Хайр-саҳоват, меҳр-оқибат, сийлаи-раҳм каби улуғ фазилатлар доимо соҳибига зийнат бўлиб келган. Бундай олийжаноб хислатларни ўзида мужассам эта олган инсонгина эл-юртнинг оғирини енгил қила оладиган фазилатли шахс ҳисобланади.

Хайр-эҳсоннинг яхшиси бу қийинчилик ва муҳтожлик вақтда қилинганидир.

Бугун юртимизда карантин сабабли ана шундай хайр-саҳоват, яхшилик ва эҳсонларни кўпайтиришнинг айни вақтидир. Қолаверса, саҳоват ойи бўлган Рамазони шарифни кириб келгани ҳам хайр-эҳсонни кўпайтиришимизга чорлайди.

Аллоҳ таоло каломида шундай марҳамат қилади: “Ким бир яхшилик қилса, унга ўн баробар қайтарилур. . .”. (Анъом сураси, 160-оят)

Мусулмонларнинг қиладиган яхшиликлари эвазига қилган ёмонликлари ёпилиб кетади. Энг аввало яхшиликни, яхшилик қилган инсонга эмас, балки яхшилик қилмаган инсонга нисбатан амалга оширилса, фазилатли ишни амалга оширган бўлади.

Агар яхшилик қилган инсонга яхшилик қилинса, бу-вафодорлик, Агар яхшилик қилмаган кишига яхшилик қилинса, бу-саҳоватдир. Агар ёмонлик қилган кишига яхшилик қилинса бу-айни мусулмончиликдир!

Толҳа ибн Абдурроҳман ибн Авф ўз замонасида Қурайшнинг энг саҳоватли кишиси эди. Бир куни унга хотини: “Сизнинг биродарларингиздек пасткаш инсонларни кўрмаганман”, деди. У: “Нима учун бундай деяпсан?”, деди. Хотини: Агар сиз бойиб кетсангиз, улар сиздан ажралишмайди, агар сиз камбағал бўлиб қолсангиз, (хабар олиб) келишмайди”, деди. У хотинига қараб: “Аллоҳга қасамки, бу уларнинг мукаррам хулқ соҳиблари эканидандир. Уларга саҳоват кўрсатишга имконимиз бор пайтда келишади, агар уларнинг ҳаққини адо қилишдан ожиз бўлиб қолсак, бизни безовта қилиб, хижолатга қўймаслик учун келишмайди”,  деб жавоб берди.

Демак, саҳоватли инсон бой бўлса ҳам, камбағал бўлса ҳам саҳоват қилишга ошиқади. Шу билан бирга менга яхшилик қилгани учун яхшилик қиламан деб кутиб турмайди. Жамиятдаги ҳар бир инсонга нисбатан ёрдамга тайёр бўлади.

Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда: Расулуллох соллаллоҳу алайҳи васаллам марҳамат қилиб айтадиларки:

“Мусулмон мусулмон кишининг биродаридир, унга зулм ҳам қилмайди ва биродарини душманига топшириб ҳам қўймайди. Ким биродарининг ҳожатида бўлса, Аллоҳ унинг ҳам ҳожатида бўлади.

Кимки мусулмондан ғам ташвишни кетказса, Аллоҳ таоло қиёмат ғам ташвишларидан уни халос этади. Кимки мусулмоннинг айбини беркитса, Аллоҳ таоло қиёматда унинг ҳам айбини беркитади”, дедилар. (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).

Мусулмон киши ўзимнинг ташвишим етарли, дея ёнидаги биродарининг ташвишини  ёдидан чиқармаслик керак. Зеро, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам асҳоблари ва умматларининг ташвишларини ўз ҳолига ташлаб қўйганлари йўқ, балки уларнинг ташвишларини ҳам ўзларининг ташвишлари деб билганлар.

Қолаверса, шароитим йўқ, мен бой эмасман ёки мен эҳсон қила олмайман, дея ўзига тасалли бераётган кишилар оловни ўчирмоқчи бўлган чумолидан ўрнак олсалар яхши бўларди.

Айтишларича, Аллоҳнинг пайғамбари Иброҳим алайҳиссаломни оловда

ёқмоқчи бўлишганда чумолилардан бири оғзида сув ташиб, оловни ўчирмоқчи бўлибди, шунда бошқа ҳайвонлар таажжуб билан: “Сен шу сувинг билан оловни ўчираман деб ўйлаяпсанми?”-дейишди. Чумоли: “Йўқ,   бунга ишончим йўқ, мен умид ҳам қилмайман, лекин харакат қиламан... Чунки, Аллоҳнинг олдида жавоб бермоғим бор...

Аллоҳ: Менинг пайғамбаримни ёқишганида сен нима қилдинг?!”- деб сўраса нима дейман. Қолаверса, мен ким томонида эканлигимни билдириб қўйишим керак,- деган экан чумоли.

Пайғамбар алайҳиссалом марҳамат қиладилар: “Ким хайру саҳоват кўрсатиб, кийимга муҳтож одамни кийинтириб, хурсанд қилса, Аллоҳ уни жаннат кийимлари билан кийинтиради. Ким бир кишини тўйдирса, овқатлантирса, жаннатдаги таомлардан насибадор бўлади”. Бошқа ҳадисда садақа ҳақида Пайғамбаримиз бундай деганлар: “Ҳар куни тонгда инсонлар уйқудан уйғонганида ер юзига иккита фаришта тушади. Улардан бири: “Эй, Аллоҳ, инфоқ-эҳсон қилган инсоннинг моли ўрнини тўлдиргин” деса, иккинчиси: “Эй, Аллоҳ, зиқна одамнинг молига талафот етказгин”, деб дуо қилади” (Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари).

Демак, моддий имкониятга эга бўлган киши садақа қилиш, муҳтожларга ёрдам беришдан сира қўрқмаслиги, балки хайру эҳсон билан улкан савобларни қўлга киритишга ошиқмоғи зарур.

Абдулазиз Бобамирзаев

“Ҳидоя” ўрта махсусислом

билим юрти мудири

ЎМИ матбуот хизмати

Бугун инсониятни табиий офатлар, ёнғинлар, сув тошқинлари, тождор вирус сингари турли хил ғам ташвишлар қамраб олмоқда. Уларга қарши курашда манман деган давлатлар ҳам ожизлигини ҳис қилмоқда. Бундай воқеа ҳодисалар сабабини ҳар ким ўзича таҳлил қилиб хулоса чиқариши табиий. Бу борада энг тўғри тўхтамга келишлик менимча ота-боболаримиз амал қилган мезонлардир. Бу — кишилик жамияти ривожининг тилсим калити бўлган илм-маърифат, иймон ва тафаккурдир.

Бир пайтлар ёлғон гаплар, сохта гувоҳликлар, лафзсизликлар, ота-онага оқ бўлиш, қариндошларга сийлаи раҳим қилмаслик, ўз жонига қасд қилиш, молнинг закотини чиқармаслик кабилар катта гуноҳ саналган. Бугун биз бундай қайтариқлардан юз буриш учун нималар қиляпмиз? Ёки содир этилаётган бу каби хатоликларга бефарқмизми?

Доно халқимизнинг “Сабабсиз оқибат бўлмайди”, — деган нақли бежизга айтилмаган. Бугунги кунда кишилар руҳиятидаги маънавий қашшоқлик, иймон сустлиги, инсоният таълим-тарбияси учун зарурий манбалардан йироқлашиш каби ҳолатлар ҳам учрамоқда. Хўш, бундай чекинишларнинг давоси борми?

Бор албатта! Бунинг ягона йўли киши ўз маънавий дунёсини бойитиши учун аввало китоб муталаасига меҳр қўйишидир. Бугунги авлод учун қолдирилган маънавий меросларни қунт билан ўрганишимиз лозим. Бир сўз билан айтганда илм, илм ва яна илм. Чунки инсониятни барча фалокатлардан қутқарувчи омил бу — илм-маърифат юксаклиги ва иймон бутлигидир. Ана шунда шахс комиллик даражасига етишади.

Ўз руҳиятидаги қашшоқликни илм-маърифат билан бойитиб, маънавий баркамоллик чашмасидан сув ичган имом ал-Бухорий, имом ат-Термизий, имом Мотрудий, имом Насафий, Абу Лайс Самарқандий каби юзлаб алломалар Ватанимиз шуҳратини бугунгача юксалтириб келмоқда. Қуръон ва муқаддас суннатга бўлган самимий муҳаббати, илмга чанқоқлиги, тафаккурининг чексизлиги туфайли ҳар бири илм-маърифат салтанатида ўз мактабини яратдилар. Уларга илҳом бахш этган, йўлини ойдин ёритиб турган, бошига мушкулот тушганида, душманлари панд берганида Роббисига дуо қилса, унинг ижобатига руҳий мадад бўлган зот Расулуллоҳ саллолоҳу алайҳи васаллам бўлдилар. Бугунги мутолаамизда ана шу муборак сиймога Рамазон баракоти ила юзланамиз. Хўш, севимли пайғамбаримиз ҳаётда қандай киши бўлганлар? У кишининг муборак сийратлари ва сувратларидаги мукаммаллик, инсоният ва руҳият оламига хос комиллиги нимада?

Саволимизга ойдинлик киритиш мақсадида Аллоҳнинг каломига мурожаат қиламиз. Қуръони Каримнинг “Қалам”сурасидаги 4-оятда бундай дейилади: “Ва албатта сен улкан хулқдасан” (Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф, “Тафсири Ҳилол”).

Ушбу муқаддас оятдаги таъкид туфайли Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам Қуръондаги барча одоб-ахлоқни, илм-маърифатни ўзларига сингдирганлар. Бу хусусда пайғамбаримизнинг ўзлари ҳам: “Мен яхши хулқларни батамом қилиш учун юборилганман” дейдилар. Ана шундай гўзал хулқ соҳибининг нурли сиймолари Абу Ийсо Муҳаммад ат-Термизийнинг “Шамоили Муҳаммадийя” асарида бундай таърифланади:

“Ҳазрат Али разияллоҳу анҳунинг набиралари ҳазрати Иброҳим ибн Муҳаммад айтадилар: “Хазрати Али разияллоҳу анҳу қачон жаноб Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламнинг васфларини баён қилсалар, дер эдилар:

Жаноб Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам на кўп узун бўйлик на паст бўйлик эдилар, балки ўрта қадлик одамлардан эдилар. Муборак сочлари на зиёда буралган ва на зиёда ёзилган эди, балки иккисининг ўртасида бўлиб, озроқ буралган эди. На муборак баданлари зиёда семиз гўштлик ва на муборак чеҳралари зиёда юмалоқ эди, балки озроқ мудаввар (юмалоқ) эди. Чеҳралари қизилга мойил оқ эди. Икки кўзлари ниҳоятда қора ва киприклари ниҳоятда узун эди. Икки суякларининг қўшиладиган бошлари йўғон эди ва икки кифтлари жам бўладиган ерлари ҳам йўғон гўштлик эди. Баданларида тук йўқ эди, Фақат сийналаридан киндикларига қадар нозик мўйдан бир чизиқ тортилган эди. Икки кафтлари ва икки қадамлари тўла ва гўштлик эди. Қачон йўл юрсалар, қадамларини ердан қувват билан узиб олар, гўёки пастликка кетиб турган каби кўринар элилар. Қачон бир тарафга бурилсалар, бутун баданлари билан бурилар эдилар, фақат бўйинларини буриб қўймас эдилар. Икки елкаларининг ўртасида муҳри нубуват, яъни пайғамбарлик муҳри бор эди. Ва ўзлари барча пайғамбарларнинг охиргиси эдилар. Ҳаммадан зиёда сахий диллик зот эдилар. Ҳаммадан зиёда рост сўзлагувчи, мулойим табиатли ва хонадонлари шарафли бир зот эдилар. Кимики жанобни бирдан кўриб қолса, ҳайбатлари босар эди, кимики яхши таниб , суҳбатларига мушарраф бўлса, дийдорларига ва суҳбатларига ошиқ бўлиб қолар эди. Маддоҳлари (у зотни мадҳ қилувчилар): “Мен бу жанобга ўхшаган зотни на ўзларидан аввал кўрганман ва на ўзларидан кейин кўрганман”, дер эди”.

Ҳазрати Абу Ҳурайра разияллоҳу анҳу айтадилар:

“Жаноб Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламнинг муборак жисмлари шу қадар марғуб, жамил ва гўзал эдики, инсон кўриб, вужудларини Аллоҳ таъоло кумушдан қуйганмикин, деб қолар эди. Муборак сочларида бир оз буралганлик бор эди”.

Умримиз давомида руҳиятимиз ва тафаккуримизни маънавий бойитишга ибрат бўладиган муқаддас динимиз асосчисининг мукаммал вужудлари мана шундай эди. Барча муҳаддислар, муаррихлар, алломалар фозилу фузалолар ушбу мукаммал ахлоқ ва вужудга содиқ бўлишга интилиб яшадилар. Мана шу самимий муҳаббат ва ихлос уларни дунёда илм-маърифатни юксалтиришга мушарраф қилди.

Улар умрлари давомида қийинчиликка, тангчиликка учрасалар, кишиларга камбағаллик, офат, вабо етганини кўришса, Ватанни ёв босса севимли пайғамбаримизнинг муборак руҳларига саловот йўллашарди. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламдан маънавий кўмак кутардилар. Азиз авлиёларнинг дуо учун кўкка кўтарилган қўлларини Аллоҳ Ўз севимли пайғамбарининг руҳи поклари ҳурматидан қуруқ қайтармасди. Дуолар баракотидан барча мушкулотлар ҳал бўларди. Бугун биз ана шундай комилликка муҳтожмиз.

Бугунги синовли, ер юзида табиий офатлар пўртана қилаётган шароитда буюк алломалар одатидек салавот айтишлик, муборак Рамазон файзини тилашлик, қалбимизни, тафаккуримизни илм чироғи билан ёритишни Яратгандан сўрашлик қандай гўзал ва мароқлидир.

Шодиёр МУТАҲАРОВ,

Ўзбекистон халқаро ислом академиясининг

мустақил тадқиқотчиси

ЎМИ матбуот хизмати