Ҳашаротлар ичида пашша асосан ахлат ва ифлос бўлган нарсаларга қўнади. Асалари эса гулларга, дарахт чангларига ва бошқа хушбўй ҳидли нарсаларга қўниб шира йиғади. Баъзи оталар пашша каби фарзандларининг фақат айбу нуқсонларини, хато-камчиликларини кўрадилар. Уларни ҳадеб койийверадилар. Энг ёмони уларни ўз тенгдошлари ва ака-ука, опа-сингиллари билан солтиштириб камситадилар. Натижада бола тушкунликка тушиб қолади ва узоқ вақт давомида бу кайфиятдан қутула олмайди. Бориб-бориб ўзида фақат ёмонликни кўрадиган бўлиб вояга етади. Аксар ҳолатларда бундай болалар жамиятга керакли инсонлар эмас, балки, жамиятга катта хавф соладиган, қабиҳ жиноятларни содир этадиган жиноятчилар бўлиб ўсишади.

Хайриятки, жамиятимизда “пашша” оталарга қараганда “асалари” оталар кўпроқ. Бундай оталар фарзандларидаги кўзга кўринмас даражаги мақтовга сазовор жиҳатларни ҳам топиб, бу хислатларини моҳир ва тажрибали боғбон каби ривожлантиришади. Фарзандларидаги хатоларни тўғри тушунтириб, фазилатларини эса худди ҳеч қайси болада йўқ фазилатни мақтаётгандек ҳис-ҳаяжон билан эътироф этишади. Натижа ҳам шунга яраша кўзни қувонтирадиган бўлади. Чунки бола, айниқса, ўғил бола отасини ҳаётдаги энг мукаммал инсон деб билади. Унинг хаёлида қаҳрамон сиймосида отасидан бошқа одам гавдаланмайди. Энди ўзининг ҳаётдаги илк кумеридан, қаҳрамонидан мақтов эшитган боланинг кўнглидан нималар ўтишини тасаввур қилаверинг! Тажрибалар шуни кўрсатадики, одатда отасидан кўп мақтов эшитадиган болалаларда йўқ қобилиятлар ҳам шаклланиб, ривожланиб кетади. Лекин аксар ҳолларда биз “Болаларни кўп мақташ уларни эрка, тантиқ ва ялқов қилиб қўяди” деган мантиққа суяниб иш кўрамиз. Ҳамма нарсада бўлгани каби мақтовда ҳам меъёр бўлса, бу нарса тарбияда жуда яхши самара беради. Келинг, бу мавзуга ҳаётий мисоллар орқали назар соламиз.

Биринчи ҳикоя

Марҳум отам ўқиш-ёзишни билмас эдилар. Уларнинг болалиги уруш йилларига тўғри келгани учун ҳам ёшликлари дарбадарликда ўтган. Қоринларини тўйғазишга имкон бўлмаган пайтларда ўқиш-ёзишни ўйлаш қаёқда дейсиз. Лекин шунга қарамай илмни ва илм аҳлини яхши кўрадиган, уларнинг илмини қадрлайдиган киши эдилар. Бизни ҳам таълим олишга илҳомлантирган, доим қизиқтириб ундаб турган турткимиз дадам бўладилар.

Дарс тайёрлаб ўтирган пайтимиз хонамизга кириб ҳаммамизнинг тепамизда алоҳид-алоҳида туриб кузатардилар. Дафталаримизни олиб, ёзишни билмасалар ҳам “Ўғлим, сенинг хатинг чиройли экан”, “Қизим, чизган расминг бунча гўзал”, деб ғайратимизга ғайрат қўшардилар. Дадамнинг мақтовлари бизга шунчалик ёқардики, ишдан келиб хонамизга киргунларича дарсларимизни қилиб бўлган бўлсак-да дадамнинг мақтовларини эшитиш учун хонамизга кирадиган пайтларида дарс қилишга ўтириб олардик. Дадам мақтаган жиҳатларимизни янада ривожлантиришга ҳаракат қилардик. Кимдир хатини янада чиройли қилишга ҳаракат қилса, қимдир чизган суратлари бўёқларини янада хилма-хил қилишга уринарди. Яна кимдир кеча ўқиганидан 5-6 бет бўлса ҳам кўпроқ китоб ўқишга ҳаркат қиларди. Бундан ташқари отам бирортамизни бир сифат билан мақтаб бошқаларни айни ўша сифат билан мақтамасалар, қолганлар ҳам ўша мақтовга сазовор бўлиш учун ўша иқтидорни ўзида пайдо қилишга ҳаракат қиларди. Бу эса орамизда ўзига яраша ажойиб бир табиий мусобақанинг пайдо бўлишига замин яратар эди.

Иккинчи ҳикоя      

Онам мени доим тергардилар. Қўшнилар ёки қариндошлар олдида мен ҳақимда гап кетса, “Бу жуда қулоқсиз бола бўлди” деб ёмонлашга тушиб кетардилар. Фақат камчилигимни кўрардилар. Атайин фазилатларимни кўрсатишга ҳаракат қилсам ҳам, “Нечук бугун ундай, нечук бугун бундай” деб шаштимни ҳам тушириб юборардилар. Охир-оқибатда мен шунчалар умидсизликка тушиб қолдимки, дунёда энг ёмон одам мен бўлсам керак, мендан бирор фойдали инсон чиқмаса керак, шундай бўладиган бўлса, яшаб нима қиламан деган фикрларга ҳам бориб қолдим. Агар Жума марузаларида ўзини –ўзи ўлдириш гуноҳи кабира эканлигини эшитмаганимда ким билсин балки ҳозир тирик бўлмасмидим...

Фузола ибн Убайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Набий алайҳиссалом айтадилар: “Уч нарса кишининг белини синдиради: яхшилик қилсанг ҳам миннатдор бўлмайдиган имом (бошлиқ), яхшилигингни беркитадиган, ёмонлигингни тарқатадиган қўшни ва ёнида бўлганингда азият берадиган, йўқлигингда хиёнат қиладиган аёл”.

Доктор Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътининг

“Фарзанд тарбиясида 700 та сабоқ” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Камронбек Ислом таржимаси.

Ҳар бир фаслнинг ўзига хос жиҳатлари бўлгани каби қишнинг ҳам инсон ҳаётида ўз ўрни бор. Қишда ақл эгаси учун ибратлар кўп. Бу фасл хайр-барака ва яхшиликлар мавсумидир. Ҳар бир мўмин-мусулмон ундан унумли ва оқилона фойдаланиши керак.

Қуръони каримда “қиш” сўзи бир марта келган: “Яъни уларга қишда (Яманга) ва ёзда (Шомга) сафар қилишни қулай қилиб қўйгани учун мана шу Уй (Каъба)нинг Парвардигорига ибодат қилсинлар!” (Қурайш сураси, 2–3-оятлар).

Ўтган улуғлар йилни иккига бўлиб, ярмини ёз, ярмини қиш билан ўлчашарди. Қиш фаслида осмондан қору ёмғирлар ёғиб, одамларнинг ризқи кенг бўлишига сабаб бўлади. Мусулмоннинг ҳаётида қиш ҳам баҳорга айланади. Деҳқон баҳорда ерга уруғ қадагани сингари, мўминлар ҳам қишда охирати учун захира жамғаради.

Ҳазрати Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: “Қиш обиднинг ғаниматидир!” деганлар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу: “Сизларни осон ғаниматга далолат қилайми?” деди. Биз: “Бу қандай ғанимат?” дедик. “Қишда рўза тутиш” деб жавоб қилдилар.

“Эй, Қуръон аҳли! Намозларинггиз учун кечалари узун бўлаяпти, рўзаларинггиз учун кундузлари қисқа бўлмоқда. Шунинг учун бу кунларни ғанимат билингиз!”.

Омир ибн Масъуддан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Қишдаги рўза салқингина ўлжадир”, дедилар (Имом Термизий раҳматуллоҳи алайҳи ривояти).

Яъни одатда ўлжани қўлга киритиш учун тер тўкиб ҳаракат қилинади. Аммо баъзи вақтларда уни тер тўкмасдан, қийинчиликсиз қўлга киритиш ҳам мумкин бўлади. Қиш фасли ана шундай қийинчилик ва машаққатларсиз кўплаб ажр-мукофотларни қўлга киритиш фурсатидир.

“Одам болаларининг қалблари қишда юмшайди. Чунки Аллоҳ таоло Одамни тупроқдан яратган. Тупроқ эса қишда юмшайди”.

Қалблар юмшаган кунларда мўминлар бир-бирига мулойим бўлишлари, меҳр-шафқат кўрсатишлари, гина-кудуратларни, ихтилофларни, дунё ва охиратда фойдасига эмас, зарарига ҳужжат бӯладиган амаллар билан машғул бўлишни ва ҳар хил фасод ишларни йўқотишлари керак бўларкан.

“Қиш мўминнинг баҳоридир. Кундузлари қисқалиги учун рўза тутади, кечалари узун бўлгани учун туриб намоз ўқийди”.

Бу фасл айниқса талабалар учун ниҳоятда аҳамиятлидир. Шу маънода баҳор фаслини деҳқонлар учун уруғ қадаш мавсуми бўлганидек, қиш фаслини толиби илмлар учун илм эгаллаш мавсумидир дейиш ҳам мумкин.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Қиш – обидларнинг ўлжасидир” (Абу Нуайм ривояти).

Демак, бу мавсум бошқа фаслларга нисбатан савобли амалларни кўп қилиб олишга имкон яратиши билан бирга, синов ичра синов фасли ҳамдир. Ундан унумли фойдаланиб, имтиҳондан ўтиш учун кўпроқ захира тўплайлик.

Мўминлар баҳори бўлган ушбу муборак фаслни гўзал амаллар билан ўтказиш бахтига Аллоҳ таоло барчамизни муваффақ қилсин.

Манбалар асосида Хўжаобод туман “Етти чинор” жоме масжиди

имом-ноиби Муҳаммад Қуддус АБДУЛМАННОН тайёрлади.

Ёш Уинстон Черчилл бошланғич синфнинг олтинчи қисмида имтиҳондан йиқилади. Улғайгач вазирлик сайловларида иштирок этади ва қатнашган барча сайловида мағлуб бўлади. Лекин шунга қарамай таслим бўлмайди, охири олтмиш икки ёшида Британия бош вазири этиб сайланади.

Унинг бир гапи бор экан: “Асло-асло умидсизликка тушманг. Бирор ишда муваффақият қозонмоқчи бўлсангиз, интилаётганингиз катта иш бўладими, кичик ишми, ҳеч қачон қайтадан ҳаракат қилиб кўришдан умидингизни узманг”.

Томас Эдисоннинг ўқитувчиси уни ўта галварс, унга ҳеч нарсани уқтириб бўлмайди деб ҳисобларди.

Лекин у йиллар ўтиб ихтирочига айланди. Мингта уринишдан сўнг ниҳоят электр лампочкасини ихтиро қилди. Бир журналист ундан минг марта уринишни кўп деб ҳисоблагандек бўлиб: “Қандай қилиб мингта уринишингиз муваффақиятсиз кетган бўлса-да, охири барибир лампочкани ихтиро қилишга эришдингиз?”. Эдисон унга жавоб берибди: “Мен минг марта муваффақиятсизликка учрамадим, аксинча, чироқни ихтиро қилишга етакламайдиган мингта йўлни кашф этдим!”.

Эдисон ўзи ҳақида айтар экан: “Менинг ҳимматимни тўхтатиб турадиган нарсанинг ўзи йўқ. Хато кетган уринишларга совуққонлик қилиш – олдинга юришдан ўзга нарса эмас!” Яъни, иш жараёнидаги муваффақиятсизликни оғир олмаслик олдинга қадам ташлаш демакдир.

Ёки Алберт Эйнштейнни олайлик, у тўрт ёшга етганда тили чиқа бошлаган экан. Етти ёшга етмагунча ўқишни эплай олмаган экан. Ота-онаси ҳам уни тенгдошларидан ақли заифроқ деб ўйлашган экан. Ўқитувчиларидан бири уни фикрлаши секин, хаёлот оламида узоқ-узоқларга кетиб қоладиган ўқувчи деб айтган экан. Охир оқибат уни ўқувчилар сафидан чиқаришибди. Шундан кейин Эйнштейн ўқиш ва ёзишни ўрганибди.

Инсониятнинг тушунчаларини ўзгартириб юборган нисбийлик назариясини дунёга тақдим этган олим айнан Алберт Эйнштейн бўлади!

Машҳур рус ёзувчиси Лев Толстой институтда ўқиганда имтиҳондан йиқилган экан. Ўша вақтда уни атрофидагилар илм ўрганишга қизиқиши йўқ, ўқишни эплолмайдиган талаба деб ҳисоблашган экан!

Генри Форд ҳаёти давомида беш маротаба банкрот бўлган экан. Шундан кейин заводлари муваффақият қозониб, форд компаниясига асос слоган экан!

Волт Диснейни олайлик, у машҳур “Дисней Ленд” шаҳрини қуришидан олдин олти марта банкротга учраган экан.

Кимки таъсир кучига эга бирор катта иш қилмоқчи бўлса, мақсадларига эришгунча такрор-такрор ҳаракат қилавериши керак. Дангасаликка ўтириб қолмаслиги, биринчи муваффақияциз ҳаракатдан сўнг ортига қайтиб кетмаслиги даркор!

Бир донишманд айтган экан: “Муваффақиятли кишилар қайта-қайта ҳаракат қилишни тўхтатмайдилар. Тўхтатадиганлар эса муваффақиятли бўлмайдилар”.

Роберт Годдардни олайлик, у замондошлари имконсиз деб билган коинотга учиш фикридан тўхтамади. Одамлар реактив двигател коинотда ҳаво йўқлиги сабаб ишлай олмайди деб билишарди. Лекин бугунга келиб фазовий кемаларнинг аксарияти Роберт Годдарднинг назарияси билан ишлайди ва коинотда ҳаво (кислород) йўқлигига қарамай ҳаракатланаверади.

Ҳаракат қилдингиз-у ўхшамадими, ҳечқиси йўқ!

Яна бир бор урининг. Керак бўлса яна уринишингиз ўхшамасин, нима қилибди?! Ахир юқорида келтирганларимиз муваффақиятли кишилар юз марталаб, минг марталаб уринишлари ўхшамасада ҳаракатдан тўхташмади-ку! Сиз нега тўхташингиз керак?! Модомики мақсадингиз тўғри, ниятингиз холис бўлар экан таслим бўлманг, ортга тисарилманг!

Бизнинг зўрлигимиз қоқилмасликда эмас, балки қоқилгандан сўнг яна оёққа туриб, ҳаракат қилишдадир!

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.

Отам вафот этганларидан кейин бешта етим қизнинг тарбияси биргина онамнинг ўзларига қолди. Бечора онамизга мактаб ёшидаги бир эмас, бешта қизни боқиш, уларнинг таълим-тарбиясига қараш осон эмасди. Лекин онам жуда тадбирли, сабрли иффатли аёл эдилар. Минг машаққат билан бизни бировнинг қўлига интизор қилмай ўстирдилар. Баъзи оналар каби бизни кўчаларда тиланчилик қилиб юриш хорлигига ташламадилар. Баъзан ошхонада фаррошлик, баъзида эса ошпазлик қилардилар. Гоҳо шунча ишлари устига идиш-товоқ ювувчи ҳам бўлиб ишлардилар. Кўплаб касаликларини оёқда ўтказишларига тўғри келарди. Чунки бир кун ишга чиқмасалар, беш бола оч қолиши мумкин эди.

Ёшимиз катталашиб қўлимиздан иш келадиган бўлиб қолганда биз ҳам онамнинг ёнларига кириб ишларига ёрдамлашмоқчи бўлдик. Опа-сингиллар ўзимизча маслаҳат қилдик. Ҳар куни галма-галдан онам билан ишга кетишга келишиб олиб, кечқурун онам ишдан қайтганларида фикримизни айтдик. Лекин онам бунга мутлақо рози бўлмадилар. Бизнинг бироз ҳафа бўлганимизни сездилар шекилли, бизни юпатган бўлдилар: “Болажонларим, мени қийналяпти деб ўйлаб ёрдам бермоқчилигингизни билиб турибман. Лекин мен қийналаётганим йўқ. Агар сизлар мактабингларда яхши ўқисанглар, менга фақат раҳмат эшиттарсанглар, мен умуман чарчамайман. Ҳозир сизлар фақат ўқишинглар керак. Ишни ўзим эплайман”. Биз индамадик. Онам: “Қани дарсларингга туринглар-чи, ишни ўйламанглар” деб мавзуни ёпдилар. Шу билан бу ҳақда бошқа сўз очилмади.

Мактабни битиргач, опа сингиллар бирин-кетин тиббиёт коллежига ўқишга кирдик. Эмлаш муолажаларини ўрганишимиз учун кўпроқ эмлашимиз керак бўларди. Бир-биримизда синаб кўрайлик десак, опа-сингиллар доим бир-биримиздан қочардик. Касал бўлмасдан эмлатишни ҳеч ким хоҳламайди, албатта. Шундай пайтларда бечора онам “Кел, болам, менда синаб кўрақол” деб ҳаммамизга “тажриба қуёни” бўлиб берардилар. Ҳали тажрибамиз камлиги учун кўпинча томирларига туша олмай онамни қийнаб қўярдик. Бундай вазиятлар ҳаммамизда ҳам содир бўларди. Лекин онам бирор марта жеркимасдилар, оғринмасдилар. “Зарари йўқ, ойқизим, эндиги сафар яхшироқ қиласан” деб қўярдилар холос.

Онамнинг сайъ-ҳаракатлари билан барчамиз моҳир ҳамширалар бўлиб етишдик. Онамнинг дуолари шарофати билан қўлимиз енгил бўлиб кетдими, ҳар қалай, қабулимизда беморлар навбатга турадиган даражага етдик. Онамнинг сабру саботлари, матонатлари, иршодлари бизнинг жамиятга керакли инсонлар бўлиб улғайишимизга сабаб бўлди.

Доктор Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътининг

“Фарзанд тарбиясида 700 та сабоқ” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Камронбек Ислом таржимаси.