“Мусулмон киши Ислом учун қайғурмасдан, илмий, иқтисодий жиҳатдан ғофил бўлиб, умрини Каъба атрофида ибодат билан ўтказса ҳам, Аллоҳ наздида унинг учун ҳеч қандай фойда бўлмайди. Зеро, фабрика қуришнинг савоби масжид қуришникига тенгдир. Энг яхши мусулмон дунёсини деб охиратини, охиратини деб дунёсини тарк этмаган кишидир”.
Шайх Муҳаммад Ғаззолийнинг бу сўзлари бугунги кунимиз учун ҳам ниҳоятда муҳимдир. Чунки бозору дўконлардаги маҳсулотларга назар солсак, аксарияти хорижники. Кийим-кечагу эҳтиёжимиз учун зарур бўлган маҳсулот ишлаб чиқарадиган йирик фабрика-корхоналаримиз кам. Бори ҳам аҳоли эҳтиёжларини тўлиқ қоплай олмайди. Шу боисдан еганимиз ҳам, кийганимиз ҳам, техникалардан тортиб сериалу киноларгача чет элники. Буларнинг оқибатлари ҳақида тўхталмоқчи эмасмиз.
Агар бир маҳаллада йирик фабрика ёки бирор ишлаб чиқариш корхонаси бўлса, қанчалаб одамларнинг қора қозони қайнайди, рўзғорига барака киради. Фабрика қуришнинг савоби масжид барпо этишга тенглиги ҳам шундан. Бу ишнинг моҳияти Баҳоуддин Нақшбанд ҳазратларининг “Қўлинг ишда, қалбинг Аллоҳда бўлсин” деган ҳикматига мос келади.
Бугун энг сифатли маҳсулот, албатта, Ғарб мамлакатларига тегишли. Энг машҳур ва сердаромад “Apple”, “Google”, “Amazon”, “Microsoft”, “SpaceX”, “Tesla” компаниялари ҳам Ғарбда фаолият юритади. Бу компанияларнинг даромадлари кўпгина давлатларникидан анча баланд. Улар илмда ўзиб кетди.
Сўнгги йилларда Хитой, Ҳиндистон ва Сингапур ривожланган мамлакатлар билан ҳар томонлама рақобатлаша бошлади. Нега биз орқада қоляпмиз? Чунки биз улар каби кўп китоб ўқимаймиз, изланмаймиз. Илм-фанга иштиёқимиз кам. Китоб ўқиш рейтингида хитойликлар ва ҳиндлар энг илғорлар сафидан жой олган.
Яқинда бир қўшнимга “Ҳидоят” ва “Мўминалар” журналларини бердим. У билан ҳар кўришганда журналларда чоп этилган мақолалар ҳақида гап очдим. Аммо у лом-мим демади. Демак, нашрларни очиб ҳам қарамаган. Унинг уйида китоб жавонига ҳам кўзим тушган. Агар қўшним китобларни ўқиганда эди, оилавий муаммоларини, болаларининг юриш-туришини тўғрилаган, китоб – бу ҳаёт, тараққиёт эканини англаб етган бўларди. Афсуски, бундай инсонлар орамизда кўп.
Жамиятда бирор соҳанинг мутахассиси ёки олимлари етишмаса, унга ҳаракат қилинмаса, барча бирдек гуноҳкор бўлади. Демак, ишлаб чиқариш ва саноатга доир илмлар ҳам фарзи кифоядир. Мусулмонлар фан-техника соҳасида ҳам зарур илмларни билишлари шарт. Чунки давлатнинг куч-қудрати илм-фан ривожи ва тараққиётига боғлиқ.
Бугун дунёда илм-фан шиддат билан ривожланмоқда, ҳар куни кашфиётлар қилинмоқда. Лекин буларнинг қанча қисми мусулмонлар ҳиссасига тўғри келади? Афсуски, жуда ҳам оз. Ваҳоланки, тарихда мусулмон олимлари дунё халқларига кўплаб улкан кашфиётларни армуғон этган.
Исломда илм диний ва дунёвийга ажратилмайди. Ота-боболаримиз бу қоидага амал қилганлари боис кўплаб қомусий олимлар, мутафаккирлар етишиб чиққан. Улар ҳам диний, ҳам дунёвий илмларда пешқадам бўлишган. Бутун дунёда пешқадам бўлишимиз учун ўзимиз ҳам, фарзандларимиз ҳам илм олиши ҳам фарз, ҳам қарздир.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Кучли мўмин Аллоҳ ҳузурида кучсиз мўминдан яхшироқ ва маҳбуброқдир” (Имом Бухорий ривояти), деганлар. Яна бир ҳадисда: “Аллоҳ таолога инсонларнинг энг суюклиси одамларга энг кўп манфаат келтирувчисидир”, дейилган (Имом Табароний ривояти).
Ушбу ҳадисда дангаса, ғайратсиз, заиф мўминдан кўра, бақувват, ҳаракатчан, ибодатда ғайратли мўмин Аллоҳ таолога севимли экани маълум бўлади.
Уламолар ушбу ҳадисдаги “кучли мўмин” иборасини дин ва дунё ишларида пешқадам киши деб шарҳлашган. Кучли мўмин деганда куч-қувватини на ўзига, на динига фойда бермайдган ишларга сарфламасдан, балки ўзига ва ўзгаларга манфаат берувчи ишларда ғайратли бўлиш ҳам тушунилади.
Хулоса шуки, Аллоҳга суюкли бўлиш учун фақат ибодатни эмас, дунё ишларида ҳам одамларга кўпроқ манфаат беришимиз лозим. Бунинг энг мақбул йўли тадбиркорлик, касб-ҳунар, тижорат, бугунги замонавий соҳалар билан шуғулланиб, одамларни иш билан таъминлаш, бозору дўконларимизни ўз маҳсулотларимиз билан тўлдириб, хориж билан рақобатлаша оладиган даражага етишдир. Шундагина динимиз ҳам, юртимиз ҳам равнақ топади, иншоаллоҳ.
Бобур МУҲАММАД