Аввал хабар қилганимиздек, шайх Салоҳ Абул Ҳож ҳазратларининг юртимиз бўйлаб сафарлари давом этмоқда. 

Бугун, 29 ноябрь куни профессор Салоҳ Абул Ҳож ҳазратлари Андижон вилояти Олтинкўл тумани Жалабек қишлоғида жойлашган «Саййид Муҳйиддин махдум» ўрта махсус ислом билим юртига ташриф буюрдилар. 

Азиз меҳмонни мадраса устозлари кутиб олиб, билим юрти тарихи ва фаолияти билан таништирдилар.

Учрашув давомида доктор Абул Ҳож ҳазратлари мадрасанинг илмий салоҳияти, таълим йўналишлари, талабаларга билим беришда ўзига хос ёндашувлар ҳақида маълумот бердилар. Шунингдек, «Мазҳабни ўрганиш босқичлари» мавзусида суҳбат қилинди.
Суҳбат сўнгида талабаларни қизиқтирган саволларга жавоблар берилди.

Саудия Aрабистонида тадбиркорлик билан шуғулланаётган ҳамюртимиз Хайрулло Икромов Макка шаҳрида илк миллий таомларимиз ресторанини очди.
ЎзA хабарига кўра, Ўзбекистоннинг Жидда шаҳридаги Бош консуллигида бўлиб ўтган учрашувда шу ҳақда сўз юритилди.

Шунингдек, Ўзбекистонда амалга оширилаётган ижтимоий-иқтисодий ислоҳотлар, хорижда истиқомат қилаётган ватандошлар билан алоқаларни мустаҳкамлаш, инвестиция ва туризм соҳаларининг жозибадорлигини ошириш борасида амалга оширилаётган ишлар ҳақида ҳам атрофлича маълумот берилди.

Х.Икромов мамлакатимизда амалга оширилаётган ўзгаришларни доимий кузатиб боришини, спорт, маданият ва илм-фан соҳаларида эришаётган юксак марраларимиздан фахрланишини таъкидлади.

– Кўп йиллардан буён хорижда ресторан бизнеси билан шуғулланаман, – дейди Х.Икромов. – Макка шаҳридаги миллий таомларимизга бўлган эҳтиёждан келиб чиқиб, марказий қисмида “Ўзбекистон” ресторанини очмоқдамиз.

Улар янги ташкил этилган мажмуага Ўзбекистондан бош ошпаз, новвой ва бошқа ходимларни жалб қилишга қарор қилишди.

Ресторан шу йилнинг 28 ноябридан иш бошлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси
Матбуот хизмати

Сўнгги пайтларда дунёда селфи эпидемияси кенг тарқалиб, бу машғулот шу даражага етдики, селфи олишни ўргатадиган махсус сайтлар пайдо бўлди.

Инсонлар яқин-яқингача шахсий ҳаётини ўзгалар назаридан яширар, бу борада жуда эҳтиёткор бўларди. Афсуски, бугунги кунда бу манзара ўзгарди. Технологиялар ривожи инсониятнинг асрлар оша яшаб келган қадрияту маданиятларига таъсирини ўтказди. Эндиликда одамлар нафақат ўз-ўзини ҳурмат қилишни, ҳатто шахсий ҳаётнинг қадр-қимматини ҳам унутмоқда. Манманлик, худбинлик авж олиб, ҳамма ўзи ҳақида бутун дунёга жар солишга тайёр. Нима қилса ҳам, тезроқ машҳур бўлиш, ҳамма у ҳақда гапиришини истайди.

Мутахассисларнинг фикрича, кўплаб ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари ва селфи ихлосмандлари руҳий касалликлардан азият чекаётирлар. Селфига берилиш хулқ-атворга салбий таъсир этади.

Хўш, динимизда селфига муносабат қандай? Умра ва ҳаж зиёратига борганларнинг аксарияти хотира учун Каъба фонида ўзларини суратга олади. Бунда, бир қараганда, ҳеч қандай иллат йўқдек. Аммо...

Маккада Каъба атрофида одамлар тавоф қилаётганларида селфи олиш издиҳом ҳосил бўлишига олиб келади ва кўплаб муаммоларни туғдиради. Масжидул Ҳаром ходими бундай дейди: “Кейинги йилларда зиёратчилар орасида селфига тушиш одат тусига кириб бормоқда. Зиёратчилар кишиларга озор бермаган ҳолда суратга олса, зарари йўқ. Бироқ бугун айрим инсонлар жума намози пайтида имомни тинглаш ўрнига ибодат қилувчиларни суратга олишни ёки селфи қилишни афзал кўради. Улар бу ҳаракати билан ўзгаларнинг ғашига тегаётганини ёки озор бераётганини

тушунмайдилар”.

Ибн Лубайд розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сизлардаги энг хавфсирайдиган нарсам махфий ширкдир», дедилар. Шунда саҳобалар: «Эй Аллоҳнинг Расули, махфий ширк нима?» деб сўрашди. У зот бундай дедилар: «Бу риёдир. Қиёмат куни одамлар ўз амаллари билан келишганида Аллоҳ таоло: “Дунёда риё қилганларингизнинг олдига боринглар. Назар солинглар-чи,

уларнинг олдида мукофот бормикин?” дейди» (Имом Аҳмад ривояти).

Селфи кишига қувонч улаша олмайди, у фақат ҳиссиётни акс эттириши мумкин, холос. Муқаддас жойларда бебаҳо онларни беҳуда ишлар билан ўтказиш зарардан бошқа нарса эмас. Бу ҳаракатларимиз билан ибодатларимиз риёга айланиб қолади.

Қисқаси, ҳар бир инсонда тан олиниш ва қадрланиш истаги бор. Аммо бунга фотосуратлар ёки селфи орқали эришилмайди. Чин мўмин Яратгувчининг розилигига эришишга интилиши керак, ўзгаларнинг лайкларига эмас!

Абдуллоҳ МУСЛИМОВ

 "Мўминалар", 3-сон, 2023

“Сунан” арабча бўлиб, суннатнинг кўплик шаклидир. Одат, анъана, ривоят каби маъноларни англатади. Истилоҳда эса фиқҳий маънодаги ҳадислар тўпламига ишлатилади. Сунан тўпламларида аҳком ҳадислар “Таҳорат” бобидан “Васиятлар” бобигача фиқҳий тартиб бўйича жамланган. Имом Доримий, Имом Термизий, Имом Абу Довуд ва Имом Насаийнинг тўпламлари юқоридагилар сирасига киради. Бу турдаги китоблар ҳижрий иккинчи асрнинг биринчи ярми (милодий VIII аср) дан сўнг ёзила бошланган. Баъзи сунан китобларида аҳком ҳадислар билан бирга фазилатлар ва зуҳд мавзуларига оид ривоятлар ҳам учрайди. Бунга мисол тариқасида Имом Доримий ва Имом Байҳақийнинг сунанларини зикр қилиш мумкин. Сунан китоблари мусаннаф ва муватто тўпламларилдан деярли фарқланмаслиги мумкин[1].

         Имом Абу Довуднинг “Сунан” асарини ёзишда ўз олдига бир неча шартларини қўйган. Муаллиф бу шартларни Макка аҳлига мазкур асарини таърифлаб ёзган хатида баён қилди[2]. Булар қуйидача:

1. Ҳадислар фақат Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг суннатларини ўз ичига олиши.
2. Бирор бир мавзуда келган ҳадисларнинг энг ишонарлисини оладилар. Агарда бир ҳадис икки ишонарли санад билан ривоят қилиниб, бирининг ровийси иккинчисиникига қараганда ёдлаш қобилияти яхшироқ, иккинчиси эса исломга илгарироқ кирган бўлса, иккинчисининг ривоятини оладилар.
3. Ривоятчиларни танлашдаги шартлари эса бирор-бир сабабга кўра ҳадиси қабул қилинмай қўйилган кишидан ҳеч ҳадис олмай, балки ишонарли кишилардан, шунингдек, уларга ёд олиш қобилияти яхшилиги жиҳатидан яқин бўлганлардан ва олимлар ҳадиси олинмаслигига иттифоқ қилмаган ривоятчилардан оладилар.
4. Санаддаги шартларга келсак, имом Абу Довуд фақат санади узилмаган, муттасил бўлган ҳадиснигина келтирадилар. Лекин бирор мавзуда санади муттасил бўлган ҳадис бўлмаса ёки санади узилган ҳадисда янги бир суннат баён қилинган бўлса, ўша ҳадисни бошқа кишилар сўзидан устун қўйганликлари учун ёки ўша ҳадиснинг санадидаги иллатни баён қилиш учун келтирадилар.
5. Имом Абу Довуд бундай дейдилар: Саҳиҳ ва унга ўхшаш ва яқин ҳадисларни келтирдим. Агарда бирор бир ҳадис жуда заиф бўлса, уни баён қилдим, баён қилмаганларим эса тўғридир.

Бу сўзлардан бизга шу нарса аён бўладики, “Сунан” асарида нафақат саҳиҳ ҳадислар, балки саҳиҳ ҳадисга яқин ва ҳаттоки заиф ҳадислар ҳам учраши мумкин.

Абу Абдуллоҳ ибн Мунда раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Иллатлидан собитини, хатосидан тўғрисини ажратган зотлар тўрттадир: Бухорий, Муслим ва улардан кейин Абу Довуд ҳамда Насоий раҳимаҳуллоҳлар”[3].

Абу Довуд раҳимаҳуллоҳнинг “Сунан”лари турли шаҳарлардаги фақиҳлар далил қилган ва улардан ҳукм олган ҳадисларни ўз ичига олган. Бу борада Имом Валиюллоҳ Деҳлавий раҳимаҳуллоҳ қуйидагиларни зикр қиладилар: “Имом Абу Довуд Сижистоний раҳимаҳуллоҳнинг асосий мақсадлари фақиҳлар у билан далиллаган ва уларга асосан ҳукмларни бино қилган ҳадисларни жамлаш эди. Шу боис ўзининг Сунанларини таълиф қилдилар ва унда саҳиҳ, ҳасан, лаййин ҳамда амалга яроқли ҳадисларни жамладилар. Муҳаддислар уларни тарк қилишга ижмо қилган ҳадисларни унда зикр қилмаганлар. Аммо заиф ҳадисларни заифлик жиҳатини очиқ баён қилиб ўтадилар. Иллатли ҳадисларни эса ҳадис илмида мутахассислар биладиган жиҳат билан баён қилдилар. Сунандаги бобларни ҳадисларнинг мазмунидан келиб чиққан ҳолда номлаганлар”.

Абу Жаъфар ибн Зубайр ал-Ғорнотий раҳимаҳуллоҳ: “Абу Довуд раҳимаҳуллоҳ ҳукм олинадиган ҳадисларни чеклаш ва уларни қамраб олишда бошқаларда учрамайдиган ноёб услубни қўллаганлар”, деганлар.

Имом Ғаззолий раҳимаҳуллоҳ Абу Довуд раҳимаҳуллоҳнинг Сунанлари ҳақида: “Бу асар мужтаҳид учун кифоя қилади”, деганлар.

Сунандаги шартлар: Абул Фазл Муҳаммад ибн Тоҳир ал-Мақдисий айтадилар: “Имом Бухорий, Муслим ва тўрт Сунан соҳибларидан бирортаси “Китобимда фалончининг шартларига кўра бўлган ҳадисларни келтиришни шарт қилдим”, демаганлар. Лекин мана шу шартлар уларнинг китобларини чуқур ўрганиш ила ҳар бирларининг шартлари билинади”.

Ҳофиз Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исҳоқ ибн Мунда раҳимаҳуллоҳ шартлар борасида қуйидагиларни айтадилар: “Абу Довуд ва Насоий раҳимаҳуллоҳларнинг шартлари: ҳадис ирсолсиз[4] муттасил санад билан саҳиҳ бўлган вақтда, ҳадисларини тарк қилишга ижмо қилинмаган ровийлардан келтиришдир”.

Абу Довуд раҳимаҳуллоҳ ўзларининг рисолаларида қуйидагиларни келтирадилар: “Сунанимда ҳадислари тарк қилинган кишидан бирорта ҳам ҳадис келтирмадим. Мабодо унда мункар ҳадис келган вақтда уни баён қилиб ўтдим. Бир бобда бир неча мункар ҳадис келтирмадим. Китобимда шубҳали ҳадис келган бўлса, шубҳа ўрнини баён қилиб бердим. Унда санади саҳиҳ бўлмаган ҳадислар ҳам бордир. Қайсики ҳадис борасида бирор нарсани зикр қилмаган бўлсам, демак у саҳиҳ ҳадис бўлади. Ҳадисларнинг баъзиси баъзисидан саҳиҳроқдир”.

Имом Заҳабий раҳимаҳуллоҳ ҳам бу борада сўз очиб: “Абу Довуд раҳимаҳуллоҳ очиқ заиф ҳадисларни баён қилганлар ва эҳтимолли заиф ҳадисларни эса баён қилмаганлар. Лекин у зот баъзи ўринларда ҳасан бўлмаган ҳадисларнинг ҳукмини баён қилмаган”, дейдилар.

Имом Суютий раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Ҳазимий раҳимаҳуллоҳ муҳаддис имомларнинг шартларини бир мисол билан баён қилганлар. Ўша мисол: Имом Зуҳрий раҳимаҳуллоҳнинг асҳоблари беш тоифадир: биринчиси, Бухорийнинг шарти, иккинчиси, Муслимнинг шарти, учинчиси, Абу Довуд ва Насоийнинг шарти, ...”[5].

Мухтасархон ТЎЙЧИЕВА,

Имом Бухорий номидаги
Тошкент ислом институти

4-курс талабаси

[1] Ислом энциклопедияси. – Тошкент: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” давлат илмий нашриёти, 2017.

[2] Ибн Раслон. Шарҳу сунани Аби Давуд. – Файюм: “Дорул фалаҳ” нашриёти, 2016.

[3] Тақийюддин ан-Надавий ал-Музоҳирий. Аъламул ал-муслимийн. – Дамашқ: “Дорул қалам” нашриёти, 1996.

[4] Мурсал ҳадис санаддан саҳоба тушиб қолиб, тўғридан-тўғри тобеиннинг ўзи Расулуллоҳдан ривоят қилган ҳадисдир. Жалолиддин Ҳамроқулов. Ҳадис илми истилоҳлари. – Тошкент: “Мовароуннаҳр” нашриёти, 2014.

[5] Тақийюддин ан-Надавий ал-Музоҳирий. Аъламул ал-муслимийн. – Дамашқ: “Дорул қалам” нашриёти, 1996.

Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.

Бадиий адабиёт керакми деган савол илм керакми деган саволдек мантиқсиздир.

Бадиий адабиёт инсон диди ва ҳиссиётларини чархлайди. Ақлини ўстиради. Бадиий адабиёт ақлнинг суви, қалбнинг ҳаётидир. Агар у бўлмаса, ақл қуриб қолади, қалб ўликка айланади.

Қуръон Араб ўлкасидаги жоҳилия адабиёти устига инди. Қуръон Арабларнинг энг гўзал ва бетакрор шеъриятини мағлуб қилди. Қуръон Уни ҳеч ким бадииятда енга олмаслигини намойишкорона эълон қилган ҳолда ҳайбат ва гўзаллик ила оламга ёйилди. 

Қуръон инган паллада араблар шеър ва сўзни жуда инжа тушунар, ўта нафис туяр эдилар. Уларнинг табъи, диди ўта юксак бўлиб, шоир сифатида ном қозонмоқ катта шон-шуҳрат эшикларини очган. Ҳолбуки, Қуръон қаршисида шоирларнинг тили кесилиб қолди. Шунинг учун Аллоҳ таоло Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳақларида "Биз унга шеърни таълим бермадик!" - деди Ёсин сурасида.

Арабларни Қуръон фасоҳати, балоғати ва бадииятига таслим қилган омиллардан бири уларнинг шеърияти бўлди. Агар улар шеър нималигини билмасалар эди, Қуръон сўзларидаги мўъжизакорликни топа олмасдилар. Агар улар бадиият бобида чўққига чиқмаганларида эди Қуръондаги калом гўзаллигини кашф этмасдилар, қалблари Каломуллоҳдан бу қадар мутаассир бўлиб, улкан чўққиларни забт этмасдилар, ҳатто Тавҳид динига бу қадар тўлиқ таслим бўлмасдилар.

Бадиият, чинакам адабиёт инсонни Қуръонга бошлайди. Қуръондаги қиссалар, ибратлар, ҳукмларни қабул қилиш, ҳис этиш учун инсонда фақатгина арабча луғатлар омбори эмас, сўз нафосатини туйиш истеъдоди ҳам бўлиши лозим.

Қуръон араб тилида инди, аммо у томон йўл ўз она тилимизни яхши билиш, ўз она тилимиздаги бадииятни тўла ҳис этиш орқали боради. Ўз тилидаги гўзалликни топмаган, ўз тилидаги бадиияти ва ифода қудратини кашф этмаган одам бегона тилнинг жозибасини тасаввур ҳам эта олмайди. Бадиият жазбасидан маҳрум инсонларда кашф, ҳайрат, завқ, шавқ бўлмайди. Бадиият сарҳадларини кўрмаган одам тақлидчи ва жоҳилдир. Бадииятни англаш учун олий маълумот шарт эмас, у қалбнинг туб-тубида очиладиган бир булоқ янглиғ неъмат саналади.

Фикримча, Ўзбек замонавий адабиётининг совет даври ғоя жиҳатидан, улкан масалаларни қўйиш бобида рангпар ва қувватсиз адабиётдир. Аммо бу адабиёт ичида Чўлпон. Усмон Носир. Ҳамид Олимжон, Ғафур Ғулом, Миртемир, Абдулла Ориф, Рауф Парфи, Омон Матжон, Ҳалима Худойбердиевалар шеърияти борки, улардаги ифодалар, бадиият жуда нозик ва чуқур, наср бобида эса Абдулла Қодирий. Чўлпон. Ойбек, Ғафур Ғулом сингари адибларнинг айрим битикларида назокатни топиш мумкин.

Инсон ўзида бадиий дид ва адабий гўзалликни шакллантириши учун кўп мутолаага муҳтож.
Мутолаа чоғида эса ғоявий рангпар, қўрқоқ ва қувватсиз, айни пайтда фитратга қарши битилган насрга учрайсиз. Уларни бадииятини текшириш мақсадид, шунингдек, ХХ асрдаги иймондан юз ўгирган авлод фожиаси, биқиқлигини кўриш учун ўқиса бўлади.

Адабиёт мангулик, Худо, инсоният, олам, табиат, қалб муаммоларини қамраб олмаса, уни ҳеч ким ўқимайди. Бу муаммоларни куйик қалб, ёшли кўз, кесилган тил фарёд ва йиғи билан адабиётга айлантириб бера олади. Шунда у ўқилади.

Адабиётда қаҳрамон бўлиш учун ҳақ сўзга жонни тикиш керак. Шунда у бошқа жонларни уйғотади.

Қўрқоқлар, инсониятга нафрат сочувчилар, ҳасадгўйлар ҳеч қачон катта адабиётни барпо эта олмайдилар.

Адабиёти бўлмаган миллат кўр миллатга айланади.

Адабиётсиз қолган халқ тафаккурсиз оломонга эврилади.

Бугун ҳар биримизни бизда яқин юз йилда чинакам ҳақ сўз фидолари ҳамда улуғвор адабиёт йўқлиги сескантириши керак. Бу ҳол замонавий дунёнинг ўзида тақчил ҳолга айланди...

Акром Малик