قدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى    ٰ

Батаҳқиқ, ким пок бўлса, ютуқ топадир..

وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ

Ва Роббиси исмини зикр қилса ва намоз ўқиса ҳамдир.

(Аъла сураси 14-15-оятлар)

Фитр садақаси ушбу оят билан фарз бўлган.

Касир ибн Абдуллоҳдан, отасидан, бобоси розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ушбу оят ҳақида сўралганда, "Фитр садақаси ҳақида нозил бўлган", деганлар.

Фитр садақаси Рамазондан фитр (оғиз очиқликка) чиқиш муносабати билан берилгани учун ҳам шундай ном олган. Фитр садақаси ҳанафий мазҳабида вожиб амал бўлиб, бошқа садақалар молдан қилинса, бу киши бошидан қилинади.

Фитр садақасининг бир нечта номлари бор. Улар:

1. Фитр садақаси
2. Фитр закоти
3. Рўза закоти
4. Рамазон садақаси

Ушбу номлари ҳадисларда ворид бўлган.

Фарз бўлишининг ҳикматлари:

1. Рўзадорни рамазон ойи давомида қилган гуноҳларидан поклайди.
2. Инсонни зиқналикдан асрайди.
3. Рўзадорни ажрини кўпайтиради.
4. Фақир ва мискинларга тенглик қилишни ўргатади.
5. Aллоҳ таолога рамазонга ва рўза тутишга етказгани учун шукр изҳор қилишга ундайди.
6. Мусулмонларни ўзаро муҳаббатли бўлишга чорлайди.

Фитр садақасига оид баъзи ҳукм ва маълумотлар:

• Фитр садақаси ибодатлардан бири.
• Унинг вожиб бўлишлиги закот билан боғлиқ.
• Фитр садақасининг ҳукми Ҳанафий мазҳабида вожиб қилинган. Қолган мазҳабларда фарз.
• Фитр садақаси икки сабаб билан фарз бўлган:

     а) рўза тутувчини турли хил ёмонликлардан поклаш учун.

Вакиъ ибн Жарроҳ роҳимаҳуллоҳ: "Рамазон ойида фитр садақасини беришлик, намоздаги саждаи саҳв кабидир. Саждаи саҳв намознинг нуқсонларини тўғрилагани каби у ҳам рўзанинг нуқсонларини тўғрилайди".

б) у мискиннинг ўша кундаги таоми бўлгани учун.

• Фитр садақасидан мақсад: мискинларга кенглик, шодлик ва қувонч куни бўлган ҳайит байрами куни уларни таом сўраб юришларидан озод қилишдир.

 Ибн Aббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Фитр садақаси рўзадорни бекорчи ва фаҳш сўзлардан покловчи ва мискинларга таом улашишдир", дедилар". (Aбу Довуд ривояти)

Умар ибн Aбдулазиз роҳимаҳуллоҳ айтдилар: "Фитр садақасини бериб, соънг ийд намозида чиқилади".

• Фитр садақаси ҳар бир нисобга етган моли бор мўминга фарздир.

Ибн Умар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳар бир ҳур ва қул ёки ҳар бир эркак ва аёлга фитр садақасини фарз қилдилар". (Муттафақун алайҳи ривояти)

• У рўза тутадими, тутмайдими, каттами ё кичикми ҳаттоки бешикдаги гўдак бўладими нисобга етган пули бўлса фазрдир.
• У рамазон ҳайитининг қуёши чиқиши билан фарз бўлади. Ким қуёш чишидан аввал туғилса ё исломни қабул қилса, унга вожиб бўлмайди. Лекин қуёш чиққач, вожиб бўади.
• Ким мана шу вақтдан олдин вафот этса унга ҳам вожиб эмас. Ким ўша вақтга етган заҳоти вафот этса, уни меросидан чиқарилади.
• Мусулмон киши ўзи, кичик болалари ва ота-онаси ҳамда турмушга чиқмаган қизи номидан беради.
• Хотинининг номидан ҳам бермайди.
• Мажнун боласининг номидан беради.
• Бой фарзанди номидан бермайди.
• Эркак киши ражъий талоқ қўйган аёли номидан ҳам беради.
• Боин талоқ қўйганидан бермайди.
• Фарзанд отасининг фақир хотини номидан бермайди, чунки у аёлнинг нафақаси у болага вожиб эмас.
• Ота-онасининг номидан ҳам бермайди. Aммо ота-онаси ҳам фақир, ҳам мажнун бўлса унда беради.
• Фарзанд агарчи отаси уни номидан берадиган бўлса ҳам, ўзи беришга қодир бўлса, ўзи бериши керак бўлади.
• Киши мусулмон ишчилари номидан бермайди. Aгар берса, ҳеч қиси йўқ.
• Етим болани кафиллигига олган киши унинг номидан фитр садақа бериши шарт эмас.
• Фитр садақанинг миқдори буғдойдан ярим соъ, ундан бошқаларидан бир соъ. Бир соъ=3.800 грамм.
• Aбу Саид Aл-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Биз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида бир соъ миқдорича таом берар эдик". (Муттафақун алайҳи)
• Барча мазҳаб ҳурмо ва арпадан бир соъ берилишига иттифоқ қилганлар.
• Буғдойдан берса, ярим соъ беради.
• Фитр садақаси ҳар ўлкада ўша ернинг кенг тарқалган таомидан берилади.
• Шакар, туз каби нарсалардан чиқарилмайди. Инсонлар одатда овқат сифатидан тановул қиладиган нарсадан берилиши керак.
• Консерваланган нарсалардан ҳам бериб бўлмайди.
• Бир соъдан кўпроқ миқдорда берса ҳам жоиз. Зиёдасига савоб олади.
• Ҳанафий мазҳабида арпа, ҳурмо, майиз ва буғдойни ўзини бериш жоиз. Ундан бошқа нарсани пулидан беради.
• Бир кишининг қарзи ўрнига берса жоиз эмас.
• Ишчисига хизмат ҳаққи ҳисобидан ҳам бериши жози бўлмайди.
• Фитр садақаси беришнинг икки вақти бор. A) Мустаҳаб вақти: ҳайит куни намозга боришдан аввал.  Б) жоиз вақти: ҳайитдан бир ёки икки кун аввал.
• Ким бу вақтлардан ҳам олдин берган бўлса, Ҳанафий мазҳабига кўра жоиз бўлади. Қолган мазҳабларда қайтадан беради.
• Киши бир вакил орқали берса ҳам бўлади. Муҳими вақтида берса кифоя.
• Ийд намозидан аввал бера олмаса, кейин беради.
• Ҳанафий мазҳабида пулдан берса ҳам жоиз.
• Фитр садақасини ҳақийқий мусулмон мискинга беради.
• Ишлашга қурби етса ҳам ишламай юрганларга бермайди.

“Ҳадис ва ислом тарихи фанлари” кафедраси мудири Ф.Хомидов

Олимхон Исахон ўғли

Ҳадис илми мактаби ректори

"Гўзал хулқ – узилган (қариндошинг)га боғланмоғинг, бермаганга бермоғинг, сенга зулм қилганни кечирмоғингдир", дейилади Ҳадиси шарифда.

Самарқанд вилояти бош имом-хатиби Зайниддин Эшонқулов

Инсон зотининг ёшу кексаси, эркаги ҳам, аёли ҳам бирдек қадр-қимматга эга. Муқаддас Ислом динида инсон тириги билан ўлигининг ҳурмати бирдек қадрланади. Дунёдан ўтган марҳум якинларимизни яхши сифатлар билан доимо эслаш инсоний бурчимиз.

Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Дунёдан ўтганларнинг яхши сифатларини эсланглар, уларнинг ёмон сифатларини айтишдан сақланинглар” деганлар (Имом Термизий ривояти).

Юртимизда анъанавий нишонланадиган, алоҳида эътибор қаратиладиган кунлардан бири Хотира ва қадрлаш кунидир. Бу кунда ўтган аждодларимиз, хусусан, Ватан озодлиги, халқ фаровонлиги йўлида жонларини фидо қилган юртдошларни ёдга оламиз.

Хотира ва қадрлаш бир кунлик анъанага боғланиб қолмаслиги керак. Ўтганларни 9 майда хотирлаш рамзий маънода, албатта. Аслида ҳар доим ўтганларни эслаб дуолар қиламиз, уларнинг ҳаёт йўлларини ўрганиб, намуналар оламиз. Шунингдек, келажак авлодга аждодларимизнинг ҳаёти биз учун улкан намуна эканини уқтириб келамиз. Уларнинг яхшиликларини ҳамиша ёдда тутамиз. Зеро, тарихий хотирасиз келажак йўқ, деб бежиз айтилмаган.

Ватан, миллат, дин йўлида жон фидо қилган аждодлар хотираси биз учун қанчалик ардоқли ва муқаддас бўлса, кексалик ёшига етган улуғлар қадрига етиш, ҳурматларини жойига қўйиш ҳам шу қадар муҳим. Бу кунларда қилинадиган хайрли ишлардан бири ёши улуғ кишилар ҳолидан хабар олиш, уларнинг қалбларига хурсандлик киритишдир. Давлатимиз уруш қатнашчилари, кекса ёшдаги нуроний отахонлар, мунис онахонларнинг барчасига катта эътибор билан ғамхўрлик қилиб келмоқда.

Ҳадиси шарифда: “Кичигимизга раҳм қилмаган ва катталаримизнинг қадрига етмаган кимса биздан эмасдир” (Абу Довуд ва Термизий ривояти), дейилган.

Яратган эгам барча марҳум аждодларимизни раҳматига олсин, уларнинг хақига қилаётган дуоларимизни даргоҳида қабул қилсин, ҳаёт бўлган кексаларимизга фаровон ҳаёт, тинчлик-офият, саломатлик берсин.

Одилжон Нарзуллаев,
Янги йўл тумани “Имом Султон” жоме масжиди имом хатиби

"Ўзбекистон" радиоканали

"Зиё" медиа маркази

“Рамазон зиёси” дастури

Дастур меҳмони: Аброр АЛИМОВ,
Тошкент шаҳар “Ҳувайдо” жоме масжиди имом-хатиби