Ўрта асрларда мусулмонлар савдо ишлари билан жуда қаттиқ шуғуланган. Улар денгизлардан сузиб ўтган, карвонларда саҳроларни, тоғу тошларни кезиб юрган.  Табиийки, улар ўзлари юриб ўтган манзилларни яхши ўрганган, чунки ортга қайтаётганда адашиб кетмаслиги керак бўлган-да. Шунингдек, улар борган жойларида яшайдиган халқнинг тилини ўзлаштирган, табиатини  ўрганган. Негаки, айнан ана шу нарсалар савдонинг муваффақиятини  таъмин этган.

Европаликларга Хитой, Индонезия, Африка ва Евроосиё ҳақида қимматли маълумотларни ҳам мусулмон савдогарлари ва сайёҳлари етказган. 

XII асрда араб сайёҳи ал-Идрисий Сицилия қироли Рожер II илтимосига кўра, Европа, Осиё ва Африка тарихи ва географияси ҳақида муҳим манба бўлган – дунёнинг харитасини чизади ва уни “Рожер китоби” деб атайди.

ЎМИ Матбуот хизмати

Ислом оламида яшаб ўтган олимлар тарихда илм-фан тараққиётига ўзларининг қўшган ҳиссалари билан ажралиб турадилар. Қадимда ўтган олимларнинг меросини ўрганиш орқали бугунги кун олимлари ҳам фанда катта ихтироларга сабаб бўлмоқдалар. Уларнинг фаолияти мусулмон дунёсида илмнинг аҳамиятини кўрсатади. Бироқ айрим субъектив сабаблар туфайлигина кўпчилик мусулмон олимларнинг меҳнати қадрланмай, эътирофдан узоқда қолиб кетмоқда.

Олимларнинг ишларини ўрганиб, уларнинг аҳамияти қай даражада эканидан келиб чиққан ҳолда мукофотловчи Алфред Нобел хотирасига ташкил этилган Нобел мукофоти бир қанча мусулмонларга ҳам берилган. Бироқ уларнинг умумий сони мукофотни қўлга киритганларнинг атиги 1,2 фоизини ташкил этади.

Нобел мукофоти деганда бизнинг кўз олдимизга илм-фанда улкан ютуқларга эришган олимлар келади. Уларнинг фан тараққиётига қўшган ҳиссалари беқиёсдир. Тинчлик йўлида жасорат кўрсатганлар эса Тинчлик учун мукофоти билан тақдирланганлар.

Келинг Нобел мукофотини қўлга киритган мусулмонлар билан танишамиз.

Тинчлик учун Нобел мукофотини қўлга киритганлар:

Анвар Садат (1918–1981) Миср Араб Республикаси президенти. У 1978 йилда Яқин Шарқ минтақасида тинчлик ўрнатиш мақсадида Исроил ва Миср ўртасида Кемп Девид сулҳини имзолаш ташаббускори бўлгани учун ушбу мукофот билан тақдирланган. Нобел мукофотини олган биринчи мусулмон сифатида дунё тарихида ном қолдирган.

Ёсир Арофат (1929–2004) Фаластин мухторияти раҳбари. Яқин Шарқда тинчлик учун қўшган ҳиссаси учун 1994 йилда Нобел мукофоти билан тақдирланган.

Ширин Эбади (1947) эронлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси. Аёллар ва болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилишдаги хизматлари учун 2003 йилда Нобел мукофоти билан тақдирланган. Нобел мукофотини олган биринчи муслима.

Муҳаммад ал-Барадий (1942) мисрлик дипломат. 2005 йилда атом энаргиясини ҳарбий мақсадларда эмас, тинчлик мақсадларда фойдаланиш борасидаги эришган ютуқлари учун Нобел мукофоти билан тақдирланган. Нобел мукофотини қўлга киритган иккинчи мисрлик.

Муҳаммад Юнус (1940) бангладешлик иқтисодчи Grameen Bank асосчиси. 2006 йилда қуйи қатламнинг иқтисодий ва ижтимоий ривожланиши моделини яратгани учун ушбу мукофотга лойиқ деб топилган.

Тавакел Карман (1979) яманлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси. 2011 йилда тинчликка эришиш жараёнида аёлларнинг ҳуқуларини ҳимоя қилинишида амалга оширган хизматлари учун мукофотга лойиқ деб топилган. Мукофотни қўлга киритган биринчи араб аёли.

Малала Юсуфзай (1997) покистонлик болаларнинг таълим олиш ҳуқуқини ҳимоя қилган фаол. 2014 йилда болаларнинг таълим олиш ҳуқуқини тиклашдаги хизматлари учун мукофот тақдим этилган. 17 ёшида мукофотни қўлга киритган энг ёш Нобел мукофоти соҳибаси.

Адабиёт йўналишида Нобел мукофотини қўлга киритганлар:

Нагуиб Маҳфуз (1911 –2006) Замонавий араб адабиётига улкан ҳисса қўшган мисрлик ёзувчи. 1998 йилда инсониятга хизмат қилувчи янги услубдаги ҳаётий асарлари учун Нобел мукофотига лойиқ деб топилган.

Орхан Памук (1952) Туркиялик ёзувчи. Менинг исмим Қизил (My Name Is Red) ва Қор (Snow) асарлари билан машҳур. 2006 йилда Адабиёт йўналишидаги Нобел мукофотини қўлга киритган. Ўз шаҳрининг тушкунлик кайфиятини символлар ёрдамида тасвирлаган.

Кимё йўналишида Нобел мукофотини қўлга киритганлар:

Аҳмед Зеваил (1946 - 2016) мисрлик олим. 1999 йилда Кимё йўналишида Нобел мукофоти соҳибига айланган. Унинг тадқиқотлари кимёвий реакцияларни ўтиш ҳолатини ўрганишда фемтоскунд спектроскопдан фойдаланиш борасида амалга оширилган.

Азиз Санжар (1946) туркиялик тадқиқотчи. 2015 йилда Азиз Санжар ДНКнинг қайта тикланиши жараёнини механик ўрганишда эришган натижалари учун Нобел мукофотига лойиқ деб топилган.

Кўпчилик манбааларда Нобел мукофотини қўлга киритган мусулмонлар сони 12 нафарни ташкил этилиши айтилган. Биз эса юқорида 11 нафар мусулмон кишилар ҳақида маълумот бериб ўтдик. Ғарб манбааларида покистонлик олим Муҳаммад Абдуссалом ҳам мусулмонлар рўйхатига киритилган. У 1926-1996 йилларда яшаган физик олимдир. Унга 1979 йилда Физика соҳасидаги ютуқлари учун Нобел мукофоти билан тақдирланган. Ушбу олим Покистондаги Аҳмадия оқими аъзоси бўлганлиги сабабли барча мусулмонлар томонидан ёзилган маълумотларда мусулмон олимлар қаторига киритилмайди.

Маълумот учун, 1974 йил апрель ойида Маккаи мукаррама шаҳрида бўлиб ўтган Ислом олами анжумани қодиёния (Аҳмадия) фирқасини Ислом динидан чиққан фирқа деб эълон қилган.

Азҳари шариф шайхи Шайх Жодул Ҳақ қодиёния фирқасидан саналмиш аҳмадия гуруҳини диндан қайтган гуруҳ деб фатво берган.

Хулоса қилиб айтганда диндошларимиз фарзандларини илм-фанни эгаллашга, мусулмонлар ҳаётини янада енгиллаштиришга қаратилган ихтироларни қилишга рағбатлантиришлари лозим.

Жўраев Зоҳиршоҳ

ЎМИ Матбуот хизмати

Савол: Хўроз фариштани кўрса қичқиради, дейишади. Шу гапнинг асоси борми? Ҳайвонларнинг бемаҳал овоз чиқариши бирор нарсага далолат қиладими? 

Жавоб: Саҳиҳайнда келишича, Пайғамбар (алайҳиссалом): “Агар хўрознинг қичқириғини эшитсангиз, Аллоҳ таолодан фазли ва марҳаматини сўранг. Чунки у (хўроз) фариштани кўргандир. Агар эшакнинг ҳанграшини эшитсангиз, Аллоҳ таолодан шайтондан асрашини сўранг. Чунки у (эшак) шайтонни кўргандир”, деганлар. 

Насоий ва Ҳоким ривоят қилади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Кечаси итларнинг ҳуришини ва эшакларнинг ҳанграшини эшитсангиз, Аллоҳ таолодан шайтондан асрашини сўранг. Чунки улар сиз кўрмаган нарсани кўради. Кечаси ҳамма ухлаб ётган пайтда камроқ кўчага чиқинглар. Аллоҳ таоло тунда махлуқотларидан хоҳлаганича юборади”, деганлар”.

“Сўраган эдингиз” китоби асосида тайёрланди

ЎМИ Матбуот хизмати

Ҳаётимизда кўп бора фобия тушунчасига дуч келамиз. Фобия (пҳобиа) аслида инглиз тилидан олинган бўлиб, "бирор бир нарсадан қўрқиш" деган маънони англатади. Фобиянинг турлари кўп, масалан: гидрофобия - сувдан қўрқиш, аерофобия - самолётдан қўрқиш, спайдерфобия - ўргимчакдан қўрқиш...

 Аммо мана бир неча йилдирки, фобиялар қаторида исломофобия ҳам тез-тез тилга олинмоқда. Ислом сўзи араб тилидан таржима қилинганда "бўйсуниш, таслим бўлиш" деган маънони билдиради. Агар Ислом сўзининг янада туб маъносига назар ташласак, унинг асли "тинчлик" деган маънони англатишини биламиз. Демак, Ислом асли тинчлик экан, у ҳолда исломофобия - "тинчликдан қўрқиш" бўладими?! Наҳот инсонлар асрлар давомида дунё беланчагини ўзининг эзгу ғоялари ила тебратиб келган ҳақ диндан қўрқиб, ундан юз ўгирсалар?! Нима сабабдан аввал Европа, аста-секин Осиё ёшлари орасида бу тушунча тобора кенг қулоч солиб бормоқда? Бунинг боисини билишни истасак, айни дамда мусулмонлар яшовчи минтақаларида юз бераётган ҳодисалар билан чуқур танишимиз лозим.

ХХ асрнинг сўнгги йилларидан буён Араб диёрларидаги нотинчликлар жаҳон ҳамжамиятининг эътиборини ўзига қаратди. Аввал Афғонистонда юз берган воқеалар Мисрдаги давлат тўнтариши билан давом этди. Яман ҳам ички урушлар оқибатида парчаланиш ҳолига келди. Ливия, Покистон каби давлатларда ҳам аҳвол ҳавас қилинмайдиган даражага етди. Учинчи қўл кирдикорлари билан юзага келган бу зиддиятлардан аслида Исломни ва мусулмонларни ёмонотлиқ қилиш, Ислом маърифатини тарқалишига тўсқинлик қилиш, омма наздида мусулмонларни ҳамиша жанжал чиқарадиган, ҳеч тинчимайдиган  халқ сифатида кўрсатиш эди.

Айнан шу вазиятда Ироқ ва Сурияда ИШИД ташкил топди. Ислом душманлари учун янги баҳона топилди. Уни йўқ қилишга олиб борилган ҳаракатлар натижаси муваффақиятли якун топди.

Кейинги воқеалар Мянма ҳудудида содир бўлди. Бутун дунёга Мянмада истиқомат қилувчи роҳинжа мусулмонларини террористликда айблаб, ўзларини жабрдийда қилиб кўрсатган, уларнинг ҳужумларини қурбони бўлганларини жар солган мянмалик буддавийларнинг, алалоқибат ёлғон маълумот тарқатганлари маълум бўлди. Неча минглаб мусулмонлар бегуноҳ ҳалок бўлганлари ойдинлашди.

Воқеъликка теран нигоҳ ила назар ташлайдиган бўлсак, асл айбдор этиб мусулмонлар кўрсатилганига гувоҳ бўламиз. Аммо урушлар натижасида жабр чеккан, ҳалок бўлганлар ҳам мусулмонлар эканлигини ким қандай изоҳлаб бера олади?

 Аслида Ислом тинчлик ва омонлик дини.  Исломнинг муқаддас манбалари ҳисобланган – Қуръони Карим ва ҳадисларда кўп бора инсонлар ер юзида бузғунчилик қилмай, ўзаро аҳил ва иноқ яшашлари кераклиги таъкидланган. Жумладан, Бақара сурасининг 60-оятида шундай дейилади: “Аллоҳ берган ризқдан еб-ичинглар ва Ер юзида бузғунчилик устига бузғунчилик қилманглар”. Ёки шу суранинг 208-оятида: “Эй иймон келтирганлар! Тинчликка тўлиғича киринглар”, деб марҳамат қилинган.

Исломда тинчлик инсон қалбининг тинчлигидан бошланади. Банда ўз Парвардигори, борлиқ ва Охират ҳақидаги соф ва соғлом Ислом эътиқоди билангина қалб тинчлигига эриша олади. Сўнгра бу тинчлик оилага, сўнг қўни-қўшнилар орасига, юрт орасига кўчиб, ниҳоят Ислом  кўзлаган тинчликда бутун дунё тинчлигига эришилади.

Ҳозирги кунда Республикамизда Ислом маърифатини ёш авлод онгига тўғри етказиш борасида кўп ишлар амалга оширилмоқда. Ўрта махсус ислом билим юртлари қошида Қуръони Карим ва араб тилидан махсус ўқув курслари очилгани, ислом билим юртларига қабул қилиш квоталарини кўпайгани, Юртбошимиз Шавкат Миромоновичнинг “Қуръонни эшитиш, эшита олиш юксак маънавият, маърифат. Қуръон ҳеч қачон ёмонликка даъват қилмайди. Агар Қуръонни эшита олсак, эшиттира олсак, бу муваффақият бўлади. Элимизга нур келади” деган сўзларининг амалдаги намунаси сифатида илк бора Ўзбекистон Қуръон мусобақаси ташкил этилгани ва шу каби ишлар бунинг яққол мисоли бўлади.

Хулоса шуки, биз агар бутун Ер курраси узра тинчлик бўлишини истасак, аввало ўзимизнинг Ислом борасидаги тушунчаларимиз, эътиқодимизни поклашимиз, ботил ғояларга эргашмаслигимиз лозим. Ана шунда Исломофобия каби мантиқсиз ва зарарли тушунчалар тарқалишига тўсқинлик қилган бўламиз.

Хадичаи Кубро аёл-қизлар ўрта

махсус ислом билим юртининг

4-курс талабаси Юсуфий Рокия

ЎМИ Матбуот хизмати

Ислом дини меҳнат кишисини жуда юксак даражага кўтаради, ўзини ризқини топиш учун қилган ҳаракатини ибодат қаторида ҳисоблайди. Имом Табароний ривоят қилган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким қўл меҳнатидан чарчаб кунни кеч қилса, уни гуноҳлари кечирилган ҳолда кеч қилибди”, – деганлар.

 Касб ҳунарни қадрлаб, меҳнатни ҳаётий зарурат деб билишга чақирувчи таълимлардан бири сифатида Пайғамбаримиздан ривоят қилинган қуйидаги ҳадисни келтиришимиз мумкин.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига бир киши тиланчилик қилиб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан сўрадилар: “Уйингда бирон нарсанг борми?” У жавоб берди: “Ҳа, бор. Баъзисини остимизга солиб, баъзисини кечаси устимизга ёпадиган тўшамчалар ва сув ичадиган бир идишимиз бор”. Расулуллоҳ соллллоҳу алайҳи васаллам дедилар: “Икковини келтир!”. У киши айтган нарсаларни олиб келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келтирилган нарсаларни қўлларига олдилар ва саҳобалардан сўрадилар: “Буларни ким сотиб олади?” Саҳобалардан бири:“Мен уларни бир дирҳамга оламан”, –деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир неча бор:“Ким бунинг устига зиёда қилади”, –дедилар. Бошқа бир саҳоба: “Мен уларни икки дирҳамга оламан”, – деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам икки нарсани саҳобага бердилар ва ундан икки дирҳамни олиб ансорийга узатар эканлар:“Бир дирҳамга овқат сотиб олиб, аҳли-аёлингга олиб бор ва қолган бир дирҳамга болта сотиб ол-да, менга олиб кел”,– деб амр қилдилар. У одам буйруқни бажариб, болта сотиб олиб, ҳузурларига келди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам муборак қўллари билан болтага соп ясадилар ва уни ансорийнинг қўлига бердилар-да:“Энди бориб ўтин йиғиб, уни сот, ўн беш кун сени кўрмайин”, – дедилар. Ансорий шу кунлар ичида ўтин йиғиб, уни сотиб, ўн беш дирҳамга эга бўлди ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келди. Шунда Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам:“Бу маблағнинг бир қисмига овқат харид қил, бир қисмига кийим-кечак сотиб ол!”, – дедилар. Сўнгра марҳамат қилиб айтдилар:“Бундай қилишинг сенга ярашади. Тиланчилик қилишинг қиёмат куни юзингда доғ бўлади”, –дедилар.

Хулоса ўрнида шуни айтишимиз мумкинки, фарзандларимизни моддий ва маънавий эҳтиёжи учун сарфлайдиган маблағимиз, албатта ҳалол, жисмоний ёхуд ақлий меҳнатимиз орқали топилган бўлиши зурур. Ҳалол меҳнат орқали топилган, шубҳа-гумон аралашмаган луқма еб улғайган фарзанд ҳар томонлама етук соғлом ва баркамол инсон бўлиб етишади. Бунинг исботини юртимиздан етишиб чиққан ва чиқаётган олиму-фузалолар мисолида кўришимиз мумкин.

Ҳалол меҳнат инсонни дунё ва охиратда азиз ва мукаррам бўлишига сабабчи бўлади. Инсонларга боқиманда бўлишдан сақлайди. Ҳалол меҳнат қилган инсон тамаъдан йироқ бўлади, тинч ва осойишта ҳаёт кечиради.

 Муроджон БАЛТАЕВ

Питнак шаҳри “Абдул Маржон”

жомеъ масжиди имом-хатиби

ЎМИ Матбуот хизмати