(Алданган) агар рўза тутса, бекорчиликка берилади. Аллоҳ омонатга берган аъзоларини гуноҳлардан тиймайди. У ейиш ва ичишдан тийилса-да, мўминларнинг гўштини ейди (ғийбат қилади), тақиқланган, қайтарилган жойларга қарайди. Қайтарилган нарсаларни эшитади. Бекорчи гапларни гапиради. Рўза инсоннинг озиғи бўлган нарсалардан тийилишдир. Булар: овқат, ичимлик ва аёлларга қўшилиш. Мана шулар одам боласининг энг катта шаҳватларидир. (Рўзада) бу нарсалардан тийилиш Аллоҳ таолога яқин бўлиш учун буюрилган. Агар шуни қилиб, бошқа аъзоларни эътиборсиз қолдирса, сўнг унга ман қилинган, қораланган бошқа шаҳватларга енгил қараса, ана шу ташқи тийилиш билан ўз кўнглини хотиржам қилган, аммо Аллоҳ таоло ҳамиша ҳаром қилган ботиний шаҳватларни эътиборсиз қолдириб алдангандир. У очлик, ташналик ва аёлларга қўшилмаслик(нинг ўзи етарли дейиши) билан алдангандир. Бизга Исмоил ибн Надр Муҳаммад ибн Ҳубайш Маккийдан, у Суфёндан, у айтади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам рўзага буюриб дедилар: “Ҳеч бирингиз мендан изн олмагунча оғзини очмасин!” дедилар ва рўза тутдилар. Одамлар ҳам тутди. Оғиз очиш вақти келганида эркагу аёллар бир-бир келиб у кишидан оғиз очишга изн ола бошлади. Бир киши келиб: “Мени онам ва холам оғиз очишларига рухсат сўрашга жўнатди”, деди. У киши: “Улар рўза тутишмади. Уларга бориб Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам гапларини етказ”, деди. Унинг онаси ва холаси: “Уларга бориб айт, биз шу вақтгача ҳеч емадик ҳам, ичмадик ҳам”, дейишди. У келиб Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга етказди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Уларга айт, иккалови ҳам бармоғини бўғзига тиқсин”, дедилар. Улар шундай қилишди. Шунда ҳар бири зулукдек нарса қусишди. Киши буларни олиб Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдиларига келди. У зот: “Уларга бориб айтки, бу уларнинг олдидан ўтган фалончи аёлнинг гўшти, улар уни ғийбат қилиб, гўштини ейишди. Агар бу уларнинг ичида қолганида, дўзахга ҳақли бўлишар эди”, дедилар». Яна Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бундай деганлари ривоят қилинади: “Шундай рўзадор ҳам бўладики, унинг рўзасидан фақат оч юргани қолади”. Бизга Қутайба ибн Саид ибн Лаҳийъадан, у Аъраждан, у Абу Ҳурайрадан, у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилади: «Агар биронтангиз рўза тутса, ўша куни ножўя гапларни гапирмасин, жоҳиллик қилмасин. Агар ўша куни биров у билан уришса ёки сўкишса, у “Мен рўзадорман”, десин». Бизга Бишр ибн Одам ибн бинт Азҳар алайҳиссалом – Саммон, Азҳардан, у Аммор ибн Алсам Муҳорибийдан, у онаси Умму Саид бинт Асвад Муҳорибийдан, у онасидан, у Умму Саламадан ривоят қилишича, у жума куни тонгда турибди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам жумага эрта чиқиб кетибдилар. Умму Саламанинг олдига Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларидан бири келибди. Икковлари ғийбат қилишиб, баъзи аёллар ва эркаклар устидан кулишибди. Шу пайт Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоздан келиб қолибдилар. У кишининг овозларини эшитиб, жим бўлиб қолишибди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам кириб, кийимларининг бир чети билан бурунларини бекитиб: “Қайт қилиб, сув билан тозаланинг”, дебдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрган аёл қайт қилса, айниган кўп гўшт тушибди. Гўштнинг кўплигини кўриб, охирги марта қачон еган гўштини ўйлаб, икки ҳафта олдин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳадя қилинган гўштдан озроқ еганини эслади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ундан нима қусганини сўрадилар. У айтди. У зот: “Мана шу сен ва шеригинг қилган ғийбатдир. Бошқа бундай қилманглар”, дедилар. Шериги ҳам ўшандек қусганини айтди.

Ҳаким Термизийнинг “Оқиллар ва алданганлар” китобидан

Аслиддин РАҲМАТУЛЛОҲ таржимаси.

Бекорчи ва беҳуда сўзларни гапириш ҳам нафс касаллигидир. Кўп гапиришга: нотиқлиги билан одамларнинг эътиборини жалб қилиш ёки сўзлашилаётган масалада билимга эга бўлмаслик сабаб бўлади.

 Муолажа услуби

Ушбу ёмон одатдан халос бўлишнинг йўли – ҳар бир айтилган сўз учун Қиёмат куни Аллоҳ олдида жавоб беришни унутмаслик лозим. Бу ҳақда Аллоҳ таоло айтади: “Ҳолбуки, сизларнинг устингизда (барча сўзингиз ва ишингизни) ёдлаб турувчи (фаришталар) бор. (Улар номаи аъмолга) ёзувчи улуғ зотлардир. (Улар) сиз қилаётган ишларни билурлар” (Инфитор сураси, 10-12-оятлар).

“Зотан, ўнг ва чап (томон)да ўтирган икки (ёзиб турувчи фаришта) қабул қилиб (ёзиб) турурлар. У бирор сўзни талаффуз қилса, албатта, унинг олдида ҳозиру нозир бўлган бир кузатувчи (сўзни ёзиб олувчи фаришта) бордир” (Қоф сураси, 17-18-оятлар).

Қолаверса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан тилни тийиш ҳамда беҳуда гап-сўзлардан узоқ бўлиш ҳақида кўплаб ҳадислар ривоят қилинган.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: “Ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирган бўлса, яхши гап айтсин ёки жим турсин” (Имом Бухорий, Имом Муслим ривояти).

Имом Термизий Абдуллоҳ ибн Амрдан қилган ривоятида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Жим турган, нажот топибди”, деганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан “Ҳар бир сўз инсон зарарига, фақатгина амри-маъруф ва наҳйи-мункар ҳамда Аллоҳнинг зикри бундан мустасно” деган маънодаги ҳадис ҳам ривоят қилинган.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Уларнинг кўп шивирлашиб гаплашишларида яхшилик йўқдир. Магар садақа беришга, эзгуликка ёки одамлар ўртасини ислоҳ қилишга буюрган бўлсалар, бу яхшидир. Кимда-ким Аллоҳ ризоси учун шу ишларни қилса, унга улкан мукофот беражакмиз” (Нисо сураси, 114-оят).

Келинг, бу бобни Бишр ал-Хофий раҳимаҳуллоҳнинг ҳикматли сўзлари билан якунлайлик: “Сўзлашни ёқтириб турган вақтингда жим бўл, сукут сақла! Аммо гапиришни истамай, жим бўлишни хоҳлаб турганингда эса, сўзла (нафсингга зид иш қил)”.

Абу Абдураҳмон ас-Суламийнинг

“Нафс иллатлари ва уларнинг муолажаси” китобидан

Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси.

Ўз билими билан фахрланиш, ўзини бошқалардан устун қўйиш ва ҳамма нарсада биринчилардан бўлишга интилиш ҳам руҳий касалликдир.

 
Муолажа услуби

Ушбу касалликни Аллоҳ таолонинг раҳмати ва фазлини тафаккур қилиш орқали даволаш керак. Чунки илм ва юксак мартаба Аллоҳ таолонинг бандаларига берадиган неъматларидир.

Яна шуни унутмаслик керакки, банда Аллоҳ таолога тўлиқ шукр қила олмайди, доимо бирор камчиликка йўл қўяди.

Инсон хулқини камтарлик билан безаши, ҳамиша одамларга тавозели, хушмуомала ва раҳм-шафқатли бўлиши лозим. Инсонларни ҳақорат қилишдан тийилиши, балки уларнинг яхши фазилат ва хайрли ишлари учун ташаккур айтиши, камчиликларига кўз юмиб, уларга тўғри насиҳатлар қилиши керак.

Каъб ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким илмни уламолар билан можаро қилиш, эсипастларга ғолиб келиш ёки у билан одамларни ўзига қаратиш учун ўрганса, Аллоҳ уни дўзахга киритади”, дедилар (Имом Термизий, Имом Ибн Можа ривояти).

Уламолардан бири айтади: “Банданинг илми кўпайган сари унинг Роббидан бўлган қўрқуви ҳам ортиб боради. Чунки Аллоҳ таоло: “Албатта, Аллоҳдан бандалари ичидан фақат олимларигина қўрқарлар” (Фотир сураси, 28-оят) деб марҳамат қилган”.

Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу: “Илм – гапнинг кўплигида эмас, балки Аллоҳдан қўрқишнинг кўплигидадир”, деганлар.

Ҳасан Басрий раҳимаҳуллоҳ: “Олим Аллоҳдан ғойибона қўрққан одамдир. Аллоҳ буюрган нарсага қизиққан, Аллоҳ қайтарган нарсадан қочган одамдир”, дея туриб: «Аллоҳдан бандалари ичидан фақат олимларигина қўрқарлар» оятини тиловат қилдилар.

Бир киши Шаъбий раҳимаҳуллоҳдан “Ҳақиқий олим ким?" деб сўради. Бунга: “Олим – Аллоҳдан қўрққан киши”, деб жавоб берди.

Абу Абдурраҳмон ас-Суламий бошқа бир асарида бундай ёзади: “Дунё ҳаётига икки нарса хосдир: бошқалар олдида мақтаниш ва мансабга эга бўлишга харислик. Бу икки иллат кимда бўлса, ўткинчи дунёга эгалик қилади”.

Абу Усмон раҳимаҳуллоҳ мақтаниш ва мансабга ҳавас қилиш касаллигини таърифлар экан бундай дейди: “Аллоҳдан қўрқсангиз Унга яқинлашасиз. Агар мағрур ва мақтанчоқ бўлсангиз, Аллоҳ билан муносабатларингиз бузилади. Билиб қўйингки! Агар сиз одамларни камситиб, ўзингизни бошқалардан устун деб билсангиз нафсингиз бедаво касалликка учраши мумкин”.

Абу Абдураҳмон ас-Суламийнинг

“Нафс иллатлари ва уларнинг муолажаси” китобидан

Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси

Нафс касалликларидан яна бири дангасаликдир. Бу касаллик тўқлик ва қаноатга эришиш натижаси юзага келади ва қачон нафс ўзидан қаноатланса, у эгасига қарши курашда кучли бўлади ва тезда унинг қалбини эгаллаб олади.

 
Муолажа услуби

Ушбу касаллик учун энг яхши даво – нафсни оч қолдириш. Оч одамнинг нафси заифлашиб, нафси истаб турган нарсага шаҳвати йўқолади. Заиф нафснинг курашга кучи етмайди, натижада, қалб уни ўз назоратига олади. Қалб нафсни эгаллаб олса итоат этишга мажбур қилади ва дангасалик ҳамда бепарволикни кетказади.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Одам боласи тўлдирадиган идишларнинг энг ёмони қориндир. Одам боласига қаддини тургизадиган емаклар етади. Агар жуда лозим бўлса, таоми учун учдан бир, шароби учун учдан бир ва ҳавоси учун учдан бир”, деганлар (Имом Аҳмад, Имом Термизий ривояти).

Абу Абдураҳмон ас-Суламийнинг

“Нафс иллатлари ва уларнинг муолажаси” китобидан

Даврон НУРМУҲАММАД таржимаси