Имом Ғазолий (450/451-505)

Олимнинг тўлиқ исми: Муҳаммад ибн Муҳаммад ибн Аҳмад Тусий Абу Ҳомид Ғазолий. Ҳижрий 450 йили Тус вилоятининг (ҳозирги Машҳад) Тобарон шаҳрида таваллуд топган.

Отаси солиҳ ва камбағал одам бўлиб жун йигириш билан шуғулланарди. Уламоларни қаттиқ ҳурмат қилар ва уларнинг хизматида бўлиб, имкони борича уларга эҳсонлар берар эди. Аллоҳдан олим бўладиган ўғил сўрарди. Аллоҳ таоло унинг дуосини ижобат қилди ва унга бир эмас икки ўғил берди. Ота ўғилларидан бирига Муҳаммад, бошқасига Аҳмад исмини қўйди.

Ғазолий дастлабки илмларни ўз шаҳрида олди. Сўнгра Журжонга илмий сафар қилган. У ердан Нишопурга бориб, Имом Ҳарамайндан илм олди. Устози Имом Ҳарамайн (Жувайний, ваф. 478) уни жуда ҳам яхши кўрар ва мақтаб: “Ғазолий тубсиз денгиздир”, дер эди. Имом Ғазолий илм олишда тенгдошларидан анча илгарилаб кетди ва устозига ёрдамчи бўлиб фаолият кўрсата бошлади.

Ҳижрий 484 санада “Низомия” мадрасасининг бош мударриси этиб тайинланди. Бу ўша вақтнинг энг обрўли диний мансаби эди. Ғазолий бу мансабга ўттиз тўрт ёшида эришди ва бундай шарафга сазовор бўлган энг ёш олим бўлди.

Имом Ғазолий илми каломни пухта эгаллади ва бу борада бир қанча китоблар ёзди: “ал-Иқтисод фил эътиқод”, “Илжомул овом ъан илмил калом”, “Ақийдату аҳли сунна”, “Фазоиҳул ботинийя”, “ал-Қистосул мустақийм”, “Мустазҳирий”.

Фалсафа ва мантиққа оид қуйидаги китобларни ёзиб қолдирди: “Мақосидул фалосифа”, “Таҳофутул фалосифа”, “Маҳкун назар фил мантиқ”, “Меъёрул илм фил мантиқ”, “Ал-Мунқиз миназ Золал”.

Олимнинг тасаввуф ва динга оид китоблари: “Одобус сўфийя”, “Ал-Арбаъун фи усулуддин”, “Иҳяу улумуд дийн”, “Жавоҳирул Қуръон ва дураруҳу”, “Ал-Рисола ал-ладунийя”, “Мишкотул Анвор”, “Минҳожул Обидийн илал Жаннати”, “Мийзонул аъмал”.

Имом Ғазолийнинг китоблари ичида “Иҳяу улумуд дийн” асари алоҳида эътибор қозонган. Ҳофиз Ироқий Шофеъий (ваф. 806) “Иҳяу улумуд дийн” асарига “Ал-муғний ъан ҳамлил асфар” номли тахриж ёзган. Шунингдек, Шайх Муртазо Забидий Ҳанафий раҳимаҳуллоҳ (1145-1205) ҳам “Итҳаф ас-садат ал-муттақин” номли тахриж ва шарҳ битган.

Имом Ғазолий илмнинг кўплаб соҳалари бўйича етук олим саналган. Аммо унинг ҳадис илмида билими кам бўлган. Бу ҳақда бундай деган:

أنا مجزى البضاعة في الحديث.

“Ҳадис илми бўйича билимим етарли эмас”[1].

Умрининг охирида ҳадис илмини эгаллашга ҳаракат қилган. Имом Бухорий ва Имом Муслимнинг “Саҳиҳ”ларини ўқиб бўлганидан кейин вафот этган. Имом Ғазолий ҳижрий 505 йили Тобаронда вафот этди.

Муфтий Иброҳим Десаи раҳимаҳуллоҳнинг "Ҳадис илмига кириш" китобидан олинди.

[1] Ал-бидоя ван-ниҳоя. – Миср: Дор ал-ҳадис. 5 нашр. 1996. Ж. 12. – Б. 87.

CNN Travel Ўзбекистонни 2024 йилда саёҳат қилиш учун энг яхши масканлардан бири сифатида эътироф этди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири. 

Америка оммабоп сайтининг ёзишича, 2023 йилда халқаро туризм пандемиядан олдинги даражасининг қарийб 90 фоизига етган.

Шуларни ҳисобга олган ҳолда CNN Travel 2024 йилда саёҳатларни режалаштиришда эътиборга олиш керак бўлган 24 та энг яхши масканлар рўйхатини эълон қилди. Қувонарлиси, ушбу бориб кўриш шарт бўлган жойлар рўйхатида Ўзбекистоннинг тарихий шаҳарлари ҳам қайд этилган.

«Пандемиядан олдин Ўзбекистон мамлакатни жаҳон миқёсидаги сайёҳлик марказига айлантириш учун бир қатор улкан ислоҳотларни ҳаётга татбиқ этаётган эди, - деб ёзган CNN Travel. -Энди ушбу вазифаларни амалга ошириш вақти келди».

Нашрда қайд этилишича, Ўзбекистон 86 давлат фуқароларига визасиз кириш имкониятини тақдим этган. Мамлакатнинг такрорланмас ландшафти ва яхши сақланган қадимий архитектураси сайёҳларни кутмоқда.

«Ўзбекистоннинг Хитой ва Ҳиндистондан Ўрта ер денгизигача бўлган тарихий савдо йўли – Буюк Ипак йўлида тутган ўрнини чуқурроқ тушуниш учун Самарқанд, Бухоро ва Хива шаҳарларига, албатта боринг, — деб ёзади CNN. - Самарқанддан 3,5 соатлик масофада жойлашган Сентоб қишлоғи 2023 йилда ЮНЕСКО томонидан «Энг яхши туризм қишлоғи» деб топилди». 

CNN Travel маълум қилганидек, пойтахт Тошкентни Самарқанд ва Бухоро шаҳарлари билан боғловчи «Афросиёб» тезюрар поезди билан мамлакат бўйлаб саёҳат қилиш янада осонлашди. 

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Онанинг мерос олишида уч ҳолат бор. Онага ҳам худди отадаги каби марҳумнинг бошқа меросхўрлари таъсир этади.

1. Марҳумнинг меросхўр фарзанди бўлса, она олтидан бир (1/6) олади. Агар фарзанди бўлмай, ака-ука ёки опа-сингилларидан икки ва ундан кўп киши бўлса, онага 1/6 улуш берилади. Бунда икки ва ундан кўп ака-ука ва опа-сингиллар меросхўр бўлиши ёки бўлмасликларининг фарқи йўқ. Зеро, меросдан ҳажб (тўсилган) бўлган, яъни бошқа яқинроқ меросхўр сабаб меросдан тўсилган меросхўр бошқани ҳам ҳажб қилиши мумкин. Меросдан маҳрум бўлган шахс эса бошқани тўсолмайди. Масалан, марҳум ортидан хотини, онаси ва ўғлини қолдирди. Хотинига саккиздан бир (1/8) фарз улуш. Онага маййитнинг меросхўр зурриёти (ўғли) мавжудлиги учун олтидан бир (1/6) фарз улуш. Ўғил асабалик жиҳатидан қолган меросни олади. Масаланинг умумий махражи (асли) 24 та улуш бўлади. Унинг 1/8 и бўлган 3 ни хотинига, онасига 1/6, яъни 4 та улуш ва ўғил асабалик жиҳатидан қолган барча мерос 17 та улушни олади.

2. Маййитнинг меросхўр фарзанди бўлмаса ёки ака-ука ва опа-сингиллардан икки ва ундан кўпи бўлмаса, яъни аввалги ҳолатда мавжуд бўлган ворислар бўлмаганда она учдан бир (1/3) улуш олади.

Мисол: бир аёл вафот этиб, ортида онаси ва икки туғишган ака-укаси қолди. Она олтидан бир (1/6) фарз улушни олади. Икки туғишган ака-ука асабалик жиҳатидан қолган барча меросни олади. Масаланинг асли 6 та улуш бўлиши керак. Аммо 6 нинг (5/6)и бўлган 5 асабалик улушини икки туғишган ака-укага касрсиз тақсимлаб бўлмайди. Бу ҳолатда масаланинг аслини қуйидагича тасҳиҳ қиламиз: туғишган ака-укалар сони 2 ни масаланинг асли 6 га кўпайтирамиз. Ҳосил бўлган 12 масаланинг тасҳиҳи қуйидагича: онага (1/6) олтидан бир 2 та улуш, икки туғишган ака-ука асабалик жиҳатидан қолган барча мерос 10 та улушни ҳар бирлари 5 та улушдан олишади.

3. Маййитнинг ортида эри ёки хотини ва отаси билан қолган онага эр ёки хотинлардан бири ўз улушини олгач, қолган молнинг учдан бири (1/3) берилади. Ота эса, охирида асабалик жиҳатидан қолган мероснинг барчасини олади. Бу ҳолатда онанинг улуши отаникидан кўп бўлмаслиги учун, она – эр ёки хотин ўз улушини олгач, қолган молнинг учдан бири (1/3) ни олади. Ушбу масала мерос илмида “Умария масаласи” деб аталади. Чунки меросни мазкур кўринишда илк бор Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу тақсим қилган.

Умария масаласига мисол: бир киши вафот этиб, ортида хотини, онаси ва отаси қолди. Хотинига тўртдан бир (1/4) фарз улуш. Она маййитнинг хотини ўз улушини олгач, қолган улушнинг учдан бири (1/3)ни олади. Ота асабалик жиҳатидан қолган барча меросни олади. Масаланинг асли 4 унинг бир улуши, яъни 1/4 қисми хотинга, она қолган 3 улушдан учдан бири (1/3) бўлган 1 та улушни, ота асабалик жиҳатидан қолган барча мерос, яъни 2 та улушни олади.

Саиджамол МАСАЙИТОВ,
Фатво маркази бош мутахассиси

"Ҳидоят" журналининг 12-сонидан олинди

Имтиҳон кунлари кўп болаларда бир хил ҳолат кузатилади: ўйчанлик, хавотир, ҳаяжон, сиқилиш, безовталик ва шу каби кишига тинчлик бермайдиган ички ғалаёнлар. Бу ҳолат фақат болаларда эмас, катталарда ҳам худди шундай. Бу табиий, албатта. Баъзида имтиҳон олди ҳаяжоннинг зўридан ич кетиш, иштаҳанинг йўқолиши ёки тирноқ чайнаш одатлари ҳам кузатилади. Катталар иродалари мустаҳкам бўлгани учун бу ҳолатда узоқ қолишмайди, ўзларини тезда ўнглаб олишади. Лекин болалар ҳали ёш бўлганлари сабабли бу имтиҳонлар, бу ҳаяжонлар ҳамма-ҳаммаси ўткинчи эканини билишмайди. Худди шу имтиҳон билан ҳаёт тугаб қоладигандай қўрқишади, хавотирланишади. Ачинарлиси, болалар шундай пайтларда уйқусизлик, жиззакилик, ҳуснбузарлар тошиши каби бир қанча касалликлар орттириб олишади.

Фарзандларимиз имтихонга тайёргарлик кўрганда учта қўрқувни бошларидан ўтказадилар:

1. Имтихон қўрқуви. Яъни имтиҳонда ўзлари кутган натижани қайд эта олмай имтиҳондан йиқилиш қўрқуви.
2. Ота-оналар қўрқуви. Имтиҳондан ўта олмасалар, ота-оналари, кўпроқ оталаридан эшитадиган дашномларининг қўрқуви.
3. Шериклар қўрқуви. Яъни бирга имтиҳон топшираётган синфдошлари улардан ўтиб кетиб улар истаган ўринни эгаллаб қўйишларидан қўрқиш.

Ана энди ўзингиз ўйлаб кўринг, шунча ваҳима орасида қолган фарзандларимизга имтиҳон олди қандай ёрдам беришимиз мумкин? Нима қилсак, кўзимизнинг оқу қораси бўлган болажонларимиз имтиҳонни ваҳимали, даҳшатли кун деб эмас, балки, хурсандчилик ва вақтичоғлик қиладиган байрам куни ўлароқ қабул қилишади?

Оталардан бири айтади: "Мен имтихон кунларини фарзандларимнинг ҳаётидаги энг бахтиёр кунларга айлантиришга астойдил ҳаракат қиламан. Имтиҳон кунлари бошқа кунларга нисбатан икки баробар кўп ҳаражат қиламиз. Чунки имтиҳондан олдинги кун тансиқ таомлар, ширинликлар пиширамиз. Болаларимизни айлантиргани боғларга олиб борамиз. Бу уларнинг миясига дам беради. Фикрларида тўзғиган ҳаяжон чанг-тўзони босилишига ёрдам беради. Уларга ёшларига мос ўйинчоқлар олиб берамиз. Болаларни имкон қадар хурсанд қилиб уларнинг хаёлидан “Эртага имтиҳон!” деган қўрқувни чиқариб юборишга интиламиз.

Уйда ҳам бир-биримизга қаттиқ гапириш, бақириш, қўрс-қўпол гаплардан тийиламиз. Чунки бу нарсалар ўзи шундоқ ҳам тушкунлик кайфиятида турган болани баттар чўктиради.

Қилган ҳаракатларимиз албатта самара беради. Болаларимизда юқорида зикр қилинган имтиҳон олди қўрқуви олиб келадиган салбий ҳолатларнинг бирортаси кузатилмайди. Улар ўзларини хотиржам сезишади. Имтиҳонга хотиржам кирган боланинг натижалари ҳам Аллоҳнинг изни ила аъло бўлади. Имтиҳонни байрамга айтлантиришга шу қадар ўрганиб қолганмизки, имтиҳон кунлари ўтиб кетгач, болаларим қачон имтиҳон келаркин деб орзиқиб кутишади. Бошқа кўплаб синфдошлари эса болаларимизни кўриб, уларнинг имтиҳонга ошуфта қалбларини кўриб ҳайрон қолишади. Мен бошқа ота-оналар ҳам имтиҳонни байрамга айлантириб фарзандларини имтиҳон “даҳшат”ларидан халос этишларини истардим".

Доктор Абдуллоҳ Муҳаммад Абдулмуътининг

“Фарзанд тарбиясида 700 та сабоқ” китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Камронбек Ислом таржимаси.

Аввало миваффақият ҳақида ўйланг, унга эришиш мумкинлигига тўлиқ ишонинг. Ҳа, сиз муваффақиятга Аллоҳнинг изни ила қодирсиз!

Имкониятларингизни оз санаманг, бошқаларн эса донолик билан мақташдан муболаға қилиб юборманг. Ўзингизга уқтирингки, сиз аслида ўйлаганингиздан ақллироқсиз. Ўзингизга паст баҳо берманг, сиз тасаввурингиздагидан яхшироқсиз!

Ҳаётда олдингизга мақсад қўйиб олинг. Масалан одамларнинг кўнглига қувонч улашиш. Бу – ҳаётингизда рўёбга чиқаришингиз мумкин бўлган энг чиройли ишлардан бири!

Ақлингизни муваффақиятли кишиларнинг ҳаёт тарзини ўрнаштириб олинг. Гапирганингизда мақсадли, самарали, чиройли сўзлардан фойдаланинг. Ҳар қандай ҳолатда ҳам салбий сўзларни ишлатишдан йироқ бўлинг!

Ҳар қандай иш содир бўлиши мумкинлигини тасдиқ этинг, луғатингиздан “иложсиз”, “имконсиз”, “бефойда” сўзларини чиқариб ташланг!

Ўз ишингизни қадрланг. Иш қилишда энг яхши ва энг тўғри йўлдан боришга ҳаракат қилинг!

Узоқни кўра билишга ўрганинг, олдингизда турган нарсаларга қараш билан кифояланиб қолманг! Аҳамияциз, кераксиз нарсаларга асло бошқотириб ўтирманг! Муҳим ва катта ишларни бажаришга эътиборингизни қаратинг!

Қолоқликни, битта нарсага ёпишиб олишни қўйинг, бу ақлингизнинг фикрлаш қобилиятини сўндиради. Янги-янги ишларни қилиб кўришдан тўхтаманг, бу сиз учун тажриба бўлади!

Ҳар куни ўзингизга савол беринг: Ишимни қандай қилиб энг яхши кўринишда бажарсам бўларкин? Яна қандай қўшимча қилсам бўларкин?

Олиб бораётган ишингиз аҳамиятини ҳис этинг, бу ўзингизнинг аҳамиятингизни билишга ва ишни мукаммал тарзда бажаришга ёрдам беради.

Дунёқарашингизни кенгайтиринг, ақлингизни янги фикрларни қабул қилишга доим тайёр ҳолда тутинг!

Бошқалар билан муомалада уларнинг муҳаббатини қўлга киритишга ва уларни қўллаб-қувватлашга иштиёқманд бўлинг, шунда улар сизни муваффақият томон етаклашади.

Баъзи одамларнинг: “Сен буни қила олмайсан, қўлингдан келмайди” каби тушкунликка тушурувчи гапларга қарши иммунитетни доим сақлаб туринг!

Мен саодат ҳақида китоб ёзмоқчи бўлганимда бир фозил кишининг олдига маслаҳат сўрагани боргандим. Шу мавзуда китоб ёзиш ниятим борлигини айтган эдим у киши менга айтдики: саодат ҳақида кўп китоблар ёзилган, уларга нимадир қўшимча қилишинг қийин масала!

Мен индамадим, жавоб қайтармадим. Китобим чиққанида у киши кўриб жуда ажабланди ва тасанно айтди.

Доимо ишингизни шавқу-завқ билан бажаринг ва қилаётган ишингизга руҳият бахш этинг! Ҳар қандай хабарларга қулоқ тутқверманг, фақат сара хабарларни эшитинг. Муваффақиятли кишилар билан суҳбатлашинг, улардан тавсиялар олинг! Сизни муваффақиятга етаклайдиган дўстларни қидиринг.

Шу билан биргаликда бошқа одамларга ҳам ўз қадр-қимматларини билдиришга ҳаракат қилинг ва одамларни ўз исмлари билан чақиринг, чунки инсон учун энг ёқимли нидо – уни исми билан чақиришдир!

Бошқалар билан фикр алмашишга, чиройли баҳслашишга ўрганингки, одамлар сиз билан суҳбатлашишга ошиқишсин! Бажарадиган ишингиз гапингиздан кўп бўлсин.

Вазиятлар яхшиланишини кутманг, унақада умрингиз охиригача кутишингизга тўғри келади. Бугинги ишни эртага қолдирманг.

Мағлубиятга учрагудек бўлсангиз уни ғалабага айлантиринг!

Доктор Ҳассон Шамси Пошонинг "Метин қоялар" китобидан

Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Неъматуллоҳ Исомов таржимаси.