Қуёш бизга энг яқин юлдуздир. Қуёш юзи Ер юзига ўхшаб қаттиқ ва мустаҳкам эмас. Бунинг исботи оддий: Қуёш юзининг ҳарорати 6000°С ни ташкил этади. Бундай ҳароратда ҳар қандай метал ва тош ҳам газга айланади, шу сабабли Қуёшни газ шари дейиш мумкин. Аслида Қуёш 75% водород гази ва 25% гелийдан ташкил топган. Қуёш материяни энергияга айлантиради. Қуёшдаги шу энергия водороднинг гелийга айланиш термоядер реакциялар асосида вужудга келади.

Қуёшдан келадиган нур Ерга етиб келганда, катта қисми атмосфера қобиғида тутилиб, қолган қисми Ер сиртига етиб келади. Бу нурларни “оқ нурлар” деб юритилади. Ушбу нурлар призма орқали кузатилганда етти хил рангга ажралиши, бундан ташқари, ультрабинафша, инфрақизил нур ҳам борлиги маълум.

Қуёш одатда рангли ва кўринмас нурли тўлқинларни тарқатади. Инфрақизил ва ультрабинафша нурлар кўринмас саналади. Уларни инсон кўзи илғамайди, лекин кўринмас нурлар инсон организмига кўпроқ таъсир ўтказади.

Айнан инфрақизил нурлар танада қон айланиши яхшиланишига хизмат қилади. Ўз навбатида, организмдаги барча ҳаётий жараённи фаоллаштиради, кайфиятни кўтаради, тетиклик ва қувват бағишлайди. Депрессиядан қутилишга кўмаклашади, шунингдек, оғриқ қолдириш хусусиятига ҳам эга.

Ультрабинафша нурлар эса Қуёш нурлари спекторининг атиги 5 фоизини ташкил этади. Лекин бу кўрсаткич ортиб кетса, инсон ҳаётига хавф солиши мумкин. Аслида ультрабинафша нурлар иммун тизими меъёрида ишлашини таъминлайди, касалликларга сабаб бўлувчи бактерияларга қарши курашади, тананинг эндокрин тизимини яхшилайди.

Қуёш нурлари бутун Ер юзи учун жуда фойдалидир. Келинг, унинг  қандай фойда ва зарарлари борлигини кўриб чиқайлик. 

Қуёш нурининг инсонга фойдалари

• Инсондаги иммунитет тизимини мустаҳкамлайди.
• Қуёшдан келадиган иссиқлик ва ёруғлик инсоннинг қувватига қувват қўшади.
• Инсондаги зарарли бактерияларни йўқ қилади.
• Қуёш нурлари остида муайян муддат тобланиш тананинг тери саратонидан, шунингдек, қовуқ, ошқозон ва йўғон ичак саратонидан ҳимояланишига сабаб бўлади.
• Қуёш нурлари инсон танасида Д витамини ҳосил бўлишига сабаб бўлади. Бу витамин инсоннинг суяклари мустаҳкамланишига хизмат қилади.
• Қуёш нурлари юрак билан боғлиқ касалликлардан ҳимоя қилади.
• Танадаги холестерин миқдорини камайтиради. Тадқиқотлар натижасида шу нарса маълум бўлдики, ёз фаслида вафот этадиганлардан кўра қиш фаслида вафот этадиганлар кўпроқни ташкил этар экан. Бунга сабаб қишда Қуёшли кунларнинг озлигидир.
• Сиқилиш, тушкунликнинг йўқолишига хизмат қилади.
• Қуёш нурлари муайян миқдорда кўз пардасига етиб келса, тананинг бўшанишига сабаб бўлади.
• Нурлар теридаги айрим касалликларга қарши курашади. Масалан, псориаз, экзема касалликларига.
• Қуёш нурлари инсонни қандли диабет ва қон босимининг ошиши касалликларидан ҳимоя қилади.
• Танадаги қон айланиш ишининг яхшиланишига сабаб бўлади.
• Бўғимдаги оғриқларнинг пасайишига ёрдам беради.
• Сочга ҳам кўп фойдаси бор. Соч тўкилишининг олдини олади. Бунинг учун ҳар куни Қуёш нурлари остида ўн дақиқа юриш кифоя.
• Альцгеймер касаллигининг олдини олади.
• Гарвард университети мутахассисларининг сўнгги изланишлари Қуёш кам чиқадиган ўлкалар аҳолиси орасида астма касаллиги кўпроқ учраши ва у оғир кечишини кўрсатди. Аслида Қуёшнинг астма касаллигини даволаш хусусияти ўтган асрдаёқ аниқланган. Ўшанда шифокорлар астма билан оғриган беморларга Қуёшли ўлкаларга боришни тавсия қилган.
• Қуёш инсон танасида серотонин ва эндорфин моддалари ишлаб чиқарилишини таъминлайди. Эндорфинни хурсандчилик гормони, дейишади. Олимларнинг изланишлари шуни кўрсатдики, ер юзининг шимолида истиқомат қиладиган аҳолида депрессияга тушиш ҳолати жанубда яшовчиларга қараганда кўпроқ кузатилар экан ва бу Қуёш нури етишмаслиги билан боғлиқ.
• Инсон атрофидаги ҳамма нарсани кўриши учун ёруғликка, нурга эҳтиёжи бор. Агар Қуёш нури бўлмаса, инсон ҳеч нарсани кўра олмайди.

Қуёш нурининг инсонга зарарлари

• Офтоб уришига олиб келади. Бунда инсоннинг кўнгли айнийди, боши оғрийди, айланади, ҳатто ҳушидан кетиш ҳолати рўй бериши ҳам мумкин.
• Қуёш нурида кўп юриш терининг қуруқшаб боришига сабаб бўлади.
• Тери саратонига сабаб бўлади.
• Қуёш нури остида кўп юриш кўзнинг тўрпардаси зарарланишига олиб келади.
• Терининг қаришига ва ажин босишига олиб келади.
• Терида доғлар пайдо бўлишига сабаб бўлади.
• Юз ва танада сепкиллар пайдо бўлишига олиб келади.
• Сочнинг қуришига, тўкилишига, рангининг хиралашишига сабаб бўлади.

Эҳтиёт чоралари

• Қуёш нурларининг зарарли таъсиридан терини ҳимоялаш учун танани муносиб нарса билан ёпиш, бошни асраш учун соябонли бошкийим кийиш, кўзни асраш учун қора кўзойнак тақиш керак.
• Очиқ рангли либослар кийиш керак. Энг афзали оқ рангли, енглари узун бўлиши мақсадга мувофиқ.
• Ҳаво иссиқ бўлган пайтларда қора кийим киймаслик. Чунки қора ранг иссиқликни қайтармайди, аксинча, ютади. Натижада тананинг қизиб кетишига сабаб бўлади.
• Кўп миқдорда сув ичиш. Бу сув иссиқ ҳаводаги терлаш натижасида йўқотилган суюқлик ўрнини тўлдиради.
• Тез-тез ҳаммомга тушиш орқали танани совутиш ва тоза сақлаш.
• Уй, ҳовли атрофига баланд ва зич бўлиб ўсадиган дарахтлардан экиб, унинг сояси воситасида ҳовлидаги ҳавонинг иссиғини бироз юмшатиш мумкин.
• Кундуз кунлари Қуёш нурлари остида юрмаслик тавсия этилади.
• Даволаниш мақсадида қуёш нури остида бўлиш “Қуёш ваннаси”, деб аталади. Қуёш ваннаси учун энг қулай вақт — тонгги соат 6 дан 11 гача ва кечки 16 дан то қуёш ботгунча. Бунда тонгги қуёш организмни тетиклаштирса, кечки пайт тинчлантиради. Шунингдек, ушбу вақтда ультрабинафша нурлар баданга тик тушмайди ва терига чуқур кириб бормайди. Бу эса терида куйиш ва турли тери касалликлари пайдо бўлишининг олдини олади. Кун ярмида Қуёш нурлари жадал ҳаракатланади ва организм учун зарарли саналади. 

Қуёш нурларининг ҳайвон ва ўсимликларга таъсири

• Барча тирик мавжудот Қуёш нурига эҳтиёж сезади.
• Ҳайвонлар ўзларининг кўпайиш мавсумларини белгилашда Қуёш нурининг аҳамияти жуда каттадир.
• Ўсимликлардаги фотосинтез жараёни бевосита Қуёш нурлари билан боғлиқ. Фотосинтез жараёнида хлорофилл деган модда ўсимлик баргларининг яшил рангга бурканишига хизмат қилади.
• Барча ўсимликларнинг униб-ўсиши, ғунча тугиши, гуллаши, мева солиши, мевасининг рангга киришида Қуёш нурининг ўрни каттадир.
• Ўсимликларнинг нафас олиши, яъни ўзидан кислород чиқариб, карбонат ангидрид газини ютиши учун ҳам Қуёш нурлари зарур.

Юқоридагилардан маълум бўлдики, инсон, ҳайвон ва ўсимликлар яшаши, Ер юзи тинч ва барқарор ҳолатда туриши учун Қуёш нури сув ва ҳаводек зарур экан. Тириклик учун ушбу нурларнинг аҳамияти ниҳоятда катта экан. Энди мана бу оятга яхшилаб эътибор берайлик.

Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай деб марҳамат қилган:

وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا                                     

“Қуёш билан ва унинг зиёси билан қасам” (Шамс сураси, 1-оят).

Бу оятда Аллоҳ таоло Қуёш ва унинг зиёси билан қасам деяпти. Зиёси дегани нури деганидир. Биз биламизки, Аллоҳ таоло Қуръони Каримда нималар билан қасам ичган бўлса, бу – ўша нарсаларнинг аҳамияти катталигини билдириш, таъкидлаш учундир. Юқорида ўрганганларимиздан маълум бўлдики, Қуёш ва унинг нури оддий нарсалар эмас экан. Балки уларнинг Ер юзида ҳаёт давом этиши учун жуда катта ўрни, ҳиссаси, таъсири бор экан. Бундан 1400 йил олдин Қуръони Каримдаги битта оятнинг ўзида Қуёшнинг ва унинг нурининг нақадар аҳамиятли эканига ишора қилинган.

Интернет маълумотлари асосида

Нозимжон Иминжонов тайёрлади   

Аллоҳ таоло ояти каримада: “Албатта бу (ҳодиса)да фаросатли кишилар учун аломатлар бордир” (Ҳижр сураси, 75), деб марҳамат қилганининг ўзиёқ фаросатнинг нақадар улкан неъмат эканига далолат қилади.  

Ўзаро гаплашганимизда ҳам  “фаросатли одам”, “фаросатингга балли”, “бефаросат” қабилидаги сўз ва ибораларни кўп ишлатамиз ва фаросат деганда дақиқликни, бошқаларда маллоллик уйғотмайдиган, аксинча, уларга маъқул келадиган тезкор қарор ва ҳаракатларни тушунамиз.

Бинобарин, “Фаросат” [арабча – самимият, зийраклик, заковат, ўткир ақл] Кишидаги тез ва тўғри фаҳмлай олиш қобилияти. сезгиси;  фаҳм; заковат, дид”, дейилади “Ўзбек тилининг изоҳли луғатида”.

Ўтмишга назар солсангиз, юксак даража  ҳосил қилган зотлар фаросатининг кучлилиги туфайли азизлик мақомига эришганига гувоҳ бўласиз. Чунки Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Мўминнинг фаросатидан қўрқинг, зеро у, Аллоҳнинг назари билан қарайди”, дея марҳамат қилганлар” (Имом Термизий ривояти).

Ана шу ҳадиснинг исботи сифатида жуда кўп маноқибларда келтирилган бир ҳодисани кўпчилигимиз ўқиганмиз. Воқеанинг мазмуни қуйидагича, Абдухолиқ Ғиждувоний ҳазратлари шогирдларига дарс бериб турган чоқда мажлисга бир йигит кириб келади-да, илтифотсизлик билан “Мўминнинг фаросатидан қўрқинг, зеро у, Аллоҳнинг назари билан қарайди”, деган ҳадиснинг мазмунини сўрайди. Абдухолиқ Ғиждувоний ҳазратлари унга жавобан: “Бу ҳадиснинг маъноси шуки, белингдаги зуннорни ечгайсан”, дейдилар. У белида зуннори борлигини инкор қилади. Шунда устознинг ишорати билан  шогирдлар уни мажбурлаб тунини ечишади. Шундан кейин унинг зуннори кўриниб қолади-да сири фош бўлади ва у ушбу ҳадиснинг исботини ўзининг мисолида кўргани боис иймонга келиб, мусулмонликни қабул қилади.

Шунингдек, ҳузурига кирган киши бехосдан айб иш қилиб қўйганида унинг айбини яшириш учун ўзини карликка солган Ҳотамул Асом ҳазратлари ўша инсон вафот этгунига қадар ўзини карлардек тутиб юрганлар ва шу туфайли, яъни банданинг айбини яширгани сабабли улуғ даража ҳосил қилганлар.

Шайх Саъдий ҳазратлари  машҳур “Гулистон”ида ёшлигида танасининг нозикроқ жойидан бир яра чиққанини ва устози ундан “фалон жойингдаги яранг яхши бўляптими?” демасдан, “яранг яхши бўлиб қолдими?” деб ҳол сўраб турганларини ёзади ва айтадики, устозимдан ўргандимки, фаросатли инсонлар тананинг ҳамма аъзосини ҳам гапиравермас эканлар, дейди.

Раббимиз барчамизга юқорида номлари тилга олиб ўтилган азизларимиздек фаҳму фаросатли инсонлар бўлмоғимизни насиб айласин.

Абдулатиф РУСТАМЖОНОВ,

“Абдуллоҳ ибн Ҳузофа” масжиди имом-хатиби

Инсонлар ҳар доим бахтли ва ҳар соҳада мувофақиятли бўлиб яшашни орзу қилади. Бу яхши албатта, аммо бахт ва муваффақиятга эришиш учун орзунинг ўзи камлик қилади. Олимларнинг таъкидлашича инсон мақсадига эришмоғи учун яхши ният, ҳаракат ва сабр лозим экан.

Ният. Замонамизнинг машҳур файласуф бизнес спикерларидан бири АҚШлик доктор Уэйн Валтер Дернинг сўзларига кўра, ният бу - соф ва чексиз энергия манбайидир. Унинг сўзларига кўра инсон ният билан боғланганида, унинг атрофида ҳамжиҳатлик ва ниятни амалга оширувчи кучлар бирлашишни бошлар экан. Одамларга эзгу ниятгина илҳомлантирувчи куч ва бахтиёрлик ҳиссини бериб, натижада шахслараро муносабатлар илиқлашиб, ҳодисалар уларнинг фойдасига бирлашар экан. Ният кучи орқали ҳаётни мўъжизавий тарзда ўзгартира олиш имконияти фақат инсониятга берилган неъматдир. Ниятнинг кучи – барча мувофақиятга эришган истеъдодли одамлар томонидан ишлатиладиган асосий энергия манбайидир.

Эътиборлиси шунчаки ният эмас, балки яхши ва холис ният мувофақиятнинг бирламчи омилидир. Чунки, инсон қилаётган ишларининг қандай натижа бериши, авваламбор қалбидаги ниятига боғлиқ. Яхши ният қилган бўлса, яхшиликка, ёмон ният қилган бўлса, ўша мақсадга етади.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу ривоят қилади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: Албатта, амаллар ниятга боғлиқ. Ҳар бир кишининг ният қилган нарсаси бўлади”, деб айтганларини эшитганман, дедилар (Бухорий, Муслим ривояти).

Яҳё ибн Касир раҳимаҳуллоҳ: "Ниятинг ҳақида огоҳ бўл, чунки у амалингдан кўра муҳимдир", дейди. Юсуф ибн Асбот раҳимаҳуллоҳ эса: "Ниятни ҳар хил бузғунчиликлардан тозалаш меҳнаткашларнинг қаттиқ ишлашидан ҳам оғирроқдир", деган.

Демак, аввало холис ва эзгу ният қилинг!

Ҳаракат. Хўш, биз доим такрорлайдиган, катталар кичикларга уқтириб чарчамаётган ҳаракат ўзи нима? Фалсафада ҳаракатга қуйидагича таъриф берилади: “Ҳаракат  — борлиқнинг ажралмас хусусияти бўлган ўзгарувчанликни ифодаловчи фалсафий категория. Ҳаракат тушунчаси имкониятларнинг воқеликка айланишини, рўй бераётган ҳодисаларни, оламнинг бетўхтов янгиланиб боришини акс эттиради. Оламдаги ҳар қандай жараён ҳаракат туфайли содир бўлади. Ҳар қандай ўзгариш — ҳаракат натижасидир”. Дангасалар ўзларини ҳар-хил баҳона ва важлар билан алдашади: “Менда бу мақсадлар учун етарли даражада имконият йўқ …”, “Қўлимдан келмайди…”, “Шароитимга тўғри келмайди… ” ва ҳоказо. Аслида улар ҳаракат қилишдан қочишади, аниқроғи ҳаракат натижасида пайдо бўладиган муаммолардан қўрқади, меҳнатнинг машаққатидан қочади. Билишмайдики озгина машаққат ва муаммолар улкан марраларни забт этиш калити эканлигини. Ўзингизни ёлғон таскинлар билан тинчлантирманг, орзуйингиз ўз-ўзидан ушалиб қолмайди. Доимо ўз устингизда ишланг, ҳаракат қилинг, билимингизни оширинг агар йўлингизда қийинчилик ва тўсиқларга дуч келсангиз йўлни ўзгартиринг аммо мақсадингизни эмас. Энг асосийси Аллоҳ таолога суюнинг ва Ўзига таваккул қилинг! Зеро, Аллоҳ таоло Ўз каломида шундай марҳамат қилади:

“(Бирор ишга) азму қарор қилсангиз, Аллоҳга таваккул қилинг, зеро, Аллоҳ таваккул қилувчиларни севар.” (Оли Имрон, 159)

"Ким Аллоҳга тақво қилса, У зот унинг йўлини очиб қўюр". (Талоқ, 2)

Сабр. Жуда кўп инсонлар мақсадига етиш йўлида яхши ният ила ҳаракат қиладилару аммо, сабр қилмасдан бир лаҳзада мақсадига эришишни истаб ўзларига турли муаммоларни орттириб олади. Юқорида таъкидланган мувофақиятга етказувчи уч омилнинг энг мураккаби бу сабр қилишдир. Сабрнинг маъноси ҳар қандай ҳолатда инсон ўзини ушлаб ва тўхтатиб туришидир. Сабрнинг яна бир маъноси бирор нарсани кутиб туришдир. Зеро, сабр қилиш муваффақиятлар ва саодатлар гарови эканини барчамиз яхши билишимиз зарур экан. Бу ҳақда Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: 

“Эй имон келтирганлар! Сабр қилингиз, бағрикенг бўлингиз ва (Аллоҳ йўлига) тахт бўлиб турингиз ва Аллоҳдан қўрқингиз, зора (охиратда) нажот топсангиз!” (Оли Имрон, 200)

Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилинган ҳадиси шарифда бундай дейилади: “Сабр қийинчиликларни беркитувчи ва бахтсизликда ёрдамчидир”.  

Ҳазрати Расул акрам (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) сабрнинг даражаси ва ўрнига баҳо бериб, бундай деганлар: “Сабр зиёдир”.

Бошқа бир ҳадисларида эса: “Сабр имоннинг бир бўлагидир”, деб айтганлар. 
Қуръони каримда сабр ва унинг фазилати тўғрисида жуда кўплаб ояти карималар мавжуд. Имом Аҳмад (розияллоҳу анҳу) шундай дейди: “Қуръоннинг тўқсон ерида сабрнинг зикри келган. “Сабр қил” калимаси ўн тўққиз марта такрорланган”. Қуръони каримнинг юздан зиёд ўрнида сабрга чорловчи амрлар, сабр қилувчиларга бўладиган улуғ савоблар ҳақида сўз юритилган. Масалан, Аллоҳ таоло амр қилиб бундай деган:

“Сабр қилинг! Бас, албатта, Аллоҳ эзгу иш қилувчилар мукофотини зое қилмагай”. (Ҳуд, 115)

“Биз, албатта, сабр этганларни ўзлари қилиб ўтган гўзал (солиҳ) амаллари баробаридаги мукофот билан тақдирлаймиз”. (Наҳл, 96)

“Мен бугун уларни сабр қилганлари сабабли мукофотладим – улар ҳақиқатан ютуққа эришувчидирлар”. (Муъминун 111)

Яхши ният, ҳаракат ва сабр ҳаёт қоидаларингиздан жой олиб, дастур-ул амалингиз бўлсин!

Саидаброр Умаров

ЎМИ Матбуот хизмати