Муовия розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Аллоҳ кимга яхшиликни ирода қилса, уни динда фақиҳ қилиб қўяди. Албатта, мен тақсимловчиман, холос, Аллоҳ беради. Албатта, бу уммат Аллоҳнинг иши (қиёмат) келгунча Аллоҳнинг амрида қоим бўлади. Уларга хилоф қилганлар зарар етказа олмайди", дедилар (Тўртовлари ривоят ривоят қилганлар).

"Аллоҳ кимга яхшиликни ирода қилса, уни динда фақиҳ қилиб қўяди". Демак, дин таълимотларини яхши тушунадиган бўлиш банда учун катта бахт-саодат, унга Аллоҳ таоло яхшиликни ирода қилганининг аломатидир. Демак, диний илмни бандага Аллоҳ таолонинг Ўзи беради.

"Албатта, мен тақсимловчиман, холос, Аллоҳ беради". Бундан, мен Аллоҳ берган илмни етказаман, холос. Ҳақиқий берувчи Аллоҳнинг Ўзи, деганлари тушунилади.

"Албатта, бу уммат Аллоҳнинг иши (қиёмат) келгунча Аллоҳнинг амрида қоим бўлади. Уларга хилоф қилганлар зарар етказа олмайди".

Дарҳақиқат, бу улкан башорат, мусулмон уммати қиёмат қоим бўлгунча Аллоҳнинг амрини тутиб туриши ҳақидаги таъкидли хабардир. Эҳтимол, барча мусулмонлар Аллоҳнинг амрини бирдек тутмаслар. Қайсидир даврда баъзилари ва қайсидир даврда кўпчиликлари Аллоҳнинг амрини тутмаслар. Аммо Ислом уммати ичида Аллоҳнинг амрини доимо тутувчилар қиёматгача бўлиши аниқ. Шу билан бирга, Ислом умматига хилоф қилувчилар бўлиши ҳам аниқ. Энг муҳими, хилоф қилувчилар Ислом умматига зарар етказа олмайдилар.

Бу башорат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мўъжизалари эканлиги ҳам очиқ-ойдин кўриниб турибди. У зотдан бошқа одам бу гапни Ислом уммати заиф бўлиб турган пайтда айта олмас эди. Бир минг тўрт юз йилдан ортиқ муддатли тажриба Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу башоратларини тасдиқлаб келмоқда.

Араб мушриклари аввал бошдаёқ аҳд ва кучларини бир қилиб, Ислом ва мусулмонларни ер юзидан супуриб ташлашга қаттиқ ҳаракат қилдилар. Барча далолатлар, барча ўлчовлар мусулмонларнинг мағлубиятидан дарак берар эди. Лекин Аллоҳнинг тадбири ила оз сонли кучсиз мусулмонлар ғолиб, кўп сонли кучли мушриклар мағлуб бўлдилар. Ўша вақтда дунёни сўраб турган Рум ва Форс империялари ёш Ислом давлатини ер юзидан супуриб ташлашнинг пайига тушдилар. Оқибати нима билан тугагани ҳаммага маълум. Мазкур икки кучли салтанат қулаб, улар эгаллаб турган ерлардаги мазлум инсонлар Ислом адолатидан баҳраманд бўлдилар. Ундан кейин ҳам турли кучлар, тузумлар Исломга ва мусумонларга зарар етказишга уриниб кўрдилар. Бу урушларнинг кўпчилигида инсон ўлчови бўйича, Ислом душманлари ўз мақсадларига эришишлари аниқ эди. Кучлар тенг эмас, шароитлар бошқача эди. Ҳар сафар, энди Исломга қарши ҳал қилувчи зарба берилди, деб гумон қилинар эди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ушбу башоратларидан бехабар мусулмонлар ҳам ноумид бўлар эдилар. Лекин ҳар сафар душманларнинг Ислом умматига қарши қилган ҳаракатлари чиппакка чиқаверди, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг башоратлари тасдиқ топаверди.

Ушбу ҳадиси шарифдан оладиган фойдаларимиз:

1. Исломни яхши англаб, фақиҳ бўлишга тарғиб.

2. Исломда фақиҳ бўлиш – Аллоҳнинг яхшилиги эканлиги.

3. Ислом уммати қиёматгача Аллоҳнинг амрида қоим бўлиши.

4. Ислом умматига ҳеч ким зарар етказа олмаслиги.

Ҳозирги ҳаётимизда бу ҳадиси шариф ҳикматига жуда муҳтожмиз.

Нима учун ичимизда динимиз ҳукмларини дақиқ тушунувчи кишиларимиз йўқ даражада?

Нима учун орамизда Аллоҳ таоло яхшиликни ирода қилган одамлар йўқ даражада?

Ёки биз учун Аллоҳ яхшиликни ирода қилишининг кераги йўқми?

Ёки Ислом аҳкомларини дақиқ ва аниқ тушунишнинг зарурати йўқми?

Бу чидаб бўлмайдиган даражадаги ачинарли ҳолдир. Агар биз ўзимизни мусулмон ҳисобласак, Аллоҳдан, қиёмат кунидан умидвор бўлсак, Исломни яхши тушунишга ҳаракат қилмоғимиз лозим. Аллоҳ таоло яхшиликка ирода қилган кишилардан бўлишга уринмоғимиз лозим.

"Ҳадис ва ҳаёт" китоби асосида тайёрланди.

Қурайшнинг Расулуллоҳ алайҳиссалоту вассаломга ва саҳобаларига бўлган адовати кучайиб кетди. У Зотнинг ўзлари Қурайш тарафидан турли азиятлар кўрдилар. Ана шулардан бири Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осдан ривоят қилинади: «Пайғамбар соллаллоҳу алайаҳи васаллам «Ҳижри Исмоил»да Каъба қўйнида намоз ўқиётган эдилар, бирдан Уқба ибн Абу Муайт келиб, тўнини у Зотнинг бўйнига солиб қаттиқ бўға бошлади. Шунда Абу Бакр келиб унинг елкасидан ушлаб, Пайғамбар алайҳиссалоту вассаломдан ажратиб олдилар ва: «Бир кишини Роббим − Аллоҳ, дегани учун ўлдириб юборасизларми?» дедилар». Яна бошқа ривоятда Абдуллоҳ ибн Умар айтадилар: «Бир куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саждада эдилар. Қурайшликлар эса бу ҳолатни атрофда кузатиб ўтиришган эди. Шу пайт Уқба ибн Абу Муайт сўйилган туянинг қорнини олиб келиб, Пайғамбар алайҳиссалоту вассаломнинг устларига ташлади. У Зот бошларини кўтара олмадилар. Дарҳол қизлари Фотима розияллоҳу анҳо келиб, у нарсани оталарининг устидан олдилар ва бу ишни қилган кимсага дуоибад қилдилар». Бундан ташқари, улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни йўлларда ёки бирор мажлисда кўриб қолишса, бир-бирларига кўз қисишар, кинояли сўзлар отишар, мазах қилишар эди. Табарий ва Ибн Исҳоқнинг ривоятига кўра, Расулуллоҳ алайҳиссалоту вассалом Макка кўчаларидан бирида кетаётган эдилар, мушриклардан бири бир ҳовуч тупроқни олиб, у Зотнинг бошларига сочди. У Зот уйларига бошлари тупроққа беланган ҳолда қайтдилар. Қизларидан бири дарҳол туриб, йиғлаб-йиғлаб оталарининг тупроққа беланган бошларини ювди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Эй қизалоғим, йиғламагин! Зеро, Аллоҳ отангни ҳимоя қилгувчидир», дедилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларига келсак, улар ҳам Қурайш тарафидан турли-туман азобларни тотдилар. Ҳатто улардан азоб остида ҳалок бўлганлари ҳам, кўзи ожиз бўлиб қолганлари ҳам бўлди. Лекин бу азобу уқубатлар уларни Аллоҳнинг динидан тирноқчалик ҳам ортга қайтара олмади. У буюк зотлар кўрган ситамлардан намуна, мисоллар келтирсак баҳсимиз доираси жуда ҳам кенгайиб кетади. Лекин биз бу ерда Имом Бухорий Хаббоб ибн Арат розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадисни келтирмоқчимиз. У киши айтдилар: «Каъба соясида тўнларини ёстиқ қилиб ёнбошлаган Расулуллоҳнинг олдиларига келдим. Мушриклар тарафидан шафқатсизликлар кўраётган пайтимиз эди. «Биз учун Аллоҳ таолога дуо қилмайсизми, эй Расулуллоҳ», дедим. Шунда дарҳол юзлари қизарган ҳолда ўринларидан туриб, ўтирдилар ва: «Сизлардан илгари ўтганларнинг гўшт, мускуллари темир тароқлар билан таралган-тирналган, лекин бундай қийноқлар уларни ўз динларидан заррача ҳам буриб юборолмаган. Шубҳасиз, Аллоҳ таоло бу ишни, албатта, комил қилур. Ўшанда бир отлиқ Санъодан Ҳазрамавтгача (шаҳар номи) Аллоҳдан бошқа ҳеч кимдан қўрқмай бора олади».

Расулуллоҳ алайҳиссалоту вассалом ва у Зотнинг саҳобалари мушриклар томонидан йўлиққан азобу уқубатлар қиссасини ўқиган кишининг хаёлида дастлаб ушбу савол туғилиши мумкин: Расулуллоҳ алайҳиссалоту вассалом ўз саҳобалари билан ҳақиқат устида бўлган ҳолларида нега бунчалар азоб тортганлар? Нима учун Аллоҳ уларни ҳимоя қилмади?

Жавоб: Бу дунёда инсоний сифатларнинг биринчиси: мукаллафлиги-масъуллигидир. Яъни инсон Парвардигори томонидан барча қийинчиликларни кўтаришга бурчлидир. Бу масъулият − таклиф Аллоҳ таолога бандалик қилишнинг зарурий вожибларидандир. Мукаллафлигимизни, Аллоҳ таолога қуллигимизни идрок этмасак, келтирган иймонимиздан не маъно?!

Демак, бандалик мукаллафликни, мукаллафлик эса машаққатларни кўтаришни, ҳавойи нафсга қарши курашишни тақозо қилар экан. Ислом йўлидаги инсонлар йўлиқадиган қийинчиликлар тарих тонгидан буён давом этиб келаётган Илоҳий қонун экан.

«Алиф, Лом, Мим. Одамлар: "Иймон келтирдик", дейишлари билангина, имтиҳон қилинмаган ҳолларида, қўйиб қўйилишларини ўйладиларми?! Ҳолбуки, Биз улардан аввалги (иймон келтирган барча) кишиларни имтиҳон қилган эдик-ку!!! Бас, (шу имтиҳон воситасида) албатта, Аллоҳ ("Иймон келтирдик", деб) рост сўзлаган кишиларни ҳам, ёлғончи кимсаларни Ҳам аниқ билур» (Анкабут сураси, 1,3-оят).

"(Эй мўминлар) ёки Аллоҳ сизларнинг ичингиздан ким (Ҳақ Йўлда) курашган-у, ким сабр-тоқат қилганини мутлақо билмай туриб жаннатга кирамиз, деб ўйладингизми?!" (Оли Имрон сураси, 142-оят).

Шунинг учун киши Роббининг буйруғини амалга ошириш йўлида бошига қийинчилик, машаққат тушганда ноумидликка тушмаслиги, балки аксинча, бундан ғалабага, муваффақиятга жуда оз қолгани хушхабарини олиши лозим бўлади. Бунинг далилини қуйидаги оятдан ҳам топишингиз мумкин. "(Эй мўминлар) сизлардан илгари ўтган зотлар мисоли — ибрати сизларга келмай туриб жаннатга киришни ўйладингизми? Уларга бало ва мусибатлар (устма-уст) келиб, шундай ларзага тушган эдиларки, ҳатто Пайғамбар ва иймонли кишилар: "Ахир, қачон Аллоҳнинг ёрдами келади?" дейишган эди. (Шунда уларга бундай жавоб бўлган эди:) «Огоҳ бўлингизким, Аллоҳнинг ёрдами яқиндир»" (Бақара сураси, 214-оят).

Хаббоб ибн Арат розияллоҳу анҳу мушриклар берган азиятлардан баданлари қақшаб Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан дуо қилишларини сўраб келгани ҳақидаги ривоятдан ҳам далил олишингиз мумкин. Ўшанда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Хаббобга шу маънода жавоб қилган эдилар: «Агар Аллоҳ таолонинг йўлида ҳам азоб-уқубат тортиладими, деб ажабланаётган бўлсанг, билгинки, Аллоҳ таолога иймон келтирган барча бандалар устидаги У Зотнинг қонуни шудир. Ўшандай бандаларидан кўпининг баданлари темир тароқлар билан тирналиб, титиб ташланган. Лекин бундай ишлар уларни Аллоҳнинг динидан қайтара олмаган. Агар сен азоблар, қийноқлар ғалабадан узоқлаштирувчи, ноумид қилувчи нарсалардир, деб ўйласанг, хато қиласан. Балки алам, ситамлар йўлида давом этаётганинг ғалабага яқинлашаётганингдан дарак беради. Яқинда Аллоҳ таоло бу динни ғолиб қилади. Ўшанда киши Санъодан Ҳазрамавтгача Аллоҳдан ўзга ҳеч кимдан қўрқмасдан, бемалол сайр қилиши мумкин».

Нима сабабдан ҳаётдан ноумидсиз, тушкунликка тушгансиз?

Қалб хотиржамлигига қандай қилиб эришиш мумкин?

Бу саволларга турли одамлар турлича жавоб беришади. Баъзилар агар солиҳа аёлинг, кенг уйинг, юқори даромадли ишинг бўлса хотиржам бўласан дейди. Йўқ, йўқ асло ундай эмас! Қалб хотиржамлигига эришишнинг фақат битта йўли бор. Уни Аллоҳ таоло Ўзи Қуръони каримда бизга маълум қилган: “Аллоҳнинг зикри ила қалблар ором топур” (Раъд сураси, 28-оят).

Банда Аллоҳни зикр қилиш билан қалбини юпатади, қалби лаззатланади. Аллоҳни зикр қилиш бу – Қуръон тиловати, Аллоҳнинг амрига бўйсуниш, суннатга эргашиш каби солиҳ амалларнинг барчаси киради.

Демак, қалб халоватига эришишнинг ягона йўли – Аллоҳни зикр қилиш экан. Ҳатто, ҳашаматли уйи, замонавий машинаси, катта даромадли иши бор одам ҳам қалб хотиржамлигига эриша олмаслиги, бир умр тушкунликда яшаши мумкин. Зеро, қанчадан-қанча машҳур, бой инсонлар ўз жонларига қасд қилдилар, депрессиядан қийналиб кун кечирдилар. Буларнинг барчасига Аллоҳни зикр қилмаслик сабабдир.

Аллоҳ таоло бошқа бир оятда бундай марҳамат қилади: “Ким Менинг зикримдан юз ўгирса, албатта, унга торчилик ҳаёти бўлур ва қиёмат куни уни кўр ҳолида тирилтирурмиз” (Тоҳа сураси 124-оят).

Аллоҳнинг зикридан юз ўгирганлар учун ҳатто ер юзи, бутун сайёра ҳам торлик қилади. Уйи, иши, аёли, фарзандлари бўлса-да, лекин қалби хотиржам бўлмайди. Қалби ҳамиша нотинч, хавотирда бўлади. Энг ёмони – нафақат бу дунёда қийинчиликларга дучор бўлади, балки охиратда ҳам азобланади. Ҳатто кўзи кўр ҳолатда тирилади. Шунда банда: “Эй Роббим, нима учун мени кўр ҳолда тирилтирдинг. Ахир, кўрувчи эдим-ку” дейди. Аллоҳ таоло унга жавобан бундай дейди: “Сенга оятларимиз келди. Сен эса, уларни унутдинг? Шунингдек, сен ҳам бугун унутилурсан”.

Демак, агар қалб хотиржамлигига эришишни истасангиз – Аллоҳни кўп зикр қилинг!

Айримлар: “Ахир дунёда кўплаб мусулмонлар тушкунлик, депрессиядан азобланяпти-ку?” деб эътироз билдириши мумкин.

Ҳа, албатта. Синов ва мусибатлар мусулмоннинг ҳам бошига тушади. Лекин у қийинчиликларни сабр билан кутиб олади. Аллоҳнинг мукофотларини қўлга киритиш учун бир сабаб деб билади. Охиратдаги даражасининг юқори бўлишидан умид қилади. Аммо бошқалар эса, мусибатга учраши билан нолий бошлайди. Яшашдан умидини узади, ўз жонига қасд қилишгача боради.

Олимлар гўзал бир мисол келтирадилар. Гуноҳ экзема касалига ўхшайди. Бу касалликка дучор бўлган одам танасини қичиса роҳатланади, тасалли олади. Аммо бу вақтинча бўлиб, қичишни тўхтатганидан кейин янада баттар қизариб, ачишади, қонайди. Худди шунингдек, агар зино, ёлғон, алдаш, фирибгарлик каби гуноҳ ишлар билан бахтга эришмоқчи бўлсак, вақтинча ҳузур-ҳаловатни қўлга киритишимиз мумкин. Лекин унинг азоби аламли ва қаттиқ бўлади. Уни тавсифлашнинг, изоҳлашнинг иложи йўқ. Қалб эса беҳузур бўлиб қолаверади...

Даврон НУРМУҲАММАД

Биринчидан, тарқатилаётган ҳар бир маълумот ва ахборот инсонлар манфаатига хизмат қиладиган яхши сўз бўлиши лозим.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: "Аллоҳ яхши сўзга қандай мисол келтирганини кўрмайсанми? У худди бир яхши дарахтга ўхшайдир. Унинг асли собит турадир. Шохлари эса, осмонда. Робби изни ила ҳар доим меваларини бериб турадир" (Иброҳим сураси, 24-25 – оятлар).

Иккинчидан, турли фаҳш ва беҳаё маълумотларни, бўхтон, ёлғон ҳамда миш-миш хабарларни тарқатишдан эҳтиёт бўлиш шарт.

Аллоҳ таоло бундай огоҳлантиради: "...фаҳш ишлар тарқалишини яхши кўрадиганларга бу дунёю охиратда аламли азоб бордир" (Нур сураси, 19-оят).

Учинчидан, тарқатилаётган ҳар қандай хабар ёки маълумот учун Қиёмат куни жавоб беришни ҳамда "Китобат ҳам хитобат кабидир (ёзиш – гапириш каби)", деган қоидани унутмаслик керак.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: "Бугунги кунда уларнинг оғизларига муҳр урамиз. Нима касб қилганларини Бизга қўллари сўзлар ва оёқлари гувоҳлик берур" (Ёсин сураси, 65-оят).

Имом Шофиъий айтадилар: "Вафот этмайдиган ёзувчи йўқ. Аммо унинг қўллари ёзган нарсалар неча йиллар ўтсада сақланиб қолади. Шундай экан, Қиёматда кўрганингизда хурсанд бўладиган нарсадан бошқа ҳеч нарса ёзманг!”.

Тўртинчидан, ҳар бир ахборотнинг ишончли эканини текшириб, кейин тарқатиш.

Аллоҳ таоло шунга буюради: "Эй, иймон келтирганлар! Агар фосиқ хабар келтирса, аниқлаб кўринглар, бир қавмга билмасдан мусийбат етказиб қўйиб, қилганингизга надомат чекувчи бўлманглар” (Ҳужурот сураси, 6-оят).

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Бир кишининг ёлғончи бўлиши учун эшитган нарсасини гапиравериши кифоя қилади”, деганлар (Имом Муслим ривояти).

Бешинчидан, муаллифлик ҳуқуқига амал қилиш. Ўзгаларнинг меҳнатини кўчириб, ўзлаштириб олмаслик.

Имом Шофиъий раҳимаҳуллоҳ: "Менга бу сўзни фалончи айтган”, деб айтувчисини аниқ шаклда гапирган киши ҳақиқий марддир”, деганлар.

Абдул Фаттоҳ Абу Ғудда айтадилар: "Жумла ёки сўзни нақл қилувчига нисбат бериш омонатдир”.

Олтинчидан, ҳар бир касб эгаси ўз мутахассислиги доирасида ахборот ёки маълумот тарқатиши лозим. Билими етмаган, мутахассислиги бўлмаган хабарни тарқатмаслик керак.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Қачон иш ўз аҳлидан бошқага топширилса, қиёматни кутавер", деганлар (Имом Бухорий ривояти).

Даврон НУРМУҲАММАД