Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салам марҳамат қилдилар: “Қибтийлар учун хайр сўрангиз...“ Мория ал-Қибтийя розияллоҳу анҳонинг номи ўз даврида мўминларнинг кўнгилларига фараҳ бахш этган. Бу ном тарихда абадийлангандир. Аллоҳ таоло ундан рози бўлсин. Тарихда машҳур бўлишига қарамай, у ҳақда жуда кам ёзилган. Тарихий манбаларда шахсиятини ойдинлатувчи маълумотлар деярли учрамайди. Мория розияллоҳу анҳо, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кўп марҳаматлар кўрди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни жория этиб, Мадинанинг Олийя деган чекка маҳалласидан жой ажратиб бердилар. Ҳижрий 8 йилнинг илк ойларида Мория розияллоҳу анҳонинг ҳомиладорлиги маълум бўлди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам энди уни тез-тез зиёрат қилиб турадиган бўлдилар. Ой-куни тўлиб, Мория розияллоҳу анҳо ўғил кўрди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салам жуда хурсанд бўлдилар. Чақалоққа эса Иброҳим деб исм қўйдилар. Суюнчисига бир қулни озод этдилар. Чақалоқ эмизиш учун Мунзир ибн Зайд ибн Нажжорнинг қизи Умму Бурдага топширилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салам Иброҳимни жуда-жуда севардилар. Қаерга борсалар уни ҳам қучоқларида қўтариб юрар, ҳатто бошқа завжаларининг хоналарига хам олиб борардилар. Иброҳимни уларга яқин тутиб, эркалатиб меҳр билан:

— Қаранг... Уни худди мендан олинган бир парчага ўхшатмайдими? — дер эдилар.

Иброҳимнинг туғилиши онаси Мория розияллоҳу анҳонинг озод этилишига сабаб бўлди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Уни ўғли озод этди“, деб марҳамат қилдилар. Чақалоқнинг туғилиши мўминлар оналарининг айримларида рашк туйғуларининг кучайишига туртки бўлди. Охир-оқибат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам:

— Морияни нафсимга ҳаром қилдим, — дейишга ҳам мажбур бўлдилар.

Мория розияллоҳу анҳо бу сўздан ранжимади, аксинча сабр қилди. Шунда Аллоҳ таолонинг ушбу ояти нозил бўлди:

“Эй пайғамбар, нега сиз жуфтларингиз розилигани истаб, Аллоҳ сиз учун ҳалол қилган нарсани (ўзингизга) ҳаром қилиб олурсиз?! Аллоҳ мағфиратли, меҳрибондир“ (Таҳрим, 1).

Тасалли, умид ва севинч булоғи бўлган чақалоқ Иброҳим Ҳазрати Мория розияллоҳу анҳонинг уйида ўн олти ой яшади. Бир ярим ёшли жажжи Иброҳим ёмон бир дардга чалинди. Онаси Мория розияллоҳу анҳо ва холаси Сирин уни меҳр билан парвариш қилдилар. Аммо касаллик уни тарк этмади. Ниҳоят, юзида ўлим кўланкаси кўрина бошлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салам жуда қайғурдилар. Аввал ҳис қилмагани бир сиқилиш юракларини оғритди. Беҳол бўлишларига қарамай, асҳобдан бир кишига суяниб, Мория розияллоҳу анҳонинг уйига келдилар. Иброҳим йиғлаётган Мория розияллоҳу анҳонинг қучоғида сўнгги нафасларини олаётган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салам шафқат билан уни қўлларига олдилар. Музтариб қалбларини тинчлантириш учун уни бағирларига босдилар: “Ё Иброҳим, биз сенинг Аллоҳ таоло ҳузурига кетишингга ҳеч қандай тўсиқ бўлолмаймиз“, дедилар ва кўзларидан ёш оқа бошлади. Мория розияллоҳу анҳо ўзини тутолмай, фарёд чеқди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салам уни тўхтатмадилар. Қучоқларидаги жигарпораларига қарадилар. У унсиз ва ҳаракатсиз эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салам: “Ё Иброҳим, агар бу ҳақиқий иш, тўғри ваъда бўлмаганида ва биздан кейин келганлар олдин келганлардан ўрнак олмаганида, сенга бундан ҳам аламлироқ шаклда қайғурар эдик”, деб марҳамат қилдилар. Бу сўзлар бечора Мория розияллоҳу анҳога бир оз тасалли бергандек бўлди. У кўз ёшларини артди ва шундай деди: “Кўз қайноқ ёш оқизади, қалб қайғуради. Аммо биз Аллоҳ таолони хушнуд этувчи сўздан бошқасини айтмаймиз. Ё Иброҳим, биз сенинг ўлимингга чиндан ҳам жуда-жуда қайғуряпмиз...”

Саидаброр Умаров

Қуйида келтириладиган фикрлар, ҳикматлар ижтимоий тармоқлардаги турли саҳифалардан олиб таржима қилинган. Бундан ташқари саҳобаи киромлар, улуғ олимлар, Яқин Шарқ, Осиё, Европа ва Америка мутафаккирларининг бир қатор фикрлари ҳам берилган.  

*****

Улар ёлғончилардир. Ёлғончиликларини ўзлари ҳам билишади. Ёлғончиликларини биз билишимизни ҳам билишади. Шундай бўлса ҳам баланд овозда ёлғон гапираверадилар.

Нажиб Маҳфуз

*****

Африка қитъасига дори-дармонлар жўнатишга қарор қилдик. Бу жуда ҳам яхши инсонпарварликдир. Лекин муаммо дорилар қутисига “Овқат егандан сўнг” деб ёзиб қўйилганидир.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Китобларнинг дўстлиги инсонларнинг дўстлигидан афзалдир. Чунки китоблар ҳеч нарса талаб қилмасдан, доим фойда беради.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Душманларингнинг гапларига яхшилаб қулоқ сол. Чунки уларнинг кўп гапларида яхши кўрганларинг яширган ҳақиқат бор бўлади.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Бошқанинг гапини сенга олиб келгандан эҳтиёт бўл. Чунки у сенинг ҳам гапингни бошқага етказади.

Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ

*****

Агар сен эҳтиёжинг тушмаган нарсани сотиб олган бўлсанг, вақти келиб, ўзингга керак бўлган нарсани сотишга мажбур бўласан.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Мен ҳеч кимни ташлаб кетмайман. Лекин кетмоқчи бўлган кимсанинг қўлидан ушлаб олмайман.

Маҳмуд Дарвеш

*****

Фарзандларингизга сидқ – ростгўйликни ўргатинглар! Ростгўйлик уларга ҳамма нарсани ўргатади.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Энг афзал интиқом – шиддат билан муваффақиятга эришишингдир.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

Тўплаб, таржима қилувчи Нозимжон Иминжонов

بسم الله الرحمن الرحيم

ЁШЛИК ДАВРИ – ҒАНИМАТ

الحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي قَالَ فِي كِتَابِهِ: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا" وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى رَسُولِهِ الَّذِي قَالَ: "أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ وَأَحْسِنُوا آدَابَهُمْ" وَعَلَى آلِهِ وَأَصْحَابِهِ أَجْمَعِينَ.

Муҳтарам жамоат! Маълумки, дунё ҳаёти – ҳар бир инсонга берилган ўткинчи синов муддатидир. Ундаги ҳар бир кун, соат, дақиқа ва ҳатто сония инсон учун кўп фойда келтирадиган ғанимат бир фурсатдир, бунда инсон онадан туғилиб, вафот этгунча охират учун сай-ҳаракат қилади. Умр бўйи қилган яхши амаллари эвазига савоб, ёмон амаллари учун гуноҳ ёзилиб турадиган бир муддатдир. Ёшлик ва ўспиринлик даври эса ҳаётнинг энг жўшқин ва ғанимат даври ҳисобланиб, унда тана аъзолари куч-қувватга тўлган ва ҳаракатлар жўшқин бўлиб, киши кўп ютуқларни қўлга киритиши мумкин бўлади. Ёшлик даври ғаниматлиги ҳақида Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи вассаллам шундай марҳамат қилганлар:

" ...اِغْتَنِمْ شَبَابَكَ قَبْلَ هَرَمِكَ وَفَرَاغَكَ قَبْلَ شُغْلِكَ..."

(رواه الإمام الترمذى)

яъни: “Ёшлик, ўспиринлик даврини кексайиб, мункиллаб қолишдан аввал ғанимат билинг ва бўш вақни бирор иш билан машғул бўлиб қолишдан олдин ғанимат билинг!” (Имом Термизий ривояти).

Демак, ёшликда қилинган ишлар пухта ва мустаҳкам бўлади. Шунинг учун ҳам юртнинг келажаги, унинг мустаҳкамлиги, куч-қудрати ва тараққиёти ўша юрт ёшларининг салоҳияти билан чамбарчас боғлиқдир.

Улуғ ҳакимларнинг машҳур гаплари бор:

اَلْعِلْمُ فِي الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ عَلَى الْحَجَرِ

яъни: “Ёшликда ўрганилган илм тошга ўйилган нақш кабидир”.

Демак, ҳар бир ота-она фарзандларига ёшлик даврининг бўш кунларини ғанимат билишни ва ундан унумли фойдаланиш зарурлигини тушунтиришлари лозим. Уларни ёшлигидан бошлаб, одоб-ахлоқли қилиб тарбиялаш билан бирга, илму фаннинг барча қирраларини эгаллашга қизиқтириб, ҳалол меҳнатга ўргатиб, пешона тери билан топилган ризқ-рўзида барака бўлиши ҳақида панду насиҳатлар қилишлари айни муддаодир.

Шундай экан, ҳар бир ота-она фарзанди ёшлик чоғини чиройли, намунали, фойдали ва савобли ишлар билан ўтказишига ёрдамчи бўлмоғи лозим. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ

яъни: “Эй имон келтирганлар! Ўзларингизни ва оила аъзоларингизни ёқилғиси одамлар ва тошлар бўлмиш дўзахдан сақлангиз” (Таҳрим сураси, 6-оят). Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам “ўзларингизни ва аҳл-оилангизни дўзахдан сақланглар!” оятини тиловат қилдилар. Шунда: “Эй Расулуллоҳ, биз оиламизни дўзахдан қандай қилиб сақлаймиз?” – дейилди. Шунда у зот: “Уларни Аллоҳ яхши кўрадиган нарсага буюрасизлар, Аллоҳ ёмон кўрадиган нарсадан қайтарасизлар”, – дедилар” (Имом Ибн Мардавайҳ ривояти).

Халқимизда “Бўладиган бола бошидан маълум” деган ҳикматли сўз бор. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам қуйидаги ҳадисларида келажаги яхши бўладиган кимсалар қаторида санаш асносида ёшлигидан Аллоҳни таниб, ибодатда ўсган ёшларни мақтамоқдалар: 

سَبْعَةٌ يُظِلُّهُمُ اللَّهُ فِي ظِلِّهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ... وَشَابٌّ نَشَأَ فِي عِبَادَةِ رَبِّهِ ...

(رواه الإمام البخاري والإمام مسلم)

яъни: “Аллоҳнинг соясидан бошқа соя йўқ кунда (қиёмат куни) Аллоҳ етти кишини Ўз соясига олур: (улардан бири) Парвардигорнинг ибодатида ўсган ёш йигит” (Имом Бухорий ва Имом Муслим ривояти).

Қуръони каримда Луқмони ҳакимнинг ўғилларига қилган насиҳатлари шундан иборатдир:

يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ

وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ

وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ

яъни: “Эй, ўғилчам! Намозни баркамол адо эт, яхшиликка буюр ва ёмонликдан қайтар ҳамда ўзингга етган (балолар)га сабр қил! Албатта, мана шу пухта ишлардандир. Одамларга (кибрланиб) юзингни буриштирмагин ва ерда керилиб юрмагин! Чунки, Аллоҳ барча кибрли, мақтанчоқ кимсаларни суймас. (Юрганингда) ўртаҳол юргин ва овозингни паст қилгин! Чунки овозларнинг энг ёқимсизи эшаклар овозидир” (Луқмон сураси, 17-19-оятлар).

Ҳар бир ота-она фарзанди дунёда бахт-саодатли, илм-маърифатли, обрў-эътиборли бўлишини хоҳлайди, охиратда эса жаннатий бўлиши орзусида бўлади. Шундай экан, ҳар биримиз ёшларимизни одоб-ахлоқли, илм-маърифатли қилиш билан биргаликда, Яратганни танитиб, Пайғамбари ким, дини нима, калимасини биладими, мазҳаби қайси, мазҳабида маҳкам туриш лозимлиги, ҳар хил оқимлардан қаттиқ ҳазар қилиш ва ҳоказо зарурий нарсаларни ўргатишимиз ҳам керак. Чунки мусулмоннинг фарзанди буларни билмаслиги ота-оналарининг камчилиги ҳисобланади.

Фарзандларини ёмон хулқли кимсалар таъсиридан ҳимоя қилиш ота-онанинг бурчидир. Ота-она фарзандларига яхши, ростгўй дўст танлашда ёрдам бериши керак. Чунки ўспиринлик вақти инсоннинг феъл-атвори ва руҳияти шаклланадиган асосий давр ҳисобланади. Бундай пайтда дўстларнинг таъсири катта бўлади.

Бу борада ҳазрати Умар ўғилларига шундай насиҳат қилдилар: “Имон-эътиқодли, ақлли ва одобли киши билан дўстлашгин. У муҳтожлигингда ёрдамчинг, қийин кунларингда қўлловчинг, маъюслигингда қувончинг, хотиржамлигингда зийнатинг бўлади”.

         Шайх Саъдий Шерозий раҳматуллоҳи алайҳ “Гулистон” китобида инсон учун дўст танлашнинг аҳамияти ҳақида қуйидаги ибратли байтни келтирган:

              ﭘِسَرِ نُوحْ بَابَدَانْ بِنِشَسْتُ  

             خَانَدَانِ نُبُوَّتَشْ ﮔُومْ شُودْ

             ﺳَﮓِ أَصْحَابِ كَهْفْ رُوزِى چَنْدْ                       

  ﭘَيِ نِيْكَانْ ﮔِرِفْتُ مَرْدُومْ شُودْ

яъни: Нуҳ алайҳиссаломнинг (Ём исмли) фарзандлари ёмонлар билан бирга бўлиб,

Пайғамбарликдан маҳрум бўлди, яъни, Нуҳ алайҳиссаломнинг барча фарзандлари пайғамбар бўлганлар, фақат Ём исмли фарзандлари ёмон кимсаларга қўшилиб, бу буюк  мартабадан маҳрум бўлди.

Асҳоби каҳфнинг ити бир неча кун,

Яхшилар сафида бўлиб, инсоният қаторига кирди, яъни, инсонларга ўхшаб, жаннат аҳлидан бўлди.

Уламоларимиз ёшларни янги экилган ниҳолга ўхшатадилар. Боғбон ниҳолни парваришлаб, вақтида сувини қуйиб, нотўғри ўсган шохларини бутаб турса, янги кўчат чиройли ва боғбон кўзлагандай бир гўзал дарахт бўлиб шаклланиб, мева беради. Агар кўчатни экиб, парваришига эътибор берилмаса, у ўзи хоҳлагандай ўсиб, ҳар хил керак бўлмаган шохларни чиқариб, натижа боғбон кўзлагандай бўлмайди.  Ёшларни ҳам “ҳали ёшку” демасдан, уни ўз вақтида одоб-ахлоқи, таълим-тарбияси, илм-маърифати билан ҳар бир ота-она ва масъуллар шуғулланса, келажакда бизнинг фарзандлардан ҳам Имом Бухорий, Имом Термизий, Имом Мотуридий, Имом Насафий, Имом Замахшарий, Имом Марғилоний, Имом Косонийлар каби буюк олиму алломалар чиқади. Иншааллоҳ. 

Бугунги кун ёшларига жуда кўп имкониятлар яратиб берилган. Ёшларимиз бу имкониятлардан оқилона ва тўғри фойдаланишлари лозим. Лекин, минг афсуслар бўлсинки, баъзиларнинг фарзандлари, хоссатан, мактаб ёшидаги йигитлар вақтларининг аксарини интернет ва компьютер ўйинлари (playstation) клубларида ҳар хил ножўя ўйин ўйнаб, инсоннинг қалби ва имонига зарар келтирадиган расм ва видеоларни томоша қилиб ва тўғри йўлдан адаштирувчи нотаниш кишилар билан суҳбат ўтказиб, умрларининг олтин даврини зое қилмоқдалар.

Шунингдек, баъзи оилаларда фарзанд тарбияси тўлиғича телевизор ёки телефон аппаратларига топшириб қўйилган. Уларнинг фарзандларини ўзлари эмас, балки ўша техник жиҳозлар “тарбияламоқда”. Ҳар бир ота болалари тарбияси учун жавобгар эканини унутмаслигимиз ва охиратда бу ҳақда айнан ота сўралишини ёдимиздан чиқармаслигимиз керак.

Ҳурматли жамоат! Мавъизамиз давомида “Ҳайвонот оламига нисбатан меҳр-шавқат ва ғамхўрлик кўрсатиш” мавзусида суҳбатлашамиз. Динимиз ҳайвонот оламининг ҳаётимиздаги аҳамияти ва инсониятга манфаатини воқеъликка мувофиқ ҳолда эътиборга олади ҳамда керакли кўрсатмаларни беради. Қуръони каримнинг бир нечта суралари ҳайвонларнинг номлари билан аталди. Баъзи оятларда чорва молларининг одамларга манфаатлари неъмат ўлароқ санаб ўтилган (Наҳл сураси, 5-7 оятлар).  Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ҳайвонларнинг ҳам ҳуқуқлари борлигини асослаб бердилар. Авваламбор ҳайвонларга азият (озор) бермаслик керак. Пайғамбаримиз  саллаллоҳу алайҳи васаллам юз қисмига тамға урилган эшакни кўриб: “Бунга тамға урганни Аллоҳ лаънатласин!” – дедилар (Имом Муслим ривояти). Яна ҳайвонларни “мусла” қилиш (тирик ҳайвонларни аъзоларини кесиб ўлдириш)дан ҳам қайтарилганмиз. Демак, ҳайвонларга озор бериш, азоблаш ва уларга шафқат кўрсатмаслик шариатимизда жиноят ҳисобланади. Ҳайвонларни қамаб қўйиб, очликдан ўлдириш ҳаромдир. Ҳадиси шарифда бир мушукни қамаб қўйиб қийнаган аёлнинг азобланиши ҳақида хабар берилди (Имом Бухорий ривояти).  Кунларнинг бирида Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам эти суягига ёпишиб кетган туяни кўриб қоладилар ва: “Бу тилсиз ҳайвонлар тўғрисида Аллоҳдан қўрқинглар. Минишга яроқли қилиб мининглар, ейишга яроқли қилиб енглар”, – дедилар (Имом Абу Довуд ривояти). Ҳар бир ҳайвонни нима учун яратилган бўлса, шу ишда фойдаланиш ҳам динимизнинг кўрсатмаларидан биридир. Бир ҳадиси шарифда: “Уловларингиз устини минбар қилиб олишдан сақланинглар...”, – дейилган (Имом Абу Довуд ривояти). Бунинг маъноси, кимнидир кутаётганда, савдо сотиқ қилаётганда ёки бошқа ишларни қилаётганда уловни устига миниб турманг, деганидир. Ҳадиси шарифларда тирик жонзот (товуқ, қўй, эчки кабилар)ни ўқ отишга нишон қилиб олишдан қайтарилади (Имом Бухорий ривояти).

Динимиздаги ҳайвонларга боғлиқ яна бир асл қоида уларга раҳм-шафқат кўрсатишдир. Бу мавзуда кўплаб ҳадислар ривоят қилинган. Масалан, чанқаган итга шафқат кўрсатиб, қудуқдан сув олиб чиқиб берган кишининг гуноҳларини Аллоҳ таоло кечиргани ривоят қилинган (Имом Бухорий ривояти). Саҳобийлар сафарда чумчуққа ўхшаган қушнинг палопонларини олиб қўйишганда, Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам палопонларни қайтариб ўз жойига қўйишни буюрдилар (Имом Абу Довуд ривояти).

Ҳайвонларга раҳм-шафқатнинг бундан ҳам олий даражаси гўшти учун сўйилаётган ҳайвонни ҳам қийнамасликдир. Ҳадиси шарифларда сўйилаётган ҳайвонни қўпол равишда судрамаслик, пичоқни ҳайвонни олдида қайрамаслик, пичоқни ўткир қилиш ва бошқа ҳайвонлар олдида сўймаслик буюрилади. Қўйни йиқитиб қўйиб, пичоғини қайраётган бир кишига Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уни бир неча марта ўлдирмоқчимисан?!” – деб танбеҳ бердилар (Имом Ҳоким ривояти). Фатво китобларида агар зарар етказмаса, ҳашаротларни ҳам ўйнаб ўлдириш мумкин эмаслиги зикр қилинган.

Аллоҳ таоло ушбу янги йилни барчаларимизга унумли қилиб, фарзандларимиз тарбиясига янада масъулият билан ёндашувимизни насиб айласин! Омин!

Бугун барчамиз учун оғир жудолик. Билим юртимиз устози Хайрулло домла бу фоний дунёдан, охират даргоҳи риҳлат қилдилар. Шу муносабат билан Имом Фахриддин ар-Розий ўрта махсус ислом билим юрти жамоаси у кишининг оила аъзоларига чуқур таъзия изҳор қилади.
Хайрулло қори Алишер ўғли аҳли илмлардан бўлиб, 2015 йилда Тошкент ислом институтини битказиб, ўз яшаш манзили Наманган шаҳридан анча узоқ масофадаги Хоразм диёрига холис Аллоҳ розилиги учун устозларининг тавсияси билан динимиз ривожи, миллатимиз маърифатига хизмат қилиш мақсадида билим юртимизга мударрис бўлиб иш келдилар.
Хайрулло домла ушбу илм даргоҳида хизмат қилган даврида талабаларга “Тафсир” ва “Хатоба” фанларидан дарс берар, “Араб тили” фанидан тўгарак машғулотларини олиб борар эди. Домла талабаларнинг илм олишлари учун фидоий ҳамда жонкуяр бўлиб, доимо улар билан ишлар, талабаларнинг ҳам илмли, ҳам гўзал аҳлоқли бўлишлари учун ҳаракат қилар эди. Ўзи ҳам шогирдларига намуна бўлиб, ҳар бир дақиқасини илму-маърифат хосил қилиш ва Аллоҳнинг тоат-ибодатида мустақим туришга сарф этар эди.
Хайрулло домла ўзлари қори-ю мураттаб бўлганликлари учун билим юртида ҳам ўқув жараёнида талабаларни ҳам Қуръони каримни тўлиқ ёд олишларига ундаб, у кишининг сабабларидан бир қанча талабалар ўқув даврининг ўзида Қуръони каримни тўлиқ ёд олишга муваффақ бўлишди.
Хайрулло қори талабаларга дарс бериш билан бирга, уларнинг хусну хулқ эгаси бўлишлари учун талабалар турар жойида руҳий тарбия йўналишида хафталик давра сухбатларини олиб борар эди. Билим юрти мударрис ва талабалари Хайрулло домланинг илму ҳикмат эгаси бўлиш билан бирга, хусни хулқлиги, тақводорлиги ва ибодатда мустақим эканлигидан ибрат олишар эди. У киши барчага раҳму шафқатли бўлиб, оғзидан бирор марта бирор киши ҳақида салбий фикр билдирилганлиги кузатилмаган. Доимо элу-юрт равнақига, дин ривожига ва халқимизни маърифатли қилишга, шу йўл билан Аллоҳнинг розилигини топишга интилиб яшар эди.
Аллоҳнинг тақдири экан, шундай илму-маърифат, гўзал аҳлоқ эгаси бўлган устозимиз Хайрулло домланинг умрлари қисқа экан. Лекин шу қисқа даврни Аллоҳ таоло у кишига барокатли қилиб бериб, охиратда ота-онасига тож кийдирадиган мураттаб қори, раҳмат келтирадиган солиҳ фарзанд, илм тарқатишда Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васалламнинг меросхўри, дин, миллат, Ватан учун жонфидо, садоқатли фарзанд бўлишга мушарраф бўлдилар.
Аллоҳ устоз Хайрулло домлани Ўз раҳматига олсин. Жаннатидан юксак мартабалар ато қилсин. Ота-оналари, аҳли оилалари, яқин қавму-қариндошлари, дўсту-биродарлари ва шогирдларига сабру жамил ато қилсин. Омин!

Имом Фахриддин ар-Розий ўрта махсус ислом билим юрти жамоаси