Нурафшон юртимизда устоз ва мураббийлар байрами катта шодиёналар билан ўтган бўлса-да, унинг шукуҳи ҳали ҳам юрт бўйлаб кезиб юрибди.

Бугун Ўзбекистон мусулмонлари идорасида ҳам устоз ва мураббийларга бағишланган тантанали тадбир бўлиб ўтди.

Тадбирни Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов кириш сўзи билан очиб, юртимизда устозу мураббийларга, олиму уламоларга юксак эҳтиром кўрсатилаётгани, Президентимизнинг БМТ Бош ассамблеяси минбарида Имом Бухорий номини катта эҳтиром билан тилга олганининг ўзиёқ олимларнинг ҳурмати нақадар буюклиги ифодаси эканига қисқача тўхталиб ўтдилар.

Буюк аждодларимизнинг илмий меросини, ибратли ҳаёт йўлларини теран тадқиқ этиб, уларнинг бой тафаккури сарчашмаларидан халқимизни баҳраманд этишга, ёш авлодни соф ислом ақидаси билан таништиришга, уларда ватанпарварлик фазилатини ривожлантиришга, халқимиз маънавияти юксалишига муносиб ҳисса қўшиб келаётган фидоий олим Убайдулло Уватов ва халқимизни мумтоз адабиётимиз вакиллари ижоди билан таништиришга салмоқли ҳисса қўшиб келаётган шоир ва мутаржим Мирзо Кенжабек Ўзбекистон мусулмонлари идораси томонидан Фахрий ёрлиқ ҳамда пул мукофоти билан тақдирланди.

Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг яна бир фазилати борки, бу идорада меҳнат қилган ҳар бир инсонга ҳурмат-эътибор кўрсатилади.

Узоқ йиллар давомида Ўзбекистон мусулмонлари идораси уламоларига самимий ихлос ила беминнату беғараз хизмат қилиб, уларнинг олисини яқин, мушкулини осон қилишда ёрдамчи бўлаётган, демакки, муқаддас динимиз равнақига, илму маърифатнинг юксалишига муносиб ҳисса қўшиб келаётган фидойи ва жонкуяр ҳайдовчилар Ортиқбой Ҳилолиддинов, Муродҳожи Расулов, Саидаҳрорҳожи Сиддиқхўжаевларга ярим асрлик самарали меҳнатидан сўнг иззат-икром кўрсатилиб кузатилди. Уларга Ўзбекистон мусулмонлари идораси Уламолар кенгаши Ташаккурнома изҳор қилиб ҳамда пул мукофоти билан тақдирлаб савоби улуғ ишларида улкан муваффақиятлар тилаб қолди.

Дамин ЖУМАҚУЛ

Мўминлар нажот топдилар. Улар намозларида  ўзларини камтар тутувчидирлар. Улар беҳуда (сўз ва ишлар)дан юз ўгирувчидирлар. Улар закотни адо этувчидирлар. Улар авратларини (ҳаромдан) сақловчидирлар. Илло, ўз жуфти ҳалоллари ва қўл остидагилар (чўрилар) бундан мустаснодир. Бас, албатта, улар маломат қилинувчи эмаслар. Бас, кимки шундан ўзгани (ҳаром қилинган нарсаларни) истаса, бас, ана ўшалар ҳаддан ошувчидирлар. Улар (мўминлар) (одамларнинг берган) омонатларига ва (ўзаро боғлаган) аҳд-паймонларига риоя этувчидирлар. Улар намозларини асрагувчи (вақтида адо этувчи)дирлар. Айнан ўшалар меросхўрдирлар – Фирдавс (жаннати)га ворис бўлишиб, улар у ерда (жаннатда) мангу қолувчидирлар (Муъминун.1-11).

Умар ибн Хаттоб (розияллоҳу анҳу) айтдилар: “… Расулуллоҳ  (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Менга ўнта оят нозил бўлди. Ким унга амал қилса жаннатга киради деб, Муъминун сурасининг “Мўминлар нажот топдилар” оятидан ўнинчи оятининг охиригача ўқидилар” (Имом Аҳмад).

Язид ибн Бабанус (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинди: “Оиша (розияллоҳу анҳо)дан Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хулқлари ҳақида сўрадик. Оиша (розияллоҳу анҳу): Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хулқлари Қуръон эди деб, Муъминун сурасининг “Мўминлар нажот топдилар” оятидан “Улар намозларини асрагувчи (вақтида адо этувчи)дирлар” оятигача ўқиб, Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг хулқи шундай”, дедилар (Имом Насоий).

“Мўминлар нажот топдилар”

Аллоҳ таоло мўминларнинг нажот топишини қуйидаги сифатларга боғлаб қўйди. Ким бу сифатларни ўзида жамласа зафар қучади деб ҳукм қилди.   

“Улар намозларида ўзларини камтар тутувчидирлар”

Муҳаммад ибн Сирин (раҳматуллоҳи алайҳ): “Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Намоз ўқиётганда осмонга қарардилар. Аллоҳ таоло “Улар намозларида ўзларини камтар тутувчидирлар” оятини нозил қилди. Шундан кейин намозда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) сажда қиладиган жойга қарайдиган бўлдилар”, деган.

Муфассирлар оятнинг “камтар тутувчи” қисмини турли хил тафсир қилганлар. Баъзи олимлар бу банданинг қалбидаги хавф ва қўрқинч деганлар. Бошқалари эса инсоннинг ташқи аъзоларининг ҳаракатлантирмаслик, бурмаслик ва сукунат билан туриш дейишган. Учинчи тоифа уламолар мазкур икки фикрни жамлаган. Хушу ва камтарлик қалб билан бир қаторда ташқи аъзоларнинг сукунати ила бўлади.

Хушу ва хавфнинг ўрни қалбдир. Қалб хавф қилса ташқи аъзоларнинг барчаси қўрқади. Чунки қалб аъзоларнинг подшосидир. Намозда хушу қилмаган кимсанинг намози бандани ёмон ва мункар ишлардан қайтармайди. Бу ҳақда Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллҳу алайҳи ва саллам): “Кимнинг намози фаҳш ва мункар ишдан тўсмаса, бу ибодат Аллоҳ таолодан узоқликни зиёда қилади”, дедилар (Имом Тобориний).

Бишр Ҳофий (раҳматуллоҳи алайҳи): “Ким намозда хушу қилмаса, унинг намози бузилади”, деган. Имом Ҳасан (раҳматуллоҳи алайҳи): “Қалб ҳозир бўлмаган намознинг уқубати тез келади”, дейди.

Саҳл ибн Абдуллоҳ: “Қуръони каримдаги “Парвардигоридан қўрқадиган зотларнинг терилари (баданлари) титраб кетар…” оятини ҳужжат қилиб, инсон жисмидаги ҳар бир тола туки Аллоҳдан қўрқмагунча хушу қилувчи бўлмайди”, деган.

Намозда хушу ва камтарлик қиладиган банда Аллоҳ таолога итоат қилиб, ўзини паст олиб, қалбдан барча ўй фикрларни чиқариб, таъзим ила туради. Ташқи аъзолари хотиржам, сокин ва сажда қилинадиган жойга қараб туриши керак. Хушу қилиш учун банда қалбини фориғ этиб, бошқа нарсаларни қўйиб намоз билан банд бўлиб, уни устун кўриши лозим. Шунда инсон қалбда роҳат, кўзда қувонч билан ибодат лаззати ва ҳаловатини топади. 

“Улар беҳуда (сўз ва ишлар)дан юз ўгирувчидирлар”

Нафсга амал қилиши ва тийилиши машққатли бўлган ишлар жам бўлиши учун Аллоҳ таоло намозда хушу билан туриш сифатидан кейин, лағв-беҳуда нарсалардан юз ўгиришни келтирди.

Ояти кариманинг “беҳуда (сўз ва ишлар)дан” қисми ҳақида турли маълумотлар мавжуд. Ҳаром, макруҳ ва инсоннинг ҳожати бўлмаган мубоҳ нарсалар беҳуда амалдир. Бир фикрга кўра лағв ҳаром бўлган нарсадан иборат дейилса, бошқасида гап ва сўздаги маъсият беҳуда ишдир деб таъкидланган.

Муқаддас динимизда бекор қилиш буюрилган ишларнинг барчаси лағвдир. Пировардида, ҳаром нарсаларнинг ҳаммаси лағв бўлади. Лағв гоҳида куфр, гоҳида ёлғончилик бўлади. Бу ҳақда Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади:

“…сизлар бу Қуръонга қулоқ солмангиз ва (уни чалғитиш учун) жаврайверингиз!...” (Фуссилат,26).  

“У жойда беҳуда сўз эшитмаслар” (Ғошия,11).

“Улар у жойда беҳуда ва гуноҳ (сўз)ни эшитмаслар” (Воқиа,25).

“Улар закотни адо этувчидирлар”

Мазкур оятдаги “закот” калимаси гоҳида яхши, мақталган ишларнинг барчасига нисбатан ишлатилади. Гоҳида эса молнинг ҳақи сифатида вожиб бўлган амалга закот дейилади. Иккинчи фикр ҳақиқатга яқинроқдир. Чунки шариатда “закот” калимаси шу маънода ишлатилади.

Имом Замахшарий (раҳматуллоҳи алайҳи): “ “Закот” калимаси маънодош сўзлар туркумига киради. Нисобдан фақирга берилган миқдор “закот” сўзининг айни маъносидир. Муқаддас динимизда бажарилган яхши амаллар “закот” калимасининг кўчма маъносидир”, деган.

 “Улар авратларини (ҳаромдан) сақловчидирлар. Илло, ўз жуфти ҳалоллари ва қўл остидагилар (чўрилар) бундан мустаснодир. Бас, албатта, улар маломат қилинувчи эмаслар”

Авратларини ҳаромдан сақловчилар зино ва бесоқолбозлик каби Аллоҳ таоло қайтарган ишларни қилмайдилар. Улар Аллоҳ таоло ҳалол қилган жуфтларидан бошқаларга яқинликлашмайдилар. Комил мўмин мазкур икки ҳолдан бошқа барча ҳолларда авратларини ёпади.

“Бас, кимки шундан ўзгани (ҳаром қилинган нарсаларни) истаса, бас, ана ўшалар ҳаддан ошувчидирлар”

Бу ояти каримада никоҳидаги ва қўл остидаги аёллардан бошқасини истаса, ҳадга мустаҳиқ бўлиши баён қилинмоқда.

“Улар (мўминлар) (одамларнинг берган) омонатларига ва (ўзаро боғлаган) аҳд-паймонларига риоя этувчидирлар”

Омонат хиёнатнинг зиддидир. Қайтариб бериладиган вақтгача бошқа одамнинг молини сақлаш омонатдир. Шунингдек, омонатдорлик ибодатларда ҳам бўлади. Рўза ва жунуб одамнинг ғусл қилиши каби бутунлай махфий ибодатлар мавжуд. Комил мўмин бошқалари каби бу омонатларни ҳам сақлайди. Омонатга хиёнат қилиш ҳақда Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Одамлар хиёнатининг каттаси, намозни мукаммал қилмасликдир”, дедилар. Абдуллоҳ ибн Масъуд (розияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган бошқа ҳадисда: Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “ Сизлар динда йўқатадиган нарсаларингиз биринчиси омонатдир. Йўқотган нарсаларингизни охиргиси намоздир”, дедилар (Имом Байҳақий). 

Келишув, ваъда ва назрлар аҳднинг бир кўринишидир. Аллоҳ таоло аҳдга вафо қилишга буюиб, булар нажот топиш омили эканини баён этди.

“Улар намозларини асрагувчи (вақтида адо этувчи)дирлар”

Аллоҳ таоло комил мўминнинг сифатларини намоз билан бошлади. Шунингдек намоз билан тугатди. Бу эса бошқа амаллардан намозни афзал эканига далолат қилади. 

Аллоҳ таоло юқоридаги оятда намозда хушу қилишга буюриб, яна “намозларини асрагувчи” деб зикр қилди. Чунки хушу ва намозни асраш бир-биридан фарқ қилади. Хушу намоз ўқиётган банданинг сифатидир. Намозни асраш эса вақтнинг кириши, таҳорат, қиём каби намознинг шарт ва рукнларини мукаммал қилишдир. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан Аллоҳ таолога энг маҳбуб амал қайси экани ҳақида сўралганда. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Ўз вақтида ўқилган намоз…” деб жавоб берганлар (Имом Бухорий). Аллоҳ таоло бу ишларни мукофотини қуйидагича баён этди.

“Айнан ўшалар меросхўрдирлар – Фирдавс (жаннати)га ворис бўлишиб, улар у ерда (жаннатда) мангу қолувчидирлар”    

Юқорида зикр қилинган ояти карималардаги сифатларга амал қилса, ўша банда меросхўрдир. Яъни, дўзах аҳлининг жаннатдаги манзилини мерос қилиб олади. Бу ҳақда Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ таоло ҳар бир инсонга жаннат ва дўзахда биттадан маскан тайин қилган. Мўминлар ўз масканларини олиб, кофирларнинг манзилларига меросхўр бўладилар. Кофирларга эса дўзахдаги манзиллари берилади”, деган.

Бошқа ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Сизлардан ҳар бир кишининг икки манзили бор. Битта манзил жаннатда, бошқаси дўзахда. Бир киши ўлиб, дўзахга тушса, унинг жаннатдаги манзилига жаннат аҳли меросхўр бўлади. Шунинг учун Аллоҳ таоло “Айнан ўшалар меросхўрдирлар” деган”, дедилар.

Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Аллоҳ таолодан жаннат сўрасангизлар, Фирдавсни сўранглар! Чунки Фирдавс жаннатнинг олийси ва ўртасидир. Унда жаннат анҳорлари оқади, ва унинг устида Раҳмоннинг арши бордир”, дедилар (Имом Бухорий).

Муҳаммад ибн Ҳиббон “Ҳадиснинг “жаннатнинг олийси” деган қисмидан жаннатнинг энг баланди Фирдавс экани тушунилади. Ҳадиснинг “жаннатнинг ўртаси” қисмидан жаннатларнинг жойлашиш жиҳатидан Фирдавс энг ўртасида экани ирода қилинган”, дейди.

Қуртибий, Розий ва Ибн Касир

тафсирларидан фойдаланилди.

Баҳриддин Жўрабек ўғли

Бугун Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси Медиамарказида Халқаро Пресс-клуб ташкилотчилигида Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг АҚШга тарихий ташрифи якунлари туркумидан “Бағрикенг ислом: тинчлик ва эзгулик дини” мавзуидаги анжуман бўлиб ўтди.

Унда Ўзбекистон мусулмонлар идораси ва бошқа диний ташкилотлар раҳбарлари, Ислом академияси, Тошкент ислом университети вакиллари, “Маҳалла” фонди фаоллари, экспертлар, маҳаллий ва хорижий оммавий ахборот вакиллари иштирок этди.

Анжуманни кириш сўзи билан очган модератор Ж.Усмонов Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Миромонович Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош ассамблеясида сўзлаган тарихий нутқида илгари сурилган ташаббуслар ва уларнинг аҳамияти ҳақида туркум сессиялар ўтказилаётгани, бугун ана шу мулоқот доирасида “Бағрикенг ислом: тинчлик ва эзгулик дини” мавзусида фикр алмашинишини маълум қилди.

Шундан сўнг анжуман иштирокчиларини сессия спикерлари билан таништирди: Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов, Рус правослов черкови Тошкент ва Ўзбекистон митрополити Викентий, Ислом цивилизацияси маркази раҳбари Шоазим Мунавваров,  Имом Бухорий халқаро маркази директори Шорасул Зиёдов, Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот маркази директори Убайдулло Уватов.

Анжуманда нутқ сўзлаган муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари мазкур нутқда соғлом ислом дини эътиқодининг мустаҳкам ҳимоясига қаратилган  ташаббусни диндорлар ва дунёдаги диний ташкилотлар катта хурсандчилик билан кутиб олганига эътибор қаратиб, жумладан бундай дедилар: “Муҳтарам Президентимиз ҳар бир чиқишларида фуқаролар дарду ташвишларини енгиллатиш, уларнинг хоҳиш-истакларини таъминлаш,  нафақат моддий, маънавий эҳтиёжларини қондириш борасидаги саъйи ҳаракат кўрсатишлари барчамизни жуда ҳам хурсанд қилади.

Ҳаммамизнинг хабаримиз борки, 19 сентябрь куни муҳтарам Президентимиз  Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош ассамблеясининг 72-сессиясида нутқ сўзлади. Президентимизнинг нутқи муборак динимизнинг асл инсонпарварлик моҳиятини бутун жаҳон жамоатчилигига етказиш олдимизда турган жуда катта вазифа эканини таъкид қилдилар. Шундай деб айтдилар: “Биз бутун жаҳон жамоатчилигига ислом динининг асл инсонпарварлик моҳиятини етказишни энг муҳим вазифа, деб ҳисоблаймиз.

Биз муқаддас динимизни азалий қадриятларимиз мужассамининг ифодаси сифатида беҳад қадрлаймиз. Биз муқаддас динимизни зўравонлик ва қон тўкиш билан бир қаторга қўядиганларни қатъий қоралаймиз ва улар билан ҳеч қачон муроса қила олмаймиз.

Ислом дини бизни эзгулик ва тинчликка, асл инсоний фазилатларни асраб-авайлашга даъват этади”, деб марҳамат қилдилар.

Ҳақиқатан, бугунги мураккаб ва таҳликали замонда кўпгина воеқалар содир бўляпти, Бу воқеалар муборак  динимиз номидан сохта шиорлар тўқишлик оқибатида юз бермоқда, Бунинг натижасида бегуноҳ инсонларнинг қони тўкиляпти. Бундан кексалар, аёллар, болалар кўп жабр чекяпти. Яна бир афсусланарли жиҳати шуки, исломга умуман алоқаси бўлмаган кимсалар бу жиноятни қилсалар, дарров муқаддас динимизнинг номи билан боғлаяптилар. Бу албатта, бизни жуда ҳам ташвишга солади. Улар эзгуликка, маърифатга бағишланган динни ёмон кўрсатишга ҳаракат қиляпти. Ана шундай бир ҳолатда муҳтарам Президентимиз томонларидан юксак минбардан туриб ислом динининг асл моҳияти инсонпарварлик ва тинчлик эканлиги, уни қораловчилар билан ҳеч қачон муроса қила олмаслигининг баралла айтилиши мустаҳкам эътиқод ва катта шижоатнинг яққол намоён бўлиши эди...”      

Рус правослов черкови Тошкент ва Ўзбекистон митрополити Викентий ўз нутқида террорчилик, диний экстремизм каби бузғунчи кучларнинг ҳеч бир динга алоқаси йўқлиги, улар халқнинг ишончига кириш учун муқаддас динлардан ўзларига қалқон сифатида фойдаланишлари ҳақида сўз юритди. Шунингдек, митрополит Викентий мусулмонлар орасида реакцион оқимлар пайдо бўлганидек, насронийлар орасида ҳам шовинистик руҳдаги  реакцион ва тажовузкор кучлар пайдо бўлиб, улар ҳам кўплаб соддадил инсонларни йўлдан оздиришга ўринаётгани маълум бўлиб, уларга қарши муросасиз кураш олиб борилаётганига тўхталди.

Ундан кейин маъруза қилган сессия спикерлари ҳам ислом динининг моҳияти тинчлик ва эзгулик экани ҳақида атрофлича сўз юритиб, юртбошимизнинг юксак минбарда сўзлаган оташин нутқи кўплаб давлатлар раҳбарлари томонидан ҳақиқий жасорат деб баҳоланганини айтишди.

Дамин ЖУМАҚУЛ

Бельгия пойтахти Брюсселда Ислом динининг Европага қандай таъсир кўрсатганидан ҳикоя қилувчи кўргазма очилади. Ундан кўзда тутилган мақсад – Ислом Европага қай тариқа ўз таъсири ўтказганини кўрсатишдир. Кўргазманинг номи  –  «Islam. It’s Also Our History»  (“Ислом бу – бизнинг тарихимиз”), деб аталган. Кўргазма 2018 йилнинг 21 январидан иш бошлайди. 

Экспозициядан Европага Исломнинг кириб келишига оид ўрта асрлардан бугунги давргача бўлган  тарихни ёритган асарлар ўрин олади. “Биз Ислом Европага бегона эмас, Зеро, Европанинг ўн уч асрлик тарихини Исломдан айро тасаввур қилиш имконсиз иш”, дейди тарихий кўргазма дизайнери (бадиий безакчиси) Изабел Бенуа Gulf News нашрига берган интервьюсида.

Робия ЖЎРАҚУЛОВА тайёрлади 

Ислом дини инсонларга илми орқали ўрнак бўлишга чақиради. Комилликка олиб борувчи илмни ўрганиб, уни амали ила фазлатли қилиш улуғлар йўлидир. “Олимнинг сиёҳи ғозийнинг қонидан афзалдир”, деган ҳикмат бор.

Али розияллоҳу анҳу айтадилар: «Илм мол-дунёдан яхшидир. Илм сени қўриқлайди. Мол-дунёни эса сен қўриқлайсан. Илм – ҳукм қилувчидир, молнинг устидан эса ҳукм қилинади. Мол йиғувчилар ўтиб кетдилар. Илм тўплагувчилар эса боқий қоладилар. Ўзлари орамизда йўқ бўлсалар-да, шахслари қалбларда мавжуддир». (Адабу дунё вад-дин).

Ибн Масъуд разияллоҳу анҳу талаба ёшларни кўрганда бундай дер эканлар: «Марҳабо, эй ҳикмат булоқлари, зулмат чироқлари, кийими эски-ю қалби янгилар, уйларнинг маҳбуслари ва ҳар бир қабиланинг райҳонлари». («Жомеу баёнил илми ва фазлиҳ») Яъни илм талаби билан машғул бўлиш, дарс ва мубоҳаса учун уйда ўтириш уларнинг энг асосий сифатларидандир. Илм излаш янги кийимларни кийишдан, тенгдошлари каби кўчаларда сайр-саёҳат қилишдан уларни тўсиб туради. 

Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу айтадилар: «Илм ўқинглар, зеро уни Аллоҳ учун ўрганиш қўрқувни пайдо қилади. Илм талаб қилиш – ибодат, уни ёдлаш тасбеҳ, у ҳақда баҳс қилиш жиҳоддир. Уни билмаган кишига ўргатиш садақа, эгаларига сарфлаш Аллоҳга яқин бўлишдир. У ҳалол билан ҳаромни ажратувчи белги ва жаннат аҳли йўлларини ёритувчи маёқдир. Илм ёлғизликда улфат, ғарибликда ҳамроҳ, холи қолганда суҳбатдош, шодонлик ва хафаликда йўл кўрсатувчи, душманга қарши қурол, дўстлар ўртасида зийнатдир. Аллоҳ илм сабабли баъзи қавмларни юксакларга кўтариб, уларни яхшиликда йулбошчи ва пешво қилиб қўяди. Илм туфайли уларнинг изларидан юрадилар, амалларига эргашадилар ва фикрларини қабул қиладилар. Малоикалар улар билан дўстлашишни хоҳлайдилар, қанотлари билан уларни сийпалайдилар. Улар учун барча ҳўлу қуруқ, денгизнинг катта балиқлари-ю майда ҳашоратлари, қуруқликдаги йиртиқичлару чорва ҳайвонларнинг барча-барчаси истиғфор айтади. Илм қалбларга ҳаёт бериб, жаҳолатдан қутқаради, кўзларга нур бериб, зулматдан қутқаради. Банда илм туфайли солиҳлар даражасига, дунё ва охиратдаги олий мартабага етиб олади. Илм борасида фикр юритиш рўзага тенгдир. Уни дарс қилиб ўрганиш қиёми лайл билан баробардир. У билан қариндошлик риштаси боғланади. У туфайли ҳалол ҳаромдан ажралади. Илм амалнинг имоми, амал эса унинг эргашувчисидир. У бахтли кишиларга берилади. Бахтсизлар эса ундан маҳрум этилади». («Мифтоҳу дорис-саодат» китобидан).

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу бундай дедилар: «Бир киши Тиҳома тоғларича гуноҳ билан уйидан чиқади. Илмга қулоқ солса, унда қўрқув пайдо бўлади ва гуноҳидан қайтиб, тавба қилади. Натижада биронта гуноҳсиз уйига қайтиб келади. Бас, уламолар мажлисидан ажралманглар». («Мифтоҳу дорис-саода»).

Умар розияллоҳу анҳу яна дедилар: «Эй, инсонлар, илмни маҳкам ушланглар. Зеро, Аллоҳ субҳанаҳунинг яхши кўрадиган ридоси бор. Ким илмнинг бир бобини ўрганса, Аллоҳ унга ўз ридосини кийдиради. Агар у гуноҳ қилса, то вафот этгунича ундан ридосини олиб қўймаслик учун ундан ғазабини тияди».(«ўша манба»).

Абу Дардо розияллоҳу анҳу айтадилар: «Бир масалани ўрганишим менга кечаси билан намоз ўқишимдан яхшироқдир». («ўша манба»).

Ҳасан Басрий айтадилар: «Илмнинг биронта бобини ўрганиб, сўнг уни бир мусулмонга ўргатишим менга дунёнинг ҳаммаси Аллоҳ йўлида меники бўлишидан яхшироқдир» (Ал-мажмуъ,шарҳу муҳаззаб). Имом Шофеий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: «Фарз ибодатларидан кейин илм талаб қилишдан афзалроқ нарса йўқ».

Имом Аҳмад ва Ибн Абдул Барр ривоят қилади: “Умар розияллоҳу анҳу: «Илмни ўрганинглар ва ўргатинглар. Унинг учун виқор ва сокинликни ҳам ўрганинглар. Ўзингиз таълим олган ва таълим берган кишига тавозели бўлинг. Уламонинг жаббори бўлманг. Жаҳлингиз илмингиз ила қоим бўлмайди», деди».

Ибн Абдул Барр Ҳилол ал-Варроқдан ривоят қилади:

«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу:

«Огоҳ бўлинглар! Энг содиқ гап Аллоҳнинг каломидир. Энг гўзал ҳидоят Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳидоятидир. Ишларнинг энг ёмони янги пайдо қилинганидир.

Огоҳ бўлинг! Илм одамларга уларнинг акобирларидан келса, улар яхшиликда бардавом бўлур», дер эдилар».

Табароний Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилади:

«Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Жобияда хутба қилиб:

«Эй одамлар! Ким Қуръондан сўрамоқчи бўлса, Убай ибн Каъб розияллоҳу анҳунинг олдига келсин. Ким меросдан сўрамоқчи бўлса, Зайд ибн Собит розияллоҳу анҳунинг олдига келсин. Ким фиқҳдан сўрамоқчи бўлса, Муоз ибн Жабал розияллоҳу анҳунинг олдига келсин. Ким мол-дунё­дан сўрамоқчи бўлса, менинг олдимга келсин. Аллоҳ мени унга волий ва тақсимловчи қилди», деди».

Ҳазрати Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу илм тўғрисида шундай марҳамат қиладилар: «Илм молдан яхшидир, чунки илм сени қўриқлайди, сен эса молни қўриқлайсан. Илм ҳокимдир, мол эса маҳкум. Нафақа қилиш билан мол камаяди, илм эса, ўргатиш билан зиёда бўлади».

Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Илм хазинадир, унинг калити эса савол. Огоҳ бўлинглар! Сўранглар, чунки бу билан тўрт киши савобга эришади: сўровчи, олим, тингловчи ва уларни севувчи» (Абу Наъим).Абу Асвад розияллоҳу анҳу дейдилар: «Илмдан азизроқ нарса йўқ. Подшоҳлар инсонлар устидан ҳукм қилади, уламолар эса подшоҳлар устидан ҳукм қилади».

Ибн Аббос розияллоҳу анҳу дедилар: «Сулаймон ибн Довуд  алайҳиссаломга илм, мол ва подшоликдан бирини танлаш ихтиёри берилди. У зот илмни ихтиёр қилдилар. Натижада унга мол билан подшоҳлик ҳам қўшиб берилди».

Ибн Аббос розияллоҳу анҳу дедилар: «Толибликда хокисор бўлдим, матлубликда эса азиз бўлдим».

Ато розияллоҳу анҳу айтдилар: «Бир илм мажлиси 70 та беҳуда мажлисга каффорот бўлади».

Имом Шофеъий розиялоҳу анҳу айтадилар: «Талаби илм нафл намозларидан афзалдир».

Ибн Муборакдан сўрадилар: «Инсонлар кимдир?» «Уламолар», деди. «Подшолар ким?» «Тақводорлар», деди. «Дўзахийлар ким? «Дин сабабли дунёни ейдиган одамлар», деди. Демак, том маънодаги инсон бўлиш учун соҳиби илм бўлиш лозим. Чунки, инсонларни ҳайвондан ажратиб турадиган хусусият илмдир. Зеро, инсон нима билан шарафли бўлса, ўша нарса билангина инсон ҳисобланади.

Инсондаги бу шараф унинг жисмоний қувватининг натижаси эмас, чунки туя ундан кўра қувватлироқдир, катталик билан ҳам эмас, фил ундан кўра каттароқ, шижоат билан ҳам эмас, чунки йиртқич ҳайвон ундан-да шижоатлироқ, кўп ейиш билан ҳам эмас, ҳўкиз ундан кўра кўпроқ ейди. Демак, инсон фақат илм билан шарафланади.

Фахрул Мусулий розияллоҳу анҳу шогирдларидан шундай деб сўрадилар: «Агар бемор таом, шароб ва дори истеъмол қилмаса, ўладими?» «Ўлади», дейишди. «Қалб ҳам шундай, агар уч кун илм ва ҳикматдан ман этсангиз, у ҳам ўлади», дедилар.

Нақадар тўғри сўз. Қалбнинг озиғи илм ва ҳикматдир, қалб шу иккаласи билан тирикдир, худди жасаднинг озуқаси таом бўлганидек.

Илмнинг ниҳояси йўқ. Шунингдек, барча илмлар фазилатли, қимматли, шарафли бўлиб, ҳар илмнинг ўзига хос бир фазилати бор. Бир шахснинг барча илмларни ўзида мужассам эта олиши имкон доирасидан ташқаридадир.

«Агар биз илмни ниҳоясига етмоқ учун ўргансак, ноқислик қилган бўламиз. Балки биз илмни, ҳар куни нодонлигимизни камайтирмоқ ва билимимизни оширмоқ учун ўрганамиз», дейди Мовардий.

Баъзи олимлар айтади: «Илмга шўнғиган киши денгизга шўнғиган ғаввос кабидир: на бирор ерни кўрур, на денгизнинг кенглигини ва узунлигини сезур».

Ибн Маъсуд розияллоҳу анҳу дедилар: «Илм кўтарилиб кетмасдан олдин уни маҳкам тутинглар, унинг кўгарилиши эса ровийларнинг кўтарилиши биландир. Нафсим қўлида бўлган зотга қасамки, албатга, Аллоҳнинг йўлида шаҳид бўлганлар қиёмат кунида уламоларнинг мартабаларини кўриб, улардан бўлиб тирилмоқни ҳавас қиладилар. Чунки ҳеч ким олим бўлиб туғилмайди, балки илм таълим олиш билан ҳосил бўлади».

Олимнинг сиёҳи ғозийнинг қонидан афзал.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳу: «Туннинг баъзисида илм, музокора қилмоғим бутун тун бўйи ибодат қилмоғимдан севимлироқдир», дедилар.

Луқмони ҳаким ўғлига шундай васият қилганлар: «Эй ўғилчам, уламолар билан бирга бўлгин, улар билан мажлисларда тиззама-тизза ўтиргин, чунки Аллоҳ таоло гўёки осмон сувлари билан ерни тирилтирганидек. ҳикмат нури билан қалбни тирилтиради, Эй ўғилчам, намозни тўкис адо эт, яхшиликка буюр ва ёмонликдан қайтар ҳамда ўзингга етган балоларга сабр қил. Албатта, мана шулар ишларнинг мақсадга мувофиғидир. Агар дунё молини ирода этсанг, у билан шуғуллан! Агар охират қайғусин ирода этсанг, зуҳду тақво билан шуғуллан! Агар ҳар иккаласин ирода этсанг, илм билан шуғуллан! Чунки илм дунё иззати ва охират шарафидир».

Имом Зуҳрий раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар: «Илм зикрдир ва уни зикр қилгувчиларгина севадилар».

Имом Ғаззолий раҳматуллоҳи алайҳ дейдилар: «Илм фикрнинг хос мевасидир. Агар қалбда илм ҳосил бўлса, унинг ҳолати ўзгаради. Бас, амал ҳолатга, ҳолат илмга, илм фикрга тобедур».

Суфёни Саврий ривоят қиладилар: «Асқалоний бир шаҳарга келиб, у ерда анча вақт ушланиб қолди, сўнгра: «Мен бу шаҳардан чиқиб кетаман, бу ерда илм ўлар экан», деди». Асқалонийнинг бундай дейишлари сабаби таълим ва унинг фазилатини буюк санагани ва унга бўлган рағбати ҳамда муҳаббатининг беқиёслиги туфайли эди. Чунки қаерда таълим бўлмаса, ўша ерда илм ўлади.

Ато ривоят қиладилар: «Бир куни Саид ибн Мусаййабнинг олдига кирсам, йиғлаб ўтирибди. «Нима учун йиғлаяпсиз?» деб сўрасам, «Ҳеч ким мендан бирор нарса сўрамай қўйди», деб жавоб берди».

Ҳасан розияллоҳу анҳу айтадилар: «Агар уламолар бўлмаганида, одамлар ҳайвонларга ўхшаб кетар эди. Чунки уламолар таълим бериш билан инсонларни ҳайвонлик ҳаддидан чиқариб, инсонлик ҳаддига киргизадилар.

Яҳё ибн Маоз розияллоҳу анҳу дедилар: «Уламолар Муҳаммад алайҳиссалом умматига ота-оналаридан кўра меҳрибонроқдир. Чунки уларнинг ота-оналари, уларни дунё оловидан сақлайдилар, уламолар эса уларни охиратнинг оловидан асраб қоладилар».

Илм кўзи ожизлар учун қалбнинг ҳаёти, зулматда кўзнинг нуридир. Заифликда банданинг қувватидир. У билан банда аброрлар манзилига ва олий даражаларга эришади. Илм билан фикр қилмоқ рўзага баробардир. Илм дарси эса кечалари қилинган ибодатга тенг. Илм воситасида тақво қилинади, у билан қариндошлик ришталари мустаҳкамланади, у билан ҳалол ва ҳаромлар билинади. У имомдир, амал эса унга тобе. Бахтли инсонлар унга эришадилар, бадбахтлар эса ундан маҳрум бўладилар.

Инсон бир нарсани талаб қилар экан, албатга, унинг фазилатини билмоғи шарт, акс ҳолда ундан кўзланган мақсад рўёбга чиқмайди.

Юқорида илмнинг фазилатлари ҳақида келтирилган сўз жавоҳирлари ҳам Аллоҳ таоло Одам болаларига берган неъматнинг нечоғлик улуғлигини билдириш учундир.

Демак, биз улуғ мақом ва мартабаларнинг талабгори бўлсак ва маърифатли бўлиб қалб кўзгусини тиниқлаштирмоқчи бўлсак ушбу маълумотларга амал қилмоғимиз зарур.

Тошкент ислом институти “Ижтимоий фанлар” кабинети мудири

Урол Назар Мустафо тайёрлади