Абу Дардо (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ким биродарининг обрўсини (тўкилишидан, яъни ғийбат қилинишидан) сақласа, Аллоҳ таоло унинг юзини (бутун баданини) Қиёмат кунининг оловидан сақлайди”, дедилар (Имом Термизий ривояти).

Ғийбат ҳақида турли тушунчалар бор. Уни одамлар ҳар хил тушунади. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) саҳобаларга: “Сизлар ғийбат нималигини биласизларми?” дедилар. Улар: “Аллоҳ ва Расули билувчироқ”, дейишди. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Биродарингиз у ҳақида гапирган сўзингизни эшитиб, хафа бўлса, сиз уни ғийбат қилибсиз”, дедилар. Саҳобалар: “Ё Расулуллоҳ, биз айтган сифат унда бўлса-чи?” дедилар. Пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Шунда ғийбат бўлади. Агар сиз айтган сифат унда бўлмаса, унга бўхтон қилган бўласиз”, дедилар (Имом Муслим ривояти).

Шунинг учун, бошқалар билан гаплашаётган вақтда орамизда бўлмаган, яъни суҳбатда иштирок этмаётган инсон ҳақида, гапиришга зарурат туғилса, у ҳақида яхши сўз айтишимиз лозим. Орамизда йўқ одам ҳақида ёмон сўз айтилса ва обрўсини тўкилса, гапираётган одамни тўхтатиш ва биродаримизни ҳимоя қилишимиз керак. Шунда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтганларидек, зиммамиздаги бурчимизни адо этган бўламиз. Шу сабаб банда Қиёмат кунида дўзахнинг аламли азобидан нажот топиб, Аллоҳ таолонинг улуғ мукофотига сазовор бўлади. Дўстининг обрўсини ҳимоя қилишга, ғийбат қилаётган кимсани тўхтатишга кучи етмаган одам, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) берган таьлимга амал қилиши лозим бўлади. Яъни, мункар ишни қўл ва тил билан тўхтатишга қодир бўлмаган одам, қалби билан инкор қилсин ёки суҳбатни тарк этсин. Аллоҳ таоло Қурони каримда бундай марҳамат қилади: “Баъзиларингиз баъзиларингизни ғийбат қилманглар. Сизлардан бирорталарингиз ўзининг ўлган биродарининг гўштини ейишни яхши кўрурми? Ҳа, ёмон кўрасизлар. Аллоҳдан қўрқинглар! Албатта, Аллоҳ тавбани кўп қабул қилувчи ва раҳмлидир” (Ҳужурот, 12).

Ушбу оятда ҳам Аллоҳ таоло бандаларни ғийбат қилмасликка амр этмоқда. Ғийбатнинг ҳаром, гуноҳи кабиралардан эканини ҳамма уламолар бир овоздан таъкидлаганлар. Бу иш нақадар қабиҳ ва нақадар ёмон эканлиги ояти каримада ҳам баён қилинмоқда.

Мазкур оятдан ғийбат қилиш ўлган одамни гўштини ейиш билан баробар экани тушунилади. Маълумки, инсоннинг гўштини ейиш нафақат Ислом динида, балки, бошқа динларда ҳам мумкин эмас. Одам ўлгандан кейин унинг гўштини ейишни эса хаёлга келтириш, ҳатто, тасаввур қилиш ҳам машаққат. Шунинг учун, оятдаги: “яхши кўрасизми?” деган саволга ҳеч ким, “Ҳа”, деб жавоб бермайди. Шу боис оятнинг давомида: “Ҳа, ёмон кўрасизлар!” деб таъкидланмоқда.

Оятнинг давомида мазкур гуноҳни қилганларни Аллоҳдан қўрқишга чақирилиб: “Аллоҳдан қўрқинглар”, дейилди. Шу билан бирга, аввал билмасдан ғийбат қилиб қўйилган бўлса, тезда тавба қилиб гуноҳни ювиш мумкин экани айтилмоқда. Шунингдек, Аллоҳ таолонинг фазли-марҳаматидан ноумид бўлмасликка чақирилмоқда.

Чин дилдан надомат чекиб, қайта бу ишни қилмасликка аҳд қилиб ва унга вафо қилиш тавбанинг шартларидир. Ҳамда кимни қаерда ғийбат қилган бўлсангиз, ўша ерда у одам ҳақида яхши гапларни гапириш лозим. Шунда Аллоҳ таоло тавбани қабул қилади.

Ғийбатнинг сабаблари жуда кўп. Жумладан, ғазабини тўкиб солиш, бошқаларнинг суҳбатига қўшилиш, ўз обрўсини кўтариш, ҳасад, ўйин-кулгу ва ҳазил қилиш кабилар ғийбатга сабаб бўлади. Баъзида бир одам бошқа кимсанинг жаҳлини чиқаради. Ғазаби чиққан одам уни йўқлигида, ғийбат қилиб ўч олишга ҳаракат қилади. Айрим ҳолларда таниш ёки улфатлар бир кишини ғийбат қилаётган бўлса, ёқиш ва яхши кўриниш ниятида уларга қўшилади. Буни ўзича одамгарчилик деб ўйлайди. Аслида, у гуноҳга шерик бўлади. Баъзилар эса “Фалончи жоҳил, фаҳми йўқ”, деб, ўзларини илмли ва ўткир фаҳмли қилиб кўрсатишга уринади. Кўпчилик бир кишини мақтаса, унга ҳасад қилади ва уни ғийбат қилиб, обрўсини тўкиш пайидан бўлади. Aйримлар бошқаларни кулдириш ва даврани қизитиш мақсадида баъзиларни камчилик ва айбларини айтиб, ғийбат қилишади.

Инсон ғийбат туфайли Аллоҳ таолонинг ғазабига дучор бўлиши ҳақида фикр қилиши мазкур гуноҳдан сақланишда муҳим омил ҳисобланади. Шунингдек, банда қиёмат куни ғийбатчининг савоблари олиниб бошқага берилиши ёки  унинг зиммасига ўзганинг гуноҳлари юкланишини доимо ёдда тутиши лозим. Ғийбат пайти ҳамма ўзининг айбларини ўйласин ва уларни тузатишга киришсин. Ўзининг камчилик ва нуқсонлари бўла туриб, бошқаларни айблашдан уялсин. Агар ўзини айблардан холи билса, шукр қилсин. Инсон ўзини энг ёмон айб – ғийбатчилик ила булғамасин. Ўзини бошқалар ғийбат қилишини хоҳламаганидек, ўзгаларни ғийбат қилишни истамасин. Ғийбатга сабаб бўладиган иллатларни йўқ қилишга ҳаракат қилсин. Ҳар дарднинг давоси уни келтириб чиқарган сабабларни йўқ қилиш билан бўлади.

Мўмин-мусулмонлар ўзлари ғийбатдан сақланиб, бошқаларни ҳам бу гуноҳдан тийилишига ҳаракат қилишлари зарур. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Мусулмон мўминнинг биродаридир. Ҳар бир мўминнинг зиммасида мусулмонларнинг қони, моли ва обрўсини ҳимоя қилиш бурчи бор”, деганлар. Шунинг учун,  ҳар биримиз ўз бурчимизни тўлиқ адо этмоғимиз лозимдир.

Ибн Ҳажар Асқалонийнинг “Қирқ ҳадис” китоби асосида

Абдусамад ТОЖИДДИНОВ

тайёрлади.

Мажлисда ўтаётган йил давомида диний соҳада амалга оширилган кенг кўламли ишлар танқидий ва таҳлилий кўриб чиқилиб, соҳада олиб борилаётган ислоҳотлар, эришилган ютуқлар ва жараёндаги вазифалар чуқур таҳлил этилиб, уламолар ва имом-хатиблар олдида турган долзарб масалалар муҳокама қилинди.

Муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари маърузаларида Давлатимиз раҳбарининг диний-маърифий саводхонликни ошириш, Ислом динининг эзгу таълимотларини тарғиб этиш, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш, динимизни ҳимоя қилиш йўлидаги ташаббуслари мўмин-мусулмон халқимизни жуда ҳам хурсанд қилаётганини алоҳида таъкидлаб ўтдилар.

Шунингдек, якунига етаётган йил мўмин-мусулмонлар учун жуда ҳам қувонарли бўлгани, жумладан, янги масжид-мадрасалар очилгани, илмий марказлар ташкил этилгани, диний таълим муассасаларига талабаларнинг қабул квотаси оширилгани, олий маъҳадда сиртқи бўлим очилгани, ҳаж ва умра зиёратчилари сони кўпайтирилгани, онлайн дарслар олиб борилаётгани ва бошқа муҳим ишлар ҳақида маълумотларни йиғилганларга тақдим этдилар.

Жумладан,

• Марказий Осиёда ягона Ислом цивилизацияси маркази ва 2 та халқаро илмий-тадқиқот маркази ташкил этилди. Шунингдек, вилоятларда калом, ҳадис, фиқҳ, ақида, тасаввуф илмларини ўрганишга ихтисослашган 5 та илмий мактаб иш бошлади;
• мамлакатимиз бўйича 15 та масжид янгитдан барпо этилди, 55 та масжид капитал таъмирланди.
• ҳаж квотаси икки мингтага, умра квотаси 4 мингтага ошди, биринчи марта Иккинчи жаҳон уруши қатнашчиларидан бир гуруҳи бепул ҳажга юборилди.
• мамлакатимиз миқёсида кўп босқичли Қуръон мусобақалари ўтказишга қарор қилинди ва айни кунларда тайёргарлик ишлари давом этмоқда. Ушбу мусобақада диёримиздаги барча ҳофизи каломуллоҳлар иштирок этиши унинг даражасини янада оширади;

- диний идора, масжидлар ва ҳомийларни жалб этган ҳолда 4 миллиард 300 миллион сўмлик хайрия ишлари амалга оширилди;

• интернет сайтимизда 7 та диний фандан онлайн дарс ташкил этилди, тўғридан-тўғри саволлар-жавоблар рукни мунтазам ишлаб турибди, сайтлар ва ижтимоий тармоқларда доимий тарғибот ишлари олиб борилмоқда;
• 90 га яқин номдаги диний адабиётлар 670 минг ададда чоп этилди.
• Айни кунларда Миср Араб Республикасидаги “Дорус-салом” нашриёти ва Азҳари шариф ҳузуридаги илмий академия билан Қуръони каримни чоп этиш бўйича келишувга эришилиб, ўзимизнинг нашриётларимизда Қуръони каримни чоп этиш йўлида ишлар олиб борилмоқда.

Яна бир катта хурсандчилик куни кеча Президентимиз “Ўзбекистон Ислом академиясини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорга имзо чекдилар. Қарорга кўра, Ислом академияси ҳузурида икки йиллик магистратура, уч йиллик таянч докторантура ва уч йиллик докторантура фаолият юритади. Академияда “Қуръоншунослик”, “Фиқҳ илми”, “Ҳадисшунослик” ва “Калом илми” мутахассисликлари бўйича магистрлар, шунингдек, ушбу соҳада чуқур тадқиқотлар олиб борувчи илмий-педагог кадрлар тайёрланиши юртимизда яқин келажакда дунё эътироф этадиган кучли исломшунос академик ва олимлар етишиб чиқишини катта қувонч билан маълум қилдилар.

Муфтий ҳазратлари маърузалари давомида мана шундай кенг имконият ва қулайликлар учун Ҳақ таолога шукрона келтириш ва бундай кунларнинг қадрига етишни таъкидлаб, Қуръони азиймуш-шаъндаги: “Эй, Раббим! Менга ва ота-онамга инъом этган неъматингга шукр қилишга ва Ўзинг рози бўладиган яхши амалларнигина қилишга мени муваффақ этгин ва мени Ўз фазлинг билан солиҳ бандаларинг қаторига киритгин!” (Намл, 19), оятини келтирдилар.

Шунингдек, муфтий ҳазратлари ҳозирги давр жуда тез ривожланаётгани, эскича ишлашни замон кўтармаслиги, ишга бўлган муносабатни тубдан ўзгартириш зарурлигини таъкидлаб, диний соҳа ходимларини давлатимиз ва мўмин-мусулмонларимиз томонидан берилган ишончни оқлашга чақирдилар. Шу нуқтаи назардан имом-хатибларга тавсиялар, топшириқлар ва кўрсатмалар бердилар.

Йиғилишда Дин ишлари бўйича қўмита раиси Ортиқбек Юсупов сўзга чиқиб, уламолар ва имом-хатиблар олдида турган долзарб вазифалар, диний соҳа ходимлари фаолиятининг самарадорлигини ошириш юзасидан таклиф ва мулоҳазалар билдирди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Шайх Абдулазиз Мансур мажлисда сўз олиб, халқимиз ва ишлаб чиқарувчилар томонидан  ҳалол озиқ-овқат масаласида жуда кўп мурожаатлар бўлаётганини инобатга олиб, “Ҳалол сертификат” йўриқномаси лойиҳаси ишлаб чиқилгани ва бу ишлар билан мунтазам шуғулланадиган уламолар ҳайъати тузилганини маълум қилди. Ушбу масала бир пайтнинг ўзида мамлакатимизда сер даромад соҳа бўлган зиёрат туризмининг жадал ривожланиши, хусусан хорижлик сайёҳларнинг республикамизга кенг жалб қилиш йўлидаги муҳим ишлардан эканини алоҳида таъкидлаб ўтдилар. 

Йиғилишда филология фанлари доктори, академик Неъматулла Иброҳимов сўзга чиқиб, Президентимиз ташаббуслари билан диний соҳада олиб борилаётган ислоҳотлар ҳар биримизнинг қалбимиздаги орзу истакларимиз эканини алоҳида таъкидлаб ўтдилар. Бу айни пайтда ҳар бир диний ходимга ўз вазифасига нисбатан янгича муносабтда бўлиш зарурлигидан далолатдир деди.

Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази директори Шоазим Миноваров йиғилишда сўзга чиқиб, эндиликда диний соҳа ходимларидан ҳам фан докторлари, профессорлар ва академиклар чиқиши жуда катта воқеа эканини таъкидлади. Ш.Миноваров сўзида давом этиб, бир неча кун аввал ҳукумат топшириғи билан Покистон давлатида хизмат сафарида бўлиб қайтгани, у ердаги давлат ва дин арбоблари Ўзбекистондаги ижобий ўзгаришларни катта иштиёқ билан кузатишаётгани ва, албатта, мана шундай янгиланишларни ўз кўзлари билан кўриш орзусида эканларини маълум қилди.

Йиғилишда Уламолар Кенгаши ваколатига кирувчи бошқа масалалар ҳам кўриб чиқилди ва тегишли қарорлар қабул қилинди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Матбуот хизмати

Одамлар орасида “Фалон зотни васила қилиб сўрайман” деб дуо қилиш мумкин эмасми, деган савол кўп такрорланади. Чунки бундай дуо қилиш мумкин эмаслигига кўплаб далиллар борлигини иддао қиладиганлар ва уни жоиз дегувчиларни тавҳидни тушунмасликда айблайдиганлар етарлича топилади. Ушбу ҳолат мазкур айбловчиларнинг далилларига батафсилроқ жавоб бериш заруратини тақозо қилади. Шу маънода қуйида васила қилишни инкор қиладиганларнинг далиллари ва уларга берилган жавобларнинг хулосаларини жамлашга ҳаракат қиламиз.

Дастлаб, васила қилиш деганда нима назарда тутилганини тўғри тушуниб олиш лозим бўлади.

Васила луғатда “у билан ўзгага яқин бўлинадиган нарса” маъносини англатади. Истилоҳда эса “дуо ижобат бўлиши учун Аллоҳ таолога Унинг ҳузурида қадрли экани билинган нарсани айтиб дуо қилиш,  васила деб аталади”. 

Валий луғатда “яқин”, “дўст” каби маъноларни билдириб, кўплик шакли “авлиё” бўлади. Истилоҳда эса: “Имкон қадар Аллоҳ таолони танигувчи, тоатларда бардавом бўлувчи, ёмонликлардан сақланувчи, шаҳватларга берилишдан ўзини олиб қочувчи, дунёдан юз ўгирувчи, охиратга юзланувчи доимий равишда Роббисининг зикрида бўлувчи зот валий дейилади”.

Демак баъзилар дуо қилишда мана шундай зотларнинг номларини айтиб: “Роббим фалон дўстингни васила қилиб сўрайман” дейиш жоизлигини инкор қилганлар. Ушбу инкор қилувчилар асосан қуйидаги далилларни келтирганлар:

Аллоҳ таоло Қуръони каримда фақат Ўзидан ёрдам сўрашни таълим берган:

 إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ

“Сенгагина ибодат қиламиз ва Сендангина ёрдам сўраймиз” (Фотиҳа сураси, 4-оят).

Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар:

إِذَا اسْتَعَنْتَ فَاسْتَعِنْ بِاللهِ

“Агар ёрдам сўрасанг Аллоҳдан ёрдам сўра” (Байҳақий ривоят қилган).

Ушбу каби оят ва ҳадисларнинг умумий маъносига кўра, мўмин банда барча ҳожатларида фақатгина Аллоҳ таолодан ёрдам сўраши, ўртага ҳеч кимни қўшмаслиги шариат буйруғи ҳисобланади. Васила қилиш эса мазкур буйруққа зид ишни содир этишдир, деганлар.

Жумҳур уламолар бу далилларга қуйидагича жавоб берганлар:

Шариатда фақат Аллоҳ таолодан ёрдам сўрашга буйруқ бўлганидек, зоҳирий сабабларни юзага чиқаришга ҳам буюруқ бордир. Ана шу зоҳирий сабаблардан бири Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни ёки авлиёуллоҳларни васила қилиб Аллоҳга дуо қилиш ҳисобланади. Бунга қуйидаги ҳадиси шариф ёрқин далилдир:

عَنْ  عُثْمَانَ بْنِ حُنَيْفٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَجُلاً أَعْمَى جَاء إِلَى النَّبِي صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ ادْعُ اللهَ أَنْ يَكْشِفَ عَنْ بَصَرِي فَقَال: إِنْ شِئْتَ دَعَوْتُ وَإِنْ شِئْتَ صَبَرْتَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكَ قَالَ: فَادعُه فَأَمَرَهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنْ يَتَوَضَّأَ فَيُحْسِنَ وُضُوءَهُ وَيَدْعُوَ بِهَذَا الدُّعَاءِ: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ وَأَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِنِبِيِّكَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ يَا مُحَمَّدُ إِنِّي أَتَوَجَّهُ بِكَ إِلَى رَبِّي فِي حَاجَاتِي هَذِهِ لِتُقْضَى لِي اللَّهُمَّ شَفِّعْهُ فِيَّ. فَذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ وَقَدْ كَشَفَ اللهُ عَنْ بَصَرِهِ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَالنَّسَائِيُّ.

Усмон ибн Ҳунайф розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Кўзи ожиз бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб: “Эй Аллоҳнинг Расули, Аллоҳга менинг кўзимни очишини сўраб дуо қилинг”, деди. Шунда у зот: “Хоҳласанг дуо қиламан, агар сабр қилишни хоҳласанг, у сен учун яхшироқ бўлади”, дедилар. У: “Дуо қилинг”, деди. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам унга таҳорат қилишни, таҳоратини гўзал қилишини ва бу дуони ўқишини буюрдилар: “Аллоҳумма, инний асъалука ва атаважжаҳу илайка би Набиййика Муҳаммадин соллаллоҳу алайҳи васаллам набиййир роҳмати. Йа Муҳаммад, инний атаважжаҳу бика ила Роббий фи ҳаажаатий ҳазиҳи литуқзо лий. Аллоҳумма шаффиъҳу фиййа” (Эй Аллоҳ, Сендан сўрайман ва раҳмат пайғамбари бўлмиш Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам билан Сенга юзланаман. Эй Муҳаммад, мен ушбу ҳожатим раво қилиниши учун сиз билан Роббимга юзланаман. Эй Аллоҳ, бу зотнинг мен ҳақимдаги шафоатларини қабул қилгин!). Ҳалиги киши кетди сўнгра қайтиб келганида Аллоҳ унинг кўзларини очган эди” (Термизий ва Насоийлар ривоят қилган).

Ушбу ҳадиси шарифдаги “Эй Муҳаммад (алайҳиссалом) сиз билан Роббимга юзланаман”, деган нидо васила қилиш шариатда борлигига ҳужжатдир. Шунинг учун ҳам ушбу муборак дуони саҳобалар, тобеинлар ва бошқа кўплаб улуғ зотлар ҳожатлари раво бўлиши учун ўқиб келганлар.

Шунингдек Қуръони каримда васила ахтаришга алоҳида буюруқ  келган:  

 يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ

“Эй иймон келтирганлар! Аллоҳга тақво қилинглар ва Унга васила ахтаринглар” (Моида сураси, 35-оят).

Ушбу ояти каримада “васила ахтаринглар” деган буйруқ қайдланмасдан умум бўлиб келган. Шу сабабли василани фақат солиҳ амалга хослаб, шахсларни васила қилиш мумкин эмас, дейиш Қуръони каримдаги умумий ҳукмни қайдлаш бўлиб қолади, бу эса мумкин эмасдир. Бу ҳақида Совий раҳматуллоҳи алайҳ “Жалолайн” тафсири ҳошиясида қуйидагиларни ёзган: “Васила ахтариш деганда бандани Аллоҳга севикли қиладиган барча нарсаларни ахтариш тушунилади. Ана шу умум нарсаларнинг ичига Аллоҳ таолонинг пайғамбарлари ва валийларини яхши кўриш, садақалар бериш, Аллоҳга маҳбуб зотларни зиёрат қилиш, кўп дуо қилиш, қариндошлик алоқаларини боғлаш ва кўп зикр қилиш каби ишлар киради. Шунга кўра, бу оят: “Сизларни Аллоҳга муқарраб қиладиган барча нарсаларни лозим тутинглар, Ундан узоқлаштирадиган барча нарсаларни тарк қилинглар”, маъносини англатади. Ушбу маънони англаб етган бўлсангиз, билингки, Аллоҳнинг валийларини зиёрат қилганлари сабабли “уларни зиёрат қилиш Аллоҳдан ўзгага ибодат қилишдир” деган иддао билан мусулмонларни кофирга чиқариш очиқ-ойдин залолат ва зиёнкорликдир. Чунки бу иш Аллоҳдан ўзгага ибодат қилиш эмас, балки Аллоҳга бўлган муҳаббатдан келиб чиқадиган амалдир”.    

Демак зоҳирий сабаблардан фойдаланиш жоиз бўлганидек, руҳий сабаблардан фойдаланиш ҳам жоиз бўлади. Шунга кўра бутун борлиқнинг тасарруфи фақат Аллоҳ таолонинг иродасига боғлиқ деган соф эътиқодли мўминнинг валий зотларни васила қилиши жоиз амалдир.

Шу ўринда нега айнан валийлар васила қилинади деган савол ҳам пайдо бўлиши мумкин. Бу саволга уламолар қуйидагича жавоб берганлар: Валийларнинг Аллоҳ таоло ҳузурида бошқаларга нисбатан хос мақом ва даражалари бор. Бу ҳақиқат Қуръони каримнинг кўплаб оятларида баён қилинган:

وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا 

“Ҳамма учун қилган амаллари сабабли даражалар бордир” (Аҳқоф сураси, 19-оят).

أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ

“Ёки тақводор зотларни фисқу фужур қилиб юрган кимсалар каби қилар эканмизми?!” (Сод сураси, 28-оят).

  Шунинг учун тақводор зотлар бўлмиш валийлар васила қилинади, деганлар.

Шу ўринда василани инкор қиладиганларнинг яна бир далилларини ва унга берилган жавобларни ўрганиб чиқиш кўплаб тушунмовчиликларга барҳам беради. Василани инкор қиладиганлар қуйидаги ояти каримани ҳам далил қилиб келтирганлар: 

وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى

“Ундан ўзга “дўстлар”ни (“илоҳ”) қилиб олган кимсалар: “Бизни Аллоҳга яқин қилишлари учунгина уларга ибодат қиламиз” (дерлар) (Зумар сураси, 3-оят).

Яъни, ушбу ояти каримада Аллоҳга муқарраб бўлиш учун ўзгани восита қилиш мушрикларнинг сифати экани айтилган. Шунга кўра бу оят дуода васила қилиш мумкин эмаслигига ҳужжатдир, деганлар.

Бу далилга қуйидагича жавоб берилган: Мазкур оятда мухлис мўминларнинг ҳолати эмас, балки Аллоҳдан ўзгага ибодат қиладиган мушрикларнинг ҳолати баён қилинган. Оят мазмунига эътибор бериладиган бўлса, “бизни Аллоҳга яқин қилишлари учун уларга ибодат қиламиз” дейишган. Яъни, мазкур кимсалар Аллоҳдан ўзгага ибодат қилганлари сабабли мушрик бўлишган. Васила қилувчи эса асло “Дуойим қабул бўлиши учун Аллоҳдан ўзгага ибодат қиламан” демайди, балки Аллоҳим васила ахтаришга буюрган, шунинг учун У зотнинг суйган бандаларини васила қилиб дуо қилсам, шояд дуойимнинг мақбул бўлиш даражаси ортса”, деган илинж билан дуо қилади. Зеро ибодат қилиш ва васила қилиш луғавий жиҳатдан ҳам, истилоҳий жиҳатдан ҳам мутлақо бошқа-бошқа нарсалардир. Шунга кўра ушбу ояти каримада васила қилиш эмас, балки Аллоҳдан ўзгага ибодат қилиш куфр ва ширк экани баён қилинган.

Хулоса шуки васила дуонинг мақбул бўлиш даражасини орттириш умидида қилинадиган амал бўлиб, соф эътиқодли банда учун Аллоҳ таоло ҳузуридаги хавф мақомидан ражо мақоми сари юксалишдир.

Шунинг учун мазкур масала ҳақидаги ўзаро баҳсларда бу баҳс мусулмон ва мушрик ўртасида эмаслигини балки динимизда далили бор бир масала ҳақида гап кетаётганини асло унутмаслик лозим. Зеро Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам “Дин насиҳатдир” деганлар, асло ўзгаларни мушрик ёки бидъатчига чиқаришдир демаганлар.  

Аллоҳ таолога ҳамду санолар, пайғамбаримиз Муҳаммад мустафога  ҳамда у  зотнинг аҳли оилаларию саҳобаи киромларига салавот ва саломлар бўлсин.

Муаллиф: Абдулқодир АБДУР РАҲИМ

Тошкент ислом институти ўқитувчиси

 ЎМИ Матбуот хизмати