muslim.uz
Бола тарбиялашнинг 10 та принципи
Янги зеландиялик Найжел Латта замонавий болалар психологияси бўйича энг кучли мутахассис. Латта ўн йилдан ошиқ вақт давомида муаммоли болалар ва ўсмирлар билан ишлаган. Ундаги бебаҳо тажриба ва билим нафақат тарбияси оғир болалар ота-оналари, балки ота-она бўлишни режалаштирган барча учун ҳам керакдир. У ҳаётий кўникмаларини баён этган китоб бестселлерга айлангани, бежиз эмас. Биз мана шу мутахассис томонидан ишлаб чиқилган болани тарбия қилишнинг қоидаларини эълон қилаяпмиз.
1. Асосийси – бу муомала. Бу энг асосий қоида ва буни ҳеч бир ота-она назардан четда қолдирмаслиги керак. Бола — кичкина одамгина эмас, алоҳида шахс ҳамдир. Шунинг учун уни иззат қилиш, мулоқот мобайнида ҳурматни изҳор этиб туриш зарур.
Сиз ота ёки она сифатида шахсий намунангиз ёрдамида бошқа инсонлар билан мулоқот қилишни ўргатинг. Самимиятсиз инсоний муносабат ўрнатиб бўлмайди.
Бу ерда назорат ҳақида гап кетмаяпти. Болаларни назорат қилиш, айниқса, кичик ёшдагиларини чўчитиб қўяди. Сиз фақат қўрқитиш ёрдамида “ўзингни яхши тут”, десангиз у бу нега зарурлигини тушунмайди. Бундан ташқари, катта бўлганида бола сиздан қўрқадиган бўлади.
2. Болага симпатия (хуш кўриш) билан муносабатда бўлинг. Болалар ота-оналари уларни яхши кўришига қаттиқ ишонишади. Бу туғма ҳиссиёт. Ҳатто болага етарли эътибор қаратилмаган ёки уларни жазолаган пайтда ҳам улар ота-онасининг меҳр-муҳаббатига ишонишади.
Бироқ ёқимлилик, хуш кўриш билан гапириш, меҳр кўрсатиш умуман бошқа нарса. Кўплаб болалар совуқ ва лоқайд муносабатни дарров пайқаб қолишади. Ота-оналик муҳаббати табиий ҳиссиёт, инстинктдир. Унга симпатияни уйғунлаштирсангиз, бола тарбиясидаги катта ютуқни қўлга киритасиз.
3. Болаларга жуда кўп эътибор зарур. Барча болаларга эътибор керак. Эътибор эса ҳеч қачон кўплик қилмайди. Фарзандлар икки нафар бўлса, улар барча эътиборни ўзларига қаратиш учун инжиқлик қилишади. Ҳа, гўдаклар эътиборни қозониш учун барча имкониятдан фойдаланишади. Бу ҳолат болаларда инстинктив мавжуд. Ота-онанинг кўз-қулоқ бўлиб туриши улар учун хавфсизликни англатади.
4. Яхшисини ошириб, ёмонини яширинг. Мазкур қоида биринчи қарашдаёқ тушунарли. Уларнинг яхши ҳаракатларига эътибор қаратинг. Агар бола ниманидир нотўғри қилаётган бўлса, бунга аҳамият берманг.
Яхши томонга эътибор қаратиш бола ўзини яхши тутишига сабаб бўлади. Ёмон қилиқларига эътибор бермай қўйишингиз билан фанзандингизнинг ўзи инжиқлик қилишни бас қилади.
5. Болаларга чегара қўйинг. Болаларни чегараланмасликнинг сабаблари кўп. Улар оламни мустақил англашлари лозимку, ахир. Бироқ болаларни ёлқовликдан чекламасангиз, тарбияни ўзи бўларчиликка ташлаб қўйган бўласиз. Уларни чегарасиз, ҳеч қандай қоидаларсиз тарбиялаб бўлмайди. Бола бирор чекловга дуч келмагунича ҳаракатланаверади. Сабаби ниманингдир мумкин эмаслиги тушунчаси уларнинг табиатида мавжуд эмас.
6. Эргаштирувчи бўлишга ҳаракат қилинг. Ота-она бўлиш оғир масъулият. Шахсий намуна кўрсатиш ҳам қийин. Шундай бўлса-да фанзандингиз қандай бўлишини истасангиз, ўзингиз ҳам шундай бўлишга мажбурсиз.
7. Ёмон феъл-атворини кечирманг. Агар бола ота-онасини ҳақорат қилса, ранжитса, жазаваси тутиб қолса буни кечириш керак эмас. Ҳа, бола доимо ўзини идеал даражада тутмаслиги мумкин. Болаларда вақти-вақти билан ёмон феъл-атвор кузатилиб туради. Аммо бу ҳолатга қўл силтаб қўйиб бўлмайди. Акс ҳолда, аҳвол бундан ҳам ёмонлашади. Ёмон хулқ билан курашиш зарур.
8. Режа тузинг. Фарзандингиз серхархаша ва тантиқ бўлса, аввало, режа тузиб олинг. Албатта, бу режада графиклар чизишингиз шарт эмас ёки мақсад ва вазифаларни батафсил бошидан охиригача ифодалашингиз зарур эмас. Ҳар кунлик ҳисоботлар ҳам бу ўриндан жой олмайди. Шундай бўлса-да, режа зарур.
У сизга боланинг феъл-атвори устида ишлашингизда асқотади. Гўдакнинг битта муаммоли феъли ёки қилиғини ёзинг ва у билан курашиш учун ҳар хил ғоялар ўйлаб топинг.
9. Исталган хулқ – бу мулоқот. Энг ёмон атвор ҳам бу боланинг ота-онаси билан бўлган мулоқотидир. Агар у қандайдир ножўя ҳаракат қилаётган бўлса, гўдак ота-онасига ниманидир айтгиси келаяпти. Масалан, эътиборсизликдан азият чекаяпти. Улар фикр ва ҳисларини ҳаракатлар ёрдамида ифодалайди. Бола ўз тантиликлари билан нимани тушунтирмоқчи эканлигини билиш бу ярим муваффақият калитидир
10. Болалар – бу хаос (тартибсиз, чалкаш)дир, улар билан урушиш фойдасиз. Болалар ота-онасининг ҳаётига доимо хаос олиб кирган. Таъкидлаб айтамиз, доимо. Бола туғилиши билан минглаб кутилмаган, кечиктириб бўлмас ишлар пайдо бўлади. Буни тушуниш ва мазкур ҳолатга кўникиш зарур. Фарзандингиз олдин хафа бўлиши, кейин шўхлик қилиши, салдан сўнг эса сиз билан тортишиши, баҳслашиши мумкин. Барчасига сабр этинг. Довулдан кейин барибир қуёш чиқади.
Муслим АТАЕВ,
Фатво бўлими ходими
ЎМИ Матбуот хизмати
Журайж исмли зот ҳақидаги ҳикоя
Имом Бухорий, имом Муслим ва имом Аҳмадлар бу воқеани Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилишган. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бу воқеани саҳобаларга сўзлаб берганлар. Унинг қисқача мазмуни қуйидагилардан иборат:
«Бану Исроилда Журайж деган бир авлиё, обид, тақводор зот бўлган экан. У ўзига пахса девордан бир ибодатхона қуриб олган экан. Тафсир китобларида ўзи аввал тожир бўлган, дейилган. Аммо бир куни тижоратдан воз кечиб, ўзини батамом тоат-ибодатга бағишлабди. Журайж онасига кўп хизмат қилган, онасининг розилигини олган одам эди. Ибодатда ҳам мустаҳкам, ўта парҳезкор эди. Бир куни она келиб, ташқаридан ўғлини чақирди. Ўғил ибодатхонанинг ичида нафл намоз ўқиётган эди. Онасининг овозини эшитиб, «Ё Роббим, қай бири муҳим? Онамми, намозимми?» деб ўйлади. Аммо намозини муҳимроқ санаб, онасига жавоб бермай, намозини ўқийверди. Она ҳар сафар чақирганда уч марта чақирар, сўнг қайтиб кетаверарди. Она уч кун давомида уч марта келди. Уч марта келганида ҳам Журайж намоз ўқиётган вақтга тўғри келиб қолди. Журайж ҳар сафар «Эй Роббим, онамми, намозимми?» дер ва намозида давом этаверарди. Журайж онасини ниҳоятда яхши кўрадиган, ниҳоятда ҳурмат-эҳтиром қиладиган, хизматини қилиб, онасининг розилигини олган одам эди. Лекин намозда туриб, ҳатто онага ҳам жавоб бериб бўлмайди деб тушунарди. Ҳолбуки, нафл намоз бўлса, уни тезлатиб ўқиб, тезлатиб салом бериб, фақат она эмас, бошқа одамга ҳам жавоб берса бўлади. Онага жавоб бериш эса бундан ҳам авлороқ эди. Хуллас, Журайж онага жавоб бермади. Учинчи кун учинчи марта ҳам чақириб бўлганидан кейин она ранжиб, «Бузуқ аёлнинг туҳматига қолмагунингча Аллоҳ сени ўлдирмасин» деб ёмон дуо қилиб юборди ва Аллоҳнинг изни билан бу дуо ижобат бўлди. Эл-юртда Журайжнинг обрўси баланд эди. Табиийки, Журайжнинг бу обрўсини кўра олмайдиганлар ҳам бор эди. Ана шу кўра олмайдиганлар даврасида «Қандай қилсак, Журайжни шарманда қиламиз?» деган маслаҳатлар тез-тез бўлиб турар эди. Бир фоҳиша аёл бор эди. Чиройли, келишган бу аёл «Мен уни йўлдан ураман», деб, гаров ўйнади. У Журайжнинг олдига бориб, уни ўзига қаратаман деб роса уриниб кўрди, лекин Журайж унга қараб ҳам қўймади. Шунда фоҳиша унга бошқа йўл билан зарар етказиш мақсадида тоғларга чиқиб кетди, бир чўпонни топти-да, у билан қўшилиб, ундан ҳомиладор бўлди. У даврнинг қоидасида ҳам зинодан бола орттирган одамлар ўлимга маҳкум қилинар экан. Одамлар «Бу боланинг отаси ким?» дейишган эди, фоҳиша: «Журайж», деди. Одамлар ғазаб отига миниб, ҳеч нарсани суриштирмасдан, Журайжнинг ибодатхонасини вайрон қилишди. Ўзини эса уриб-сўкиб, ҳақоратлашиб, «Биз сени ҳалол, ибодатли одам деб юрсак, сен ҳаромхўр экансан» деб, уни ўлдиришга шайланишди. Шунда Журайж икки ракъат намоз ўқиди. Барчамизга маълумки, Пайғамбарими соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳам бир мушкул вазиятга тушганларида намоз ўқир эдилар. Бу нарса барча мусулмонларга, бутун умматга суннатдир. Аллоҳ асрасин, бошимизга бирор мушкул иш тушса, намоз ўқишимиз керак, ёрдам сўраб, Аллоҳга юзланишимиз керак. Журайж намозини ўқиб бўлгач, «Менга болани кўрсатинглар», деди. Бола бешикда ётар эди. Журайж борди-да, боланинг қорнига бармоғи билан ниқтаб, «Эй бола, сенинг отанг ким?» деди. Шу пайт мўъжиза юз бериб, бешикдаги бола тилга кирди-да, аниқ қилиб, «Отам Фалончи чўпон», деб жавоб берди. Одамлар ҳайратдан саросимага тушиб қолишди. Қандай катта хато қилиб қўйишганини тушунишди. Ҳаммалари келиб, Журайжга «Ибодатхонангни олтиндан қуриб берайликми?» дейишди. «Йўқ, аввалгидек, пахса девордан қуриб беринглар», деди Журайж. Ибодатхонасини пахса девордан қайтадан қуриб беришди».
Пайғамбар алайҳиссалом саҳобаларга мана шу воқеани ҳикоя қилиб берганлар. Бу воқеада онанинг фазли нақадар юксаклиги билинади. Бу ҳикоядан биринчи ўринда олинадиган фойда шуки, ота-онанинг фазли, айниқса онанинг даражаси ниҳоятда юксакдир. Шунинг учун машойихларимиз шундай дейдилар: «Онанг сени бир ишга буюраётган бўлса, билгинки, Роббинг сени ибодатга чорлаётган бўлади». Оналаримиз бизга иш буюраётган бўлса, Роббимиз бизни ибодатга чорлаётган бўлар экан. Журайжнинг воқеасидан яна кўплаб фойдалар олишимиз мумкин. Жумладан, билишимиз керакки, Аллоҳ таоло Ўзининг валий бандаларини ҳам баъзан ана шундай ишлар билан синаб, яна ҳимоялаб ҳам қўяр экан. Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло бешикдаги болани тилга киритиб, Журайжни ҳимоя қилиб қўйди.
Уламоларимиз тарихда гўдаклигида сўзлаган тўртта чақалоқ бор, шулардан бири Журайжга гапирган чақалоқдир, дейишган. Тарих китобларида ўша боланинг исми ҳам, айтилган отаси ким бўлганлиги ҳам айтилган. Аммо бугунги мавзу учун шу ергача айтилгани кифоя, биродарлар.
Устоз Саййид Раҳматуллоҳ Термизий ҳафизаҳуллоҳ
ЎМИ матбуот хизмати
Имом-хатиблар учун ўқув семинари пойтахтда ҳам ташкил этилди
Давлатимиз раҳбарининг: “Имом-хатибларнинг ён-атрофимизда бўлаётган ўзгаришларни чуқур англаб, халқимизга теран тушунтириб бериш борасидаги долзарб вазифаларини жуда юқори баҳолайман” деб айтган фикрлари бугунда ўз аҳамиятини янада орттирган.
Шу эътибордан, имом-хатиб дунёда юз бераётган жараёнларни доимо кузатиб бориши, атрофидаги воқееликка нисбатан ўз фикри, дунёқарашига эга бўлиши, ўз устида тинимсиз ишлаши лозим. Ана шу мақсадда диний соҳа вакиллари фаолиятини янада такомиллаштириш, уларнинг билимларини ошириб бориш мақсадида Тошкент шаҳрида фаолият юритаётган имом-хатиблар, имом ноиблари ҳамда отинойилар учун, қисқа муддатли малака ошириш учун ўқув курслари ташкиллаштирилди.
Дастлаб Учтепа, Шайхонтоҳур, Олмазор туманларида ташкил этилган ўқув машғулотлари жорий йилнинг 13 октябридан 20 октябригача давом этади.
Дарсларни Ўзбекистон Халқаро ислом академияси ва Тошкент ислом институтининг профессор-ўқитувчилари олиб бормоқдалар.
ЎМИ Тошкент шаҳар вакиллиги матбуот хизмати
Дубай китоб кўргазмаси дунёда энг йириги бўлади
Жорий йилнинг 18-28 октябрь кунлари Бирлашган Араб Амирликларининг Дубай шаҳрида дунёдаги энг катта китоб ярмаркаси ўтказилади. Унда уч миллиондан ортиқ китоблар тақдим этилади.
Ярмаркада китоблар 50-80 фоиз чегирмалар билан сотилиши маълум қилинган. Ўзининг кичик кутубхонасини ташкил этиш ниятида бўлганларга китобларни ташиб олиш учун махсус аравачалар тақдим этилиши ҳам айтилган.
Маълумот учун, Big Bad Wolf Books 2009 йили Малайзиядаги аҳолининг саводхонлик даражаси пастлигидан ташвишга тушган эр-хотинлар томонидан ташкил этилган эди. Бу жуфтлик 2006 йил Куала-Лумпурда аҳоли ўртасида китобхонлик даражасини ошириш учун кутубхона очган.
Кейинчалик улар мазкур эзгу иш тўлақонли самара келтира олиши учун қамров доирасини кенгайтиришга қарор қилган. Янги китоб дўконларини очиш серхаражат иш бўлгани учун, кўплаб нашриётларнинг сотилмай қолган китоблари йиғилиб, ярмаркалар ташкил этишга киришилган. Ҳозирда Big Bad Wolf Books томонидан ўтказилаётган бу каби ярмаркалардан Куала-Лумпур, Жакарта, Манила, Себу, Коломбо, Бангкок ва Тайбэ аҳолиси фойдаланмоқда.
ЎМИ Матбуот хизмати
“Салгина эпкинга ҳам айланаверадиган онгсиз пирпиракка ўхшамаслик керак”
Кишининг фаолияти ғоя билан суғорилмаган бўлса, қупқуруқ ва ғарибдир.
Н. Г. ЧEРНИШEВСКИЙ
Агар сенга ғоя ёқиб қолса, ундан руҳлан. Чунки Инсонда руҳланиш қобилияти бўлиши керак.
Э. ТEЛМАН
Зарур бўлганда жон фидо этмаган кишини оқил дейиш хато.
Г. БИЧEР
Олижаноб ғояларсиз инсоният яшай олмайди.
Ф. М. ДОСТОЕВСКИЙ
Одамзод бахти учун ҳамма нарсадан воз кечишга ўргатадиган ажиб ғояларни кишиларга сингдириш буюк санъатдир.
СТEНДАЛ
Инсониятнинг бутун мақсадлари, бутун меҳнатлари муҳаббатсиз нимага ҳам арзирди?
М. Ю. ЛEРМОНТОВ
Ғоядан қўрққан одам бора-бора ўз тушунчасини ҳам йўқотади.
ГЁТE
Инсонда изчил ва онгли эътиқод, фақат ё жамият таъсири остида ёки адабиёт ёрдамида ривожланиши мумкин.
Н.Г. ЧEРНИШEВСКИЙ
Тирик жон кучли эътиқодга эга бўлмаслиги мумкин эмас… Эътиқодсиз кишиларгина эътиқодни амалга ошира олмайдилар; калтафаҳм одамлар ёки виждонсиз одамларгина эътиқодсиз бўладилар.
Я. Г. ЧEРНИШEВСКИЙ
Ғояни фойдали деб эътироф эта туриб, лекин ундан фойдалана билмаслик ҳам мумкин.
ГЁТE
Ўз эътиқодингни айтмоғинг учун журъатли бўлишинг керак.
Я. М. СEЧEНEВ
Ҳар бир киши ўз эътиқодини ҳимоя қилиши учун мард бўлиши керак.
А. ГУМБОЛДТ
Эътиқод ўзимизники бўлгани учун эмас, балки ҳаққонийлиги учунгина қимматлидир.
В. Г. БEЛИНСКИЙ
Ҳар қандай қатъий эътиқодларимиз ҳам билимларнинг янада юксалиши туфайли улоқтириб ташланиши ёки жуда бўлмаганда ўзгартирилиши мумкин.
Т. ГЕКСЛИ
Фақат тентаклар ва мурдаларгина ҳеч қачон ўз фикрларини ўзгартирмайдилар.
Ж. ЛОУЭЛЛ
Эътиқод ўз табиатига кўра фаолсиз маънавий бойлик бўлолмайди.
В. А. СУХОМЛИНСКИЙ
Агар эзгу ишларга бошламаса, энг зўр маънавий истаклар ҳам уч пул.
Ж. ЖУБEР
Инсоннинг энг юксак хоҳишлари, ғоялари, ниятлари ва туйғулари кундалик ҳаётда ўз бурчини кўнгилдагидек бажаришга уни ундамаса, сариқ чақага ҳам арзимайди.
Г. БИЧEР
Ҳаётини ўз эътиқодига бағишлаган одам янги металлни ихтиро этган ёки янги газни топган тадқиқотчига қараганда ҳам инсониятга кўпроқ хизмат қилган бўлади.
Ж. ЛОУЭЛЛ
Эътиқодсиз одам нотавон, ҳар бир аъмоли йўқ одам ғариб кимсадир.
Я. Е. РEПИН
Жиддий одамнинг ғоялари кўп бўлмайди. Ғояси кўп одам ҳеч қачон жиддий бўлолмайди.
П. ВАЛEРИ
Салгина эпкинга ҳам айланаверадиган онгсиз пирпиракка ўхшамаслик керак.
Ж. ЛОНДОН
Менинг эътиқодларим юрагимнинг урушига қараб ўзгараверса, унда ҳолимга вой.
Ф. ШИЛЛEР
Биринчи учрашган кимсага ёқиш учун ўз фикрини дарров ўзгартираверадиган одамни биз бўлмағур, пасткаш, ҳеч бир ихлоси йўқ одам деймиз.
Н. А. ДОБРОЛЮБОВ
“Маърифат гулшани” китоби асосида тайёрланди
“Ҳадис ва ислом тарихи фанлари” кафедраси
ўқитувчи Пўлатхон Каттаев
Янгиликлар
