muslim.uz

muslim.uz

Вівторок, 14 март 2017 00:00

Масруқ ибн Аждаъ

Масруқ роҳимаҳуллоҳнинг исми Абу Оиша Масруқ ибн Аждаъ ибн Молик ибн Умайя ибн Абдуллоҳ Водиъий Ҳамадонийдир.

Масруқ роҳимаҳуллоҳнинг отаси исломни қабул қилиб, ўғли билан Мадинаи мунавварага кўчиб келади. Масруқ роҳимаҳуллоҳ Мадинада Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг асҳобларидан таълим олиб, униб ўсади. Шунинг учун ҳам У зот тобиъинларнинг улуғларидан биридир.

Онаси Бани Зубайднинг чавандози Аъмр ибн Маъд Якрабнинг синглиси эди. Масруқ роҳимаҳуллоҳ Яман чавандозларидан бири бўлиб улғайдилар. Бу зотнинг Масруқ деб номланишларига сабаб, ёшликларида ўғирлаб кетилиб, кейинчалик топилганликларидир.

Масруқ роҳимаҳуллоҳ Оиша бинти Абу Бакр розияллоҳу анҳодан ҳеч ажрамайдилар, доим бирга юрадилар. Шу сабаб Оиша бинти Абу Бакр розияллоҳу анҳо: “Эй Масруқ! Албатта сен мени боламдек бўлиб қолдинг”, деганлар.

Масруқ роҳимаҳуллоҳ Қуддус фатҳида ва ундан бошқа ислом фатҳларида қатнашганлар. Сиффин жангида инсонларга: “Эй инсонлар! Қўлларингизни уруш қилишдан тийинглар!”, деганлар.

Масруқ роҳимаҳуллоҳ Кўфада яшаганлар ва инсонларга фатво берувчи бўлганар. У кишининг аёли Қумайр ибн Аъмр: “Масруқ оёқлари шишиб кетгунга қадар намоз ўқир эди. Гоҳида унинг бу ҳолатини кўриб, уни ортига ўтиб йиғлар эдим” дейдилар.

Масруқ роҳимаҳуллоҳ Умар ибн Хаттоб, Алий ибн Толиб, Абдуллоҳ ибн Масъуд, Хаббоб ибн Арт, Убай ибн Каъб, Абдуллоҳ ибн Аъмр ибн Осс, Оиша бинти Абу Бакр, Убайд ибн Умайр Лайсий, Умму Румон бинти Омир Кинонийя, Муоз ибн Жабал, Усмон ибн Аффон, Абдуллоҳ ибн Умар ибн Хаттоб, Субайъа Асламийя, Маъқал ибн Синон, Муғира ибн Шўъба, Зайд ибн Собит ва Умму Салама розияллоҳу анҳумлардан ҳадис ривоятлар қилганлар.

Масруқ роҳимаҳуллоҳнинг ана шундай  забардаст саҳобий  олимларга  ва айниқса Ибн Масъуддек устозга шогирд бўлиши Аллоҳнинг каломи  маъноларини чуқур билиши  ва уни тафсир қилишда пешволик мартабасини топишига  сабаб бўлган. Масруқ роҳимаҳуллоҳнинг эътиқоди кучлилиги  ҳақида Абу Исҳоқ шундай ривоят қилган: «Масруқ ҳажга борганда ётиб ухлашдан воз кечган, ухласа ҳам саждага бош қўйиб ухларди.

Масруқ роҳимаҳуллоҳдан Омир Шаъбий, Иброҳим ибн Язид Нахаъий, Яҳё ибн Васоб, Абдуллоҳ ибн Мурраҳ Хорифий, Шақиқ ибн Саламаҳ, Яҳё ибн Жаззор, Абу Зуҳо Муслим ибн Субайҳ, Абдурраҳмон ибн Абдуллоҳ ибн  Масъуд, Убайд ибн Нузайла, Макҳул Шомий, Абу Исҳоқ Субайъий, Муҳаммад ибн Мунташир ибн Аждаъ, Муҳаммад ибн Нашр Ҳамадоний, Абу Аҳвас Жашмий, Айюб ибн Ҳоний, Аммораҳ ибн Умайр, Ҳаббол ибн Руфайда, Анас ибн Сирийн Ансорий, Абу Шаъсои Маҳорибий, Қосим ибн Абдурраҳмон ибн Абдуллоҳ ибн Масъуд ва Қумайр ибн Аъмр роҳимаҳумуллоҳлар ривоят қилишган.

Масруқ роҳимаҳуллоҳ устози Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу ҳақларида: «Мен ибн Масъуд розияллоҳу анҳудан тафсир соҳасида кўп илм олдим. Устозимиз бизга аввал Қуръон сураларидан қироат қилиб берардилар. Кейин  унинг маъноларини тушунтириб тафсир қилиб берардилар» деганлар.

Масруқ роҳимаҳуллоҳ 62 ҳижрий санада вафот этадилар.

 Манбалар асосида Тожжиддинов

Абдусссомад Абдулбосит ўғли тайёрлади

Вівторок, 14 март 2017 00:00

Денгиз қаъридаги нола!

Аллоҳ таоло қуръони каримда марҳамат қилади:

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ

Эй, имон келтирганлар! Аллоҳнинг сизларга берган неъматини эслангиз! (Аҳзоб сураси 9 оят).  

Аллоҳ таолонинг неъматларини ичида энг улуғи бу – имон неъматидир. Бу  неъмат борасида тафаккур қиладиган бўлсак, банда Имони сабабли Раббисининг розилиги, Расулуллоҳ соллоллоҳу алайҳи васалламнинг шафоатлари ҳамда дунё ва охират саодатига эришади. Мўмин бандаларлар учун эса Қуръони каримда жуда кўплаб башоратлар келган. Шулардан бири: 

الَّذِينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَيُؤْمِنُونَ بِهِ وَيَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِينَ آَمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ

 رَبَّنَا وَأَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِي وَعَدْتَهُمْ وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آَبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

 وَقِهِمُ السَّيِّئَاتِ وَمَنْ تَقِ السَّيِّئَاتِ يَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمْتَهُ وَذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ

״Аршни кўтариб турадиган ва унинг атрофидаги (фаришта)лар (яккаю ягона) Парвардигорларига ҳамд билан тасбеҳ айтурлар ва Унга имон келтирурлар ҳамда имон келтирган кишиларни мағфират этишини сўрарлар: «Парвардигоро, Ўзинг раҳмат ва илм жиҳатдан барча нарсани эгаллагандирсан. Бас, тавба қилган ва йўлингга эргашган кишиларни мағфират эт ва уларни дўзах азобидан сақла! Парвардигоро, уларни ҳам, уларнинг ота-боболари, жуфти ҳалоллари ва зурриётлари орасидаги солиҳ бўлган кишиларни ҳам Ўзинг уларга ваъда қилган мангу (жаннат) боғларига дохил қилгин! Албатта, Сен Азиз (қудратли) ва Ҳаким (ҳикматли зот)дирсан. Ўзинг уларни барча ёмонликлардан асрагин, Кимни ўша кунда (қиёматда) ёмонликлардан асрасанг, бас, ҳақиқатан унга раҳм қилган бўласан. Мана шу улкан ютуқдир» (деб дуо қилурлар).

(Ғофир сураси 7-9 оятлар).

Юқоридаги ояти карималарда муқарраб фаришталарнинг биз мўмин бандалар учун истиғфор айтишлари зикр қилинмоқда. Аршни кўтариб турадиган фаришталарнинг истиғфорига сазовор бўлиш инсон учун нақадар улуғ бахт!

Қуйидаги ҳикояда бошқа жонзотларнинг ҳам истиғфор айтиши зикр қилинади:

Нақл қилишларича, Сулаймон алайҳис салом денгиз соҳилида ўтирган эдилар, тўсатдан буғдой донини кўтариб, денгиз томон ўрмалаётган чумолига кўзлари тушиб қолди. Сулаймон алайҳис салом уни сув олдига етиб боргунича диққат билан кузатдилар. Қарасалар, бир қурбақа сувдан бошини чиқариб, оғзини очди, чумоли дарҳол унга кириб олгач, денгизга шўнғиб кетдию соатлаб қолиб кетди. Сулаймон алайҳис салом таажжубланиб, ҳайрон эдилар. Кейин қурбақа сувдан чиқди-да, оғзини очиб, чумолини қирғоққа ташлади, дон эса йўқ эди. Сулаймон алайҳис салом чумолини чақириб, нима иш қилганини ва қаерда бўлганини сўрадилар. Чумоли айтдики: эй Аллоҳнинг пайғамбари, сиз кўриб турган бу денгиз тубида ичи ковак ҳарсанг тош бўлиб, уни ичида бир сўқир қурт бор. Аллоҳ уни ўша ерга яратиб қўйган, у егулик истаб ташқарига чиқа олмайди. Аллоҳ таоло уни ризқига мени тайинлаб қўйди, мен уни ризқини кўтариб олиб келаман, мана бу қурбақани эса мени кўтариб олиб тушиши ва чиқариб қўйиши учун бўйсундириб қўйди, уни оғзида менга сув зарар қилмайди, қурбақа оғзини тошни тешигига қўяди, мен кириб оламан, қачон ризқни ўша қуртга етказиб бергач, қайтиб қурбақани оғзига чиқиб оламан, у мени денгиздан чиқариб қўяди. Сулаймон алайҳис салом:

– уни қандай тасбиҳ айтаётганини эшитдингми? – дедилар.

Чумоли: – ҳа, уни ноласини ешитдим, у айтар еди: “Эй, сув қаърида, тошнинг ичидаги жониворни Ўз ризқидан бебаҳра қилмаган Зот! Мўмин бандаларингни Ўз раҳматингдан бебаҳра қилма!”, деганини эшитдим, – деди. 

Муҳаммад Яҳёхон Муҳаммадхон ўғли

Тошкент Ислом институти 4-курс талабаси

Вівторок, 14 март 2017 00:00

Муҳаммад Али Собуний

Аллома шайх Муҳаммад Али Собуний Қуръони Карим ва Расулуллоҳ суннатларини ўрганувчи замонамиз уламоларидан саналади. Олим ислом илмларига оид бир неча асарлар таълиф қилган бўлиб, улардан “Софват ат-тафосийр”, “Равоиул-баён фий тафсирил Қуръон” ҳамда “Мухтасар тафсири Ибн Касийр” каби китоблари Ислом оламида машҳурдир. Шайх Собуний ҳаётларини Қуръони Карим ва суннати набавийя хизматига сарфлади. Тафсир, ҳадис ва бошқа илм соҳаларига бағишланган, исломнинг мусаффолиги ва бағрикенглигини ёритувчи асарлари билан илмий-маърифий кутубхоналарни бойитди ва ҳақли равишда “Китоб ва суннат ходими” унвонига эга бўлди.

Шайх Муҳаммад Али Собуний 1930-йил, Суриянинг Ҳалаб шаҳрида, буюк олим Шайх Жамил Собуний хонадонида таваллуд топган. Ўғлини етук олим бўлишида асосий сабабчи бўлган падари бузруквори Ҳалабдаги “Умавий жоме” масжидида дарс берар эди. Ёш Муҳаммад Али Қуръон дарсларига қўшилиб, Қуръони Каримни тўлиқ ёд олди. Отасидан ҳам кўплаб диний билимлар ва араб тили илмни ўрганди. Бошланғич ва “Хусровия” номли усмонийлар қурган ўрта мактабни имтиёзли тамомлаб, иқтидорли талабалар қаторида Қоҳирадаги “Ал-Азҳар” университетига   юборилди. 1952-йилда университетнинг Шариъат факультети дипломига эга бўлди. 1954 йил мутахассислик ўқишини тамомлаб, Азҳари шарифнинг “Шаръий суд мутахассислиги” дипломини аъло баҳолар билан қўлга киритди. Бу диплом ўша вақтларда энг олий диплом ҳисобланиб, ҳозирги кундаги докторлик дипломи билан баробардир. Сўнг, она юрти Сурияга қайтиб, саккиз йил давомида Ҳалабдаги санавий мактабида “Ислом маданияти” фанидан дарс бергач, Азҳари шариф уламолари ҳузурида илмини яна ҳам мукаммал қилиш мақсадида Мисрга борди, лекин ўша пайтдаги сиёсий вазият бунга имкон бермади.

Устозлари:

  1. Қорилар шайхи Нажиб Хайёта.
  2. Шайх Муҳаммад Нажиб Сирож.
  3. Муҳаддис шайх Абдуллоҳ Сирожиддин.
  4. Шайх Роғиб Таббох.
  5. Шайх Муҳаммад Идлибий.
  6. Шайх Аҳмад Шаммў ва бошқа кўплаб фазилатли уламолар.

Шайх Собуний Сурия таълим вазирлиги томонидан Саудия Арабистонига шартнома асосида Маккаи мукаррамадаги Исломий фанлар, тарбия, ва шариъат факультетига дарс бериш учун жўнатилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам таваллуд топган муборак заминда 28-йилга яқин дарс бердилар. Бу вақт давомида қўлларидан кўплаб уламолар, жумладан Масжидил ҳарам имомлари етишиб чиқди.

Собуний ҳазратлари дарс бериш билан чекланмай, шайх Саййид Алавий, шайх Ҳасан Машшот каби ўша пайтдаги Ҳижоз олимларининг дарсларида ҳам қатнашар эди.

Кейинчалик, илмий тадқиқот ишлари давомида Абу Жаъфар Нуҳас раҳматуллоҳи алайҳининг “Маонил Қуръон” номли ноёб асарларини беш йил давомида тадқиқ қилиб, олти жузда нашр қилдирган. 1998-йилдан Маккадаги халқаро ташкилот Ислом олами уюшмасига қарашли муассасада бир неча йил фаолият юритди. Шайх Муҳаммад Али Собуний Масжидил ҳарамда имомлик ҳам қилган. Маккада бўлган онлари ҳар куни Каъбаи мауззаманинг яқини, “Ҳажарул-асвад” билан “Рукнил-яманий”нинг орасида ўтириб, Қуръони Карим тиловат қилардилар. Қуръондан кунлик вазифалари 2 пора эди. Ҳудди ўша жойда фатво учун ҳам ўтириб, савол сўраганларга жавоб берар эдилар. 

Асарлари:

Шайх Муҳаммад Али Собунийнинг кўп асарлари инглиз, француз, рус, форс, урду ва бошқа тилларга таржима қилинган.  Қуръони Карим тафсири соҳасига бағишланган таснифлари чуқур илм, кенг маъно ва гўзал ифода ҳамда осон ибораси билан ажралиб туради. Ҳадис, Қуръон илмлари, фиқҳ ва бошқа фанларда ҳам салмоқли хизмат қилди: “Ат-тибён фи улумил-Қуръон”, “Сиҳоҳи ситта” (олти саҳиҳ тўплам) китобларининг шарҳи ҳисобланган “Мин кунузис суннатин набавийятил мутоҳҳароҳ” (Пок набавий суннат хазиналари),  фиқҳга оид “Ал-фиқҳуш шаръий ал-муяссар” китоблари бунинг яққол мисолидир.

Мужтаҳид мазҳаббошиларимизнинг Қуръони Каримдан қандай ҳукм олишлари ёритилган “Равоиул-баён” номли асарлари бизда ҳам – Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги олий ва ўрта махсус ислом билим юртларида ўқитиб келинмоқда. Будан ташқари “Софватут тафосийр” (Тафсирлар сараси ), “Ал-маварис фиш шариъатил-исламийяҳ” (Ислом шариъатида мерослар), “Ас-суннатун набавийя қисмун минал ваҳйил-муназзал” (Суннати набавийя ‒ Илоҳий ваҳийнинг бир қисми), “Ҳарокатул арзи ва давронуҳа – ҳақиқотун илмийятун асбатаҳал Қуръон” ( Ер ҳаракати ва айланиши – Қуръон исбот қилган илмий ҳақиқатдир) ва бошқа кўплаб китоб ва мақолалар муаллифидир.

Шайх Муҳаммад Али Собуний ҳозирга қадар дин хизматида камарбаста бўлмоқдалар. Аллоҳ у зотни ҳифзу-ҳимоясида сақласин.

Муҳаммад Яҳёхон Муҳаммадхон ўғли     

Тошкент Ислом институти талабаси.

Вівторок, 14 март 2017 00:00

Чинаккам дўстлик мезони

Инсон ҳаётда таниш-билиш ва дўсту биродарларга муҳтождир. Шу сабаб не-не одамлар билан ошна тутинади. Эътибор бериб қарасак, кўп ҳолларда бир-бири билан таниш одамларни қандайдир манфаат боғлаб туради. Бироқ моддий ришталар қанча қалин бўлмасин, чин дўстлик учун етарли эмас. Ундай бўлса, ҳақиқий дўстлик мезони нима? деган савол туғилиши табиий.

Чинакам дўстлик мезони, бу имондир. Имон-эътиқод, Аллоҳга бўлган муҳаббат пойдеворига қурилган биродарлик ҳақиқий ва давомийдир. Бунда сохталик, лаганбардорлик, тилёғламалик ва иккиюзламачиликдан асар ҳам бўлмайди. Маддоҳлик ва айёрлик ғашингизга тегмайди. Ҳаммаси содда, табиий ва улуғвор бўлади.

Аллоҳ таоло тақводорлар ўртасидаги дўстлик ҳақида шундай деган: “У кунда (яъни, қиёмат кунида) дўстлар бир-бирларига душмандир. Магар (Аллоҳ йўлида дўстлашган) тақводор зотларгина (мангу дўстдирлар) (Зухруф сураси, 67-оят).

Ояти карима мазмунига кўра, дунёдаги ҳар қандай таниш-билишчилик қиёмат куни адоват тусини олади. Фоний дунёдаги “ёру биродарлар” ҳисоб-китоб куни келганда бир-бирларига ғаним бўлишади. Нега? Чунки маъсият йўлида ўзаро ошна тутинган бундай кимсалар бир-биридан тонади, гуноҳга бошлагани, ёмон ишларда ҳамтовоқ бўлгани учун бир-бирига лаънат ўқишга тушади, айбни ўзидан соқит қилиб “дўсти”га тўнкайди. Магар Аллоҳ йўлида холис дўстлашганлар бундай аянчли оқибатдан саломат бўладилар. Айнан муттақий зотларнинг дўстлиги дунёда ҳам, охиратда ҳам давом этади.

Саъд ибн Муоз розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда шундай дейилган: Қиёмат куни қариндошлик алоқалари узилади, насаблар паст бўлиб қолади ва биродарлик ришталари кесилади. Фақат Аллоҳ йўлидаги биродарлик қолади[1]”.

Арабларда: “Кимнинг дўстлиги Аллоҳ йўлида бўлмас экан, бундай “дўстлик” қил устидадир” деган мақол бор. Яъни, агар икки киши орасини Аллоҳга бўлган эътиқод боғлаб турмаса, ўша шахсларнинг муносабати узоққа бормайди, эртага – қиёмат куни дўстлик дея аталаётган нарса ўрнини душманликка бўшатиб беради. Чунки ҳаёт бир зум ҳам тўхтаб турмайди. Кишининг касб-кори, иш жойи, манфаатлари ҳам вақти келиб ўзгаради. Манфаатлар орани аввалгидек боғлаб турмаганидан кейин бир қарашда қил ҳам ўтолмайдигандек кўринган муносабатларга путур етади. Аслида манфаат устига бино қилинган вақтинчалик таниш-билишчиликни дўстлик дейишга тил бормайди. Бу шунчаки муваққат ҳамкорликдан, ўткинчи бир олди-бердидан бўлак нарса эмас.

Хуллас, Аллоҳ йўлида бир-бирини яхши кўриш чин маънодаги садоқатдир. Бунда ортиқча такаллуф ва кўзбўямачилик йўқ. Бундай дўстлик самимият ва холислик ила йўғрилгандир. Тақводорлар орасини пул, мансаб-мартаба ёки даврадаги бир лаган ош эмас, имон деб аталмиш узилмас ришта, мустаҳкам арқон боғлаб туради.

Аллоҳ таоло Ўзининг йўлида ҳақиқий биродар бўлишни барчамизга насиб этсин! 

Одилхон Юнусхон ўғли

 

[1] Ибн Мардавайҳ ривоят қилган.

Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг жуфти ҳалолларидан бири, онамиз Умму Салама (розияллоҳу анҳо)га чўрилари Хайра ўғиллик бўлгани ҳақидаги хушхабар келиб, мўминлар онаси (Аллоҳ у кишидан рози бўлсин)нинг қалбларини қамраб олган шоду хуррамлик, онамизнинг нурли чеҳрасида ҳам намоён бўлган эди. Сўнгра, бу хушхабарни эшитгач, чилласини уйларида ўтказиш учун, она-болани олиб келишга тезда одам жўнатдилар. Чунки Хайра Умму Салама (розияллоҳу анҳо)нинг ҳузурларида ҳурмат ва эҳтиромга сазовор, қалбдан яхши кўришларини қозона олганидан, янги туғилган чақалоқни кўриш завқи-шавқи онамизда кучли эди. Орадан кўп вақт ўтмай Хайра чақалоғини кўтариб кириб келди. Умму Салама онамизнинг кўзлари болага тушиши билан, қалбларини унга нисбатан меҳрибонлик ва мамнунлик эгаллади. Чақалоқ ҳам унга қараган одамни ўзига ром қиладиган даражада юз-кўзи чиройли, тўрт мучаси соғ ва ширингина эди. Боланинг онасига юзланиб:

— “Чақалоғинга исм қўйдингми?” деб сўрадилар.

Хайра:

— “Йўқ онажон, ўзингиз хоҳлаган исмни қўясиз деб, cизнинг ихтиёрингизга қолдирдим”, деди. Шунда Умму Салама (розияллоҳу анҳо):

— “Яратгандан барака тилаб, исмини Ҳасан қўямиз”, дедилар ва қўлларини кўтариб гўдакнинг ҳаққига дуои хайр қилдилар.

Янги меҳмон хушхабари Умму Салама (розияллоҳу анҳо)нинг хонадонларига қувонч олиб келди. Бу хурсандчиликда уларга Мадинадаги яна бир хонадон аҳли шерик эди. Бу хонадон Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ваҳий котиблари Зайд ибн Собит (розияллоҳу анҳу)нинг хонадони эди. Чунки Зайд ибн Собитнинг хизматчиси Ясор гўдак Ҳасаннинг отаси эди-да. Ясор ҳам улуғ саҳобий ҳузурларида ҳурматга сазовор, у зотнинг муҳаббатларини қозонган эди. Шундай қилиб Ислом тарихида буюк олим Ҳасан Басрий (раҳматуллоҳи алайҳ)номи билан танилган Ҳасан ибн Ясор, Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хонадонларидан бирида ўсиб улғайиб, У зотнинг жуфти ҳалолларидан бири Умму Салама номи билан машҳур бўлган, Ҳинд бинт Суҳайлнинг ҳужраларида тарбия топди.

Ҳасан нубувват хушбўйликлари билан муаттар бўлган, унинг нури билан жилвираган шундай муҳитда ҳаёт кечирди. Бундан ташқари Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саламнинг масжиди шарифларида Усмон ибн Аффон, Али ибн Абу Толиб, Абу Мусо Ашъарий, Абдуллоҳ ибн Умар, Абдуллоҳ ибн Аббос, Анас ибн Молик, Жобир ибн Абдуллоҳ (розияллоҳу анҳум) ва бошқа саҳобаларга шогирд бўлиб илм ўрганди, улардан ривоятлар қилди. Буларнинг ичларида мўминлар амири Али ибн Абу Толибга қаттиқ муҳаббат қўйди. У кишининг тақвоси, ибодатидаги эҳсони ва дунё зебу зийнатларига берилмаслиги Ҳасан Басрий (раҳматуллоҳи алайҳ)ни лол қолдирганди. Али ибн Абу Толибнинг етук илмлари ва ҳикматлари, сермазмун сўзлари ва қалбларни ларзага солувчи панд-насиҳатлари уни ўзига ром этди. Шулардан қаттиқ таъсирлангач, у зотнинг ибодат ва тақводаги хулқлари билан хулқланди. Фасоҳат ва баёндаги йўлларида изма-из юрди. Ҳасаннинг ёши ўн тўртга кириб, катталар сафига қўшилгач, ота-онаси билан Басрага кўчиб ўтиб, шу ерда яшаб қолди. Шу сабаб олимнинг исмига Басра шаҳри нисбат берилиб, одамлар орасида Ҳасан Басрий бўлиб танилган.

Ҳасан келган вақтда Басра шаҳри Ислом давлатидаги илм ўчоқларининг энг катталаридан эди. Ундаги катта масжид эса, Басрага келган саҳобалар ва тобеинларнинг улуғлари билан денгиз мисоли тўлқинланиб турарди. Турли илм ҳалқалари масжиднинг ичи-ю ташқарисини обод қилиб, кўркига кўрк қўшар эди. Ҳасан ҳам масжидни ўзига лозим тутиб, уммати Муҳаммаднинг олими ва обиди Абдуллоҳ ибн Аббос (розияллоҳу анҳумо)нинг илм ҳалқаларидан жой олиб, у кишидан тафсир, ҳадис, қироат, фиқҳ, адаб ва бошқа илмлардан таҳсил олди. Кўп ўтмай ўз даврининг етук, забардаст олим ва фуқаҳоларининг бирига айланди. Одамлар унга юзланиб, унинг тўлиб тошган илм булоғидан қониб-қониб симирадиган, қаттиқ қалбларни эритиб, кўзлардан ёшлар оқизадиган ваъз-насиҳатларига жим ўтириб қулоқ тутадиган, ақлларни мафтун этадиган ҳикматларини ёд олиб, тадаббур қиладиган, мушки анбардан хушбўйроқ ахлоқини ўзларига ўрнак қилиб оладиган бўлдилар.

Ҳасан Басрий (раҳматуллоҳи алайҳ) фазилатлари атроф шаҳарларга ва одамлар орасида тез ёйилиб кетди. Халифа ва амирлар қизиқиб у ҳақда сўраб суриштирадиган, хабардор бўлишга интиладиган бўлди.

Ҳасан Басрий (раҳматуллоҳи алайҳ) саксон йилга яқин умрини илм, ҳикмат ва маърифат билан ўтказди. Келажак авлодга қолдирган бебаҳо мерослари — асрлар оша қалбларга улфат бўлиб қолган, қалбларни титратиб, таъсирлантирадиган, кўзлардан шошқатор ёшлар оқизадиган, адашганларни Аллоҳга йўллайдиган, бепарво-ғофилларни эса дунёнинг ҳақиқати ва ундаги одамларнинг аҳволи билан огоҳ қиладиган ваъз-насиҳатларидир.

У зот қуйидаги насиҳатлар соҳиби эдилар:

-  Аллоҳнинг бандадан воз кечганининг аломати, бу банданинг бефойда нарса билан машғул бўлишидир.

-  Бандани орзу ҳаваси узайгани сари иши ёмонлашаверади.

- Динда сен билан мусобақалашадиган киши билан мусобақалаш. Дунёингда сен билан мусобақалашса уни тарк қил.

-  Неъматга зикрни кўпайтиринглар. Албатта унинг зикри шукрдир.

- Ахлоқи мақталадиган инсонларни дўст тут. Албатта одамлар орасида бундайлари кам бўлади.

-   Икки нарса ҳеч ҳамроҳ бўлмайди: қаноат ва ҳасад. Икки нарса ҳеч ажралмайди: ҳирс ва ҳасад.

- Эй одам боласи, кунинг сени меҳмонингдир. Унда яхшилик қил. Кунингда яхшилик қила олсанг Аллоҳга ҳамд айт. Агар кунингда ёмонлик қилсанг ўзингни айбла.

-  Сабр жаннат хазинасидандир. Чунки инсон бир соатлик сабри билан барча яхшиликларга эришади.

- Мўмин киши ўзида имон ва қўрқувни жамлайди. Мунофиқ бузғунчилик ва хотиржамликни жамлайди.

- Кўзим билан бирор нарсага қарасам, тилим билан бирор нарса гапирсам, қўлим билан бирор нарсани ушласам ва оёғим билан бирор жойга юрсам у тоат ёки маъсият эканига қарайман. Агар тоатда бўлса, олдинга юраман. Агар маъсиятда бўлса ортда қоламан.

Маслама ибн Абдулмалик айтади: “Мен Ҳасан Басрийга ҳам қўшни, ҳам суҳбатдош бўлганман. У кишининг сўзи амалига мувофиқ эди. Ҳеч қачон одамлардн таъма қилмас ва Аллоҳ таолога муҳаббати кучли эди”.

Ҳижратнинг 110 йили, Ражаб ойида вафот этган Ҳасан Басрий (раҳматуллоҳи алайҳ)нинг жанозаси жума куни ўқилди. Бу хабардан Басра шаҳри аҳолиси қайғуга ботди. Аллоҳ у кишидан рози бўлсин. 

 

Интернет материаллари асосида

Илёсхон Аҳмедов

тайёрлади.

Янгиликлар

Top