muslim.uz
Юртимиздан чиққан буюк фақиҳа
Тарихда Фотима бинти ас-Самарқандия деб ном қолдирган бу аёл ўз даврининг катта олими Алоуддин ас-Самарқандий раҳматуллоҳи алайҳининг қизи бўлган. Оталари ўзларига келган фатвони қизларига кўрсатмай туриб жавоб бермаганлар. Ислом таълимотида аёлга нисбатан муносабат, аёлни улуғлаш алоҳида ўрин эгаллайди. Ислом таълимоти аёлни ҳаётнинг барча жабҳаларида: илм олишда, меҳнат қилишда, мерос олишда, жамият тараққиётида фаол қатнашишда эркак билан тенг ҳуқуқли қилди ва ўзига хос масъулиятларни ҳам юклади. Ислом илм-маърифат соҳасида аёлларни эркаклар билан тенг ҳуқуқли қилар экан, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Илм талаб қилиш ҳар бир муслим ва муслима учун фарздир» деганлар. Аёл киши нафақат таълим олиш, дарс, хутба ва ваъз эшитишгагина ҳақли, балки таълим бериш, дарс бериш ва бошқа илмий ишлар билан шуғулланиш ҳуқуқига ҳам эгадирлар. Кўплаб муслима аёллар илм-фан ва маданият соҳасида улкан ютуқларга эришганликлари фикримизнинг ёрқин далилидир.
Марказий Осиё халқлари давлатчилиги ўтмишига назар ташланса,турли тарихий жараёнларда эркаклар билан бир қаторда, аёлларнинг фаол иштироклари ҳақидаги маълумотларни учратиш мумкин. Хусусан, Тўмарис, Бухоро маликаси, Сароймулкхоним, Гавҳаршодбегим, Нодирабегим, Жаҳонотин Увайсий кабилар жамият тарихида ўзига хос ўринга эга бўлиб, унинг равнақи учун ҳисса қўшганлар. Бунинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд бўлиб, аёл – миллат намояндаларининг давомчиси, жамият аъзоси, оила бекаси, ишқ-муҳаббат сарчашмаси сифатида ўрганилгандир. Дарҳақиқат, жамият тарихига назар солсак, унда ҳар бир давру замонда, халқ ва юрт тақдирини ўйлайдиган сиймоларнинг кўрсатган жасоратлари, фидоийликларини кўришимиз мумкин. Улар, жинсидан қатъи назар, ўзларининг танлаган мақсадлари сари ҳаракат қилганлар.
Тарихда аёлларнинг давлат сиёсатига, унинг бошқарувига, илму фан, маданият ва маьрифат соҳасига катта таъсир кўрсатиб келганликларига кўплаб мисоллар келтиришимиз мумкин. Хусусан, Амир Темур давлатида юқори мавқеъга эга бўлган унинг рафиқаси Сароймулкхоним халқ орасида эъзозланиб, Бибихоним деб аталган ва соҳибқирон ўз юришлари даврида айнан унга Мовароуннаҳр бошқарувини ишонч билан топширган. Бибихоним Соҳибқироннинг нафақат рафиқаси, балки унинг энг ишочли ва яқин маслаҳатчиси ҳам бўлган. Ушбу фикримизни давом эттириб, шуни ҳам таъкидлашимиз мумкинки, Шоҳрух Мирзо ҳукмронлиги даврида унинг рафиқаси Гавҳаршодбегим ҳам Бибихоним каби юксак мавқеъга эга бўлган. Кейинчалик Қўқон хони Умархоннинг рафиқаси Нодирабегим фан, маданият, санъатга ҳомийлик қилиш билан бир қаторда ҳукмдорнинг сиёсат юргизишдаги маслакдоши, кўмакчиси бўлган. Умуман олганда Марказий Осиё халқлари тарихига назар ташланадиган бўлса, ушбу ҳудудда аёлларнинг жамият ҳаётидаги, хусусан, илму фан соҳасидаги иштироклари ҳақида кўплаб маълумотларни учратиш мумкин.
Шу билан бир қаторда диёримиздан етишиб чиққан XII асрда яшаб ўтган ҳанафий мазҳабининг етук фақиҳа олимаси Фотима бинт Алоуддин ас-Самарқандийнинг Мовароуннаҳр фиқҳ илми ривожидаги ўрнини ҳам кўришимиз мумкин.
Маълумки, XI-XII асрларда Мовароуннаҳр Шарқнинг илм-фан маьрифати ривожланган йирик ўлкаларидан бири бўлган. Бу даврда Ўлкада диний илмлар юқори даражада ўрганила бошланган эди. Бунинг сабаби, эҳтимол, бу пайтга келиб турли мазҳаб ва оқимлар ўртасидаги ўзаро зиддиятларнинг кучайиб кетганлигидандир. Чунки бу даврда шиалар ва хаворижлар, мўътазилийлар ва мотуридийлар, шофеъийлар ва ҳанафийлар ўртасида келишмовчиликлар авж олган бир давр бўлган эди. Бу муаммоларни ҳал этиш эса, асосан, фақиҳлар зиммасига тушган. Муаммоларни кучли далиллар билан бартараф этиш зарурати сезилди. Шу тарзда Мовароуннаҳрда фақиҳлар фаолияти кучайди.
VIII асрнинг охири IX асрнинг бошларида Мовароуннаҳрда Аҳли суннанинг Ҳанафий мазҳаби тарқалди. Ушбу мазҳаб таълимоти асосида Бухоро ва Самарқандда Мовароуннаҳр фиқҳ мактаби шаклланди. Мовароуннаҳр фиқҳ таълимоти намояндалари ушбу ўлка халқларининг ҳуқуқий анъаналари, урф одатлари, расм-русумларини умумисломий нуқтаи назардан таҳлил қилишиб, ўзларидан бой ёзма мерослар – фиқҳий қўлланмалар, фатво тўпламлари, фақиҳлар таржимаи ҳолига бағишланган рисолалар ёзиб қолдирдилар. Фақиҳлар ўз асарларида айрим ҳуқуқий нормаларни маҳаллий шароит билан мувофиқлаштиришга интилганлар ва натижада Ўрта Осиё фақиҳлари мусулмон дунёсига шариатнинг охирги таҳририни бериш даражасига мушарраф бўлдилар. Чунки уйғониш даврида Ислом дини орқали илмий салоҳиятга эга бўлган кишилар учун имконият эшиклари очиб берилган эди. Бу даврнинг ўзига хос томони шундаки, ўлкада илм-фан ривожланди, кўплаб олимлар етишиб чиқдилар, йирик фақиҳ сулолари пайдо бўлди. Авлоддан авлодга ўтиб давом этувчи фақиҳлар сулолалари нафақат Мовароуннаҳрда, балки бутун Ислом оламида катта нуфузга эга эдилар. Ана шундай сулолалардан бири бўлмиш ас-Самарқандийлар сулоласи Мовароунаҳр фиқҳ мактаби тарихида ўзига хос мавқега эгадир.
11-12 асрларда Мовароуннаҳр фиқҳ мактабининг йирик вакили, Ўрта Осиёда ҳанафийларнинг буюк имомларидан бири, ақоид, тафсир, усул ал-фиқҳ, фуруъ ал-фиқҳ, калом илмлари соҳиби даврининг етук фақиҳи Алоуддин Муҳаммад ибн Аҳмад ас-Самарқандий (в. 1145 й) мероси ва унинг қизи «буюк фақиҳа» Фотима бинти Муҳаммад ҳақидаги маълумотлар фиқҳ илми тарихида алоҳида аҳамият касб этади.
Фотима бинт Муҳаммад ас-Самарқандий (в.1191дан олдин)га отаси ёшлик чоғларидан қироат, араб наҳви, фиқҳдан дарс берган. У отасидан фиқҳ илмини ўрганиб ўзи яшаган даврдаги аёлллар орасида буюк фақиҳа олима даражасига етишади, ҳадис ва ҳуснихатда беназир бўлган. хаттотлик бўйича машҳур даражаларга эришади. «Бу аёл фиқҳ илмида шундай маҳорат касб этдики, – дейилади манбаларда, – отасининг чиқарган фатволарида унинг ҳам муҳр ва имзоси қўйиладиган бўлди». У отасининг машҳур «Туҳфатул фуқаҳо» асарини ёддан билган. Лекин минг афсусларки, бизгача етиб кеган маълумотларга кўра, унинг бирон бир асари борлиги маълум эмас.
Бу олима ҳақида Ибн ал-Адим шундай дейди: «Менинг отам у аёлнинг ҳанафия мазҳабини ниҳоятда яхши билганлиги, кўп маротаба умр йўлдоши ал-Касонийнинг фатволаридаги хато-камчиликларни кўрсатиб бергани, ал-Косоний ҳам унинг раъйини қабул қилгани ҳақида ҳикоя қиларди». Манбаларда ёзилишича, Фотима фатво бериш ваколатига эга бўлиб, ушбу соҳада отаси билан ҳамкорлик қилиб келган. «Табақот»да ёзилишича Ибнул-Адимнинг отаси унга Фотима ҳақида қуйидагидек маълумотни келтириб ўтади: «У мазҳабни янгича нақл қилар экан, фатво биринчи унинг ижозати билан чиқар, кейин отасининг хати билан. Ҳаловия (Ҳовия)даги фақиҳлардан бири Довуд ибн Али айтишича рамазон ойида фақиҳларга фитр садақасини беришни биринчи марта Фотима бинти ас-Самарқандий жорий қилган».
Оксфорд университети профессори В.Маделунг келтирган маълумотларга кўра Алоуддин ас-Самарқандий Анатолияга бир неча бор сафар қилган. Бир муддат ўша ерда истиқомат қилиш даврларида Рум подшоҳлари ( kingsofal Rum ) олима-фақиҳа қиз Фотиманинг қўлини сўрайдилар, лекин у қизини ўзининг шогирдига беради.
Фотима бинт Муҳаммаднинг умр йўлдоши – Қорахонийлар даврининг энг буюк фақиҳларидан бири, Сайҳун (Сирдарё) нинг шимоли – Фарғонада, аш-Шошнинг орқасида жойлашган Косон номли йирик шаҳарга нисбат берилган Ал-Косоний – Алоуддин Абу Бакр ибн Масъуд ибн Аҳмаддир[7].
Алоуддин Муҳаммаднинг шогирди ва куёви, Қорахонийлар даврининг буюк фақиҳи имом Абу Бакр ибн Масъуд ал-Косоний ўз устозининг «Туҳфатул-фуқаҳо» (фақиҳлар туҳфаси) номли китоби устидан «Бадоиъус-саноиъ, фи тартибиш-шароиъ» номли уч жилдлик шарҳ ёзиб, ўз устозига тақдим этган. Ҳожи Халифа ривоятига кўра, унинг шарҳи устозга манзур бўлиб, ўзининг чиройли қизи Фотимага уни уйлантирган. Ушбу шарҳни эса «Маҳр» сифатида қабул қилади. Ўша даврда халқ ичида «Шараҳа туҳфатаҳу ва тазавважа ибнатаҳу» (яъни «Туҳфа» китобини шарҳлаб қизини олди) деган сўз юритилган.
Ал-Косонийнинг ушбу машҳур асари (1327-1328 й) Қоҳирада VII жилд ҳолида чоп этилган. Нафақат Ислом оламида, балки ғарб олимлари орасида ҳам жуда машҳур бўлган бу фиқҳий асар ҳозирда ҳам ўз қимматини йўқотмаган. Шарқшунос олим В.Маделунг фикрича, асар «Ҳанафий фиқҳий асарлари орасида кейинчалик ҳам унинг даражасига ҳеч қайси асар ета олмаган маҳорат намунаси» саналади.
Ибн ал-Адим бу хақида яна шундай дейди: «Ал-Косоний умр йўлдошини жуда ҳам ҳурмат қиларди. Авваллари устози (Алоуддин ас-Самарқандий) ва унинг қизи Фотима бинт Муҳаммад тарафидан имзоланган фатволар чиқар эди. Оила қургач, ҳар уччовларининг имзо ва муҳрлари босилган фатволар чиқадиган бўлди». Маълумотларга кўра баъзан эри Абу Бакр хатога йўл қўйганда Фотима унинг хатосини тўғрилаб берган.
Айрим манбаларда айтилишича, Фотима ўз эри маликул-уламо Абу Бакр ибн Масъуд Косоний билан баъзи сабабларга кўра бир муддат Ҳалаб (Алеппо, Сурия) диёрига келиб истиқимот қилган дарларида у, эрини Ҳалабдан Мовароуннаҳрга қайтиб кетишга ундаган. Буни эшитган Ҳалаб хукмдори Нуриддин Маҳмуд, ал-Косонийни чақириб уларни Ҳалабда қолишларини илтимос қилади ва нега кетмоқчи эканликларининг сабабини сўраганда, у устозининг қизи бўлмиш олима Фотиманинг райига хилоф иш қила олмаслигини айтади. Шунда Ҳалаб хукмдори Нуриддин Маҳмуд ибн Занги (1146-1174) Фотима бинт Муҳаммад номига улардан Ҳалабда қолишларини сўраб нома жўнатади. Номани олиб келган элчи эркак киши эди. Фотима уни қабул қилолмайди ва элчи қайтиб кетади. Фотиманинг тақвосидан ҳайратланган ҳукмдор аёл элчи жўнатади. Шундан сўнг Фотима элчини қабул қилади ва ҳокимнинг илтимосига кўра, улар умрларининг охиригача Ҳалабда қолиб Ҳанафий фиқҳини кенг ёйиш ва уни тарқатиш билан шуғулланадилар.
Хулоса қилиб айтганда, жаннатмакон юртимиздан етишиб чиққан ўзбек қизи Фотима бинти ас-Самарқандий ислом дунёсида ўзининг буюк истеъдоди ва фиқҳ илми бўйича юксак салоҳияти билан мумтоз ва мисли йўқ бўлган фақиҳа аёл сифатида донг таратган.
Юқорида айтиб ўтганимиздек, Фотима бинт Муҳаммад ҳақида бизгача етиб келган маълумотлар, асосан, Алоуддин ас-Самарқандийнинг шогирдлари – Абу Бакр ал-Косоний (в 1191)нинг «Бадоъи» асари муқаддимасида ва ас-Самъоний (в.1167)нинг «Китоб ал-Ансоб» асарида, яна ҳанафийлик мазҳабига оид табақот китобларида маълумотлар қисқа тартибда берилган бўлишига қарамай, ушбу аёл ўз илми ва салоҳияти билан тарихда ёрқин из қолдира олган буюк бир фақиха аёлдир. Фотима бинти ас-Самарқандийнинг илмий салоҳияти, «Буюк фақиҳа» даражасига етиши Мовароуннаҳрда аёлларга Ислом динининг муносабати, аёлларнинг эса илмга бўлган муносабатлари Ўрта асрларда қандай бўлганлиги ҳақида тасаввур ҳосил қилиш имконини беради.
Ўзбекистон пойтахти Тошкент шаҳрига «Ислом маданияти пойтахти» мақомининг берилишида мамлакатимизнинг Ислом дини билан боғлиқ тарихи, ушбу юрт фарзандлари қолдирган илмий-маънавий мероснинг Ислом цивилизацияси ва маданиятига қўшган ҳиссаси, бугунги кунда ана шу ноёб ва мўътабар меросни асраш, ҳар томонлама ўрганиш юзасидан қилинаётган ишларнинг нечоғлик юксак баҳоланганлигини англаш мумкин.
Манбаларда келтирилишича, Фотима эридан олдин вафот этади (вафот этган йили маълум эмас) ва Ҳалабдаги Мақоми Иброҳим Халил қабристонига дафн этилган.
Косоний 587 йил ражаб ойининг учинчи куни вафот этиб хотини Алоуддин қизи Фотима ёнида «Зоҳири Ҳалаб»да мақоми Иброҳим Халилнинг ичида дафн этилган.
Тарихий маьлумотларга кўра, бу оила аьзолари Мовароуннаҳрга қайтишга жазм қилишади, Косонийнинг ҳар қандай вазиятда ҳам ожизасининг раьйини қайтармаслигини яхши тушинган Ҳалаб ҳукмдори Фотима бинти Муҳаммад номига шу шахарда қолишларини илтимос қилиб нома юборади. Мактубни олиб келган эркак киши бўлгани сабабли, Фотима уни қабул қилмайди. Олиманинг тақвосидан ҳайратланган ҳукмдор иккинчи марта унинг хузурига аёл элчи юборади. Ҳазрати Фотима ҳукумдорнинг илтимосини қабул қилади ва бу икки буюк аллома умрларининг охиригача шу шаҳарда қолишади. Бу фиқҳшунос олима ўзининг тилла буюмларини сотиб, бутун илм аҳлига бир ой давомида ифтор бериб,хайирли аньана бошлаб берган илк фақиҳа аёлдир . Ҳозирга қадар бу аньана ҳалабликларда сақланиб қолган. Шу шаҳарда вафот этган ҳазрати Фотима бугунги кунда “Эр –хотин қабри” номи билан машҳур бўлган қабристонга дафн этилган.
Манбаларда зикир қилинишича, Косоний турмуш ўртоғини жуда ҳам яхши кўрган ва ҳурмат қилган. Фотиманинг вафотидан сўнг Алоуддин ал-Косоний то сўнги кунига қадар ҳафтанинг ҳар жуьма куни суюкли фақиха аёлларини қабрини зиёрат қилган. Улуғ фиқҳшунос олим 587 ҳижрий ражаб ойининг ўнинчи куни (1191 йил 3 август) куни вафот этган. Унинг қабри рафиқасининг ёнидадир. Бугунги кунда бу ер зиёратгоҳга айлантирилган ва бу муборак масканда қилинган яхши дуолар, албатта ижобат бўлишига одамлар ишонишади. Бу икки буюк фиқҳшунос олим Алоуддин Косоний ва Фотима бинти Муҳаммаддан, Маҳмуд исмли фарзанд қолган. Айюбийлар ҳукимдори Султон аз-Зоир уни ўз қарамоғига олиб, вояга етказган. “Косонийнинг энг эьтиборли асари, албатта, ислом фиқҳига оид “ас-Султонул мубин фи усул ад-дин” ва “Ал китоб ал-жалил” номли асарлари борлиги ҳам айтилади,- дейди тарих фанлари номзоди, дотцент Музаффар Комилов.- Турли манбаларда алломанинг қаламига мансуб бўлган кўплаб асарларнинг номлари келтирилган бўлса-да, улар бизгача етиб келмаган”.
Юкорида кeлтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, биз бу икки улуғ аждодимизнинг ҳаёти ва ижоди, фаолиятини янада чукуррок тадқиқ этишимиз ва Алоуддин Косоний ва Фотима бинти Муҳаммад ҳақида тўлиқ маьлумотларга эга бўлмоғимиз ва уларнинг фиқх илмига қўшган улуғ хизматларини ардоқламоғимиз лозимдир.
Пошшахон ЭШОНХОН ҚИЗИ
«Хадичаи Кубро» аёл-қизлар билим юрти мударрисаси
ЎМИ Матбуот хизмати
Динимиз таълимотида аёлларга бўлган муносабат
Аллоҳ таоло барча мавжудотлар қатори инсонни ҳам жуфт, яъни эркак ва аёл қилиб яратган. Кишилик жамиятининг бир қисмини аёллар ташкил этар экан, ҳаётда турмуш юмушларининг ярми улар зиммасидадир. Аёл – аввало онамиз, қолаверса, жуфту ҳалолимиз, опа-синглимиз, қизимиздир. Агар аёл ҳаётда ҳам жисмонан, ҳам маънан соғлом бўлса, демак, жамият соғлом бўлади. Чунки келажакнинг меваси бўлмиш фарзандлар оналар сабабли дунёга келади. Уларга бошланғич таълим-тарбия ва одоб-ахлоқни кекса онахон-момохонларимиз ўргатадилар. Шундай экан, келажак авлоднинг солиҳ бўлишлиги бугунги кун аёлларининг солиҳа бўлишларига ҳар жиҳатдан боғлиқдир.
Бизнинг мамлакатимизда ҳам аёлларнинг ўзларига яраша, жисмоний салоҳиятларига мос равишда меҳнат ва касб-ҳунарлар билан шуғулланишлари учун барча шароитлар муҳайё. Аёллар эҳтироми учун алоҳида саналарни “Оила йили”, “Аёллар йили” каби номлар билан аталиб келиниши, кўп болали аёлларнинг ижтимоий ҳимоя қилиниши, ҳар йили 8 мартни Халқаро хотин-қизлар куни сифатида дам олиш куни деб эълон қилиниши ва ҳукуматимиз томонидан ўтказилаётган қатор тадбирларнинг барчасида аёлларимизга алоҳида имтиёзлар бериб келинаётгани Ислом динимиз кўрсатмаларига ҳамоҳангдир.
Мамлакатимизда хотин-қизларнинг ҳуқуқлари ва манфаатларини таъминлаш борасида изчиллик билан амалга оширилаётган эзгу ишларнинг ҳуқуқий асоси Бош қомусимизда ўзининг ёрқин ифодасини топгандир. Инсоннинг ва шу жумладан, хотин-қизларнинг сиёсий, иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқ ва эркинликларининг ишончли ҳимоя қилинишини таъминлайдиган миллий қонунчилигимиз меъёрлари эса Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг қоидаларига ҳамоҳанг экани билан аҳамиятлидир.
Давлатимиз раҳбарининг “Ўзбекистон Хотин-қизлар қўмитаси фаолиятини қўллаб-қувватлаш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони хотин-қизларнинг саломатлигини сақлаш, уларни иш билан таъминлаш, тадбиркорлик фаолиятига кенг жалб этиш, ижодий-ақлий салоҳиятини юзага чиқаришда муҳим омил бўлмоқда.
Ривоят қилинишича, саҳобалар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан: “Зиммамизда хотинларимизнинг қандай ҳақлари бор?” – деб сўрашганда, У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Еганингизда уни ҳам едирмоғингиз, кийганингизда кийдирмоғингиз, юзига урмаслик, ёмон сўзлар билан ҳақорат қилмаслик, фақат уйдан чиқмаган ҳолда ўринни бошқа қилиб ётмоқлик”, – дедилар (Абу Довуд ривояти).
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: “Аёллар эркакларнинг ажралмас бир қисмидирлар” – деган ҳадисларига биноан аёл киши жамиятнинг ажралмас бир бўлаги экан, у ижтимоий ҳаётда ўз мавқеига эга бўлиб, илм олишга, касб-ҳунар қилишга ҳақлидир. Шунга биноан бугунги куннинг аёли ҳам унга берилган ҳақ-ҳуқуқлардан оқилона фойдаланиш билан бир қаторда, аёллик иффатини сақлаб, ўз шаънига доғ туширмасликка ҳаракат қилмоғи лозим. Афсуски, баъзи бир аёллар ўткинчи хою-ҳавасга берилиб, оналик шаънига доғ тушириб, ўз жигар гўшаларини кўча кўйларга, меҳрибонлик уйларига ташлаб кетмоқдалар. Яна баъзилари эса, “охират илмини ўргатамиз” деган баъзи нопок кимсаларнинг қўлига тушиб, мутаассибликка берилиб кетмоқдалар. Бундай аёллар Аллоҳ ва Пайғамбаримиз улуғлаган сифатларга доғ тушурмоқдалар, гуноҳга ботмоқдалар, жамият келажагини таҳлика остига қўймоқдалар. Уларни ҳимоя қилиш ва тўғри йўлга солиш биз эркакларнинг зиммамиздадир.
Аёллар эркакларга қараганда табиатан заифа бўлганлари учун ҳам Аллоҳ таоло пайғамбарлик мақомини, нафақаи аҳли аёл масъулиятини, жамоатга имомлик қилиш, азон айтиш, намозни жамоат билан адо этиш, жума намозига бориш, талоқ бериш каби ҳуқуқларни заифа аёллар зиммасига юкламаган. Ҳатто, фарз намозларини ҳам уйларининг ичкарисида ўқишлари афзал эканлиги ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Аёллар намозгоҳининг энг яхшиси уйларининг ичкарисидир” – деб марҳамат қилганлар.
Ислом дини аёлларга нисбатан ҳурмат эътибори қанчалик юқори эканлигини Қуръони Карим ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадисларидан маълум. Аммо Ислом дини келмасдан аввал аёллар ҳақида нотўғри фикр, яъни аёллар эркакларга хизмат қилиш учун яратилган, деган фикр бор эди. Хусусан, арабларда аёлларга муносабат жуда ҳам ёмон бўлган. Агар оилада қиз фарзанд туғилса, унинг туғилишини иснод деб билиб тириклайин кўмиш ҳоллари бўлаган. Аллоҳ таоло марҳамат қиладики:
“Қайси бирларига қиз (кўргани ҳақида) хушхабар берилса, ғазаби келиб, юзлари қорайиб кетади. У (қиз)ни камситган ҳолда олиб қолиш ёки (тириклай) тупроққа қориш (тўғрисида ўй суриб), ўзига хушхабар берилган нарсанинг “ёмон”лигидан (орият қилиб) одамлардан яшириниб олади. Огоҳ бўлингизки, уларнинг бу ҳукмлари жуда ёмондир” (Наҳл сураси, 58-59-оят).
Бундай ваҳшийликка асосий сабаб динсиз ва имонсиз кишиларнинг жаҳолат ва кибр-ҳаволари сабаб бўлган. Ислом дини келгач эса бундай одатлар барҳам топди. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилади:
“Осмонлар ва Ернинг ҳукмронлиги Аллоҳга (хос)дир. (У) хоҳлаган нарсани яратур. Хоҳлаган кишисига қизларни ҳадя этур ва хоҳлаган кишисига ўғилларни ҳадя этур” (Шўро сураси, 49-оят).
Аллоҳ таоло ушбу оятда биринчи бўлиб қиз фарзандларни зикр қилди. Бу нарса жуда муҳим, чунки Қуръони Каримда нима олдин зикр қилинса, унда бир ҳикмат бўлади. Демак, динимиз қиз фарзанд туғилгандан бошлаб бошқача эътибор беришни талаб этади. Ҳатто уч қизни чиройли тарбиялаб, вояга етказган кишига жаннат ваъда қилинган. Аёлларнинг ўз эрлари зиммасида ҳам жуда кўп ҳаққи бор. Эрлари уларга нисбатан яхши феъл-атворли, меҳр-шафқатли бўлишлари ва баъзи хато камчиликларига сабрли бўлишлари тавсия этилади.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам биз умматларига аёлларга яхши муносабат бўлишга буюриб шундай марҳамат қиладилар:
“Мўминларнинг имон жиҳатидан комилроғи хулқи яхши бўлганларидир. Сизларнинг яхшиларингиз ўз аҳлу аёллари билан яхши бўлганларингиздир” (Термизий ривояти).
Жамиятимизнинг фаровонлиги ҳар жиҳатдан аёлларга ҳам боғлиқ экан, Аллоҳ таоло уларни Ўз ҳифзу ҳимоясида сақлаб, уларга хайрли ва баракотли ҳаётни насиб қилсин. Омин!
Ҳусниддин БАЙНИЯЗОВ
Ангрен шаҳар бош имом-хатиби
ЎМИ Матбуот хизмати
Муҳаммад ал-Хоразмий таваллудининг 1235 йиллигига бағишланган халқаро конференция ўз ишини бошлади
Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги ҳамда Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети ҳамкорлигида ташкил этилган конференцияда дунёнинг ўнга яқин мамлакатидан ва юртимизнинг турли вилоятларидан келган олимлар, соҳа мутахассислари, илмий тадқиқотчилар ҳамда талаба-ёшлар иштирок этмоқда.
Унда телекоммуникация, ахборот-коммуникация технологияларининг иқтисодиётимиз ривожланишидаги роли, муаммолари ва уларнинг ечимлари, кўрсатилаётган хизматлар сифати ва хавфсизлиги масалалари кўриб чиқилмоқда.
Конференция доирасида семинарлар ташкил этилиб, электрон тижорат, «Электрон ҳукумат» тизимини жорий қилиш ва ривожлантириш борасида ахборот технологияларидан фойдаланиш, «Ахборот кутубхонаси ва архивлар» йўналишининг инновацион ривожланиши, ихтисослаштирилган дастурий ва аппарат ишланмаларидан иқтисодиётнинг реал тармоқларида фойдаланиш, ахборот хавфсизлиги муаммолари, «ақлли» ва «хавфсиз» уйларни лойиҳалаштириш ҳамда замонавий педагогика ахборот технологиялари бўйича оригинал тадқиқотлар ўрганилади.
Шунингдек, телекоммуникация тизимлари, рақамли телевидение, радио, симсиз алоқа технологиялари, радиотехника ривожланиши истиқболлари ҳақида фикр юритилади. Ахборот технологиялари учун назарий асосни таъминловчи аналитик материаллар ва илмий ишлар муҳокама қилинади, деб хабар беради ЎзА.
ЎМИ Матбуот хизмати
Ўзбекистон туризмдан йилига 15 миллиард доллар ишлаб топа олади
Ўзбекистон туризмдан йилига 15 миллиард доллар ишлаб топиши мумкин. Бу маълумотни Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси раиси маслаҳатчиси туркиялик Содиқ Бадак “Ўзбекистон 24” телеканалига берган интервьюсида айтиб ўтди.
“Статистика бўйича, дунёда 4 миллиард киши сайёҳдир. Уларнинг кўпчилиги ўз сафарини 4 кундан 14 кунгача давом эттиради. Айнан улар билан қизиқишимиз лозим. Агар жуда бўлмаганда 15 миллион меҳмонни жалб эта олсак, даромад йилига 15 миллиард долларни ташкил этади”, — деди Содиқ Бадак.
Шунингдек, маслаҳатчи йил давомидаги инфратузилмалар муҳимлигини таъкидлаб ўтди.
“Ўзбекистон барча тўрт мавсумда меҳмонларни қабул қила олиши муҳим, аммо бунинг учун инфратузилма яратиш лозим. Ўзбекистон — Марказий Осиё жавоҳири. Бундай салоҳият минтақадаги бошқа давлатларда йўқ”, — дея таъкидлади эксперт.
Туркиялик мутахассиснинг айтишича, айни пайтда Ўзбекистон йилига 10 миллион нафаргача туристни қабул қила олиши ва бундан 10 миллиард доллар ишлаши мумкин.
Ўзбекистон мусулмонлар идораси матбуот хизмати
Қуръони карим маънолари 30 та тилга таржима қилинади
Миср Араб Республикасидаги “Ал-Азҳар” университети ректори ўринбосари Юсуф Амир университет қошидаги “Таржима маркази”нинг Қуръони карим маъноларини 30 та хорижий тилларга таржима қилиш ҳақидаги лойиҳасини маълум қилди.
Миср Араб Республикасида нашр этиладиган “ал-Явм ас-Сабиъ” газетаси хабар беришича, 2 апрель куни Мисрнинг Искандария шаҳрида Халқаро китоблар кўргазмасида иштирок этган “Ал-Азҳар” университети ректори ўринбосари, университет қошидаги таржима маркази директори Юсуф Амир Марказнинг Қуръони карим маъноларининг 30 та хорижий тилларга таржима қилиш лойиҳаси ҳақида маълумот берди.
Юсуф Амир марказнинг бир ярим йил ичида 154 та китоб таржима қилингани ҳақида хабар бериб бундай деди: “Қуръони карим маъноларининг 30 та хорижий тилларига таржима қилиш олдимизда турган муҳим вазифадир”. Шунингдек Юсуф “Ал-Азҳар”нинг бошқа лойиҳалари қаторида “Савт ал-Каир” аудиокомпанияси билан ҳамкорликда Қуръони карим муфассири Шайх Муҳаммад Мутаваллий Шаъровий (раҳимаҳуллоҳ) шарҳларини аудио-таржима қилиш, болалар нашри, диний атамалар луғатини 15 тилга таржима қилиш ва “Ал-Азҳар” сериалини таржима қилиш каби лойиҳаларни санаб ўтди.
Эслатиб ўтамиз, Мисрнинг Искандария шаҳрида 31март куни бошланган китоб ярмаркаси 9 апрелгача давом этади.
Халқаро алоқалар бўлими
ЎМИ Матбуот хизмати
Мақолалар
