куни”.

Зулҳижжа ойи ўзида жуда кўп яхшилик ва фазилатларни жамлаган. Бу каби ҳолатни бошқа бирорта ойда кўрмаймиз. Зулҳижжа ойида арафа куни, нафл рўза, Қурбон ҳайити, қурбонлик, ҳаж, зикрлар, ташриқ ва шу каби кўплаб солиҳ амаллар бор.

Давоми бор...

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий

Нуриддин домла Холиқназаров ҳазратларининг

"Ҳаж буюк ибодатдир" номли китобларидан олинди.

Ҳажнинг фарзлари:

1. Эҳром;

2. Арафотда туриш;

3. Зиёрат тавофи.

Яна уларга тобе бўлган фарзлар ҳам бор. Ҳажнинг фарзларини бирма-бир санаймиз. Фарз амалларининг ҳукми шуки: ҳаж ибодати фақатгина уларни адо этиш билангина тўғри бўлади. Фарз амалларидан бирортаси тарк бўлса, ҳаж ибодати дуруст бўлмайди. Жонлиқ сўйиш билан у нуқсон кўтарилмайди. Ҳаж учун эҳром боғлаб, ҳажнинг фарзларидан бўлган зиёрат тавофини бажара олмаган киши эҳромдан чиқмай туради. Чунки ушбу тавоф то қудрати етиб, адо этилмагунига қадар зиммадан соқит бўлмайди

Ҳажнинг вожиблари:

1. Caфo вa Mapвa тeпaликлapи opacидa caъй қилиш;

2. Myздaлифaдa тypиш;

3. Toш oтиш;

4. Сочни олдириш ёки қисқартириш;

5. Taвoфyл видo қилиш;

6. Қypбoнлик cўйиш (қиpoн вa тaмaттyъ ҳажини ният қилгaнлapгa).

Вожибнинг ҳукми: вожиб бўлган амаллардан бирини тарк қилиш билан жазо лозим бўлади. Ҳажи ҳаж бўлса-да, узрсиз тарк қилинган ўринларда жонлиқ сўйиш вожиб бўлади.

Ҳажнинг суннатлари:

1. Эҳромгa киpиш yчyн ғycл қилиш;

2. Эҳромгa киpиш пaйтидa xyшбўйлик cypтиш;

3. Тавсия этилган ўринларда Лaббaйкa (талбия)ни aйтиб юриш; 

4. Тaвoфyл-қудум қилиш;

5. Тaвoф чoғида eтти мapтa yзлyкcиз aйлaниш;

6. Сaъйнинг eтти мapтa бopиб-кeлишини кeтмa-кeт қилиш;

7. Сaъйдa тaҳopaтли бўлиш;

8. Тoш oтишни кeчacигa қoлдиpмacлик;

9. Тaшpиқ кeчaлapи Mинoдa ётиш.

Ҳажнинг ҳаром ва макруҳ амаллари ҳам бўлиб, фиқҳ китобларимизда батафсил баён қилинган.

Ҳаж қуйидаги далиллар билан фарз бўлган:

“Одамлардан йўлини топганларига Аллоҳ учун байтни Ҳаж қилмоқ бурчдир. Кимки куфр келтирса, Аллоҳ оламлардан беҳожатдир” (Оли Имрон сураси, 97-оят).

Абдуллоҳ ибн Умар розийаллоҳу анҳумодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ислом беш нарсага бино қилинган: «Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ, Муҳаммад Аллоҳнинг Расулидир», деб гувоҳлик бериш, намозни тўкис адо этиш, закот бериш, ҳаж қилиш ва Рамазон рўзасини тутиш», дедилар» (Муттафақун алайҳ).

Ҳаж ҳижрий тўққизинчи йилнинг охирида фарз бўлган. Лекин маълум сабабларга кўра, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўша йили ҳаж қилмадилар. Кейинги йил ўнинчи санада жуда катта жамоат билан ҳаж қилдилар. Бу воқеа тарихда “Ҳажжатул вадоъ” – видолашув ҳажи номи билан машҳур.

Ҳажнинг фарзлиги Китоб, суннат ва ижмои уммат билан собит бўлган. Ҳаж қилмоқчи бўлган киши балоғатга етган, ақли расо, соғлом, сафар ҳаражатларига қодир, ҳажга бориб келгунига қадар ўз қарамоғидагиларни нафақа билан таъминлаган бўлиши керак. Йўллар очиқ ва бехатар бўлиши ҳам шарт қилинади. Кимда мана шу шартлар топилса, унга ҳаж фарз бўлади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам умрларида бир марта ҳаж, тўрт марта умра қилганлар.

Давоми бор...

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий

Нуриддин домла Холиқназаров ҳазратларининг

"Ҳаж буюк ибодатдир" номли китобларидан олинди.

Фарғона вилоятидан Ҳаж амалларини адо этиш учун муқаддас Ҳарами шарифга ташриф буюрган зиёратчилар айни вақтда "Аброж ал-Ҳидоя" меҳмонхонасида истиқомат қилмоқдалар.

Зиёратчиларимиз ҳозиргача умра ибодатини амалга ошириб, кунлик ибодатларини Ҳарами шарифда адо этмоқдалар. Қолаверса, малакали гуруҳ раҳбарлари, имом-хатиблар иштирокида маърифий учрашувлар ташкил этилиб, унда Ҳаж амалларини адо этиш тартиби ҳақида тушунчалар берилмоқда.

Шунингдек, зиёратчилар учун уч маҳал — нонушта, тушлик ва кечки овқатлар ташкил этилган.

— Мен бу муқаддас жойларга келишни интизорлик билан кутдим. Ҳозир ҳаж амаллари бошланишини ҳам интиқлик билан кутяпман. Бу ибодат бандани Роббисига яқинлаштирадиган, сабр ва тоқатдан таълим берадиган, бир сўз билан айтганда инсонни ҳам руҳан, ҳам жисмонан чириқтирадиган амалдир. Бу ерда керак бўлса ҳар қадамимиз, ҳар сўзимиз билан имтиҳон қилинамиз. Илоҳим, ушбу амалларни осонлик адо қилишимизни насиб қилсин. Аллоҳ бизга осон қилсин, — дейди Ҳикматхон Абдуллаева.

Биз ҳам бутун дунё мусулмонлари қатори бу йил Ҳаж ибодатини адо этишга тараддуд кўраётган барча юртдошларимизнинг ибодатлари қабул, дуолари ижобат бўлишини тилаймиз!

Раҳматуллоҳ Жалилов,
Саудия Арабистони, Макка шаҳридан

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати