“Ё Али! Уни менга никоҳла. Аллоҳга қасамки, унинг суҳбатини менчалик орзу қилган бошқа ҳеч ким йўқдир”.

“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг: “Қиёмат куни менинг насабим ва ақраболаримдан бошқа насаб ва қариндошлик кесикдир”, деганларини эшитдим. Исломга кириш ва қизимни Аллоҳ Расулига бериш билан унга қариндош бўлдим. Бу қариндошликни унинг наслидан қиз олиб, куёв бўлиш билан мустаҳкам қилмоқчиман”.Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу

Фотимаи Заҳро розияллоҳу анҳо жуда гўзал бир киз чақалоқни дунёга келтирди. Бу вақтда Али розияллоҳу анҳу Маккадан узоқроқ ерда эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қизларининг кўзи ёриганини эшитиб, Фотима розияллоҳу анҳонинг уйига келдилар. Уни жуда севардилар. Эсон-омон қутулгани билан табриклаб, таскин берувчи сўзлар айтдилар. Яхши ният билан чақалоққа холаси Умму Кулсумнинг номи қўйилди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шарафли қўлларини гўдак устида юргизиб, бу қизни муборак қилишини сўраб, Аллоҳ таолога дуо этдилар.

Сафардан қайтган Али розияллоҳу анҳу завжаси бир қиз туққанлигини ва чақалоққа бобоси Ҳазрати Муҳаммад алайҳиссалом тарафидан исм берилганини эшитиб жуда севинди. Кунлар, ойлар ўтган сари қизалоқ ўсиб-улғайиб, гўзаллиги ҳам ортиб борар эди. Ўн ёшга етмасдан бобоси Муҳаммад алайҳиссалом вафот этдилар. Умму Кулсум розияллоҳу анҳо бобосининг вафотидан энг кўп изтироб чекканлардан бири бўлди.

Умму Кулсум ҳаётининг илк баҳоридаёқ жуда фосиҳ ва болиғ гапирар эди. Шу билан бирга, жуда кичкина бўлишига қарамай, қувватли иймон соҳиби эди. Унинг ахлоқий васфлари ва фазилатлари халифа Умар розияллоҳу анҳунинг қулоғига етиб келди. Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу анчадан бери Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга куёв бўлиш орзуси билан юрар эдилар. Шу боис Умму Кулсум розияллоҳу анҳонинг қўлини сўраш учун қулай фурсатни пойлай бошладилар. Бу суҳбатдан сўнг Али розияллоҳу анҳу уйга кетдилар. Уйга келгач, қизлари Умму Кулсум розияллоҳу анҳони чақирдилар. Унга бир ҳирқани бериб, шундай дедилар:

— Бу ҳирқани мўминларнинг амири Хаттоб ўғли Умарга олиб бор ва унга отам сизга айтган ҳирқа мана шу, дегин.

Умму Кулсум розияллоҳу анҳо ҳирқани олиб, Умар розияллоҳу анҳунинг ҳузурларига келди. Изн сўраб ичкарига кирди ва отаси тайинлаган гапларни айтди. Асл кўзланган мақсаддан у бехабар эди.

Умар розияллоҳу анҳунинг кўзлари севинчдан порлаб:

— Отангга менинг қабул этганимни, рози бўлганимни айт, дедилар.

Умар розияллоҳу анҳу уйларидан чиқиб, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг масжидларига, қабр билан минбар ўртасидаги муҳожирлар мажлиси бўладиган майдонга келдилар. Равзаи шарифдаги бу жой асҳоби киромнинг доимий йиғиладиган жойига айланган эди.

Умар розияллоҳу анҳу келганларида ҳеч ким йўқ эди. Бирин-кетин саҳобалар кела бошладилар. Биринчи бўлиб Али, кейин Усмон ибн Аффон, Зубайр ибн Аввом, Талҳа ибн Убайдуллоҳ ва Абдураҳмон ибн Авф розияллоҳу анҳулар келдилар. Ҳамма йиғилтанидан сўнг Умар розияллоҳу анҳу:

— Менга саодат тиланг... Мени табрикланг, — дедилар.

— Кимга уйланяпсиз, ё амирал мўминин?! - деб сўрадилар.

— “Абу Толибнинг ўғли Алининг қизига. Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қиёмат куни менинг насабим ва ақраболаримдан бошқа насаб ва қариндошлик кесикдир”, деб айтганларини эшитгандим. Исломга кириш ва қизимни Расулуллоҳга бериш билан унга қариндош бўлдим. Бу қариндошликни унинг наслидан қиз олиб, куёв бўлиш билан мустаҳкам қилишни хоҳладим”, дедилар Умар розияллоҳу анҳу.

Мажлисга йиғилганлар Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳуни табриклаб, унга хайр ва саодат тиладилар. Умму Кулсум розияллоҳу анҳога Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳу қирқ минг дирҳам маҳр бердилар.

Умарс розияллоҳу анҳунинг орзуси бир аёлнинг эри бўлиш, шаҳватини қондириш эмасди. Аксинча, у жуда улуғ, шарафли ғоя ва мақсадни кўзлаган эди. Умму Кулсум розияллоҳу анҳо мўминларнинг амири Умар ибн Ҳаттоб розияллоҳу анҳунинг хонадонларида итоатли, вафодор завжа ўлароқ яшади.

Ҳазрати Умар розияллоҳу анҳунинг шиддати, оила эҳтиёжини таъминлашда ва мусулмонларга, уларнинг молларига нисбатан жуда эҳтиёткорлиги машҳур эди.

Давоми бор...

Саидаброр Умаров

Туркия давлатининг чекка бир ҳудудида “Демирқоя” деган бир қоя бор. Бу қоянинг тарихи қуйидагичадир:

Ривоятларга кўра қадимда ушбу ҳудудда Демир исмли бир қароқчи яшаган. У бутун умрини қароқчилик билан ўтказиб, ўтган карвонларни йўлини тўсар ва ундаги мол-мулкларни талон-тарож қилар эди.

Кунлардан бир кун навбатдаги яна бир карвонни йўлини тўсди. Карвон эгаси нуроний кекса бир донишманд эди. Демир карвондаги молларни зўрлик билан эгаллай бошлаганини кўрган донишманд унга қараб шундай деди: Эй, ҳолингга вой бўлсин! Ахир сени онанг қароқчилик қилиб кун кечиришинг ва жаҳаннамда ёнишинг учун дунёга келтирганми-ди?

Донишманднинг айтган сўзлари Демирга жуда қаттиқ таъсир қилди ва унинг оёқлари остига йиқилди.

Мени Аллоҳ кечирармикан? Мен бутун умримни қароқчилик қилиб, қанчадан-қанча инсонларга зулм қилиб ўтказдим – деди.

Аллоҳ меҳрибон ва раҳмли зот. Агар чин дилдан тавба қилсанг, У албатта гуноҳларингни кечиради. Мана бу дарахт кўчатини олиб бир чеккага эккин ва қўлингдан келганича савобли ишларни қилгин. Кўчат кўкарган куни билгинг-ки, Аллоҳ сени тавбангни қабул қилиб, гуноҳларингни кечирган бўлади.

Демир бутун топган молу-мулкини етимлар ва мискинларга эҳсон қилди. Шунингдек ўзи қароқчилик қилган йўл юзига йўловчилар қўним топиб, бир муддат ором оладиган равоҳлар қурдирди. Ҳар куни эккан кўчатига қарар, лекин кўчат кўкармас эди.

Бир куни савоб умидида равоҳида ўтирса, узоқдан шошилиб келаётган нотаниш отлиқ йўловчига кўзи тушди. Демир йўловчига қараб, биродар келинг, бир муддат равоҳимда дам олинг, азиз меҳмоним бўлинг – деди.

Йўлимни тўсма шошилиб турибман.

Мен шу ердан ўтган  ҳар кимса борки, унинг ҳожатини чиқариб,  дуосини оламан деб Аллоҳга ният қилган эдим.  Хеч бўлмаса бир пиёла сувимдан ичгин.

Демир ҳарчанд йўловчининг оёғи остига ўтириб ялинмасин, ўз мақсадига ета олмади, балки унинг йўлини тўсганлиги учун қамчисидан калтак еди. Шундан сўнг Демирнинг аввалги ғазаби келиб, отлиқ йўловчи кетаётганда унинг ортидан ханжарини олиб отди. Йўловчи оти устидан думалаб ерга тушди ва жони узилди. Жон бераётган вақтда эса “Мени Аллоҳ жазолади” деган сўзни айтди.

Демир таажжубланиб, қилган гуноҳига минг афсус-надомат билан марҳумга қараганда, унинг ёнидан бир мактуб топилди. Мактубни очиб ўқиса ўз Ватанининг барча махфий сирлари ва чегарасининг яширин маълумотлари ёзилган экан. Арзимаган бир пул учун киндик қони тўкилган Ватанига хиёнат қилиш мақсадида кетаётган йўловчи, аслида ўз Ватанининг хоини эканлиги маълум бўлди. Баногоҳ кўчатса қараса, кўчат куртак отиб, кўкариб чиқибди.

Ё раббий парвардигор! Мен шунча савоб ишлар қилдим, кўчат кўкармади. Аммо биргина Ватан хоинини тасодифан ўлдириб қўйган эдим, кўчат кўкарди. Хоинларни шунчалик ёмон кўрасанми? “Аллоҳим бизларни Ватанга хиёнат қилишдан сақлагин” – деди.

Мухтасар қилиб айтадиган бўлсак, Аллоҳ таоло ўз Ватанига хоинлик қилган бандаларни бу дунёда ҳам, охиратда ҳам қаттиқ азобга мубтало қилади. Ушбу ҳикояни ўқиган юртдошларимиз, билиб-билмасдан нотўғри йўлларга кириб қолаётган ёшларимиз, айниқса ноқонуний йўллар билан чет элларга бориб, кейинчалик ўзини ИШИД деб атаётган манфур жангари гуруҳларга қўшилиб юрган баъзи-бир ҳамюртларимиз қиёмат куни Аллоҳга нима деб жавоб берадилар. Шу ўринда бир савол туғилади. Роббимиз Ватан хоинини ўлдирган биргина инсонни барча гуноҳларини кечирса, хоинга қандай азоб берар экан?      Ахир инсон дунёга ўз Ватанига хоинлик қилиш учун эмас, балки уни обод этиб, номини дунёга тараннум этиш учун келади-ку. Сўзимизга якун ясар эканмиз, барчамиз Аллоҳ бизларга муқаддас замин қилиб берган юртимизнинг тинчлигини қадрига етайлик.  Агар ҳикоямиз давомида қалбингизгиздаги Ватан туйғусини янада зиёда қила олган бўлсак,  камина ўзини юрт тинчлигига озгина бўлса ҳам ҳисса қўшган бахтли инсон деб билади.          

                                                                                              Аброр АЛИМОВ,

                                                                                                 Тошкент шаҳар

                                                                               “Ҳувайдо”жоме масжиди

                                                                                                    имом-хатиби

Яқинда Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Беруний ўрта махсус Ислом билим юртида ота-оналар билан учрашув бўлиб ўтди. Унда мадраса раҳбарияти, ўқитувчи ва талабалар, ота-оналар иштирок этди.

Ушбу тадбирни ўтказишдан мақсад талабалар тарбиясига ота-оналар ва мадраса томонидан эътиборни янада кучайтириш, ота-оналарни фарзандлари таълим-тарбия олаётган билим юртидаги шарт-шароитлар билан яқиндан таништириш, ўқиш давомида билим ва иқтидори, фаоллиги ва давомат намунали бўлган талабаларни рағбатлантириш,  ўқитувчи ва ота-оналар биргаликда талабаларни ҳар томонлама назорат қилишни йўлга қўйиш, ўқув йилининг иккинчи ярми учун мўлжалланган шартнома тўловлар билан таништиришдан иборат.

Тадбир Қуръони Карим тиловати билан бошланди. Унда сўзга чиққан мадраса мутасаддилари юртимизда диний соҳада амалга оширилаётган ўзгаришлар, ҳукуматимиз томонидан Ислом билим юртларига қаратилаётган эътибор ҳақида гапириб ўтдилар.

Шунингдек, Президент фармонига кўра Ўзбекстон мусулмонлари идораси раиси, муфтий Усмонхон Алимов ҳазратларига “Эл-юрт ҳурмати” ордени билан тақдирланиши ҳукуматимиз томонидан диний соҳа вакилларининг олиб бораётган хайрли ишлари муносиб баҳоланганига ёрқин далил экани таъкидладилар.

Мадраса вакиллари жамиятимизга комил ва етук инсонларни етиштириб беришда ота-она ва устозлар берадиган тарбия ва билимни уйғунлаштиришни бирдек олиб бориш зарурлигини айтдилар. Шу билан бирга, ота-оналарга талабаларнинг ўқиш фаолиятидаги одоби, хулқ-атвори ва дарсларни ўзлаштириш даражаси ҳақида маълумот бердилар.

Тадбир давомида ота-она, ўқитувчи ва талабалар учун китоб ярмаркаси ташкил қилинди. Шунингдек, ота-оналар билим юртидаги шарт-шароитлари билан яқиндан танишди ва бундай имкониятлар учун Ўзбекистон мусулмонлари идораси  Қорақалпоғистон мусулмонлари қозиёти ва билим юрти раҳбариятига миннатдорчилик билдирдилар.

Адилбай ЕРЕЖЕПОВ,

Муҳаммад ибн Аҳмад ал-Беруний ўрта махсус ислом билим юрти маънавият ва

 маърифат ишлари бўйича директор ўринбосари

Агар қарздор бўлсангиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам таълим берган қуйидаги дуоларни ихлос ила қилинг. Аллоҳ таоло дуоларингизни ижобат этсин.

اللّٰهُمَّ إني أعُوذُ بِكَ مِنَ المأْثَمِ وَالمَغْرَم

1. «Аллоҳумма инний аъузу бика минал маьсами вал мағрами»

"Аллоҳим! Сендан маъсиятдан ва қарздорликдан паноҳ сўрайман".

اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ الْهَمِّ وَالْحَزَنِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ الْعَجْزِ وَالْكَسَلِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ الْجُبْنِ وَالْبُخْلِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ، وَقَهْرِ الرِّجَالِ

2. «Аллоҳумма инний аъузу бика минал ҳамми вал ҳазани ва аъузу бика минал ажзи вал касали ва аъузу бика минал жубни вал бухли ва аъузу бика мин ғалбатид дайни ва қоҳрир рижали»

"Аллоҳим! Сендан ғам босишидан, маҳзунликдан паноҳ сўрайман. Ожизликдан, дангасаликдан паноҳ сўрайман. Қўрқоқликдан, бахилликдан паноҳ сўрайман. Қарзга ботишдан ва одамларнинг қаҳридан паноҳ сўрайман".

اللهُمَّ اكْفِنِي بِحَلالِكَ عَنْ حَرامكْ، وَأَغْنِني بِفَضْلِكَ عَمَّنْ سِواك

3. «Аллоҳумма икфиний би ҳалалика аън ҳаромик ва ағниний би фазлика амман сивак»

"Аллоҳим! Менга ҳалолинг ила ҳаромингдан кифоя қилгин. Ўз фазлинг ила мени ўзингдан бошқалардан беҳожат қилгин".

Даврон НУРМУҲАММАД

Тарбия биз учун ё ҳаёт- ё мамот, ё нажот – ё ҳалокат,
ё саодат – ё фалокат масаласидир.

Абдулла Авлоний

Маълумки, Исломнинг оламшумул илоҳий таълимоти кишилик жамиятини бу дунёда тинч-омон, фаровон ҳаёт кечиришга, охиратда саодат аҳлидан бўлишга даъват этади. Оила ва фарзанд жамиятнинг узвий асоси ҳисобланади. Шунинг учун ҳам Ислом шариати уларнинг ҳар томонлама етук ва баркамол тарбия топишлари, ёшликдан илму фан, касбу ҳунар малакаларини эгаллашлари борасидаги тегишли кўрсатмаларни ота-оналар, мураббийлар ва устозларга тавсия қилади. Ёш авлод, хусусан, фарзандларимизнинг қизиқишлари, ақлу заковатлари, иқтидорларига мувофиқ  илм, касб ва ҳунар танлашларида имкон борича ёрдам беришимиз зарур. Ёшлар олтиндан ҳам қимматли вақтларидан ҳар томонлама унумли фойдаланишлари мақсадга мувофиқдир. Зеро, бу ҳақда Сарвари коинот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ёшлигингизни кексалик келишидан олдин ғанимат билинг” (Термизий ривояти), дея унинг қадрига етишни таъкидлаганлар.

Ёшлик даврининг эътиборга молик жиҳатлари жуда кўп. Ўспиринлик вақти инсон феъл-атвори ва руҳияти шаклланадиган асосий давр бўлиб, айни шу даврда уларга алоҳида аҳамият бериш лозим. Жумладан, ёшларни солиҳ кишилар билан дўст-биродар бўлишларини таъминлаш зарур. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадисларининг бирида: “Яхши ҳамсуҳбат мисоли мушки анбар сотувчидир. Атирдан олинган тақдирдагина ҳам унинг ҳушбўй ҳиди димоғдингни чоғ қилади. Ёмон ҳамсуҳбат эса бамисоли темирчининг босқинидир. У гарчи кийимингни куйдирмаса-да тутуни димоғингни ачитади”, деганлар.

Фарзандларига таълим бериш оила бошлиғининг энг асосий бурчидир. Одамлар орасида “Ўзингни бил, ўзгани қўй” деган номаъқул гап юради. Лекин шариат бўйича эр хотин учун, ота-она болалар учун масъулдир. Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ҳеч бир ота ўз фарзандига яхши тарбия ва гўзал одобдан буюкроқ ҳадя бера олмас", деб марҳамат қилганлар.

Бир куни халифа Маъмун одоб билан сўзлаётган бир боладан: “Кимнинг ўғлисан?” деб сўради. Бола: “Одобнинг ўғлиман”, деб жавоб берди. Бу жавобни эшитган Маъмун: “Қандай чиройли отанг бор экан-а”, деб унга таҳсин ўқиди.

Исломда тарбия таълимдан кўра устунроқ ва кенг қамровлидир. Чунки тарбия болани уйида, кўчада, мактабда ўзини тута билиши одобларини, ақл билан иш юритиб, жисмини, нафсини ўзига бўйсундиришдек оғир ишни йўлга қўяди. Тарбиянинг асоси оила муҳитидир. Бола уйда нимани кўрса, шунга тақлид қилиб ўсади. Оилада ота олижаноб, кенг феъл, босиқ, мулоҳазали ва озгина сиёсатлироқ бўлиши, она эса меҳрибон, раҳимли, болаларни беҳуда қарғамайдиган ва мулойим бўлмоғи лозим. Шунинг учун ҳам аждодларимиз фарзанд тарбиясига қаттиқ аҳамият беришган.

Халқимизда: “Қозонга яқин юрсанг, қораси юқади” деган нақл ҳам бор. Аллоҳ таоло мўминларни рост сўзловчи кишилар билан бирга бўлишга буюрган: “Эй иймон келтирганлар, Аллоҳга тақво қилинглар ва содиқлар ила бирга бўлинглар” (Тавба, 119).

Ҳадисда айтилишича, рўстгўйлик инсонни доимо яхшиликка чорлайди. Онгида ростгўйлик, вафодорлик, фидоийлик каби тушунчалар ўрнашган ёшлардан келажакда кўплаб ҳайрли ишлар кутиш мумкин. Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳи бир куни ёшлар тарбиясига эътиборини жалб қилиш мақсадида ҳамсуҳбатларига: “Эй кексалар! Экин пишиб етилгандан сўнг нима қилади?”, деб савол бердилар.  “Хосил йиғиб олинади”, дейишади. Шунда Ҳасан Басрий раҳматуллоҳи алайҳи: “Эй йигитлар! Шуни билингларки, гоҳида экин пишиб етилмасидан олдин унга офат (касаллик) етиши мумкин”, деб кишининг ўспиринлик даврини қандай ўтказиши унинг  келажакда ким бўлиб етишиши муҳим ўрин тутишига ишора қиладилар.

Маълумки, ёшлик инсоннинг ақлий ва жисмоний ривожланиш даври бўлиб, айни шу паллада уларни илмга ва касб-ҳунарга тарғиб қилиш лозим. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ёшликда ўрганилган илм тошга ўйилган нақш кабидир, кексаликда ўрганилган илм эса сувга ёзилган кабидир”, деганлар.

Имом Табароний ривоят қилган ҳадисда Ибн Аббос розияллоҳу анҳумо: “Аллоҳ таоло ўз пайғамбарларига бу улуғ вазифани ақлан ҳамда жисмонан кучга тўлган ёшлик чоғларида инъом қилган, шунингдек, олимларга ҳам илм асосан ёшлик чоғида берилган”, деган.

Касб-ҳунар ўрганиш ва шу орқали ҳалол меҳнат қилиб чиройли ҳаёт кечириш шариат талабларидан биридир. Зеро, Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳадисларидан бирида айтдилар: “Аллоҳ таоло ҳунарманд бандани яхши кўради” (Термизий ривояти). Бошқа бир ҳадисда эса: “Ҳалол касб қилиш фарздан кейинги фарздир” (Табароний ва Байҳақий ривояти).

Буюк имом Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳнинг иқтидорли шогирди имом Муҳаммад ибн Ҳасан Шайбоний касб-ҳунар ва унинг жамиятидаги муҳим ўрни ҳақида биринчи бўлиб “Яхши ризқни касб қилиб топиш” номли китоб ёзди ва касб-ҳунар, тижорат, зироат, саноат кабилар билан машғул бўлиш зарурияти ҳақида батафсил маълумот беради.

Буюк ватандошимиз шайхур-раис Ибн Сино ёш авлод тарбиясининг ибтидоси қандай ва нималар билан бўлиши ҳақида қуйидагиларни айтган эди: “Ёш бола  бошланғич таълим ва тилга доир қоидаларни ёд олгандан кейин у машғул бўлиши мумкин бўлган касб-ҳунар ва саноатга мойиллигига қараб, уни шунга йўллаймиз. Агар у котибликни хоҳласа тил, хат ёзиш, нутқ сўзлаш ва одамлар билан муомала қилиш кабиларга далолат қиламиз. Албатта, бу ўринда, боланинг майли алоҳида аҳамиятга эгадир (Муҳаммад Атия, Исломий тарбия ва унинг фалсафаси. 197-бет)”.

Ёш авлод тарбияси ҳақида сўз борар экан, уларга тегишли умумий одоб-ахлоқлар ҳақида Имом Ғаззолий айтган сўзларни нақл этишни лозим топдик: “Ёшлар тилла тақинчоқ ва турли зебу зийнат тақмасликлари лозим. Улар ўтириш, туриш, салом бериш одобларига риоя этишлари, ўзларидан катталар ҳузурида оёқларини чалиштириб ўтирмасликлари, сергап ва сўкувчи бўлмасликлари, беҳаё сўзларни айтмасликлари, хусусан, ёмон хулқли тенгдошларига аралашишдан эҳтиёт бўлишлари лозим” (“Иҳё...” китоби, 3-жуз, 70-бет).

Маълумки, ёш авлодни баркамол вояга етказиш ва турли одат ва таъсирлардан эҳтиётлаб сақлаш ва, шу жумладан, уларни гиёҳвандлик офатидан эҳтиёт қилиш ҳозирги замоннинг энг долзарб масаласи экани ҳаммамизга яхши маълум. Зеро, ақл ва танани муҳофаза қилилб, уни эҳтиётлаб сақлаш ҳар бир инсон учун ҳам фарз, ҳам қарз амалдир. Шундагина инсон Аллоҳ ва Унинг Расули ҳамда раҳбарлари амрига итоат қиладиган, иродали, ақлли, соғлом, одоб-ахлоқли, жисмонан баркамол, динига ҳимматли, ўз халқига фидокор, жамият манфаатини кўзловчи, Ватанни севувчи ва ардоқловчи, ҳаммага баробар яхшиликни раво кўрувчи, масъулиятни тўла ҳис қилувчи комил инсон бўлиши мумкин.

А.Наимов,
Қувасой шаҳар бош имом хатиби