Ҳафса бинти Умар ибн Хаттоб ибн Нуфайл ибн Абдул Уъззо ал-Аъдавий ал-Қураший

Ҳижратдан ўн саккиз йил олдин (мелодий олти юз бешинчи) йили Маккаи мукаррамада туғилганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан Ҳафса бинти Умар розияллоҳу анҳонинг шажараcи Каъб ибн Луайда туташади.

Маккаи мукаррамада исломни қабул қилганлар. Мадинаи мунавварага биринчи эрлари Хунайс ибн Ҳузофа ас-Саҳмий билан ҳижрат қилганлар.

Ҳафса бинти Умар розияллоҳу анҳо қандай хонадондан эканликларини таърифлаб ўтиришга ҳожат бўлмаса керак. У кишининг оталари иккинчи халифа Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудир. Оналари эса Зайнаб бинти Мазъун ҳам машҳур хонадондан бўлиб, саҳобий Усмон ибн Мазъун розияллоҳу анҳунинг синглисидир.

Ибн Саъд раҳматуллоҳи алайҳи қилган ривоятда ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу: “Ҳафса Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг пайғамбар этиб юборилишларидан беш йил олдин, Қурайш Байтни қураётган пайтда туғилган”, деган.

Бундан Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга ваҳий кела бошлаганда Ҳафса бинти Умар розияллоҳу анҳо беш ёшли қизча экани маълум бўлади.

Ҳафса эсхушини таниганидан бошлаб, исломий муҳитда ўсди. Умар розияллоҳу анҳу Исломга келганларидан кейин у кишининг уйлари Маккадаги дин таянчларидан бирига айланган эди.

Ҳафса розияллоҳу анҳонинг эри Уҳуд ғазотида ярадор бўлади. Ана шу жароҳат сабабли вафот этади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Ҳафса розияллоҳу анҳога ҳижратнинг учинчи йили эллик олти ёшларида эри вафотидан сўнг уйландилар.

Ҳафса розияллоҳу анҳо ҳадисларни ривоят қилишда Оиша, Умму Салама ва Маймуна  розияллоҳу анҳумлардан кейинги тўртинчи ўринда турадилар. У киши олтмишта ҳадис ривоят қилганлар.

Ҳафса розияллоҳу анҳонинг Ислом оламида тутган ўринлари у кишининг оталари Умар розияллоҳу анҳунинг халифалик вақтларида катта аҳамият касб этди. Умар розияллоҳу анҳу Ҳафса онамизга маслаҳат солар ва у кишининг айтган гапларини қайтармас эдилар.

Ҳафса розияллоҳу анҳо туфайли Аллоҳ таоло бир неча оятлар нозил қилган. Бунинг сабаби қуйдагича бўлган эди.

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир куни Зайнаб бинт Жаҳш розияллоҳу анҳо исмли хотинлари ҳузурида асал истеъмол қилиб, бироз қолиб кетадилар. Буни пайқаган бошқа хотинлари – Ойша розияллоҳу анҳо билан Ҳафса розияллоҳу анҳо оналаримизнинг рашклари келиб, ул зотни “жазолаб қўйишга” ўзаро келишиб оладилар ва Он ҳазрат чиқишлари билан: "Оғзингиздан бадбўй ҳид келмоқда, нима едингиз?" – дейдилар. Бадбўй ҳидни ёқтирмайдиган Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам бироз қизишиб: "Асал егандим", – дейдилар ва бундан кейин асал емасликка қасамёд қиладилар. Шунда Аллоҳ таоло қуйдаги оятларни нозил қилган:

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاةَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ

قَدْ فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ تَحِلَّةَ أَيْمَانِكُمْ وَاللَّهُ مَوْلَاكُمْ وَهُوَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ

وَإِذْ أَسَرَّ النَّبِيُّ إِلَى بَعْضِ أَزْوَاجِهِ حَدِيثًا فَلَمَّا نَبَّأَتْ بِهِ وَأَظْهَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ عَرَّفَ بَعْضَهُ وَأَعْرَضَ عَنْ بَعْضٍ فَلَمَّا نَبَّأَهَا بِهِ قَالَتْ مَنْ أَنْبَأَكَ هَذَا قَالَ نَبَّأَنِيَ الْعَلِيمُ الْخَبِيرُ

إِنْ تَتُوبَا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُمَا وَإِنْ تَظَاهَرَا عَلَيْهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلَاهُ وَجِبْرِيلُ وَصَالِحُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمَلَائِكَةُ بَعْدَ ذَلِكَ ظَهِيرٌ

Эй, Пайғамбар! Нега хотинларингизнинг розилигини истаб, Аллоҳ Сиз учун ҳалол қилган нарсани (асални) ҳаром қилиб олурсиз! Аллоҳ мағфиратли ва раҳмлидир. Дарвоқе, Аллоҳ сизлар учун (маълум миқдорда каффорат – жарима тўлаб) қасамларингизни ҳалоллаб олишни фарз қилган. Аллоҳ хожаларингиздир. У (барча нарсани) Билувчи ва (етук) Ҳикматли (зот)дир. Пайғамбар хотинларидан бирига (Ҳафсага) бир гапни (чўриси Мория талоғи ва халифаликни) хуфёна айтганини эсланг! Бас, қачонки, (Ҳафса розияллоҳу анҳо) у (сир) ҳақида (Ойшага) хабар бергач, Аллоҳ уни бундан воқиф қилди ва у (Ҳафсага ўзи билган нарсанинг) баъзисини билдирди ва баъзисидан юз ўгирди (билдирмади). Бас, қачонки, (Пайғамбар Ҳафсага) хабарни айтгач, у: «Ким Сизга бу хабарни берди?», – деди, (Пайғамбар): «Менга Билувчи ва Хабардор (Аллоҳ) хабар берди», – деди. (Эй, Ҳафса ва Ойша!) Агар сизлар Аллоҳга тавба қилсангиз (ўзларингизга яхши). Чунки дилларингиз (ҳақ йўлдан) тойиб кетди! (Аммо) агар сизлар унинг (Пайғамбар) зарарига ҳамкорлик қилсангиз, у ҳолда, шубҳасиз, Аллоҳнинг ўзи ҳам, Жаброил ҳам, аҳли солиҳ мўминлар ҳам унинг ҳимоячисидирлар. Яна, булардан кейин фаришталар ҳам (Пайғамбарга ҳамма ишларида) ёрдамчидир.

Ҳафса розияллоҳу анҳо ҳижрий қирқ беринчи сананинг шаъбон ойида Мадинаи мунавварада вафот этадилар. Жанозаларини Марвон ибн Ҳакам розияллоҳу анҳу ўқиган. Бақиъ қабиристонига дафн этилганлар.

Манбалар асосида

Тожиддинов Абдуссомад

Абдулбосит ўғли тайёрлади

Аллоҳ таоло Ўзининг фазлу карами ила инсон зотини ақл ва идрок соҳиби қилиб яратди ва унга беҳисоб неъматларни ато қилди. Шу билан бирга берган неъматларига шукр айтишга ҳам буюриб, муборак каломида шукр қилувчиларга неъматларини янада зиёда қилиш ваъда қилди:

“Яна Роббингиз эълон қилган (бу сўзлар) ни эслангиз: «Қасамки, агар (берган неъматларимга) шукр қилсангиз, албатта, (уларни янада) зиёда қилурман. Борди-ю, ношукрчилик қилсангиз, албатта, азобим (ҳам) жуда қаттиқдир”.

Демак, Парвардигоримиз биз бандаларга берган тансиҳатлик, фаровонлик, бахту саодат, тинчлик ва осойишталик каби улуғ неъматларга шукр айтсак, қадрига етсак – Аллоҳ биздан рози бўлар экан.

Ислом таълимотида неъматларга шукр қилиш улуғ фазилат ва юқори даража экани алоҳида қайд қилинган. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу: “Шукр қилиш имоннинг ярмидир”, деган эканлар. Бошқа бир ривоятда эса “Имон - сабр ва шукрдан иборат” дейилган.

Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло бандаларини шукр қилишга амр қилиб, унинг зиддидан қайтарган, шукр айтувчиларга чиройли мукофотларни ваъда қилиб, Ўзининг фазилати, карами ва неъматларининг янада зиёда бўлишига шукрни сабаб этган ва Ўзининг гўзал исмларидан бирини шукр орқали ифода қилган.

Буюк бобокалонимиз Қаффоли Шоший ўзининг машҳур “Жавоми ул-карим” китобида келтиришича, “Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Неъматлар ҳақида гапиришлик шукр қилишликдир” деганлар.

Яратган бизларга ато этган беҳисоб неъматларни ёдда тутиш, уни қадрлай олиш ўша неъматларнинг давомийлигига сабаб бўлади. Шайх Саъдий айтганлар: “Бир нафасга икки марта шукр айтиш вожиб”. Зеро, нафас кирса-ю қайтиб чиқмаса ёки чиқса-ю қайтиб кирмаса, инсон ҳалок бўлади. Шуни билган инсон тансиҳатлиги ва хотиржамлиги учун Яратганга нега шукр айтмасин!

Тинч-хотиржам ҳаётимиз, фаровон ўтаётган кунларимизга шукр қилиб, энг аввало, ҳушёр бўлмоғимиз, ана шу неъматлардан айирмоқчи бўлаётган ғаразли кучлар, нопок  тоифаларнинг найрангларидан огоҳ бўлиб, уларга муносиб жавоб қайтаришимиз керак. Манфур кимсаларнинг ҳийлаларига алданиб, пировардида оиласидан, яқинларидан, тинчлигидан ажралиб қолган кишилар қисматига назар солсак, бу кунларимизга қанчалар шукр  келтиришимиз лозимлигини янада теранроқ ҳис қиламиз.

Аллоҳ таолонинг меҳрибонлигини қарангки, У берган неъматларига шукр айтувчи бандаларига беадад мукофотлар ваъда қилиш билан кифояланмасдан уларга улуғ ажру савоблар беришини ҳам кафолатлаган. У зот айтди: “...Шукр қилувчиларни эса, албатта, мукофотлаймиз”.

“Ниҳоя” китобида бундай нақл қилинади: “Бирор бандага биров яхшилик қилса-ю, унга ташаккур айтмаса, Аллоҳ таоло ўша банданинг Ўз неъматларига қилган шукронасини  қабул қилмайди”.

Ҳадиси шариф мазмунига мувофиқ бизлар давлатимизнинг халқимиз бахту саодати, фаровонлиги, осойишталиги ва тинчлиги йўлида қилаётган хайрли ва эзгу амалларидан миннатдор бўлмоғимиз лозим. Аллоҳга шукрлар бўлсинки, муҳтарам юртбошимизнинг бевосита ташаббуслари ила маънавий қадриятларимизни тиклаш ишларига катта эътибор қаратилмоқда. Жумладан, Қорақалпоғистон республикасидаги “Имом Эшон”, Хоразм вилоятидаги “Охун бобо” масжидлари, шунингдек, Сурхондарё вилоятидаги “Имом Исо Термизий”, Қашқадарё вилоятидаги “Абу Мўъийн Насафий” мажмуалари тубдан реконструкция қилинаётгани, Бухоро вилоятидаги “Баҳоуддин Нақшбанд”, “Масжидул Калон” ва “Мир Араб” тарихий ёдгорликларини таъмирлаш ишлари амалга оширилмоқда.  

Дунёнинг турли мамлкатларида юз бераётган нотинчликлар, иқтисодий-сиёсий низолар, хунрезликлар ва миллатлараро келишмовчиликлар оқибатида инсонларнинг бир бурда нонга зор бўлаётганини кўрганда Ўзбекистондаги тинч-осуда ҳаёт ва тўкин дастурхонимиз учун Аллоҳ таолога чексиз шукрлар айтишимиз лозимлиги янада яққолроқ намоён бўлади.

Аллоҳ таоло азиз юртимизни тинч, ҳаётимизни янада фаровон айлаб, барчамизнинг Ўзига шукр қилувчи солиҳ бандаларидан бўлишимизни насиб айласин.

   И.ЗУХРИДДИНОВ, 

Мирзо Улуғбек туманидаги “Олтинтепа” жоме масжиди имом-хатиби

2017 йил 13 март куни “Жўйбори Калон” хотин-қизлар ўрта махсус ислом билим юртида “Заковат” интеллектуал беллашувининг ҳал қилувчи 6-босқичи бўлиб ўтди. Сўнгги босқичда аввалги ўйинларда ғолиб бўлган икки жамоанинг дуранг ўйини кузатилди. Беллашув тарзида ўтган мусобақада Лутфия Ўринова ҳамда Зарнигор Ҳакимовалар жамоаси ўзаро билим синашишди.

Унда жамоалар: Бухоро давлат университети  катта ўқитувчиси Ортиқжон Хуррамов, Эски ўзбек ёзуви фанидан тўгарак раҳбари Нозигулхон Халимоваларнинг саволларига, “Эътиқод дурдоналари”, “Кифоя”, “Интернетдаги таҳдидлардан ҳимоя”, “Ислом ва ақидапараст оқимлар”, “Ўткан кунлар”, “Пайғамбар атрофидаги кишилар”, “Зикр аҳлидан сўранг” китобларидан берилган саволларга; ZERO, “Заковат” сандиқчаси саволларига жавоб беришди. Ақлни чархлайдиган муаммоли вазиятлар томошабинларни ҳам мушоҳада этишга жалб этди. Ўта қизиқарли саволлар ечимини топиш иккала жамоани ҳам анчагина сермулоҳаза бўлишга ундади.

Қизиқарли тус олган жараёнлар сарҳисобида 5:4 натижа билан Лутфия Ўринова жамоаси “Билимдон” ўйини финалига йўлланмани қўлга киритди.

Интеллектуал беллашувга ташриф буюрган кузатувчи меҳмонлар: билим юртининг собиқ талабаси Азиза Халилова ҳамда “Маънавият сарчашмаси” газетаси мухбири Дилором Ҳалимовалар иккала гуруҳдан “Энг фаол иштирокчи”ни танлаб беришди. “Энг фаол иштирокчи”лар деб эътироф этилган Лутфия Ўринова ҳамда Зарнигор Ҳакимовалар билим юрти маъмуриятининг эсдалик совғалари билан тақдирланди.

“Кифоя” китоби асосида тузилган савол: “Бу намозни ўқиш учун Абу Ханифа раҳматуллоҳи алайҳ наздида камида 4 киши, Абу Юсуф раҳматуллоҳу алайҳ наздида 3 киши, Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳ наздида 2 киши, Имом Шофеъий раҳматуллоҳу алайҳ наздида 40 киши бўлиши шарт. Гап қайси намоз ҳақида боряпти?

Жавоб: Узри бўлмаган ҳолда унда қатнашмаслик қаттиқ қораланади. Бу – жума намозидир”.

Ана шу савол беллашувнинг “Энг яхши саволи” деб топилди. 

Мусобақа ғояси ижодкори Ҳ.Ҳалимова “Касир Ибн Қайс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган мана бу ҳадис билан беллашувга хотима ясади. “Абу Дардо розияллоҳу анҳу: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: “Ким илм талаб қилиш йўлига юрса, Аллоҳ унга жаннат йўлини осон қилиб қўяди. Фаришталар толиби илмни рози қилиш учун қанотларини тўшайди. Олимга осмондаги зотлар, ҳатто сувдаги балиқлар ҳам истиғфор айтади. Олимнинг обиддан фазли худди ойнинг бошқа юлдузлардан фазлига ўхшайди. Олимлар пайғамбарларнинг меросхўрларидир. Пайғамбарлар динорни ҳам, дирҳамни ҳам мерос қилиб қолдирмаганлар. Улар илмни мерос қолдирганлар. Ким ўшани олса, улуғ насибани олибди”, деганларини эшитдим”.   

 Мунира ХЎЖАЕВА,

“Жўйбори Калон” аёл-қизлар ўрта махсус  ислом билим юрти тарбиячиси

Ростгўйлик каби жамиятнинг барқарорлиги ва жамият аъзолари ўртасида ишонч, бирдамликни таъминлайдиган сифат бўлмаса керак. Агар бу сифат йўқолса, ўрнини ишончсизлик, бирдамликнинг йўқолиши ва ёлғон эгаллайди. Шу боис, Аллоҳ таоло аввало, Ўзидан қўрқишга, шу билан бирга рост сўзлашга ҳамда ростгўйлар билан бирга бўлишга буюриб, бундай марҳамат қилади:

«Эй, имон келтирганлар! Аллоҳдан қўрқингиз ва (имонда) содиқ кишилар билан бирга бўлингиз!» (Тавба, 119).

«Эй, мўминлар! Аллоҳдан қўрқингиз ва тўғри сўзлангиз!» (Ахзоб, 70).

Пайғамбар Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ростгўй бўлинг! Ростгўйлик эзгуликка бошлайди, эзгулик жаннатга бошлайди. Мадомики киши рост гапирса Аллоҳнинг наздида сиддиқлардан деб ёзиб қўйилади”, деганлар.

Оиладаги, жамиятдаги мавжуд муаммолар ўрганиб чиқилса, аксариятининг келиб чиқиши–ўйламасдан айтилган қўпол, ёлғон сўзга бориб тақалади. Бинобарин, ширин сўз меҳр-окибат калитидир.

Аллоҳ таоло мўминларни ширин сўз бўлишга чақириб, бундай марҳамат қилади: «Бандаларимга айтинг гўзал (сўзлардан) сўзласинлар» (Исро, 53).

Бу ояти карима ҳар бир мўминни чиройли сўзларни сўзлашга чақиради. Ширинсўзлик ва рост гапиришликнинг шартларидан бири овозни пастлаб майин гапиришдир.

Жамиятимиз нақадар тинч ва осойишта. Аллоҳнинг бу неъматларига шукрона келтиришимиз лозим. Ўзаро муомила-муносабатларимизда ростгўй ва ширинсўз бўлсак нур устига аъло нур бўлади, азизлар!

Бахтиёрхон Умаралиев

Зарбдор тумани  “Кусам ибн Аббос”  жоме масжиди имом-хатиби.

Убай ибн Каъб ибн Қайс ибн Убайд ибн Муовия ибн Аъмр ибн Молик ибн Нажжор ибн Саълаба ибн Аъмр Хазражий. Мадинаи мунавварада туғилганлар. У зот имом, қори, фақиҳ ва муфассир эдилар. Бадр, Уҳуд ва Ҳандақ ғазотларида қатнашган.

У зотни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам “Абул Мунзир” деб, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу эса “Абу Туфайл” дея куня билан чақирганлар. Умар розияллоҳу анҳу у кишини “мусулмонларнинг саййиди” дер эдилар. У зотнинг онаси Суҳайла бинти Нажжор, у эса Абу Толҳа ансорийнинг аммаси эди.

Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳунинг васфи ҳақида: соч ва сақоллари оқ эди дейилган.

Убай ибн Каъб ибн Қайс розияллоҳу анҳу Қуръони Каримни ёзувчи котиб, иккинчи ақаба байъатида қатнашган ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Илмни тўрт кишидан олинглар: Ибн Масъуд, Убай ибн Каъб, Муоз ибн Жабал ва Абу Ҳузайфанинг мавлоси Солимдан”, деб айтганларида, улар орасида саналган зотдирлар.

Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Ё Абал Мунзир! Сенингча Аллоҳнинг китобидаги энг улуғ оят қайси?” Дедилар. Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу: “Мен Аллоҳ ва Унинг Расули билувчироқдир”, дедим. У зот: “Ё Абал Мунзир! Сенингча Аллоҳнинг китобидаги энг улуғ оят қайси?” Дедилар. Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу: “Мен Оятул Курсий дедим”, дедилар. У зот мени кўксимга уриб, “Аллоҳ сенга илмни муборак қилсин”, дедилар”.

Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу фақиҳ саҳобаларнинг бири, ваҳийни ёзиб қайд этувчи, Қуръон қориларининг энг афзали ва ақаба байъатида қатнашган ўн икки саҳобанинг бири бўлганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Мадинада бўлмаган вақтларида Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳуни мусулмонларга имомлик қилишларига буюрар эдилар. Шунинг учун ҳам Умар розияллоҳу анҳу: “мусулмонларнинг саййиди Убай ибн Каъб” деганлар.

Имом Бухорий раҳматуллоҳи алайҳи “Саҳиҳул Бухорий”да қуйдаги воқеъани келтирадилар: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам “Баййина” сураси нозил бўлганда, Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳуга: “Албатта Аллоҳ таоло менга бу сурани сенга ўқиб беришимни буюрди” дедилар. Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу: “Аллоҳ таоло мени исмимни айтдими?”, Дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “ҳа, Аллоҳ таоло сени исмингни айтди”, дедилар. Шунда Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу йиғлаб юбордилар.

Жобия жанги:

Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу Умар розияллоҳу анҳу билан Жобия жангида қатнашдилар. Жобияда Умар розияллоҳу анҳу хутба қила туриб: “Эй инсонлар! Кимда ким Қуръондан савол сўрамоқчи бўлса, Убай ибн Каъбдан сўрасин” дедилар.

Абдуллоҳ ибн Нусойр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: У “Убай ибн Каъб касал бўлиб қолганда, уни кўришга бордик. У нидо қилувчини чақириғини эшитиб: “бу азонми ё такбирми?” Деб сўради. Биз унга “такбир” дедик. У: “нимани кутмоқдасизлар? Намозга шошилмайсизларми?” Деди. Биз: “сени бу холатда ташлаб кетамизми?” Дедик. У: “бундай қилманглар! Туринглар! Албатта Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизларга бомдод намозини ўқиб бериб бўлиб, юзлари билан жамоатга юзланиб: “Фалончи борми? Фалончи борми?” Деб намозга келмаган уч кишини чақирдилар. Ва “Албатта, мунофиқларга энг оғир намоз Бамдод билан Хуфтондир. Агар улар бу икки намозда нима борлигини билганларида эди, у иккисига эмаклаб бўлса ҳам келар эдилар. Шуни билингки, ёлғиз ўқилган намоздан икки киши бўлиб ўқилган намоз афзал. Сизларни кўпчилик билан ўқиган намозингиз, у Аллоҳга севимлироқдир. Албатта биринчи саф фаришталарнинг сафи сингаридир. Агар уни фазилатини билганларида эди, албатта унга шошилган бўлардилар. Огоҳ бўлинг! Албатта жамоат намози ёлғиз, жамоатсиз ўқилган намоздан 24 ёки 25 даража афзалдир” деганлар, деди.

Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳу Мадинаи мунавварада 649-йили вафот этадилар.

 Манбалар асосида Тожиддинов

Абдуссомад Абдулбосит ўғли тайёрлади